Ամֆիսա
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| հուն․՝ Άμφισσα | ||
 | ||
| Երկիր |  Հունաստան | |
| ԲԾՄ | 180 մետր | |
| Բնակչություն | 6919 մարդ (2011)[1] | |
| Ժամային գոտի | UTC+2 և UTC+3 | |
| Հեռախոսային կոդ | 2265 | |
| Փոստային դասիչ | 331 00 | |
| Պաշտոնական կայք | amfissa.gr | |
| ||
Ամֆիսա[2] (հուն․՝ Άμφισσα[3]), փոքր քաղաք Հունաստանում։ Գտնվում է ծովի մակերևույթից 180 մետր բարձրության վրա[4], Լամիայից 41 կիլոմետր դեպի հարավ գտնվող Գյոնայի ստորոտին[5], Լևադիայից 44 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, Դելփիքից 12 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք, Նաֆպակտոսից 50 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևելք և Աթենքից 132 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք։ Համայնքի վարչական կենտրոնը (դիմա) Դելփիքը և Ֆոկիդան ծայրամասային միավորը Կենտրոնական Հունաստանի ծայրամասում։ Բնակչությունը 6919 բնակիչների 2011 թվականի մարդահամարի համաձայն[3]։ Տարածքը 61,961 քառակուսի կիլոմետր[4]։
Քաղաքի արեւելյան ծայրամասում անցնում է 27 ազգային ճանապարհը, Եվրոպական E65 երթուղու մի մասը։ Քաղաքի նավահանգիստը փոքր Իտեյա քաղաքն է, որը գտնվում է Ամֆիսայից 13 կմ հարավ։
Քաղաքը հանդիսանում է հելլենիստական ուղղափառ եկեղեցու Ֆոկիդյան միտրոպոլիայի վարչական կենտրոնը։ Քաղաքում հնագիտական թանգարան կա[6]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամֆիսան Օզոլի Լոկրիդի ամենակարևոր քաղաքն էր։ Հնության զարգացմանը նպաստել է մանրախիճի նեղ անցումից դուրս գալու ռազմավարական դիրքը, որը գտնվում է Ֆոկիդայում։ Ամֆիսան գտնվում է բնական միջանցքի հարավային մասում, որը գտնվում է Կենտրոնական Հունաստանի Արևելյան մասում Էտայի և Գյոնայի լեռներից արևմուտքում, Կալիդրոմոնում և Պառնասում, Արևելքում և կապում է Միկենյան շրջանի Կորնթոսի ծոցը և Մալիակոս ծոցը։ Ըստ Պավսանիասի՝ քաղաքը պարտական է իր անունով՝ Նիմֆե Ամֆիսեին՝ միֆական թագավոր Մակարի դստերը՝ Էոլայի որդուն[7]։ Ամֆիսան չի հիշվում Հոմերոսի կողմից։ Ստրաբոնը հաղորդում է հին քաղաքի մասին[8]։ Ծաղկում է դասական, հելլենիստական և վաղ հռոմեական ժամանակաշրջաններում[5]։
Հնագիտական վկայությունների համաձայն՝ բնակության հետքերը գոյություն ունեն երկրաչափական շրջանից։ Ամֆիսայի բարգավաճման մասին են վկայում ամրացված Ակրոպոլիսը և քաղաքի պատերը, որոնք կազմում էին հին քաղաքի պաշտպանական համակարգի կենտրոնը։ Հնում այն հայտնի էր Կիրայի հետ պատերազմով՝ Ապոլլոնին նվիրված Կիրայի հարթավայրի պատճառով[9]։ Պելոպոնեսյան պատերազմին ամֆիսացիները մասնակցել են սպարտացիների կողմից[10]։ Մ. թ. ա. չորրորդ դարում Ամֆիսայի և դելփյան ամֆիկտիոնիայի միջև ռազմական կոնֆլիկտ է տեղի ունեցել դելփյան սրբավայրերի և հողերի նկատմամբ վերահսկողության համար։ Այդ իրադարձությունները մակեդոնացի թագավոր Փիլիպոս II-ին առիթ են տվել միջամտել Հարավային Հունաստանի գործերին։ Ամֆիսային մեղադրել են սրբապղծության մեջ, քանի որ նրանք մշակել են Կիրրայի արգելոցային հարթավայրը և այստեղ հիմնել բնակավայր[11], հայտարարել են Երրորդ սրբազան պատերազմը՝ Փիլիպպոս II-ի գլխավորությամբ, որը գրավել և ավերել է Ամֆիսան մ. թ. ա. 338 թվականին։ Քաղաքը վերակառուցվել և մարտնչել է Էտալոնյան միության կազմում, որպեսզի արտացոլի Բալկանիա գալերի ներխուժումը (մ. թ. ա. 279 թվական) և հռոմեացիների հարձակումը, որոնք անարդյունք պաշարել են քաղաքը (մ. թ. ա. 190 թվական)։ Ամֆիսայի բնակչությունն աճել է Ակցիումի ճակատամարտում հռոմեացիների հաղթանակից հետո (մ. թ. ա. 31 թվական)։ Ամֆիսան կարևոր քաղաք է մնացել մինչև վաղ քրիստոնեական շրջան[5][7][11]։
Ֆրանկոկրատիայի շրջանում քաղաքը պատկանում էր Սալոնիկի թագավորությանը և դարձել բարոնության կենտրոն, ֆրանսիական և ավելի ուշ Կատալոնիայի տիրակալների տիրապետություն, որոնք նրան տվել էին լատին․՝ La Sole անունը։ Միջնադարում ստացել է Սալոնա (Σάλωνα) անվանումը, այսպես է կոչվել օսմանյան տիրապետության ժամանակաշրջանում և հետագա տարիներին[5]։
Հունատանի հեղափոխություն առաջին օրերին՝ 1821 թվականի մարտի 27-ին, Սալոնան գրավվել է Գալաքսիդիոնից ապստամբների ջոկատով՝ Պանուրյասի գլխավորությամբ։ Ապրիլի 10-ին հանձնվել է Սալոնային դղյակը, որտեղ թաքնվել էին թուրքերը[12][13]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Տարի | Բնակչություն, մարդ |
|---|---|
| 1991 | 7329[14] |
| 2001 | 7212[14] |
| 2011 | 6919[3] |
Բնիկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Քրիստոս Կարուզոս (1900-1967 թվականներ)՝ պատմագետ։
- Սթելիոս Կսեֆլուդաս (1902-1984 թվականներ)՝ գրող։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011 (հուն.) — Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2011.
- ↑ А́мфиса Словарь географических названий зарубежных стран / отв. ред. А. М. Комков. — 3-е изд., перераб. и доп. — М. : Недра, 1986. — С. 7—31.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝statանվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 4,0 4,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝plանվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Α. Τσαρούχα (2012)։ «Άμφισσα. Ιστορικό»։ Οδυσσέας (հունարեն)։ Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018-02-07-ին։ Վերցված է 2018-03-23
- ↑ Α. Τσαρούχα (2012)։ «Αρχαιολογικό Μουσείο Άμφισσα. Περιγραφή»։ Οδυσσέας (հունարեն)։ Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018-04-17-ին։ Վերցված է 2018-03-23
- ↑ 7,0 7,1 Павсаний. Описание Эллады. X, 38, 2
- ↑ Страбон. География. IX,3,4
- ↑ Павсаний. Описание Эллады. X, 37, 4—5
- ↑ Фукидид. История. III, 101
- ↑ 11,0 11,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝lubանվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ «Η άδολη και ενωτική μορφή της Επανάστασης του 1821, Πανουργιάς» (հունարեն)։ Newsbeast.gr։ 2017-03-24։ Վերցված է 2018-04-08
- ↑ Οπλαρχηγούς Πανουργιάς (1759 ή 1767-1834)(հուն.) // Στρατιωτική Ιστορία. —Αθήνα, 2002. — В. 74. — С. 79. Архивировано из первоисточника 21 Հոկտեմբերի 2016.
- ↑ 14,0 14,1 «Μόνιμος και Πραγματικός Πληθυσμός της Ελλάδος. Σύνολο Ελλάδος, νομοί, δήμοι/κοινότητες, δημοτικα/κοινοτικά διαμερίσμα και οικισμοί. Απογραφές πληθυσμού 2001 και 1991» (հունարեն)։ Հունաստանի վիճակագրական ծառայություն։ Արխիվացված է օրիգինալից 2006-07-16-ին։ Վերցված է 2017-06-22
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Амфисса»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907