Աննա Տումարկին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աննա Տումարկին
Դիմանկար
Ծնվել էփետրվարի 16, 1875(1875-02-16)[1]
ԾննդավայրDubroŭna, Գորեցի գավառ, Մոգիլյովյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել էօգոստոսի 7, 1951(1951-08-07)[2] (76 տարեկան)
Մահվան վայրMuri bei Bern, Բեռն, Շվեյցարիա
ՔաղաքացիությունFlag of Russia.svg Ռուսական կայսրություն և Flag of Switzerland.svg Շվեյցարիա
Մայրենի լեզուգերմաներեն և ռուսերեն
ԿրթությունԲեռնի համալսարան (1895)
Գիտական աստիճանդոկտորի աստիճան[1] և հաբիլիտացիա
Մասնագիտությունպրոֆեսոր, հոգեբան, սուֆրաժիստ և փիլիսոփա
ԱշխատավայրԲեռնի համալսարան
Commons-logo.svg Anna Tumarkin Վիքիպահեստում

Աննա Էսթեր Տումարկին (ռուս.՝ Анна Павловна Тумаркина, գերմ.՝ Anna Ester Tumarkin, փետրվարի 16, 1875(1875-02-16)[1], Dubroŭna, Գորեցի գավառ, Մոգիլյովյան նահանգ, Ռուսական կայսրություն - օգոստոսի 7, 1951(1951-08-07)[2], Muri bei Bern, Բեռն, Շվեյցարիա), ռուսական ծագման շվեյցարացի փիլիսոփա, փիլիսոփայության պատմաբան, Եվրոպայում փիլիսոփայության առաջին կին պրոֆեսորը (1909)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աննա Տումարկինը ծնվել է Դուբրովնոյում (այժմ` Վիտեբսկի մարզի Դուբրովենսկու շրջանի շրջկենտրոն, Բելառուս) հրեական հարուստ ընտանիքում[3]։ Նրա հայրը բեսարաբացի առևտրական և պալատական[4] Պալտիել (Պավել) Տումարկինն էր (մահացել է 1906 թվականին), որը զբաղվում էր կոշիկի մեծածախ առևտրով և ռուսերենից եբրայերեն թարգմանությամբ։ Պալտիել Տումարկինը և նրա կինը` Սոֆյա Հերցենշտեյնը, ծագում էին Դուբրովնոյից, սակայն նրանց դուստրը` Խանա Էսթերը (հետագայում` Հանա Էսթեր) մեծացել է Քիշնևում։ Այստեղ նա ավարտել է կանանց գիմնազիան և մանկավարժական կուրսեր[5]։

Աննա Տումարկինն սկսել է սովորել Հումբոլդտի համալսարանում Վիլհելմ Դիլթայի ղեկավարությամբ[6]։ 1892 թվականից սկսած նա ապրել է Շվեյցարիայում, որտեղ այդ ժամանակ աշխատում էր նրա ավագ եղբայրը։ Ընդունվել է Բեռնի համալսարանի փիլիսոփայության բաժինը, որտեղ 1895 թվականին հաջողությամբ գիտական աշխատանք է պաշտպանել Յոհան Գոթֆրիդ Հերդերի և Իմանուիլ Կանտի փիլիսոփակայան աշխատանքների համեմատական վերլուծության վերաբերյալ, որը լույս է տեսել «Բեռնի փիլիսոփայության դասընթացի» առաջին գրքում, Լյուդվիգ Շտայնի ղեկավարությամբ։

1898 թվականին Տումարկինը անհատ-դոցենտի (Privatdozentin) պաշտոն է ստացել Բեռնի համալսարանում և այդպիսով դարձել է Շվեյցարիայի և Եվրոպայի փիլիսոփայության առաջին կին դասախոսը[7][8]։ 1906 թվականին ստացել է տիտղոսակիր պրոֆեսորի կոչում (Honorarprofessorin), իսկ 1909 թվականին` հատուկ պրոֆեսորի կոչում (Professorin Extraordinaria)[9]: Գեղագիտություն և փիլիսոփայության պատմություն է դասավանդել Բեռնի համալսարանում մինչև 1943 թվականը։ 1921 թվականից բժիշկ Իդա Հոֆի հետ ապրել է նույն բնակարանում, նրա հետ այցելել է հարազատներին ռումինական դարձած Բեսարաբիայում 1925 և 1937 թվականներին[10]։ Որոշ ժամանակ անց քաղաքում մնացած նրա հարազատների մեծամասնությունն աքսորվել և սպանվել են։

Աննա Տումարկինը փիլիսոփայության, տեսական հոգեբանության, գեղագիտության և մշակութաբանության վերաբերյալ մի շարք աշխատանքների հեղինակ է։ Հեղինակել է Բենեդիկտ Սպինոզայի, Հերդերի, Կանտի աշխատանքների վերլուծություններ, այդ թվում` «Հերդեր և Կանտ» (1896), «Ասոցատիվ սկզբունքը գեղագիտության պատմության մեջ» (1899), «Կարողությունների խաղը Կանտի մոտ» (1905), «Գեղագիտական իդեալ և էպիկ նորմա» (1907), «Պոեզիա և աշխարհայաց» (1919), «Ռոմանտիկ աշխարհայաց» (1920) և շատ այլ աշխատություններ[11]։ Վալտեր Բենիամինը լսել է Աննա Տումարկինի դասախոսությունների շարքը Բեռնի համալսարանում և Գերհարդ Շոլեմին ուղղված իր նամակում հիշատակել է Աննայի ունեցած ազդեցությունն իր աշխարհայացի վրա[12]։

2000 թվականի փետրվարի 16-ին, Տումարկինի ծննդյան օրը, Բեռնի համալսարանի բաժիններից մեկը կոչվել է նրա անունով։ Համալսարանում կազմակերպվել է նաև ANNA գիտական ծրագիրը` նվիրված փիլիսոփայի հիշատակին։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Եղբայրը` Լազար Տումարկինը (ծնվել է 1865 թվականի նոյեմբերի 6-ին, Քիշնևում, Բեսարաբիայի նահանգում[13], մահացել է 1939 թվականից հետո), բժիշկ էր և հասարակական գործիչ, Մոսկվայի պետական համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտ, Քիշնևում «Տումարկին» մասնավոր առողջարան-ջրաբուժարանի հիմնադիրը[14], քաղաքի գինեգործների միության փոխնախագահը։ Եղել է Քիշնևի Կարմիր խաչի հիվանդանոցի գլխավոր բժիշկն ու շրջանի առաջին ռենտգենաբանը։
  • Զարմիկը` (ավագ քրոջ` Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիայի բժիշկ Վերա Տումարկինայի (1867-1899) որդին), խորհրդային հայտնի կենդանաբան, ակադեմիկոս Յուրի Օռլովը (1893-1966), Մոսկվայի պետական համալսարանի Երկրագիտության ֆակուլտետի պալեոնթլոգիայի բաժնի հիմնադիրն է[15]։
  • Զարմուհին` Մարիա Սամոյլովնան, եղել է «Окно» («Պատուհան») թերթի խմբագիրը, հրատարակիչ, հասարակական գործիչ, Բեռնի համալսարանի շրջանավարտ, առաջին անգամ ամուսնացել է հրատարակիչ, Էսէռների կուսակցության առաջնորդ Նիկոլայ Ավքսենտևի հետ (1873-1943), որի հետ հանդիպել է 1899 թվականից, երկրորդ անգամ ամուսնացել է գրական քննադատ և թարգմանիչ Միխայիլ Ցետլինի հետ[16][17]։ Նրա աղջիկը նկարչուհի Ալեքսանդրա Պրեգելն է։ Որդին` Վալենտին Վոլֆը, ամերիկացի հոգեվերլուծաբան էր, Օքսֆորդի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետի շրջանավարտ, 1967-1970 թվականներին եղել է Նյու Յորքի Ֆրեյդիստների համայնքի նախագահ։ Մ. Ցետլինայի եղբայրը` Ռոման Տումարկինը (1888-1971), հասարակական գործիչ էր։
  • Բարեկամական կապեր է ունեցել նաև սոցիոլոգ Էլիաս Գուրվիչի հետ։

Մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Herder und Kant (Гердер и Кант). A. Siebert: Բեռն, 1896
  • Zur Charakteristik Justinus Kerners. Stilke: Բեռլին, 1898
  • Das Associationsprinzip in der Geschichte der Aesthetik, Բեռլին 1899
  • Kants Spiel der Kräfte. Henry Kündig, Ժնև, 1905
  • Bericht über die deutsche ästhetische Literatur aus den Jahren 1900-1905. Georg Reimer, Բեռլին, 1905
  • Zur transcendentalen Methode der Kantischen Ästhetik . Reuther & Reichard. Բեռլին, 1906
  • Ästhetisches Ideal und ethische Norm. F. Enke: Շտուտգարտ, 1907
  • Baruch Spinoza: acht Vorlesungen gehalten an der Universität Bern. Quelle & Meyer. Լայպցիգ, 1908
  • Das kritische Problem in den vorkritischen Werken Kants. C. Winter. Հայդելբերգ, 1908
  • Erich Becher: Der Begriff des Attributes bei Spinoza in seiner Entwickelung und seinen Beziehungen zu den Begriffen der Substanz und des Modus. E. Anton: Բեռն, 1909
  • Kants Lehre vom Ding an sich. Georg Reimer: Բեռլին, 1909
  • Bericht über die deutsche ästhetische Literatur aus den Jahren 1905—1909. Georg Reimer: Բեռլին, 1910
  • Wilhelm Dilthey. L. Simion Nf.: Բեռլին, 1912
  • Zu Spinozas Attributenlehre. Georg Reimer: Բեռլին, 1916
  • Dichtung und Weltanschauung. J. C. B. Mohr: Տյուբինգեն, 1919
  • Die romantische l’eltanschauung. P. Haupt: Բեռն, 1920
  • Wie ist Psychologie als Wissenschaft möglich. Reuther & Reichard: Բեռլին, 1921
  • Prolegomena zu einer wissenschaftlichen Psychologie. F. Meiner: Լայպցիգ, 1923
  • Die Idealität der ästhetischen Gefühle. R. Voigtländer: Լայպցիգ, 1925
  • Die Einheit des Platonischen «Phädrus». B. G. Teubner: Բեռլին, 1925
  • Der Unsterblichkeitsgedanke in Platos «Phädon». J. D. Sauerländer: Մայնի Ֆրանկֆուրտ, 1926
  • Das Apollinische und das Dionysische in der griechischen Philosophie. B. G. Teubner: Լայպցիգ, 1927
  • Eindrücke der Hellasreise 1927. Orell Füssli: Լայպցիգ, 1928
  • Verzeichis der Publiktionen von Schweizerfrauen. Bern-Bümpliz, Buch- und Kunstdruckerei Benteli A.-G.: Բեռն, 1928
  • Ein Blick in das Geistesleben der Schweizer Frauen einst und jetzt. F. Pochon-Jent: Բեռն, 1928
  • Die Methoden der psychologischen Forschung. B.G. Teubner: Լայպցիգ, 1929
  • Die Überwindung der Mimesislehre in der Kunsttheorie des XVIII Jahrhunderts. Verlag von J.C.B. Mohr (P. Siebeck): Տյուբինգեն, 1930
  • Der ästhetiker Johann Georg Sulzer. Verlag Huber & Aktiengesellschaft. Ֆրաուենֆելդ, 1933
  • Ein Versuch Diltheys Leben aus ihm selbst zu verstehen. Helbing & Lichtenhahn: Բազել, 1934
  • Wesen und Werden der schweizerischen Philosophie: Allgemeine Richtung der Philosophie der Schweiz, Philosophisches Denken in der Geschichte, Naturrecht, Erziehungslehre. Verlag Huber & Aktiengesellschaft: Ֆրաուենֆելդ, 1948.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Deutsche Nationalbibliothek, Staatsbibliothek zu Berlin, Bayerische Staatsbibliothek, Österreichische Nationalbibliothek Record #11743843X // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 FemBio: Հայտնի կանանց տվյալների բանկ
  3. ↑ Որոշ աղբյուրներ որպես նրա ծննդավայր հիշատակում են Քիշնևը, որը հավանաբար սխալ է(напр., тут)
  4. ↑ Lilia Zabolotnaia. Destinul unei familii. Câteva crâmpeie din istoria dinastiei Tumarkin. Tyragetia, 2002, 11 (стр. 193: о даровании личного дворянства купцу П. М. Тумаркину)
  5. ↑ «В мире закрытых дверей»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2019-03-28-ին։ Վերցված է 2019-03-28 
  6. ↑ Anna Tumarkin, «Wilhelm Dilthey». Archiv für Geschichte der Philosophie 25:143—153, 1912
  7. ↑ Lehre und Forschung in Gender Studies an der Universität Bern(չաշխատող հղում) (չաշխատող հղում)
  8. ↑ История Бернского университета Archived 2015-02-26 at the Wayback Machine.
  9. ↑ Die Pionierinnen der Universität Bern (չաշխատող հղում — պատմություն)
  10. ↑ Ida Hof und Anna Tumarkin(չաշխատող հղում) (չաշխատող հղում)
  11. ↑ Heinrich Barth
  12. ↑ О влиянии А. Тумаркин на В. Беньямина(չաշխատող հղում) (չաշխատող հղում)
  13. ↑ Л. П. Тумаркин (չաշխատող հղում)
  14. ↑ Улица Пушкина, дом 11
  15. ↑ Воспоминания Ю. А. Орлова
  16. ↑ Интервью с историком Ниной Тумаркин
  17. ↑ Письмо Нины Тумаркин(չաշխատող հղում)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աննա_Տումարկին&oldid=8156031» էջից