Անտոն Բեռնոլակ
Անտոն Բեռնոլակ սլովակ.՝ Anton Bernolák | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հոկտեմբերի 3, 1762[1][2][3] կամ հոկտեմբերի 4, 1762[4] Սլանիցա, Námestovo District, Ժիլինայի շրջան |
| Մահացել է | հունվարի 15, 1813[1][2][5][…] (50 տարեկան) Նովե Զամկի, Սլովակիա |
| Գերեզման | Նովե Զամկի |
| Քաղաքացիություն |  Ավստրիական կայսրություն |
| Դավանանք | կաթոլիկություն |
| Մասնագիտություն | լեզվաբան, կաթոլիկ քահանա, գրող, բանասեր և քահանա |
| Գործունեության ոլորտ | լեզվաբանություն, բանասիրություն[6] և administration and management of the church?[6] |
| Ալմա մատեր | Pázmáneum? |
| Տիրապետում է լեզուներին | լատիներեն[6], սլովակերեն[1][6][7] և հունգարերեն[6] |
 Anton Bernolák Վիքիպահեստում | |
Անտոն Բեռնոլակ (սլովակ.՝ Anton Bernolák, 3 հոկտեմբերի, 1762, Սլանիցա - 15 հունվարի, 1813, Նովե Զամկի), սլովակ լեզվաբան և կաթոլիկ քահանա։ Սլովակերեն գրական լեզվի առաջին օրինակարգավորման հեղինակը[8][9]։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անտոն Բեռնոլակը ծնվել է 1762 թվականի հոկտեմբերի 3-ին (դա նրա մկրտության ամսաթիվն է, ծննդյան օրը ստույգ հայտնի չէ) Օրավայի Սլանիցա գյուղում՝ զեմանի (մանր հողատեր, ազնվականական ցածր տիտղոս) ընտանիքում։ 1774-1778 թվականներին Ռուժոմբերոկում սովորել է գիմնազիայում, ավելի ուշ կրթությունը շարունակել է Բրատիսլավայում, Տրնավայում, որից հետո երկու տարի աստվածաբանություն է սովորել Վիեննայում։ Ուսման տարիներին Անտոն Բեռնոլակը սկսում է հետաքրքրվել նաև լեզվաբանությամբ, պատմությամբ, տնտեսագիտությամբ, բժշկությամբ ու այլ գիտություններով։ 1787 թվականին նա ավարտում է կրթությունը Բրատիսլավայի ընդհանուր սեմինարիայում։ Մայրենի լեզվի սիրողական խմբակի (որի անդամն էր նաև ինքը) աջակցությամբ Անտոն Բեռնոլակը 1787 թվականին անանուն հրատարակում է «Բանասիրական-քննադատական քննախոսություն սլավոնական գրերի վերաբերյալ» (Dissertatio philologico-critica de literis Slavorum) գիրքը՝ «Ուղղագրություն» (Orthographia) հավելվածով։ Այդ գրքի հրատարակության տարին էլ համարվում է սլովակերենի պատմության սկիզբը[8]։
Սեմինարիան ավարտելուց հետո Անտոն Բեռնոլակը կատարել է Չեկլիսի (Čeklís, Čeklýs aj Lužnica, այժմ՝ գյուղ Բեռնոլակովո, Bernolákovo) քահանայի պարտականությունները՝ միաժամանակ շարունակելով իր գիտական գործունեությունը։ 1790 թվականին նա հրատարակում է սլովակերենի առաջին քերականությունը (Grammatica Slavica)։ 1791 թվականին նա հրատարակում է սլովակերենի բառակազմությանը նվիրված «Սլովակերեն բառերի ստուգաբանություն» (Etymologia vocum slavicarum) աշխատությունը։ Նույն թվականին Անտոն Բեռնոլակը տեղափոխվում է Տրնավա, որտեղ աշխատում է որպես արքեպիսկոպոսական առաջնորդարանի քարտուղար։ 1797 թվականից մինչև իր մահը 1813 թվականին Անտոն Բեռնոլակն ապրել է Նովե Զամկիում, որտեղ աշխատել է որպես տեղի դպրոցի վարիչ և դեկան։ Անտոն Բեռնոլակը, որ իր «Սլովակերեն չեխերեն-լատիներեն-գերմաներեն-հունգարերեն բառարան» (Slowár Slowenskí Češko-Laťinsko-Ňemecko-Uherskí) աշխատության համար նյութ սկսել էր հավաքել դեռ Չեկլիսում աշխատելու տարիներին, Նովե Զամկիում շարունակում է աշխատել բառարանի ստեղծման վրա, բայց այդպես էլ չի կարողանում հրատարակել այն ֆինանսական ու այլ դժվարությունների պատճառով։ Բառարանը լրացվել ու հրատարակվել է նրա մահից հետո՝ 1825-1827 թվականներին, առաջին հերթին կանոնիկոս Յու. Պալկովիչի ջանքերի շնորհիվ[10]։
Իր լեզվաբանական աշխատություններում Անտոն Բեռնոլակը ներկայացրել է սլովակերեն գրական լեզվի օրինակարգավորումը, որ հայտնի է բեռնոլակոշչինա սլովակ.՝ bernolákovčina անվամբ։ Այդ կանոնոնները մշակվել են հիմնականում արևմտասլավոնական միջբարբառի հիման վրա, որ իր մեջ միավորում էր արևմտյան սլովակերենի ու չեխերեն գրական լեզվի տարրեր[11]։ Գրական լեզվի բեռնոլակյան տարբերակը գործածվել է միայն սլովակ կաթոլիկ մտավորականների շրջանում՝ այդպես էլ չդառնալով սլովակերեն միասնական գրական լեզու (բողոքական սլովակները շարունակում էին գործածել չեխերեն գրական լեզուն)։ Բեռնոլակովշչինան գործածությունից դուրս է եկել XIX դարի կեսերին. իր կեսդարյա գործածության ընթացքում սլովակերենի այդ տարբերակով հրատարակվել է կրոնական ու աշխարհիկ գրականություն (մասնավորապես, Յան Գոլլիի պոեզիան ու Յու. Ֆանդլիի արձակ ստեղծագործությունները)[9]։
Մատենագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Divux rex Stephanus, magnus Hungarorum apostolus (1782)
- Dissertatio-critica de literis Slavorum (1787)
- Linguae Slavonicae… compendiosa simul et facilis Orthographia (1787)
- Gramatica Slavica (Սլովակերենի քերականություն, 1790)
- Etymologia vocum slavicarum (Սլովակերեն բառերի ստուգաբանություն, 1791)
- Slowár Slowenskí, Češko-Laťinsko-Ňemecko-Uherskí (Սլովակերեն չեխերեն-լատիներեն-գերմաներեն-հունգարերեն բառարան, վեց հատոր, 1825 / 1827)
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
- ↑ Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ Wurzbach D. C. v. Bernolak, Anton von (գերմ.) // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Vol. 1. — S. 331.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ CONOR.Sl
- ↑ 8,0 8,1 Смирнов Л. Н. Словацкий литературный язык эпохи национального возрождения. — М.: Институт славяноведения РАН, 2001. — С. 11. — ISBN 5-7576-0122-1
- ↑ 9,0 9,1 Смирнов Л. Н. Западнославянские языки. Словацкий язык // Языки мира. Славянские языки. — М.: Academia, 2005. — С. 276. — ISBN 5-87444-216-2
- ↑ Смирнов Л. Н. Словацкий литературный язык эпохи национального возрождения. — М.: Институт славяноведения РАН, 2001. — С. 11—12. — ISBN 5-7576-0122-1
- ↑ Смирнов Л. Н. Словацкий литературный язык эпохи национального возрождения. — М.: Институт славяноведения РАН, 2001. — С. 12. — ISBN 5-7576-0122-1
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Бернолак, Антон // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անտոն Բեռնոլակ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
