Աշրաֆ Դեհղանի

Աշրաֆ Դեհղանի պարս.՝ اشرف دهقانی
Ծնվել է	1948
Ծննդավայր	Իրան
Քաղաքացիություն	Իրան
Կրոն	աթեիզմ
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ, ապստամբ և պարտիզան
Կուսակցություն	Iranian People's Fedai Guerrillas? և Organization of Iranian People's Fedai Guerrillas?
Կայք	ashrafdehghani.com
Ashraf Dehghani Վիքիպահեստում

Աշրաֆ Դեհղանի (1948, Իրան) իրանցի կոմունիստ հեղափոխական, առավել հայտնի է որպես Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների (ԻԺՖՊ) առաջնորդ։ Վաղ տարիքից ենթարկվելով առաջադեմ քաղաքականությանը՝ եղբոր հետ միասին՝ Դեհղանին միացել է Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպությանը (ԻԺՖՊԿ)՝ դառնալով նրա կենտրոնական կոմիտեի միակ կինը:

1971թվականին, երբ Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպությաը սկսել է իր զինված պայքարը կայսերական պետության դեմ, Դեհղանին ձերբակալվել է և բանտարկվել ՍԱՎԱԿ-ի կողմից: Բանտում Դեհղանին պարբերաբար ենթարկվել է խոշտանգումների և բռնաբարությունների, որոնք նա հետագայում մանրամասնել է իր հուշերում։ Բանտում մնալը ամրապնդել է նրա հավատը պատմական մատերիալիզմի նկատմամբ և զարգացրել է նրա տեսակետը հակաավտորիտարիզմի և ֆեմինիզմի վերաբերյալ: 1973 թվականին փախել է բանտից և կրկին միացավ Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպությանը՝ դառնալով նրա ծայրահեղ ձախ խմբակցության առաջատար դեմքը Իրանի հեղափոխությունից հետո: Մինչ Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպության մեծամասնությունը հեռացել է զինված պայքարից և ընդունել է նոր Իրանի Իսլամական Հանրապետության հեղինակությունը, Դեհղանին շարունակել է պաշտպանել նոր կառավարության դեմ պարտիզանական պատերազմը: 1979 թվականին, Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպության փոքրամասնության անդամների հետ միասին, բաժանվել և ստեղծել է Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզաններ (ԻԺՖՊ) կազմակերպությունը, որը շարունակել է պայքարել կառավարության դեմ: Իրանում 1979 թվականի քրդական ապստամբությունը ճնշելուց հետո Դեհղանին և նրա խմբավորումը փախել են երկրից դեպի Եվրոպա, որտեղ, ենթադրաբար, ապրում է գաղտնի:

Կենսագրություն

Վաղ կյանք

1949 թվականին Աշրաֆ Դեհղանին ծնվել է իրանական Ադրբեջանում բանվորական ընտանիքում։ Մեծացել է քաղաքականապես առաջադեմ ընտանիքում, որտեղ վաղ տարիքից ծնողները պատմել են նրան կարճատև Ադրբեջանի ժողովրդական կառավարության պատմությունները: Դպրոցում քաղաքական ագիտատորի համբավ է ձեռք բերել՝ իր իսկ ուսուցչի կողմից ՍԱՎԱԿ-ին զեկուցվելով կայսերական պետությանը քննադատող շարադրություն գրելու համար։ Դպրոցն ավարտելուց հետո նա ուսուցչուհի է դարձել ադրբեջանական աղքատ գյուղում։

Չնայած ՍԱՎԱԿ-ին խոստացել է դադարեցնել իր քաղաքական գործունեությունը, շարունակել է իր քաղաքական քարոզչությունը իր ավագ եղբոր՝ Բեհրուզի և նրա ընկերոջ՝ իրանական սոցիալական քննադատ Սամադ Բեհրանջգիի հետ: 1960-ականների վերջին Դեհղանին միացել է իր եղբորը Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպությունում (ԻԺՖՊԿ դառնալով նրա Կենտրոնական կոմիտեի միակ կինը։

Ազատազրկում

1970 թվականի փետրվարի 8-ին Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպությունը սկսել է իր առաջին հարձակումը կայսերական պետության դեմ՝ Սիահկալի ժանդարմերիայի դեմ գրոհով: Հարձակման հետևանքով Իրանում հեղափոխական գործողություններ եմ ծավալվել, որոնց ՍԱՎԱԿ-ը պատասխանել է դաժան ռեպրեսիաներով: Ինքը՝ Դեհղանին, շարունակել է իր գործունեությունը, և 1971 թվականի մայիսի 13-ին ձերբակալվել է ՍԱՎԱԿ-ի կողմից և դատապարտվել տասը տարվա ազատազրկման։ Էվին բանտում գտնվելու ընթացքում հայտնել է, որ պարբերաբար ենթարկվել է խոշտանգումների և բռնաբարությունների ՍԱՎԱԿ-ի կողմից: Հրաժարվել է համագործակցել իր հարցաքննողների հետ՝ միշտ լուռ մնալով։ Մի անգամ նրանք փորձել են խոշտանգել նրան՝ օձ բաց թողնելով նրա մարմնի վրա՝ ակնկալելով, որ նա կվախենա բայց դա նրա կողմից ոչ մի արձագանք չի եղել։ Ավելի ուշ եզրակացրեԼ Է այն փորձի մասին, որ իր խոշտանգողները կարծում էին, որ կանայք թույլ են, «բայց նրանք չէին հասկանում, թե ինչու և ինչ տեսակի կանայք են թույլ»։

Իր պատժաչափի ողջ ընթացքում պահպանել է իր պատմական մատերիալիստական հավատքը սոցիալական հեղափոխության անխուսափելիության վերաբերյալ: Նաև մշակել է կայսերական պետության ավտորիտարիզմի վերլուծություն՝ եզրակացնելով, որ համակարգը ի սկզբանե թույլ է, քանի որ այն չի կարող ճնշել այլախոհությունը նույնիսկ խոշտանգումների միջոցով։ Նաև նշել է դասակարգային խտրականությունը, որով ՍԱՎԱԿ-ը վերաբերվում էր սոցիալական տարբեր խավերի կանանց, պահակները բռնության են ենթարկել սեքս աշխատողներին։ Հայրտարարել է, որ բանվոր դասակարգի կանայք «երկակի շահագործվում են», նա նաև առաջարկել է, որ դասակարգային գիտակցության հասած կանանց անհրաժեշտ են դասակարգային գիտակից տղամարդ գործընկերներ, որպեսզի միասին կառուցեն անդասակարգ հասարակություն: Դեհղանին, այսպիսով, հակադրել է «ռեակցիոն կանանց» «մարդ արարածներին»՝ պնդելով, որ վերջիններս դասակարգային պայքարի մեջ ներգրավված կանայք են՝ նպատակ ունենալով հասնել ազատության և սոցիալական հավասարության։

1973 թվականի մարտի 13-ին փախել է բանտից՝ հագնված չադրայով և վերադարձել աշխատանքի Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպությունում։ Նրա հուշերը բանտում իր պայքարի մասին՝ «Խոշտանգումներ և դիմադրություն Իրանում» գիրքը, լույս է տեսել հաջորդ տարի Լոնդոնում, արգելվել է տպագրվել Իրանում մինչև Իրանական հեղափոխության բռնկումը: Բանտից փախչելուց հետո երկրից փախած Դեհղանին մնացել է երկրից դուրս մինչև հեղափոխության բռնկումը։ Հետագա ժամանակահատվածում նրա ստույգ գտնվելու վայրը հայտնի չի եղել։

Հետհեղափոխական գործունեություն

Հեղափոխությունից հետո Թուդեի կուսակցությունը և Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպության անդամների մեծամասնությունը շեղվել են զինված պայքարի ծրագրից՝ պնդելով, որ մարտավարությունը հնացած է և մեղադրել են իրենց նախկին կողմնակիցներին ծայրահեղ ձախամտության մեջ։ Դեհղանին եղել է Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպության ղեկավարներից, որոնք շարունակել են պաշտպանել պարտիզանական պատերազմի հայացքները։ Հեռացվել է Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպությունից այդ խնդրի պատճառով: Իր հերթին դատապարտել է Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպության նոր ղեկավարությունը ռևիզիոնիզմի և հակակոմունիզմի համար՝ մեղադրելով նրանց կազմակերպության քաղբանտարկյալներին լքելու մեջ։ Նա համարում էր, որ Խոմեյնիի կառավարությունը նոր բուրժուական վարչակարգ է ստեղծել, որը քիչ է տարբերվում շահից: Այսպիսով, նա կարծել է, որ զինված պայքարը դեռևս արդյունավետ մարտավարություն է՝ զանգվածներին Սոցիալական հեղափոխության նախապատրաստելու և երկրում իմպերիալիստական միջամտության նկատմամբ դիմադրության ամրապնդման համար։

Դեհղանին առաջնորդել է կազմակերպության անդամների փոքրամասնությանը և հիմնել Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզաններ կազմակերպությունը (ԻԺՖՊԿ), որը պարտավորվել է շարունակել զինված պայքարը Իրանի նոր կառավարության դեմ։ Այդ ժամանակ Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզաններ կազմակերպությունը եղել է միակ հեղափոխական կազմակերպությունը, որում կանայք ծառայում էին կենտրոնական կոմիտեում։ Թեև կառավարությունը հասկանում էր, որ Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզաններ կազմակերպությունը և Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպությունը առանձին են, այնուամենայնիվ, Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզաններ կազմակերպության կողմից զինված պայքարի շարունակական քարոզչությունը օգտագործվում էր որպես պատրվակ երկուսին էլ ճնշելու համար, երբ նրանց կենտրոնները հարձակվել են խոմեյնիստների կողմից։

Երբ բռնկվել է 1979 թվականի քրդական ապստամբությունը, Դեհղանիի խմբակցությունը որոշել է միանալ դրան՝ հայտարարելով իրենց աջակցությունը Քրդստանի դեմոկրատական կուսակցությանը (ՔԴԿ) և նրանց կողքին պայքարելով Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի (ԻՀՊԿ) դեմ։ 1981 թվականի հունիսին Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանները և Քրդստանի դեմոկրատական կուսակցությանը միացել են Ժողովրդական մոջահեդների կազմակերպությունը (ԺՄԿ), որը որոշել էր զինված պայքար սկսել Իսլամական Հանրապետության դեմ։ Ժողովրդական մոջահեդների կազմակերպությունից հետո Դեհղանիի կազմակերպությունը կդառնար ամենաարդյունավետ պարտիզանական խմբերից մեկը: Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզաններ կազմակերպության անդամներին բաժին է ընկել իշխանությունների կողմից ձերբակալությունների և մահապատիժների 20%-ը։

1981 թվականի հուլիսին Քրդստանի դեմոկրատական կուսակցությանը և Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանները բախվել են իշխանությունների դաժան բռնաճնշումներին։ Խմբավորման ղեկավար անդամներից շատերը սպանվել են, և խմբակային վեճեր են սկսվել Քուրդիստանում, ինչի հետևանքով այն կորցրել է հարյուրավոր համախոհներ հետագա տարիների ընթացքում: Սա, ի վերջո, հանգեցրել է խմբի արդյունավետ վերացմանը, որի ողջ մնացած անդամները փախչել են Եվրոպա։ Այս պահից հետո Դեհղանիի կյանքի մասին քիչ բան է հայտնի, թեև 2007 թվականի դրությամբ ենթադրվել է, որ նա գաղտնի ապրում է Գերմանիայում։

Ժառանգություն

Իր հուշերում Դեհղանին պատկերել է ՍԱՎԱԿ-ի կողմից խոշտանգումների հետ կապված իր փորձառությունները և վերլուծել Իրանի քաղաքականությունը: Նրա ինքնակենսագրականի ներածության մեջ նրա «հերոսական դիմադրությունը» գնահատվել է Իրանի ժողովրդական ֆեդայական պարտիզանների կազմակերպության կողմից որպես «իրանցի հեղափոխականների քաջության և վճռականության օրինակ»։ Համիդե Սեդղին ավելի ուշ ասել է՝ «Իրանցի գիտնականները և ֆեմինիստները հիմնականում անտեսել են Դեհղանիի պատմությունը: Նա ուներ յուրահատուկ կյանք և փորձառություններ. նա ոչ կոնֆորմիստ, ռազմատենչ և անհնազանդ քաղաքական կերպար էր»։

Դեհղանին եղել է Իրանական ժողովրդական պարտիզանների կազմակերպության գործընկեր Ռոգիե Դանեշգարիի ուսուցիչը, որը նրան նկարագրել է որպես «քաջ մարտիկ» կայսերական պետության դեմ։ Դեհղանիի ֆեմինիզմը ոգեշնչում էր իրանցի ֆեմինիստներին, քանի որ մի շարք կանանց կազմակերպություններ, որոնք ստեղծվել էին Իրանական հեղափոխության ժամանակ, վերցրեցին նրա մի շարք գաղափարներ։ Պատմաբան Հայդե Մողիսին բնութագրել է Դեհղանիի տեսակետը ֆեմինիզմի վերաբերյալ որպես «բացահայտորեն ընդունում է կանանց թուլությունը»: Դեհղանիի պարտիզանական մարտավարությունը, ի վերջո, ապացուցվել է, որ այն մոդելն էր, որին չէին կարող հետևել կանանց մեծամասնությունը՝ հիմնականում ապահովելով պարտիզանական կանանց կերպարը ոգեշնչման համար։

Մատենագիտություն

• Moghadam, Val; Ashtiani, Ali (1991). «The Left and revolution in Iran». Race & Class. 33 (1): 86–91. doi:10.1177/030639689103300106. ISSN 0306-3968. S2CID 144928159.
• Moghadam, Valentine M. (December 2019). «Revolutions and Women's Rights: The Iranian Revolution in Comparative Perspective». In Stenberg, Leif; Savant, Sarah (eds.). 40 Years On: Reflections on the Iranian Revolution. Abdou Filali-Ansary Occasional Paper Series. Vol. 1. [Aga Khan University. էջեր 8–11. ISSN 2633-8890 – via Academia.edu.
• Moghissi, Haideh (1996) [1994]. «The Fedayeen and Women's Struggle». Populism and Feminism in Iran. Macmillan Press. էջեր 107–138. doi:10.1007/978-1-349-25233-6_7. ISBN 978-0-333-67412-3.
• Sedghi, Hamideh (2007). «Women and the State». Women and Politics in Iran: Veiling, Unveiling, and Reveiling. Cambridge University Press. էջեր 152–196. doi:10.1017/CBO9780511510380. ISBN 978-0-521-83581-7.
• Shahidian, Hammed (1997). «Women and Clandestine Politics in Iran, 1970-1985». Feminist Studies. 23 (1): 7–42. doi:10.2307/3178296. hdl:2027/spo.0499697.0023.103. JSTOR 3178296.
• Tohidi, Nayereh (1991). «Gender and Islamic Fundamentalism: Feminist Politics in Iran». In Mohanty, Chandra Talpade; Russo, Ann; Torres, Lourdes (eds.). Third World Women and the Politics of Feminism. Indiana University Press. էջեր 251–267. ISBN 0-253-33873-5. LCCN 90-43510.
• Vahabzadeh, Peyman (7 December 2015). «Fadāʾiān-e ḵalq». Encyclopædia Iranica. Վերցված է 20 September 2023-ին.
• Zabir, Sepehr (2011) [1982]. Iran Since the Revolution. Routledge. էջեր 109–111, 208. ISBN 978-0-415-61069-8.

Հետագա ընթերցում

• Alizadeh, Yass (2014). Tales that Tell All: A Political Analysis of Folktales of Iran (PhD). University of Connecticut.
• Amirahmadi, Hooshang; Parvin, Manoucher (2019) [1988]. Post-Revolutionary Iran. Routledge. ISBN 978-0-367-28398-8. LCCN 87-31700.
• Assadi, Reza (1982). A Study of the Contemporary Struggle for Power in Iran (Master of Arts). Western Michigan University. ProQuest 1318406. {{cite thesis}}: Text "MA" ignored (օգնություն)
• Baneinia, Masoumeh; Dersan Orhan, Duygu (2021). «Women As A Political Symbol in Iran: A Comparative Perspective Between Pahlavı Regime and Islamic Revolution». Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. 11 (4): 1906–1919. doi:10.30783/nevsosbilen.1003864.
• Bina, Cyrus (1996) [1994]. «Towards a New World Order: US Hegemony, Client-States and Islamic Alternative». In Mutalib, Hussin; Hashmi, Taj ul-Islam (eds.). Islam, Muslims and the Modern State: Case-Studies of Muslims in Thirteen Countries. Palgrave Macmillan. էջեր 3–30. doi:10.1007/978-1-349-14208-8_1. ISBN 978-0-312-10300-2. LCCN 93-24000. {{cite book}}: Text "Macmillan" ignored (օգնություն)
• Dabashi, Hamid (2007). Makhmalbaf at Large. I.B. Tauris. ISBN 9781845115319. OCLC 419310458.
• Daneshvar, Parviz (1996). «From Consolidation to Theocratic Despotism». Revolution in Iran. Palgrave Macmillan. էջեր 128–174. doi:10.1007/978-1-349-14062-6_6. ISBN 978-1-349-14062-6.
• Dorraj, Manochehr (2006). «The Political Sociology of Sect and Sectarianism in Iranian Politics: 1960-1979». Journal of Third World Studies. 23 (2): 95–117. JSTOR 45194310.
• Emadi, Hafizullah (2001). Politics of the Dispossessed: Superpowers and Developments in the Middle East. Bloomsbury Publishing. ISBN 0-275-97365-4. LCCN 2001021179. {{cite book}}: Text "Bloomsbury" ignored (օգնություն)
• Gates, Barbara Glendora (1987). The political roles of Islamic women: A study of two revolutions--Algeria and Iran (PhD). University of Texas at Austin. ProQuest 8806329.
• Ghorashi, Halleh (2003). Ways to Survive, Battles to Win: Iranian Women Exiles in the Netherlands and United States. Nova Science Publishers. ISBN 1-59033-552-X. {{cite book}}: Text "Nova" ignored (օգնություն)
• Gordon, Arielle (2021). «From Guerrilla Girls to Zainabs: Reassessing the Figure of the "Militant Woman" in the Iranian Revolution». Journal of Middle East Women's Studies. 17 (1): 64–95. doi:10.1215/15525864-8790238. ISSN 1552-5864. S2CID 233804242.
• Joya, Malalai (2009). A Woman Among Warlords. Simon and Schuster. ISBN 978-1-4391-0946-5. LCCN 2009021072.
• Kamal, Muhammad (1986). «Iranian Left in Political Dilemma». Pakistan Institute of International Affairs. 39 (3): 39–51. JSTOR 41393782. {{cite journal}}: Text "Pakistan Horizon" ignored (օգնություն)
• Milani, Farzaneh (2013). «Iranian Women's Life Narratives». Journal of Women's History. 25 (2): 130–152. doi:10.1353/jowh.2013.0014. ISSN 1042-7961. S2CID 143449642.
• Milani, Farzaneh (2011). Words, Not Swords: Iranian Women Writers and the Freedom of Movement. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-3278-8. LCCN 2011005040.
• Moghadam, Val (1987). «Socialism or Anti-Imperialism? The Left and Revolution in Iran» (PDF). New Left Review (166): 5–28. ISSN 0028-6060.
• Moghadam, Valentine M. (2018). «Feminism and the Future of Revolutions». Socialism and Democracy. 32 (1): 31–53. doi:10.1080/08854300.2018.1461749. ISSN 0885-4300. S2CID 149531603.
• Mohassel, Babak Rejai (2006). Iranian state regime haunting: Resonance and deterritorialization (PhD). State University of New York at Buffalo. ProQuest 3213911.
• Piedar, Payman (2005). «Interview with an Iranian Anarchist». Northeastern Anarchist. No. 10. էջեր 40–45. ISSN 1553-3654.
• Poya, Maryam (1999). Women, Work and Islamism: Ideology and Resistance in Iran. Zed Books. ISBN 1-85649-681-3.
• Rad, Assal (2022). The State of Resistance: Politics, Culture, and Identity in Modern Iran. Cambridge University Press. doi:10.1017/9781009193573. ISBN 978-1-009-19358-0. LCCN 2021059851. S2CID 251684052.
• Rahnema, Saeed (2009). «Lessons (Not) Learned: Reflections on a Failed Revolution». Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East. 29 (1): 72–83. doi:10.1215/1089201X-2008-045. ISSN 1089-201X. S2CID 145366660.
• Rezai, Hamid (2012). State, Dissidents, and Contention: Iran, 1979-2010 (PhD). Columbia University. doi:10.7916/D8W66T45.
• Saadatmand, Yassaman (1993). «State capitalism: Theory and application case of Iran». Middle East Critique. 2 (3): 55–79. doi:10.1080/10669929308720040. ISSN 1943-6149. {{cite journal}}: Text "Critique: Critical Middle Eastern Studies" ignored (օգնություն)
• Soltani, Zohreh (2020). Tehran: A Symptomatic Rendering of Public Architecture (Thesis). State University of New York at Binghamton. ProQuest 27961218.