Այկա

Այկա
Քաղաք
	Այկա
	հունգ.՝ Ajka
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Հունգարիա
Մարզ	Վեսպրեմ
Քաղաքապետ	Բելա Շվարց
Մակերես	95,05 կմ²
Բնակչություն	29 685 մարդ (2009)
Խտություն	329,65 մարդ/կմ²
Ժամային գոտի	UTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ	+(36)88
Փոստային ինդեքս	8400
Փոստային դասիչ	8400
Պաշտոնական կայք	ajka.hu (հունգարերեն)
	Այկա Վիքիպահեստում

Այկա (հունգ.՝ Ajka), քաղաք Հունգարիայի Վեսպրեմ մարզում։ Գտնվում է Բակոնի լեռներում, բնակչությունը՝ 29685 մարդ (2009թ․ տվյալներով)^[1]։

Աշխարհագրություն և տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այկան գտնվում է Վեսպրեմ մարզի կենտրոնից 25 կմ արևմուտք և նույնքան հեռավորությամբ դեպի հարավ` Պապա քաղաքից։ Քաղաքից 3 կմ դեպի հյուսիս գտնվում է Е66 ավտոմայրուղին Սեկեշֆեհերվար-Վեսպրեմ-Կյորմենդ-Իլց։ Այկայով է անցնում Սեկեշֆեհերվար-Վեսպրեմ-Ցելդեմելկ երկաթուղին։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից քաղաքը ստեղծվել է 1960 թ․-ին՝ այստեղ առավել վաղ գոյություն ունեցող 4 գյուղերի միացումից։ Հետագայում քաղաքին են միացվել նաև 4 շրջակա գյուղեր։

Այկա գյուղը՝ նոր քաղաքի կենտրոնը, առաջին անգամ հիշատակվել է 1214թ․-ին, սակայն հիմնադվել է ավելի վաղ։ Գյուղի անունը ծագում է նույնանուն տոհմի անունից, որն էլ իր հերթին կոչված է Իշտվան 1-ինի կնոջ՝ Գիզզել թագուհու շքախմբի անդամներից մեկի, Հեյկո իշխանի անունով։

Ներառյալ մինչև 19-րդ դարի կեսը շարունակում էր մնալ փոքր գյուղ։ 19-րդ դարում շրջակայքում բացվեցին ածխի հանքաշերտեր՝ 1930-ական թվականների բոքսիտների հանքատեղերը։ 1937թ․-ին այստեղ կառուցվել է աշխարհի առաջին կրիպտոն արադրող գործարանը։

Սոցիալիստական դարաշրջանում այստեղ կառուցվեցին ալյումինի ու ապակու հսկա գործարաններ, և Այկան դարձավ խոշոր արդյունաբերական կենտրոն։

2010թ․-ի հոկտեմբերի 4-ին Այկայի «Ajka Timfoldgyar» ալյումինի օքսիդի արտադրամասում տեղի ունեցավ վթար` պայթեց կարմիր (բոքսիտային) շլամի ամբարը։ Ամբարից թափվեց մոտ 1 միլիոն խորանարդ մետր թունավոր նյութ։ Թունավոր թափոնների հոսքերը տարածվեցին 40 քառակուսի կիլոմետրի վրա՝ ծածկելով Այկայի փողոցները, տները և մի քանի մոտակա բնակավայրեր^[2]։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այժմ գործում են ալյումինի կոմբինատը, ապակու գործարանը, աղյուսի գործարանը, իսկ քաղաքի շրջակայքում՝ գորշ ածխի և բոքսիտների հանքերը։

Տեսարժան վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաթոլիկ եկեղեցի Տեշոկբերենդ շրջանում (հետագայում Բարոկկո, 1807-1808)
Կաթոլիկ եկեղեցի Այկայում (հետագայում Բարոկկո, 1788)
Բողոքական եկեղեցի Այկայում (հետագայում Բարոկկո, 1783)
Ավետարանական եկեղեցի Այկայում ( հետագայում Բարոկկո, 1786-89)
Հանքարդյունաբերության թանգարան
Ապակու գործարան

Հնագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2010թ․ քաղաքից ոչ հեռու բոքսիտների հանքատեղում հայտնաբերվել են Ceratopsia — Ajkaceratops kozmai ինֆրակարգին պատկանող նոր տեսակի, մոտ 85 միլիոն տարեկան դինոզավրի գանգի ոսկորներ (վերին կավճի սանտոնյան շարք)։ Այդ ժամանակ այս տարածքը եղել է հնագույն Թետիս օվկիանոսի կղզեխմբի կղզիներից մեկը^[3]։