Աուգուստինաս Վոլդեմարաս

	Աուգուստինաս Վոլդեմարաս
Կուսակցություն՝	Party of National Progress?
Կրթություն՝	Սանկտ Պետերբուրգի համալսարան
Մասնագիտություն՝	դիվանագետ, պատմաբան և քաղաքական գործիչ
Ծննդյան օր	ապրիլի 4 (16), 1883
Ծննդավայր	Dysna, Novoalexandrovsky Uyezd, Կովնոյի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանի օր	մայիսի 16, 1942 (59 տարեկան)
Վախճանի վայր	Բուտիրյան բանտ, Տվերսկի շրջան, Մոսկվայի կենտրոնական վարչական շրջան, Մոսկվա, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	Լիտվա
Պարգևներ
Augustinas Voldemaras

Աուգուստինաս Վոլդեմարաս (լիտ.՝ Augustinas Voldemaras, ապրիլի 4 (16), 1883^[1], Dysna, Novoalexandrovsky Uyezd, Կովնոյի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - մայիսի 16, 1942(1942-05-16)^[1]^[2], Բուտիրյան բանտ, Տվերսկի շրջան, Մոսկվայի կենտրոնական վարչական շրջան, Մոսկվա, ԽՍՀՄ^[3]), լիտվացի գիտնական, քաղաքական գործիչ, լիտվական ֆաշիստական «Երկաթե գայլ» շարժման հիմնադիր։ Եղել է Պերմի համալսարանի պատմալեզվաբանական ֆակուլտետի պրոֆեսոր (1916-1919 թվականներ)։ 1918 թվականին նշանակվել է Լիտվայի առաջին վարչապետ։ Այդ պաշտոնը զբաղեցրել է նաև 1926-1929 թվականներին։

Վաղ տարիներ․ Սանկտ Պետերբուրգ և Պերմ

Ծագումով ազնվական ընտանիքից է։ 1904 թվականին ոսկե մեդալով ավարտել է Սանկտ Պետերբուրգի գիմնազիաներից մեկը և ընդունվել Սանկտ Պետերբուրգի կայսերական համալսարանի պատմալեզվաբանական ֆակուլտետ։ Համալսարանն ավարտել է 1909 թվականին։ Մագիստրոսական քննությունը հանձնել է 1910 թվականին։ 1911-1914 թվականներին եղել է համալսարանի դոցենտ։ 1914-1915 թվականներին վերապատրաստումներ է անցել Իտալիայում և Շվեդիայում։

1916 թվականի սեպտեմբերին երիտասարդ տաղանդավոր գիտնականների խմբի հետ Վոլդեմարասը աշխատանքի է անցել Պետրոգրադի համալսարանի Պերմի մասնաճյուղի պատմալեզվաբանական ֆակուլտետում որպես էքստրաօրդինար պրոֆեսոր։ Հետագայում համալսարանը վերանվանվել է Պերմի համալսարանի։

1916-1917 թվականների ուսումնական տարում դասավանդել է համընդհանուր պատմության ամբիոնում, դասաժամեր ունեցել դասական լեզվաբանության ամբիոնում՝ դասավանդելով հին լեզուներ, ինչպես նաև անգլերեն։ «Տքնաջան աշխատանքի համար» Ա․Ի․ Վոլդեմարասը 1917 թվականի հունվարին պարգևատրվել է «Սուրբ Ստանիլսավի III աստիճանի» կայսերական շքանշանով, իսկ նույն տարվա օգոստոսին ստացել Պերմի համալսարանի պրոֆեսորի կոչում։

Եղել է քաղաքագետ։ Տիրապետել է մի շարք լեզուների՝ գերմաներեն, անգլերեն, ռուսերեն, շվեդերեն, իտալերեն, լեհերեն, ֆրանսերեն և այլն։

Քաղաքական գործունեություն

1916 թվականին եղել է «Լիտվացի ազգի ազգային առաջընթաց» կուսակցության հիմնադիրներից մեկը (լիտ.՝ Lietuvių tautos pažangos partija։ Մասնակցել է Պետերբուրգի լիտվական սեյի աշխատանքներին (1917 թվականի մայիսից-հունիս), հարել սեյմի աջ թևին։ 1917 թվականի սեպտեմբերին Կիևում մասնակցել է Ռուսաստանի ազգերի կոնգրեսին։ 1918 թվականի հունվարին Բրեստում մասնակցել է Գերմանիայի և նրա դաշնակիցների հետ վարվող բանակցություններին՝ մասնակցելով որպես Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետության պատվիրակության խորհրդական։ Բանակցություններից հետո մեկնել է Գերմանիա։

Կառավարության գլուխ

1918 թվականի վերջին Աուգուստինաստ վերադարձել է Լիտվա և աշխատանքի անցել Լիտվայի պետական խորհրդում (լիտ.՝ Lietuvos Valstybės Taryba)։ 1918 թվականի նոյեմբերի 11-ին Պետական խորհրդի նախագահությունը հաստատել է Լիտվայի առաջին ժամանակավոր կառավարության կազմը, որը բաղկացած էր 6 նախարարներից։ Կառավարության գլուխ է նշանակվել Աուգուստինաս Վոլդեմարասը։ Նա նախարարների կաբինետը գլխավորել է մինչև 1918 թվականի դեկտեմբերի 26-ը՝ միաժամանակ իրականացնելով նաև արտաքին գործերի նախարարի լիազորությունները, իսկ որոշ ժամանակ էլ՝ պաշտպանության նախարարի։ Վիլնյուսի ուղղությամբ Կարմիր բանակի առաջխաղացումից հետո, մեկնել է Գերմանիա։

Միկոլաս Սլյավիչյուսի (1918 թվականի դեկտեմբերի 26- 1919 թվականի մարտի 12), Պրանաս Դովիդայտիսի (1919 թվականի մարտի 12- 1919 թվականի ապրիլի 12), այնուհետ 4-րդ և 5-րդ կառավարությունների կազմերում (1919 թվականի ապրիլի 12- 1920 թվականի հունիսի 19) զբաղեցրել է արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնը։

1919 թվականին տեղի ունեցած Փարիզի խաղաղության վեհաժողովի ժամանակ գլխավորել է լիտվական պատվիրակությունը։

Դասախոսական գործունեություն

1920 թվականից դասավանդել է Կաունաս ի բարձրագույն կուրսերում, որի հիման վրա էլ շուտով բացվել է Վիլնյուսի համալսարանը (հետագայում Վիտաուտաս Մեծի համալսարան)։ 1922-1926 թվականներին եղել է Լիտվայի համալսարանի պրոֆեսոր։ 1923 թվականին քաղաքական բովանդակությամբ հոդվածի համար փակվել է Վայրնյանի աշխատանքային ճամբարում։

Տաուտինիկների առաջնորդ

Եղել է տաուտինիկների՝ Լիտվայի ազգայնականների միություն ազգայնական կուսակցության (լիտ.՝ Lietuvių tautininkų sąjunga, 1924) առաջնորդներից մեկը։ Այդ կուսակցությունից 1926 թվականին ընտրվել է Լիտվայի Հանրապետության Սեյմի III գումարման պատգամավոր։ Սեյմը ցրվել է 1927 թվականի ապրիլի 12-ին։

1927 թվականին հիմնադրել է լիտվական ֆաշիստական «Երկաթե գայլ» շարժումը։

Ռազմական հեղաշրջում Լիտվայում

Պետական հեղաշրջման նախաձեռնողներից մեկը (ֆաշիստական, համաձայն խորհրդային պատմագրության) եղել է 14-րդ կառավարության վարչապետ և միևնույն ժամանակ արտաքին գործերի նախարար Աուգուստինաս Վոլդեմարասը (1926 թվականի դեկտեմբերի 17- 1929 թվականի սեպտեմբերի 23)։ Վերջինս 1928 թվականի նոյեմբերի 28-ից եղել է նաև երկրի պաշտպանության նախարարի պաշտոնակատար։ 1929 թվականի մայիսի 6-ին նրա վրա հարձակում է տեղի ունեցել։ Լիտվացի ազգայնականների մյուս առաջնորդների հետ ունեցած տարաձայնությունների պատճառով, 1929 թվականին հեռացվել է կառավարությունից։ 1929 թվականի վերջին ուղարկվել է Պլատլյալյայ, իսկ այնուհետ էլ բնակվել Զարասայում՝ ոստիկանության հսկողության ներքո։

Ուշ տարիներ

1934 թվականի հունիսի 7-8-ի խռովությանը, որը ձեռնարկվել էր «Երկաթե գայլ» կազմակերպության վրա։ Ձախողումից հետո դատապարտվել է 12 տարվա ազատազրկման։ 1938 թվականին, Լիտվայի Հանրապետության 20-ամյակի կապակցությամբ, արժանացել է համաներման և արտաքսվել երկրից։

1940 թվականի հունիսին Վոլդեմարասը վերադարձել է Լիտվա, որն արդեն իսկ գտնվում էր խորհրդային զորքերի հսկողության ներքո։ Ձերբակալվել է լիտվական խորհրդային մարմինների կողմից։ Որպես աքսորյալ բնակվել է Օրջոնիկիձեում, այնուհետ ձերբակալվել է և բանտարկվել Մոսկվայի բանտերից մեկում։ Վերադարձի ոչ հասկանալի պատճառները և ԽՍՀՄ տարածքում բնակությունը որոշ հետազոտողների համար հիմք են հանդիսանում ենթադրելու, որ Վոլդեմարասը կապ է ունեցել խորհրդային հետախուզության հետ։ Ենթադրություններն հիմնվել են նաև Վոլդեմարասը անձնական նամակներից մեկի վրա։ Մասնավորապես, ՊԱԿ-ի նախկին ծառայակից Ա․Սլավինասը գրել է․ «Աուգուստինաս Վոլդեմարասը բնակվել է Փարիզում՝ Լիտվայի կառավարությունից ստացվող թոշակի հաշվին։ Հավաքագրվել է խորհրդային հետախուզության կողմից»^[4]։

Մահացել է 1942 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Մոսկվայի Բուտիրկայի բանտում։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Lituanus — 1954. — ISSN 0024-5089
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Вольдемарас Аугустинас // Вольдемарас Аугустинас (ռուս.) / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ Славинас А., Гибель Помпеи. Тель-Авив, 1997. С. 222

Արտաքին հղումներ

Augustinas Voldemaras — Lietuvos premjeras, neordinarinis žmogus ir Lietuvoje dar neatrastas europinio lygio istorikas // 15min.lt.
Kaip Augustinas Voldemaras 1929 metų rugsėjo mėnesį neteko valdžios Արխիվացված 2016-11-09 Wayback Machine // XXI amžius.
Tarpukario Lietuvos Premjerai: Augustinas Voldemaras Արխիվացված 2003-06-05 Wayback Machine.
Братухин А. Ю. Латинисты Пермского государственного университета Արխիվացված 2018-01-07 Wayback Machine // Вестник Пермского университета. Иностранные языки и литературы. № 5 (21). Пермь: ПГУ, 2008. С. 162—168.
Вольдемарас (Вольдемар) Августин Иосифович // Биографика СПбГУ.
Вольдемарас Августин Иосифович // Профессора Пермского государственного университета (1963—2001) Արխիվացված 2014-12-26 Wayback Machine / Гл. ред. В. В. Маланин. Пермь: Изд-во Перм. ун-та, 2001. 419 с. С. 42.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աուգուստինաս Վոլդեմարաս» հոդվածին։

[_ac06f19ac17e6843-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_dd781faedb2b2c54-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Lituanus — 1954. — ISSN 0024-5089

[_0669ffa7bd86390c-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Вольдемарас Аугустинас // Вольдемарас Аугустинас (ռուս.) / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[4] Славинас А., Гибель Помпеи. Тель-Авив, 1997. С. 222

[1]

[2]

[3]

[4]