Աչեհ (նահանգ)
| Նահանգ | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| Երկիր |  Ինդոնեզիա | ||||
| Ներքին բաժանում | Aceh Besar?[1][2], South Aceh?[1][2], Southeast Aceh?[1][2], East Aceh?[1][2], Central Aceh?[1][2], West Aceh?[1][2], Pidie?[1][2], North Aceh?[1][2], Simeulue?[1][2], Aceh Singkil?[1][2], Bireuen?[1][2], Southwest Aceh?[1][2], Gayo Lues?[1][2], Aceh Jaya?[1][2], Nagan Raya?[1][2], Aceh Tamiang?[1][2], Bener Meriah?[1][2], Pidie Jaya?[1][2], Banda Aceh?[1][2], Sabang?[1][2], Lhokseumawe?[1][2], Langsa?[1][2] և Subulussalam?[1][2] | ||||
| Հիմնադրված է | դեկտեմբերի 7, 1956 թ. | ||||
| Մակերես | 57 956 կմ² կմ² | ||||
| ԲԾՄ | 125 մետր | ||||
| Պաշտոնական լեզու | աչեհերեն և ինդոնեզերեն | ||||
| Բնակչություն | 5 002 000 (2015) [3] մարդ | ||||
| Կրոնական կազմ | Իսլամ (97,6 %), Քրիստոնեություն (1,7 %), Հինդուիզմ (0,08 %), Բուդդիզմ (0,55 %) | ||||
| Ժամային գոտի | UTC+7 | ||||
| Փոստային ինդեքսներ | 23xxx, 24xxx | ||||
| Ավտոմոբիլային կոդ | 36 | ||||
| Պաշտոնական կայք | acehprov.go.id | ||||
| |||||
Աչեհ (ինդոն.՝ Nanggroe Aceh Darussalam, نڠغرو اتچيه دارالشلام), պրովինցիա Ինդոնեզիայում։ Գտնվում է Սումատրա կղզու հյուսիսային ծայրամասում։ Վարչական կենտրոնը Բանդա Աչեհ քաղաքն է։ Գերիշխող կրոնը հանդիսանում է սուննի իսլամը (97.6%)։
Աչեհը սկզբում հայտնի էր որպես Աչեհ Դարուսալամ (1511-1945): 1956 թվականին ձևավորվելուց հետո այն ունեցել է Աչեհ անունը, մինչ այդ կրել է Դերահ Daerah Istimewa Aceh և Nanggroë Aceh Darussalam անվանումները և կրկին անվանվել է Աչեհ (2009 թվականից մինչ այսօր)։ Նախկինում հանդիպել են նաև անվանման Acheh, Atjeh և Achin տարբերակները։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև 1904 թվականի սկիզբը գոյություն է ունեցել Աչեհի անկախ սուլթանությունը։
Ինդոնեզիաի հոլանդական գրավման ժամանակաշրջանում և դրանից հետո Աչեհի բնակչությունը պայքարել է անկախության համար։ 1976 թվականի դեկտեմբերի 4-ին հռչակվել է Աչեհ նահանգի ստեղծումը, որն անմիջապես ճնշվել է Ինդոնեզիայի կենտրոնական իշխանությունների կողմից։
2004 թվականի դեկտեմբերին նահանգը խիստ տուժել է ցունամիի հետևանքով։ Ցունամիի առաջացրած երկրաշարժի էպիկենտրոնը գտնվել է օվկիանոսում՝ նահանգի անմիջական հարևանությամբ։ Ջրհեղեղը հեղեղել է մեծ տարածքներ, զոհվել են բազմաթիվ մարդիկ, մեծ վնասներ են հասցվել տներին, ճանապարհներին, դաշտերին և հաղորդակցմանը։
Քաղաքականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուհարտոյի հրաժարականից հետո սկսած լիբերալ-ժողովրդավարական բարեփոխումները, ինչպես նաև Ինդոնեզիայի զինված ուժերում փոփոխությունները, նպաստել են խաղաղ բանակցությունների համար ավելի բարենպաստ պայմանների ստեղծմանը[4]։ Առաջինը նախաձեռնությամբ հանդես է եկել ֆինն ակտիվիստ, խաղաղարար Յուհա Քրիստենսենը, իսկ հետո պաշտոնապես օժանդակվել է Ֆինլանդիայի նախկին նախագահ Մարտի Ահտիսաարիի գլխավորությամբ «Ճգնաժամային կառավարման նախաձեռնություն» ֆինլանդական հասարակական կազմակերպության կողմից։ Միևնույն ժամանակ գլխավոր ապստամբական շարժումը՝ «Ազատ Աչեհի ղեկավարությունը» փոփոխությունների է ենթարկվել, և ինդոնեզական զինուժը այնպիսի մեծ վնաս է հասցրել, որ նա ստիպված էր բանակցել կենտրոնական կառավարության հետ[5]։ 2005 թվականի օգոստոսի 15-ին Հելսինկիում ստորագրվել է խաղաղության համաձայնագիր («Փոխըմբռնման հուշագիր»[6]), որը ստորագրվել է երկրի իշխանությունների և խմբի միջև վերջ տալով 30–ամյա քաղաքացիական պատերազմին, որի ընթացքում մահացել է մոտավորապես 15 000 մարդ, որոնց մեծ մասը խաղաղ բնակիչներ էին[7]։
Համաձայն փաստաթղթի՝ ապստամբներն ամբողջովին հրաժարվել են նահանգի ինքնիշխանության պահանջից և դադարեցրել են զինված պայքարը։ Ի պատասխան Աչեհին տրվել է «Հատուկ ինքնավարության» կարգավիճակ և կառավարությունը դուրս բերեց զորքերը տարածաշրջանից։ Բացի այդ կառավարությունը պարտավորվել է ազատել Ինդոնեզիայի բանտում գտնվող բոլոր ապստամբներին և տեղական իշխանություններին ավելի մեծ վերահսկողություն է տվել բնական ռեսուրսների վրա (բնական գազ, անտառներ և սուրճ), իսկ Աչեհի քաղաքացիներին իրավունք է տրվել ստեղծելու տեղական քաղաքական կուսակցություններ՝ իրենց շահերը ներկայացնելու համար[8]։ Իրավապաշտպանները հայտնել են իրենց բողոքը, կապված այն բանի հետ, որ նահանգում դադարեցվել է մարդու իրավունքների նախկին խախտումները հաշվի առնելը[9]։
2005 թվականի սեպտեմբերի կեսերին ըստ համաձայնագրի Աչեհի անջատողականների զինաթափումը սկսվել է միջազգային դիտորդների հսկողության ներքո։ Նախօրեին Ինդոնեզիայի կառավարությունը Աչեհից դուրս է բերել մոտավորապես 1500 ոստիկան։ Համաձայնագրի արդյունքում մինչև 2006 թվականը Ինդոնեզիայի ողջ ոստիկանությունն ու զինվորականները հեռացել են Աչեհից։
Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աչեհ նահանգը բաժանվում է 18 շրջանի և 5 քաղաքական մունիցիպալիտետի (kota):
| № | Վարչական միավոր | Վարչական կենտրոն | Ստեղծման տարի | Տարածք, կմ² |
Բնակչություն, մարդ (2010) |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Սաբանգ (քաղաք) | 1967 | 153,00 | 30 647 | |
| 2 | Բանդա–Աչեհ (քաղաք) | 1956 | 61,36 | 224 209 | |
| 3 | Մեծ Աչեհ | Ջանտհո | 1956 | 2969,00 | 350 225 |
| 4 | Աչեհ–Ջայա | Չալանգ | 2002 | 3817,00 | 76 892 |
| 5 | Պիդի | Սիգլի | 1956 | 2856,52 | 378 278 |
| 6 | Պիդիջայա | Մեուրեդու | 2007 | 574,44 | 132 858 |
| 7 | Բիրյոէն | Բիրյոէն | 1999 | 1901,22 | 389 024 |
| 8 | Հյուսիսային Աչեհ | Լհոկսուկոն | 1956 | 3236,86 | 529 746 |
| 9 | Լհոկսյոմավե (քաղաք) | 2001 | 181,06 | 170 504 | |
| 10 | Բեներմերիահ | Սիմպանգ Տիգա Ռեդելոնգ | 2003 | 1457,34 | 121 870 |
| 11 | Կենտրոնական Աչեհ | Տակոնգոն | 1956 | 4315,14 | 175 329 |
| 12 | Արևմտյան Աչեհ | Մեուլաբոհ | 1956 | 2927,95 | 172 896 |
| 13 | Նագանրայա | Սուկա Մամուե | 2002 | 3928,00 | 138 670 |
| 14 | Յուգո-Արևմտյան Աչեհ | Բլանգպիդիե | 2002 | 2334,01 | 125 991 |
| 15 | Գայոլուէս | Բլանգկեջերեն | 2002 | 5719,57 | 79 592 |
| 16 | Արևմտյան Աչեհ | Իդի Ռայոկ | 1956 | 6040,60 | 359 280 |
| 17 | Լանգսա (քաղաք) | 2001 | 262,41 | 148 904 | |
| 18 | Աչեհ–Թամիանգ | Կարանգ Բարու | 2002 | 1939,72 | 250 992 |
| 19 | Յուգո–Արևմտյան | Կուտաչանե | 1974 | 4189,26 | 178 852 |
| 20 | Հարավային Աչեհ | Տապակտուան | 1956 | 3851,69 | 202 003 |
| 21 | Սուբլուսսալամ (քաղաք) | 2007 | 1011,00 | 67 316 | |
| 22 | Աչեհ–Սինկիլ | Синкил | 1999 | 2597,00 | 102 213 |
| 23 | Սիմյոլուէ (շրջան) | Սինաբանգ | 1999 | 2051,48 | 80 279 |
| Ընդհանուր | 58 375,63 | 4 486 570 |
Հայտնի մարդիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Դաուդ Բյորյո՝ Դարուլ-իսլամ շարժման առաջնորդներից մեկը
- Տեուկու Իսկանդար՝ գիտնական և բառարանագիր
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 Aceh Provincial Government Administrative Region Code and Data 2015
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 Indonesian Minister Home Affairs Decree Number 050-145 of 2022
- ↑ «Официальный сайт Центрального статистического агентства Индонезии» (չաշխատող հղում)
- ↑ Авалудин, Хамид Damai di Aceh: catatan perdamaian RI-GAM di Helsinki. — Джакарта: Centre for Strategic and International Studies, 2008. — 322 с. — ISBN 9791295107
- ↑ Морфит Майкл (2006-08-15)։ «A happy, peaceful anniversary in Aceh»։ Atimes.com (անգլերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-02-03-ին։ Վերցված է 2018-07-08
- ↑ «Memorandum of Understanding between the Government of the Republic of Indonesia and the Free Aceh Movement» (PDF) (անգլերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-04-18-ին։ Վերցված է 2020-05-10
- ↑ «Indonesia agrees Aceh peace deal»։ BBC News (անգլերեն)։ 2005-07-17։ Վերցված է 2018-07-08
- ↑ Хиллман, Бен Power Sharing and Political Party Engineering in Conflict-Prone Societies: The Indonesian Experiment in Aceh(անգլ.) // Conflict, Security & Development : журнал. — 2012. — В. 2. — № 12. — С. 149—169. —
- ↑ Siddharth Veena (2005-08-26)։ «Next steps for Aceh after the peace pact»։ The Jakarta Post (անգլերեն)։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-10-12-ին
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Պաշտոնական էջ»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2009-02-21-ին
| ||||||||||||||||
