Աննա Տումարկին

Աննա Տումարկին
Ծնվել է	փետրվարի 16, 1875(1875-02-16)
Ծննդավայր	Dubroŭna, Գորեցի գավառ, Մոգիլյովյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	օգոստոսի 7, 1951(1951-08-07) (76 տարեկան)
Մահվան վայր	Muri bei Bern, Բեռն, Շվեյցարիա
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և  Շվեյցարիա
Մայրենի լեզու	գերմաներեն և ռուսերեն
Կրթություն	Բեռնի համալսարան (1895)
Գիտական աստիճան	դոկտորի աստիճան և հաբիլիտացիա
Մասնագիտություն	պրոֆեսոր, հոգեբան, սուֆրաժիստ և փիլիսոփա
Աշխատավայր	Բեռնի համալսարան
Anna Tumarkin Վիքիպահեստում

Աննա Էսթեր Տումարկին (ռուս.՝ Анна Павловна Тумаркина, գերմ.՝ Anna Ester Tumarkin, փետրվարի 16, 1875(1875-02-16), Dubroŭna, Գորեցի գավառ, Մոգիլյովյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն - օգոստոսի 7, 1951(1951-08-07), Muri bei Bern, Բեռն, Շվեյցարիա), ռուսական ծագման շվեյցարացի փիլիսոփա, փիլիսոփայության պատմաբան, Եվրոպայում փիլիսոփայության առաջին կին պրոֆեսորը (1909)։

Կենսագրություն

Աննա Տումարկինը ծնվել է Դուբրովնոյում (այժմ` Վիտեբսկի մարզի Դուբրովենսկու շրջանի շրջկենտրոն, Բելառուս) հրեական հարուստ ընտանիքում։ Նրա հայրը բեսարաբացի առևտրական և պալատական Պալտիել (Պավել) Տումարկինն էր (մահացել է 1906 թվականին), որը զբաղվում էր կոշիկի մեծածախ առևտրով և ռուսերենից եբրայերեն թարգմանությամբ։ Պալտիել Տումարկինը և նրա կինը` Սոֆյա Հերցենշտեյնը, ծագում էին Դուբրովնոյից, սակայն նրանց դուստրը` Խանա Էսթերը (հետագայում` Հանա Էսթեր) մեծացել է Քիշնևում։ Այստեղ նա ավարտել է կանանց գիմնազիան և մանկավարժական կուրսեր։

Աննա Տումարկինն սկսել է սովորել Հումբոլդտի համալսարանում Վիլհելմ Դիլթայի ղեկավարությամբ։ 1892 թվականից սկսած նա ապրել է Շվեյցարիայում, որտեղ այդ ժամանակ աշխատում էր նրա ավագ եղբայրը։ Ընդունվել է Բեռնի համալսարանի փիլիսոփայության բաժինը, որտեղ 1895 թվականին հաջողությամբ գիտական աշխատանք է պաշտպանել Յոհան Գոթֆրիդ Հերդերի և Իմանուիլ Կանտի փիլիսոփակայան աշխատանքների համեմատական վերլուծության վերաբերյալ, որը լույս է տեսել «Բեռնի փիլիսոփայության դասընթացի» առաջին գրքում, Լյուդվիգ Շտայնի ղեկավարությամբ։

1898 թվականին Տումարկինը անհատ-դոցենտի (Privatdozentin) պաշտոն է ստացել Բեռնի համալսարանում և այդպիսով դարձել է Շվեյցարիայի և Եվրոպայի փիլիսոփայության առաջին կին դասախոսը։ 1906 թվականին ստացել է տիտղոսակիր պրոֆեսորի կոչում (Honorarprofessorin), իսկ 1909 թվականին՝ հատուկ պրոֆեսորի կոչում (Professorin Extraordinaria): Գեղագիտություն և փիլիսոփայության պատմություն է դասավանդել Բեռնի համալսարանում մինչև 1943 թվականը։ 1921 թվականից բժիշկ Իդա Հոֆի հետ ապրել է նույն բնակարանում, նրա հետ այցելել է հարազատներին ռումինական դարձած Բեսարաբիայում 1925 և 1937 թվականներին։ Որոշ ժամանակ անց քաղաքում մնացած նրա հարազատների մեծամասնությունն աքսորվել և սպանվել են։

Աննա Տումարկինը փիլիսոփայության, տեսական հոգեբանության, գեղագիտության և մշակութաբանության վերաբերյալ մի շարք աշխատանքների հեղինակ է։ Հեղինակել է Բենեդիկտ Սպինոզայի, Հերդերի, Կանտի աշխատանքների վերլուծություններ, այդ թվում` «Հերդեր և Կանտ» (1896), «Ասոցատիվ սկզբունքը գեղագիտության պատմության մեջ» (1899), «Կարողությունների խաղը Կանտի մոտ» (1905), «Գեղագիտական իդեալ և էպիկ նորմա» (1907), «Պոեզիա և աշխարհայաց» (1919), «Ռոմանտիկ աշխարհայաց» (1920) և շատ այլ աշխատություններ։ Վալտեր Բենիամինը լսել է Աննա Տումարկինի դասախոսությունների շարքը Բեռնի համալսարանում և Գերհարդ Շոլեմին ուղղված իր նամակում հիշատակել է Աննայի ունեցած ազդեցությունն իր աշխարհայացի վրա։

2000 թվականի փետրվարի 16-ին, Տումարկինի ծննդյան օրը, Բեռնի համալսարանի բաժիններից մեկը կոչվել է նրա անունով։ Համալսարանում կազմակերպվել է նաև ANNA գիտական ծրագիրը` նվիրված փիլիսոփայի հիշատակին։

Ընտանիք

• Եղբայրը` Լազար Տումարկինը (ծնվել է 1865 թվականի նոյեմբերի 6-ին, Քիշնևում, Բեսարաբիայի նահանգում, մահացել է 1939 թվականից հետո), բժիշկ էր և հասարակական գործիչ, Մոսկվայի պետական համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտ, Քիշնևում «Տումարկին» մասնավոր առողջարան-ջրաբուժարանի հիմնադիրը, քաղաքի գինեգործների միության փոխնախագահը։ Եղել է Քիշնևի Կարմիր խաչի հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկն ու շրջանի առաջին ռենտգենաբանը։
• Զարմիկը` (ավագ քրոջ` Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիայի բժիշկ Վերա Տումարկինայի (1867-1899) որդին), խորհրդային հայտնի կենդանաբան, ակադեմիկոս Յուրի Օռլովը (1893-1966), Մոսկվայի պետական համալսարանի Երկրագիտության ֆակուլտետի պալեոնթլոգիայի բաժնի հիմնադիրն է։
• Զարմուհին` Մարիա Սամոյլովնան, եղել է «Окно» («Պատուհան») թերթի խմբագիրը, հրատարակիչ, հասարակական գործիչ, Բեռնի համալսարանի շրջանավարտ, առաջին անգամ ամուսնացել է հրատարակիչ, Էսէռների կուսակցության առաջնորդ Նիկոլայ Ավքսենտևի հետ (1873-1943), որի հետ հանդիպել է 1899 թվականից, երկրորդ անգամ ամուսնացել է գրական քննադատ և թարգմանիչ Միխայիլ Ցետլինի հետ։ Նրա աղջիկը նկարչուհի Ալեքսանդրա Պրեգելն է։ Որդին` Վալենտին Վոլֆը, ամերիկացի հոգեվերլուծաբան էր, Օքսֆորդի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտ, 1967-1970 թվականներին եղել է Նյու Յորքի Ֆրեյդիստների համայնքի նախագահ։ Մ. Ցետլինայի եղբայրը` Ռոման Տումարկինը (1888-1971), հասարակական գործիչ էր։
• Բարեկամական կապեր է ունեցել նաև սոցիոլոգ Էլիաս Գուրվիչի հետ։

Մատենագրություն

• Herder und Kant (Гердер и Кант). A. Siebert: Բեռն, 1896
• Zur Charakteristik Justinus Kerners. Stilke: Բեռլին, 1898
• Das Associationsprinzip in der Geschichte der Aesthetik, Բեռլին 1899
• Kants Spiel der Kräfte. Henry Kündig, Ժնև, 1905
• Bericht über die deutsche ästhetische Literatur aus den Jahren 1900-1905. Georg Reimer, Բեռլին, 1905
• Zur transcendentalen Methode der Kantischen Ästhetik . Reuther & Reichard. Բեռլին, 1906
• Ästhetisches Ideal und ethische Norm. F. Enke: Շտուտգարտ, 1907
• Baruch Spinoza: acht Vorlesungen gehalten an der Universität Bern. Quelle & Meyer. Լայպցիգ, 1908
• Das kritische Problem in den vorkritischen Werken Kants. C. Winter. Հայդելբերգ, 1908
• Erich Becher: Der Begriff des Attributes bei Spinoza in seiner Entwickelung und seinen Beziehungen zu den Begriffen der Substanz und des Modus. E. Anton: Բեռն, 1909
• Kants Lehre vom Ding an sich. Georg Reimer: Բեռլին, 1909
• Bericht über die deutsche ästhetische Literatur aus den Jahren 1905—1909. Georg Reimer: Բեռլին, 1910
• Wilhelm Dilthey. L. Simion Nf.: Բեռլին, 1912
• Zu Spinozas Attributenlehre. Georg Reimer: Բեռլին, 1916
• Dichtung und Weltanschauung. J. C. B. Mohr: Տյուբինգեն, 1919
• Die romantische l’eltanschauung. P. Haupt: Բեռն, 1920
• Wie ist Psychologie als Wissenschaft möglich. Reuther & Reichard: Բեռլին, 1921
• Prolegomena zu einer wissenschaftlichen Psychologie. F. Meiner: Լայպցիգ, 1923
• Die Idealität der ästhetischen Gefühle. R. Voigtländer: Լայպցիգ, 1925
• Die Einheit des Platonischen «Phädrus». B. G. Teubner: Բեռլին, 1925
• Der Unsterblichkeitsgedanke in Platos «Phädon». J. D. Sauerländer: Մայնի Ֆրանկֆուրտ, 1926
• Das Apollinische und das Dionysische in der griechischen Philosophie. B. G. Teubner: Լայպցիգ, 1927
• Eindrücke der Hellasreise 1927. Orell Füssli: Լայպցիգ, 1928
• Verzeichis der Publiktionen von Schweizerfrauen. Bern-Bümpliz, Buch- und Kunstdruckerei Benteli A.-G.: Բեռն, 1928
• Ein Blick in das Geistesleben der Schweizer Frauen einst und jetzt. F. Pochon-Jent: Բեռն, 1928
• Die Methoden der psychologischen Forschung. B.G. Teubner: Լայպցիգ, 1929
• Die Überwindung der Mimesislehre in der Kunsttheorie des XVIII Jahrhunderts. Verlag von J.C.B. Mohr (P. Siebeck): Տյուբինգեն, 1930
• Der ästhetiker Johann Georg Sulzer. Verlag Huber & Aktiengesellschaft. Ֆրաուենֆելդ, 1933
• Ein Versuch Diltheys Leben aus ihm selbst zu verstehen. Helbing & Lichtenhahn: Բազել, 1934
• Wesen und Werden der schweizerischen Philosophie: Allgemeine Richtung der Philosophie der Schweiz, Philosophisches Denken in der Geschichte, Naturrecht, Erziehungslehre. Verlag Huber & Aktiengesellschaft: Ֆրաուենֆելդ, 1948.

Արտաքին հղումներ

• Сокращённый обзор статей: Արխիվացված 2022-04-03 Wayback Machine Францыска Роггер. Філосаф Ганна Тумаркіна — першая ў Еўропе жанчына-дацэнт (пераклад з нямецкай Л.Кузняцовай) (с.74-78) и Людміла Хмяльніцкая. «Дарагі падарунак маленькай Швейцарыі» (с.79-83) в журнале «Віцебскі сшытак» № 4 за 2000 год.
• Статья в Neue Züricher Zeitung, № 271 от 20 ноября 1999 года о влиянии А. Тумаркин на Вальтера Беньямина.(չաշխատող հղում) (չաշխատող հղում)
• Статья Андрея Буховцева в журнале Обучение за рубежом, № 2 от 2 февраля 2000 года.
• Zabolotnaia, Lilia. Destinul unei familii. Câteva crâmpeie din istoria dinastiei Tumarkin (Le destin d’une famille. Fragments de l’histoire de la dynastie Tumarkin). In: Tyragetia, 2002, 11, p. 193-196 (рум.)
• Табличка Tumarkinweg в Берне Արխիվացված 2016-03-05 Wayback Machine
• Первая женщина профессор в Швейцарии

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աննա Տումարկին» հոդվածին։