Անգլիայի տնտեսություն (1066-1509)

Միջնադարյան անգլիացիները իրենց հասարակության մեջ երեք շերտեր էին առանձնացնում. աղոթող հոգևորականություն, պատերազմող ասպետականություն և հողի վրա աշխատող գյուղացիություն

1066 թվականի Անգլիայի նորմանդական նվաճումից մինչև 1509 թվականին թագավոր Հենրիխ VII-ի մահը անգլիական տնտեսության հիմքը բնական գյուղատնտեսությունն էր, բացի այդ՝ մինչև երկրում նորմանների հաստատումը զարգացում ապրեցին շուկայական հարաբերությունները։ Նորմանդական հասարակական ինստիտուտները, մասնավորապես՝ ճորտատիրությունը, դրվեցին բաց դաշտերի համակարգի և միջազգային առևտրով զբաղվող քաղաքային ցանցերի զարգացման վրա։ Նորմանդական արքայատոհմի և առաջին Պլանտագենետների կառավարման ժամանակաշրջանում անգլիական տնտեսությունը զարգացում էր ապրում։ Տնտեսական աճին զուգորդում էր հաստատուն բնական աճը, ինչպես նաև վարելահողերի մակերեսի մեծացումը։ Առաջանում էին հարյուրավոր նոր քաղաքներ, այդ թվում՝ պլանային, ինչը նպաստում էր գիլդիաների՝ թագավորի կողմից լիազորված տոնավաճառների, և միջնադարին հատուկ այլ ինստիտուտների ստեղծմանը։ Զարգանում էր ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին առևտուրը։

Այն դադարեց հաստատուն լինելուց 20-րդ դարի վերջին։ Պատճառը այնպիսի գործոնների անհամապատասխանությունն էր, ինչպիսիք էին հողերի պակասը և վերացումը, գերբնակեցվածությունը։ 1315-1317 թվականների Մեծ սովից առաջացած կորուստները խաթարեցին անգլիացիների ժողովդագրական պոտենցիալը։ Իրավիճակը առավել բարդացավ 1348 թվականին՝ Սև մահի համաճարակից հետո. ժանտախտը դարձավ երկրի բնակչության կեսի մահվան պատճառը, ինչը մեծ ազդեցություն ունեցավ երկրի տնտեսության զարգացման վրա։ Կրճատված գյուղատնտեսական ոլորտում բարձրացավ աշխատանքի գինը, գները անկում ապրեցին և, հետևաբար, կրճատվեցին շահույթների չափերը։ Այդ ամենը վերջնականապես խարխլեցին ճորտատիրության հին համակարգը և վերջինիս փոխարինելու եկավ ագարակատիրության ժամանակակից ինստիտուտը՝ հիմնված հողերի օգտագործման համար տրվող վճարների վրա։ 1381 թվականի Գյուղացիական ապստամբությունը ազդեցություն ունեցավ ավատատիրական կարգերի վրա և սահմանափակեց թագավորական հարկահանության մակարդակը՝ գրեթե մեկ դար առաջ անցնելով։ 15-րդ դարում երկրում աճեց կտորների արտադրությունը։ Հենց այդ ժամանակ ձևավորվեց անգլիացի վաճառակնների նոր սոցիալական շերտ, որ մասնագիտանում էին ոչ թե ներքին առևտրում, այլ միջազգային գործարքներում առավել մեծ ազդեցություն ունեին Լոնդոնը և Անգլիայի հարավարևմտյան քաղաքները, մինչդեռ հին արևելյան քաղաքները աստիճանաբար ստագնացիայի էին ենթարկվում: Նոր առևտրային համակարգերը վերջ դրեցին միջազգային տոնվաճառների տարածմանը և բերեցին այսպես կոչված լիվրե ընկերությունների ստեղծմանը. վերջիններս երկրի մայրաքաղաքում գտնվող արտոնյալ առևտրային միություններ են։ Լիվրե ընկերությունների ստեղծումը մետաղամշակման և նավաշինարարության տեխնոլոգիաների կատարելագործման հետ միասին ցույց են տալիս անգլիական տնտեսության միջնադարյան շրջանի ավարտը և Նոր ժամանակների սկիզբը։

1066-1100 թվականներ

Վիլհլմ I Նվաճողը գրավեց Անգլիան 1066 թվականին՝ հաղթելով անգլոսաքսոնյան արքա Հարոլդ II Հոդվինսոնին Հասթինգսի մենամարտում և հաստատելով իր կառավարումը անգլիական պետության մեջ։ Շուտով Վիլհելմը մի քանի այլ զինվորական միջոցառումներ ձեռնարկեց (անգլ.՝ Harrying of the North) հյուսիսում բրիտանական տիրապետության ընդլայնման համար։ Հողերի ստացման կարգը՝ ներդրված Վիլհելմի կողմից, ավատատիրական բնույթ էր կրում. հողերը հանձնում էին թագավորի ծառաների տիրապետությանը։ Մյուս կողմից՝ նորմանների ներխուժումը գրեթե ոչ մի հետք չթողեց հասարակական կյանքի շատ ոլորտներում։ Անգլիական գյուղատնտեսության և ֆինանսական համակարգերի շատ առանձնահատկություններ անփոփոխ էին մնում դեռ տասնյակ տարիներ։ Ներխուժումից առաջացած վնասները մեծավ մասամբ վերաբերում էին Անգլիայի հյուսիսի և արևմուտքի բնակիչներին։

Գյուղատնտեսություն և հանքարդյունաբերություն

Հողագործություն

Հողագործները աշխատելիս, միջնադարյան նկար

Հողագործությունը նորմանների ներխուժման ժամանակ անգլիական տնտեսության խոշորագույն ճյուղերից մեկն էր։ Ներխուժումից 20 տարի անց երկրի տարածքի 35 %-ը զբաղեցնում էին վարելահողերը, 25 %-ը նախատեսված էր արոտավայրի համար, 15 %-ը անտառներ ստեղծելու համար էր, իսկ մնացյալ 25 %-ը օգտագործվում էր ցամաքի և ճահճային տարածքների վրա։ Ցորենը հիմնական մշակաբույսն էր, միևնույն ժամանակ ակտիվորեն մշակում էին վարսակ և գայլուկ։ Առավել բերքառատ հողերը, օրինակ Թեմզայի հովիտը, Միդլենս շրջանը և երկրի արևելյան հատվածի հողերը հատիկավոր մշակաբույսերի աճեցման համար էին գործածվում։ Անասնապահության առաջատար ճյուղը ոչխարների և խոշոր եղջերավոր անասունների բուծումն էր։ Հարկ է նշել, որ վերը նշված կատեգորիաները բնորոշվում էին ավելի փոքր չափերով, քան նրանց ժամանակակից տեսակներն են։ Կենդանիների մեծ մասը, հնարավոր է և ամենամեծ մասը, մորթում էին ձմռանը։

Ավատական համակարգ

Նվաճմանը նախորդող հարյուր տարիների ընթացքում թագավորի, եպիսկոպոսների, մենաստանների և թեևերի խոշոր հողատարածքները աստիճանաբար բաժանվում էին ավելի ու ավելի շատ տարածքների։ Հողային իրավունքի բաժանումը պայմանավորված էր ամեն հնարին իրավական փաստերով, որոնք վերաբերում էին սուբյեկտների ունեցվածքին (ժառանգություն, հարսանիքներ, եկեղեցիների կողմից հողերի ձեռքբերում)։ Փոքր հողերի սեփականատերերը բնակվում էին հենց իրենց հողատարածքներում, ղեկավարում էին դրանք և ստանում էին որոշակի միջոցներ այդ հողերի գոյությունը պահպանելու համար։ Եթե նախկինում Անգլիայում բնակեցման ամենատարածված ձևը մեկուսացված գյուղն էր, ապա նվաճումից որոշ ժամանակ առաջ արդեն անգլիական բնակավայրերի ամենատարծված ձևը խոշոր գյուղերն էին, որոնք գտնվում էին տվյալ մշակահողերի վրա։ Նմանատիպ գյուղերի շղթան ձգվում էր երկրի հյուսիսից մինչև հարավ։ Նոր բնակավայրերի բնակիչները օգտագործում էին բաց դաշտերի համակարգը, որի դեպքում մշակվող դաշտերը մի քանի փոքր հատվածների էին բաժանվում, որոնցից յուրաքանչյուրը գտնվում էր մասնավոր սեփականության ներքո։ Բացի այդ՝ անցկացվում էր հացահատաիկային մշակաբույսերի ամենամյա շրջանառություն հողի հատվածների միջև, իսկ անտառների և ընդհանուր հողերի միջև կատարվում էր մանրակրկիտ պահպանություն։ Յուրաքանչյուր մանորի գյուղատնտեսական հողերը բաժանվում էին ինչպես գյուղացիների կողմից մշակվող հողերի, այնպես էլ հողի սեփականատիրոջ անձնական դաշտերի՝ նրա դոմենների։ Գյուղացիները աշխատում էին մեծ մակերես ունեցող հողերի վրա և սեփականատիրոջը վճարում էին հողային ռենտա։ Վճարը կարող էր կատարվել ավատատիրոջ հողամասում կամ բնամթերքի ու դրամական միջոցների ձևով։ Նշված ժամանակաշրջանում Անգլիայի տարածքում գտնվում էր շուրջ վեց հազար տարբեր ուժ և արտադրողականություն ունեցող ջրաղացներ․ տնտեսության մեջ նման ջրաղացների օգտագործումը ոչ միայն դրական կերպով էր անդրադառնում նրա բարեկեցության վրա, այլև գյուղացիների աշխատանքը առավել հեշտացնում էր։ Մեծավ մասամբ, շնորհիվ նյութա-տեխնիկական շտեմարանի զարգացման՝ գյուղացիները կարողացան առավել մեծ քանակով արտադրանք արտադրել․ ավելին, քան պահանջվում էր իրենց համայնքում, իսկ ավելացած պաշարները կարող էին վաճառել իրենց հայրենի անգլիական քաղաքներում։

Սկզբնապես նորմանները չէին ցանկանում ավատական համակարգը զգալի փոփոխությունների ենթարկել։ Սակայն Վիլհելմը որոշակի իրավունքներ վերապահեց հողի առավել մեծ տարածքների համար՝ հօգուտ նորմանական վերին խավի՝ ստեղծելով խոշոր կալվածքներ վալիական սահմանի մոտ, Սուսեքսում և այլ մարզերում։ Վիլհելմի կառավարման առավել նշանակալի հետևանքը սոցիալական հարաբերությունների ոլորտում դարձավ ստրուկների թվի կտրուկ նվազեցումը։ Դեռ 10-րդ դարում ստրուկների դասակարգի թիվը բավականին մեծ էր, բայց հետո տնտեսական և կրոնական ճնշման պատճառով՝ այն սկսեց նվազել։ Չնայած դրան՝ նոր նորմանական ազնվականությունը բավականին խիստ էր գյուղացիների նկատմամբ վերաբերմունքի հարցում։ Նախկինում հարուստ անգլոսաքսոնյան գյուղացիները արագորեն տնտեսական աստիճանակարգությամբ անկում էին ապրում։ Գյուղացիների դրության խստացման պատճառով ավելանում էր այն մարդկանց թիվը, որոնք սահմանափակված էին շարժումների ազատության և այլընտրանքային աշխատանքի փնտրման հարցում։ Անգլոսաքսոնյան բարձր խավի՝ արգելքներին դիմակայած անդամները արագորեն ներգրավվեցին նոր խավի մեջ կամ էլ տնտեսական առումով ճնշվեցին։

Անտառների ստեղծում

Ճահճային անտառ (Forest of High Peak), որտեղ տեղի էր ունենում թագավորական կարիքների բավարարման համար նախատեսված կապարի ստացումը

Նորմանական կառավարությունը արգելեց թագավորական անտառների ստեղծումը։ Անգլոսաքսոնյան անկախության տարիներին որոշ անտառներ հատուկ կերպով առանձնացվեցին որսի համար․ դրանք կոչվեցին «հեյս» (անգլ.՝ hays)։ Նորմանների անտառները, որոնք նախատեսված էին նույն նպատակի համար, զբաղեցնում էին առավել մեծ տարածքներ, և բացի այդ՝ նրանց գոյությունը ուներ իրավական հիմք։ Նոր անտառները ոչ միշտ էին խիտ, բայց նրանց օգտագործումը թագավորական տան անդամների կողմից լավ պաշտպանություն էր։ Նորմանների անտառները հատուկ իրավական պաշտպանության ներքո էին գտնվում, բայց անտառային իրավունքը գտնվում էր միապետի տիրապետության ներքո, որի խիստ որոշումները ձևական բնույթ էին կրում։ Անտառների ստեղծման ծրագիրը ենթադրում էր, որ նոր հատվածները կապահովեն թագավորին որսորդական իրերով, նյութերով, ապրանքներով և փողերով։ Անտառային ռենտան և դրան զուգորդող տուգանքները դարձան միապետական մոտեցման կարևորագույն մասը, իսկ ստացվող անտառային ռեսուրսները օգտագործվում էին ամրոցների և նավերի կառուցման համար։ Որոշ անտառներում կատարվում էր օգտակար հանածոների արդյունահանում։ Օրինակ, երկաթի արդյունահանման և մշակման կենտրոն դարձավ Դինա անտառը, կապարը ևս արդյունահանցում էր անտառում։ Անտառների մակերեսի ընդլայնումը արդյունավետ էր և որոշ այլ դասակարգերի համար։ Շատ մենաստաններ հատուկ որսորդական իրավունքներ ունեին և անտառահանման իրավունքներ որոշ առանձնացված անտառներում։ Թագավորական անտառների առաջացումը զուգակցվում էր եղնիկների այգիների և այլ պահպանվող գոտիների թվի աճով։

Գրականություն

A-B

• Aberth J., From the Brink of the Apocalypse: Confronting Famine, War, Plague and Death in the Later Middle Ages, «London: Routledge», ISBN 0-415-92715-3։
• Abulafia D., The New Cambridge Medieval History: c. 1198-c. 1300, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-36289-4։
• Anderson M., British Population History: From the Black Death to the Present Day, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-57884-4։
• Archer R. E.; Walker S., Rulers and Ruled in Late Medieval England, «London: Hambledon Press», ISBN 978-1-85285-133-0։
• Armstrong L.; Elbl I.; Elbl M. M., Money, Markets and Trade in Late Medieval Europe: Essays in Honour of John H. A. Munro, «Leiden: BRILL», ISBN 978-90-04-15633-3։
• Astill G., General Survey 600-1300։
• Astill G.; Langdon J., Medieval Farming and Technology: the Impact of Agricultural Change in Northwest Europe, «Leiden: BRILL», ISBN 978-90-04-10582-9։
• Bailey M., Population and Economic Resources։
• Barron C., London in the Later Middle Ages: Government and People 1200-1500, «Oxford: Oxford University Press», ISBN 978-0-19-928441-2։
• Barnes C. F., A Note on Villard de Honnecourt and Metal։
• Bartlett R., England under the Norman and Angevin Kings, 1075-1225, «Oxford: Oxford University Press», ISBN 978-0-19-925101-8։
• Bayley J., Medieval Precious Metal Refining: Archaeology and Contemporary Texts Compared։
• Beresford M., The Lost Villages of England։
• Birrell J., Forest Law and the Peasantry in the Later Thirteenth Century։
• Blair J.; Ramsay N., English Medieval Industries: Craftsmen, Techniques, Products, «London: Hambledon Press», ISBN 978-1-85285-326-6։
• Blanchard I., Lothian and Beyond: the Economy of the „English Empire“ of David I։
• Bolton J. K., English Economy in the Early Thirteenth Century։
• Bork R. O., De Re Metallica: The Uses of Metal in the Middle Ages, «Aldershot, UK: Ashgate», ISBN 978-0-7546-5048-5։
• Britnell R.; Hatcher J., Progress and Problems in Medieval England: Essays in Honour of Edward Miller, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-52273-1։
• Britnell R.; Dodds B., Agriculture and Rural Society after the Black Death: common themes and regional variations, «Hatfield, UK: University of Hatfield Press», ISBN 978-1-902806-79-2։
• Brown R. A., Anglo-Norman Studies XI: Proceedings of the Battle Conference 1988, «Woodbridge, UK: Boydell», ISBN 978-0-85115-526-5։
• Brown A. L., The Governance of Late Medieval England, 1272-1461, «Stanford: Stanford University Press», ISBN 978-0-8047-1730-4։
• Burton J. E., Monastic and Religious Orders in Britain, 1000-1300, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-37797-3։

C-G

• Cantor L., The English Medieval Landscape, «London: Croom Helm», ISBN 978-0-7099-0707-7։
• Cantor L., Introduction: the English Medieval Landscape։
• Cantor L., Forests, Chases, Parks and Warrens։
• Carpenter D., The Struggle for Mastery: The Penguin History of Britain 1066-1284, «London: Penguin Books», ISBN 978-0-14-014824-4։
• Church S. D., King John: New Interpretations, «UK: Boydell Press», ISBN 978-0-85115-947-8։
• Cooper A., Bridges, Law and Power in Medieval England, 700-1400, «Woodbridge, UK: Boydell Press», ISBN 978-1-84383-275-1։
• Coss P., From Feudalism to Bastard Feudalism։
• Coss P.; Lloyd S. D., Thirteenth Century England II: Proceedings of the Newcastle Upon Tyne Conference 1987, «Woodbridge, UK: Boydell Press», ISBN 978-0-85115-513-5։
• Craig J., The Mint: A History of the London Mint from A.D. 287 to 1948, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0521170772։
• Crouch D., The Birth of Nobility: Constructing Aristocracy in England and France: 900-1300, «Harlow, UK: Pearson», ISBN 978-0-582-36981-8։
• Danziger D.; Gillingham J., 1215: The Year of the Magna Carta, «London: Coronet Books», ISBN 978-0-7432-5778-7։
• Dobbin F., The Sociology of the Economy, «New York: Russell Sage Foundation», ISBN 978-0-87154-284-7։
• Douglas D. C., William the Conqueror: the Norman Impact upon England, «Berkeley: University of California Press»։
• Dyer C., Everyday life in medieval England, «London: Hambledon», ISBN 978-1-85285-201-6։
• Dyer C., Making a Living in the Middle Ages: The People of Britain, 850-1520, «London: Yale University Press», ISBN 978-0-300-10191-1։
• Fletcher A.; MacCulloch D., Tudor Rebellions, «Harlow, UK: Pearson Education», ISBN 978-1-4058-7432-8։
• Forey A., The Military Orders from the Twelfth to the Early Fourteenth Centuries, «London: Macmillan», ISBN 0-333-46235-1։
• Fryde E. B.; Fryde N., Peasant Rebellion and Peasant Discontents։
• Fryde N.; Monnet P.; Oexle O., Die Gegenwart des Feudalismus, «Göttingen, Germany: Vandenhoeck and Ruprecht», ISBN 978-3-525-35391-2։
• Geddes J., Iron։
• Gerrard C., Medieval Archaeology: Understanding Traditions and Contemporary Approaches, «Abingdon, UK: Routledge», ISBN 978-0-415-23463-4։
• Given-Wilson C., An Illustrated History of Late Medieval England, «Manchester: Manchester University Press», ISBN 978-0-7190-4152-5։

H-M

• Hamilton J. S., Fourteenth Century England, Volume 4, «Woodbridge, UK: Boydell Press», ISBN 978-1-84383-220-1։
• Hammond J. L.; Hammond B., The Village Labourer 1760–1832։
• Harriss G. L., King, Parliament and Public Finance in Medieval England to 136, «Oxford: Clarendon Press», ISBN 0-19-822435-4։
• Hatcher J., Plague, Population and the English Economy։
• Hatcher J., The great slump of the mid-fifteenth century։
• Harding A., England in the Thirteenth Century, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-31612-5։
• Hicks M., The Fifteenth Century 2: Revolution and Consumption in Late Medieval England, «Woodbridge, UK: Boydell», ISBN 978-0-85115-832-7։
• Hillaby J., Jewish Colonisation in the Twelfth Century։
• Hinton D., Archaeology, Economy and Society: England from the Fifth to the Fifteenth Century, «Abingdon, UK: Routledge», ISBN 978-0-203-03984-7։
• Hodgett G., A Social and Economic History of Medieval Europe, «Abingdon, UK: Routledge», ISBN 978-0-415-37707-2։
• Homer R. F., Tin, Lead and Pewter։
• Huscroft R., Ruling England, 1042-1217, «Harlow, UK: Pearson», ISBN 978-0-582-84882-5։
• Jones D., Summer of Blood: The Peasants' Revolt of 1381, «London: Harper», ISBN 978-0-00-721393-1։
• Jordan W. C., The Great Famine: Northern Europe in the Early Fourteenth Century, «Princeton: Princeton University Press», ISBN 978-0-691-05891-7։
• Keen L., Coastal Salt Production in Norman England։
• Kermode J., Medieval Merchants: York, Beverley and Hull in the Later Middle Ages, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-52274-8։
• Kowaleski M., Warfare, Shipping, and Crown Patronage: The Economic Impact of the Hundred Years War on the English Port Towns։
• Langdon J.; Astill G.; Myrdal J., Introduction։
• Lawler J.; Lawler G. G., A Short Historical Introduction to the Law of Real Property, «Washington DC: Beard Books», ISBN 978-1-58798-032-9։
• Lee J., The Trade of Fifteenth Century Cambridge and its Region։
• Martinon-Torres M.; Rehren T., Archaeology, History and Science: Integrating Approaches to Ancient Materials, «Walnut Creek, California: Left Coast Press», ISBN 978-1-59874-350-0։
• McFarlane K. B., England in the Fifteenth Century: Collected Essays, «London: Hambledon Press», ISBN 978-0-907628-01-9։
• Miller E., The Agrarian History of England and Wales, Volume III: 1348-1500, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-20074-5։
• Myers A. R., England in the Late Middle Ages, «Harmondsworth, UK: Penguin», ISBN 0-14-020234-X։

N-Z

• Nightingale P., The growth of London in the medieval English economy։
• Palliser D. M., The Cambridge Urban History of Britain: 600-1540, Volume 1, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-44461-3։
• Pilkinton M. C., Bristol, «Toronto: University of Toronto Press», ISBN 978-0-8020-4221-7։
• Postan M. M., Some Social Consequences of the Hundred Years War (Economic History Review, XII)։
• Postan M. M., The Medieval Economy and Society, «Harmondsworth, UK: Penguin», ISBN 0-14-020896-8։
• Pounds N. J. G., The Medieval City, «Westport, CT: Greenwood Press», ISBN 978-0-313-32498-7։
• Raban S., England Under Edward I and Edward II, 1259-1327, «Oxford: Blackwell», ISBN 978-0-631-22320-7։
• Rahman M. M., Encyclopaedia of Historiography, «New Delhi: Anmol», ISBN 978-81-261-2305-6։
• Ramsay N., Introduction։
• Reyerson K. L., Commerce and communications։
• Richardson A., Royal Landscapes։
• Rogers J. E. T., A history of agriculture and prices in England: from the year after the Oxford parliament (1259) to the commencement of the continental war (1793), v. 1։
• Rothstein M. A.; Liebman L., Employment Law, Cases and Materials, 6th Edition, «Foundation Press», ISBN 978-15-994-1351-8։
• Skinner P., The Jews in Medieval Britain: Historical, Literary, and Archaeological Perspectives, «Woodbridge, UK: Boydell», ISBN 978-0-85115-931-7։
• Stacey R. C., The English Jews under Henry III։
• Stenton D. M., English Society in the Early Middle Ages (1066-1307), «Harmondsworth, UK: Penguin», ISBN 0-14-020252-։
• Sutton A. F., The Mercery of London: Trade, Goods and People, 1130-1578, «Aldershot, UK: Ashgate», ISBN 978-0-7546-5331-8։
• Swanson R. N., A universal levy: tithes and economy agency։
• Swedberg R., On Legal Institutions and Their Role in the Economy։
• Tait J., The Medieval English Borough: Studies on its Origins and Constitutional History, «Manchester: Manchester University Press», ISBN 978-0-7190-0339-4։
• Tawney R. H., The agrarian problem in the sixteenth century։
• Wood D., Medieval Economic Thought, «Cambridge: Cambridge University Press», ISBN 978-0-521-45893-1։
• Woolgar C., Diet and Consumption in Gentry and Noble Households: A Case Study from around the Wash։