Անդրեյ Տուպոլև

Անդրեյ Նիկոլայի Տուպոլև; ռուս.՝ Андрей Николаевич Туполев
	; Անդրեյ Տուպոլևը ; 1988 թվականի խորհրդային ; փոստային նամականիշի վրա
Ծնվել է	1888, հոկտեմբերի 29 (նոյեմբերի 10)
Ծննդավայր	Պուստոմազովո, Ռուսաստան
Մահացել է	1972, դեկտեմբերի 23; (84 տարեկանում)
Մահվան վայր	Մոսկվա
Գերեզման	Նովոդեվիչյան գերեզմանոց
Քաղաքացիություն	Ռուսաստան
Կրթություն	Q28666742? (1908) և Մոսկվայի Ն. Բաումանի անվան պետական տեխնիկական համալսարան (1918)
Կոչում	ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս և ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ
Գիտական աստիճան	տեխնիկական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն	ավիակոնստրուկտոր; ինժեներատեխնիկական; ծառայության; գեներալ-գնդապետ
Աշխատավայր	Ա. Ն. Տուպոլևի անվան ԿԲ և Պրոֆեսոր Ն․ Ժուկովսկու անվան կենտրոնական աերոհիդրոդինամիկական ինստիտուտ
Զբաղեցրած պաշտոններ	ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի պատգամավոր
Կուսակցություն	անկախ քաղաքական գործիչ
Պարգևներ և ; մրցանակներ
Անդամություն	Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա և Կենտրոնական գործադիր կոմիտե
Երեխաներ	որդի` Ալեքսեյ Անդրեյի Տուպոլև,; դուստր` Յուլիա Անդրեյի Տուպոլևա
	Ստորագրություն;
	Andrei Tupolev Վիքիպահեստում

Անդրեյ Նիկոլայի Տուպոլև (ռուս.՝ Андре́й Никола́евич Ту́полев, հոկտեմբերի 29 (նոյեմբերի 10), 1888^[2]^[4], Pustomazovo, Կորչևսկոյ գավառ, Տվերի նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[4] - դեկտեմբերի 23, 1972(1972-12-23)^[1]^[2]^[3]^[…], Մոսկվա, ԽՍՀՄ^[1]^[4]), խորհրդային ավիակոնստրուկտոր, ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս (1953), գեներալ-գնդապետ-ինժեներ (1968), սոցիալիստական աշխատանքի եռակի հերոս (1945, 1957, 1972)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1888 թվականի հոկտեմբերի 29-ին (նոյեմբերի 10) Տվերի մարզում, գավառական նոտարի ընտանիքում։ 1906 թվականին ավարտել է Տվերի մարզի գիմնազիան։

Բարձրագույն կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեռ գիմնազիայում սովորելու տարիների Տուպոլևը հետաքրքրություն է ցուցաբերել ճշգրիտ առարկաների և տեխնոլոգիայի նկատմամբ։ 1908 թվականին ընդունվել է Մոսկվայի բարձրագույն տեխնիկական ուսումնարանը։ Սովորելու տարիներին լուրջ հետաքրքրված է եղել աերոդինամիկայով։ 1918 թվականին գերազանց ավարտել է ուսումնարանը։

Մասնագիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ա․ Տուպոլևը Նիկոլայ ժուկովսկու հետ կազմակերպել է Աերոհիդրոդինամիկայի կենտրոնական ինստիտուտը․ 1918-1935 թվականներին եղել է այդ ինստիտուտի ղեկավարի տեղակալ։ 1922 թվականին ինստիտուտի կազմում ստեղծել է փորձնական կոնստրուկտորական բյուրո և գլխավորել այն։ Տուպոլևը մշակել է ինքնաթիռների ավելի քան 100 տեսակ, որոնցից 70-ը ունեցել են սերիական թողարկում։ Նրա կոնստրուկցիայի ինքնաթիռներով սահմանվել է 78 համաշխարհային ռեկորդ, իրականացվել 28 եզակի թռիչք, այդ թվում՝ ԱՆՏ-4 ինքնաթիռով «Չելյուսկին» շոգենավի անձնակազմի փրկումը, ԱՆՏ-25 ինքնաթիռով՝ Հյուսիսային բևեռի վրայով Վալերի Չկալովի և Մ․ Գրոմովի անվայրէջք թռիչքը ԱՄՆ, Ի․ Պապանինի գլխավորած «Հյուսիսային բևեռ» գիտական արշավախմբի ափհանումը։

Տուպոլևի կոնստրուկցիայի մեծ թվով ռմբակոծիչ, տորպեդակիր, հետախուզական ինքնաթիռները (SP-1, SP-3, UP, SP-7, ՄՏԲ 2, ՏՈՒ-2) և տորպեդային կատերները (Գ-4, Գ-5) կիրառվել են «Հայրենական մեծ պատերազմի» (1941-1945 թվականներ) մարտական գործողություններում։

Հետպատերազմյան տարիներին Տուպոլևի ղեկավարությամբ ստեղծվել են մի շարք ռազմական և քաղաքացիական ինքնաթիռներ, այդ թվում՝ ՏՈՒ-12 առաջին խորհրդային ռեակտիվ ռմբակոծիչը (1947), ՏՈՒ-104 առաջին ռեակտիվ ուղևորատար ինքնաթիռը (1954), ՏՈՒ-114, առաջին տուրբոպտուտակային միջմայրցամաքային ուղևորատար լայները (1957) և այլն։ Տուպոլևը ստեղծել է նաև մի շարք գերձայնային ինքնաթիռներ, այդ թվում ուղևորատար ՏՈՒ-144 ինքնաթիռը։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որդին՝ Ալեքսեյ Անդրեյի Տուպոլև (ռուս.` Алексе́й Андреевич Туполев), հայտնի ավիակոնստրուկտոր
Դուստրը` Յուլիա Անդրեյի Տուպոլևա ռուս.` Юлия Андреевна Туполева), ՌԴ վաստակավոր բժշկուհի

Կոչումներ և պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տուպոլևը եղել է Մեծ Բրիտանիայի թագավորական ավիացիոն ընկերության (1970) և Ավիացիայի ու տիեզերագնացության ամերիկյան ինստիտուտի (1971) պատվավոր անդամ։ 1958 թվականին «Ավիացիայի տեսության ասպարեզում լավագույն աշխատանքի համար» Տուպոլևին շնորհվել է Ժուկովսկու անվան ոսկե մեդալ։ Արժանացել է նաև Ավիացիայի միջազգային ֆեդերացիայի ոսկե մեծ մեդալի, Լեոնարդո դա Վինչիի անվան մրցանակի (Իտալիա), ավիացիայի հիմնադիրների ոսկե մեդալի (Ֆրանսիա) և այլ պարգևների։ VII գումարման Կենտգործկոմի անդամ։ ԽՍՀՄ III-VIII գումարումների Գերագույն խորհրդի պատգամավոր։ Լենինյան (1957) և ԽՍՀՄ պետական (1943, 1948, 1949, 1952, 1972) մրցանակներ։

Պարգևատրվել է Լենինի 8 շքանշանով։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Туполев Андрей Николаевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^3,0 ^3,1 Encyclopædia Britannica
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Большая российская энциклопедия (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անդրեյ Նիկոլաևիչ Տուպոլև (ռուս.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անդրեյ Տուպոլև» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[_9a99b796705cb4df-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Туполев Андрей Николаевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_17bcd0628cb2cdfb-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_9e1bc95e2f7e8300-3] 3,0 ^3,1 Encyclopædia Britannica

[_075bdbb863a5ea2c-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 Большая российская энциклопедия (ռուս.) — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.

[2]

[4]

[1]

[3]