Jump to content

Ամերիկյան զվարճագնացք

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ամերիկյան զվարճագնացք (անգլ.՝ roller coaster), զվարճանքի ատրակցիոնի տեսակ է, որը կիրառվում է գոգավոր ռելսերի գծերի վրա՝ ուղևորներին տեղափոխելու համար։ Վագոնները շարժվում են կտրուկ շրջադարձերով, թեքություններով և այլ տարրերով, որոնք սովորաբար նախատեսված են տպավորիչ փորձառություն ապահովելու համար[1][2]։ Վագոնները բաղկացած են բաց կառքերից, որոնք միացված են մի գծի մեջ, և նման ատրակցիոնները հաճախ հանդիպում են ամբողջ աշխարհի թեմատիկ պարկերում։ Ամերիկյան զվարճագնացքները առաջին անգամ հայտնվել են 17-րդ դարում, իսկ ԼաՄարկուս Ադնա Թոմփսոնը 1885 թվականին ստացել է այսպիսի ատրակցիոնի առաջին հայտնի զվարճագնացքից մեկը՝ նախագծված առաջին զվարչագնացքի նման (Switchback Railway), որը բացվել էր մեկ տարի առաջ՝ Բրյուկլինի Կոնի կղզիում[3][4]։ Ռելսերը սովորաբար կառուցվում և նախագծվում են որպես ամբողջական շրջանաձև ընթացք, որտեղ վագոնները դուրս են գալիս և վերադառնում նույն մեկնարկային կայարան։ Մի տարբերակ ևս ՝ հեև ու առաջ շարժվող ամերիկյան զվարճագնացք, որոշակի հատվածում հետընթաց է կատարում՝ անցնելով նույն ուղին հակառակ ուղղությամբ։

Մելբուռնի Լունա Պարկում գտնվող բաց վագոնով գնացքը աշխարհի ամենահին գործող երթուղայինն է, որը կառուցվել է 1912 թվականին:

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսական բլուրներ և օդային զպտույտներ

Ամերիկյան զվարճագնացքի նախատիպերը համարվում են այսպես կոչված «ռուսական բլուրները»։ Ջոն Քոլյեր Ջոնսի հատուկ կառուցած սառցե բլուրները գտնվում էին այն տարածքում, որը այժմ Ռուսաստանի քաղաք Սանկտ Պետերբուրգն է[5]։ Դրանք կառուցվել էին 17-րդ դարում և հասնում էին 70-80 ոտնաչափ (21-24 մ) բարձրության, ունենում էին 50 աստիճանի տակ անկման հնարավորություն և ամրացված էին փայտե հենարաններով։ Ավելի ուշ՝ 1784 թվականին, ասում են, որ Եկատերինա Մեծն իր պալատի՝ Օրանենբաումի այգիներում (Սանկտ Պետերբուրգ) կառուցել է սահնակների բլուրգը[6]։

1754-1757 թվականներին Բարտոլոմեո Ֆրանցեսկո Ռաստրելին նախագծեց Սահող լեռը (La Grande Glisade) կամ զվարճանքի տաղավարը՝ Տսարսկոյե Սելոյի թագավորական նստավայրի համար։ Ռուսերեն այն հայտնի էր որպես Սահաբլուր (Катальная гора, բառացի՝ «Սահելու լեռ»)[7]։ Այն հսկայական շինություն էր՝ ռոտոնդայի տեսքով։ Ուներ հինգ բլուրներով ընթացք, որը ձմռանը պատված էր սառույցով[8]։ Ամռանը ուղին օգտագործվում էր սայլակների համար, որոնք տեղադրված էին պողպատե ակոսների մեջ՝ փայտե ռելսերի վրա։ Իներցիայի հիման վրա առաջացած ճոճանակային շարժման շնորհիվ բոլոր հինգ բլուրները հնարավոր էր հաղթահարել մեկ սահքի ընթացքում։ Այդ ատրակցիոնի ճարտարագիտական լուծումը մշակել էր ռուս գիտնական Անդրեյ Նարտովը[7]։ Անգլիական հոգևորական Ջոն Գլեն Քինգը նշել է, որ Ռուսաստանում այցելած որոշ անգլիացիներ այդ բլուրները անվանել են «Թռչող լեռներ» (Flying Mountains) և նկարագրել են հետևյալ կերպ.

La Grande Glisade, Պալատական սահբլուրներ

Դուք կնկատեք, որ այնտեղ կա հինգ բլուր՝ անհավասար բարձրությամբ։ Առաջինն ու ամենաբարձրը ուղիղ 30 ոտնաչափ (9 մ) բարձրություն ունի։ Արագությունը, որով վագոնները իջնում են առաջին բլուրից, անցկացնում է դրանք երկրորդի վրայով, որը մոտ հինգ կամ վեց ոտնաչափ (1.5 կամ 1.8 մ) ավելի ցածր է՝ բավարարելով շփման և դիմադրության հավասարակշռումը։ Այդպես շարունակ մինչև վերջին բլուրը, որտեղից նրանք թեթև բարձրություբից անցնում են ջրային հատվածի վրայով՝ փոքրիկ կղզի։ Այս սահուղիները, որոնք մոտ 300 մետր երկարություն ունեն, պատրաստված են փայտից, որպեսզի հնարավոր լինի օգտագործել թե՛ ամռանը, թե՛ ձմռանը։ Գործընթացը հետևյալն է. երկու կամ չորս հոգի նստում են փոքր սայլակի մեջ, իսկ մեկը կանգնում է հետևում։ Որքան շատ մարդ լինի, այնքան ավելի արագ կշարժվի սահող սայլակը։ Այն շարժվում է անիվների վրա և ակոսներով՝ ուղին ճիշտ պահպանելու համար, և իջնում է զարմանալի արագությամբ։ Բլրի տակ աշխատում է մի մեքենա, որը ձիերի օգնությամբ քաշում է սայլակները վերադառնալու համար՝ ուղևորների հետ միասին։ Նման կառույցը շատ երկրներում կհամարվեր ահռելի ծախսատար և աշխատատար՝ հաշվի առնելով թե՛ աշխատանքային, թե՛ նյութական ռեսուրսների ծախսերը, հատկապես՝ օգտագործված մեծ քանակությամբ փայտը։ Այդ նույն վայրում կա նաև մեկ այլ արհեստական բլուր, որը շարժվում է պարուրաձև ուղիով։ Իմ կարծիքով, քանի որ ես նույնպես փորձել եմ այն, այն շատ անհարմար է. թվում է, թե այն միշտ թեքված է մի կողմ, և այնպիսի տպավորություն է, որ դուրս ես ցատկում նստած տեղից[9]։

Կատալնայա գորան ապամոնտաժվել է 1792-1795 թվականներին։ Ներկայումս նրա տեղում գտնվում է Գրանիտե պատշգամբը՝ Եկատերինայի այգում։[7]

Բելվիլ լեռներ
Օդային ատրիակցիոնները Փարիզում, 1817 թ

Երկու ամերիկյան զվարճագնացք է կառուցվել Փարիզում 1817 թվականին.[10] Les Montagnes de Belleville, որը գտնվում էր Փարիզի Բելվիլ շրջանում, ուներ անիվներով սայլակներ, որոնք ամրացված էին ռելսերին[11]։ Promenades Aériennes ատրակցիոնը, որը բացվել էր Փարիզի Պարկ Բոժոնում 1817 թվականի հուլիսի 8-ին, ուներ անիվներով վագոններ, որոնք ամուր ամրացված էին ռելսերին, ուղեցույց ռելսեր՝ ուղին պահպանելու համար, և ավելի մեծ արագություն։ Այն պատճառ դարձավ մոտ կես տասնյակ նմանատիպ ատրակցիոնների ստեղծմանը, սակայն դրանց արդիականությունը շուտով դադարեց[12]։

Սակայն հիասքանչ ժամանակաշրջանում (Belle Époque) դրանք նորից վերադարձան նորաձևության։ 1887 թվականին կատալոնացի ձեռնարկատեր Ժոզեֆ Օլլերը, ով համահիմնադիրն էր Մուլեն Ռուժ երաժշտական դահլիճի, կառուցեց Բելվիլի ռուսական բլուրները ՝ 656 ոտնաչափ (200 մ) ռելսերով, որոնք ձևավորվել էին կրկնակի ութնյակի տեսքով։ Ավելի ուշ այն ընդլայնվեց՝ ներառելով չորս ութնյակաձև հանգույց[13]։

Թոմսոնի Switchback Railway, 1884 թ

Բաց վագոններով գնացք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1827 թվականին Փենսիլվանիայի Summit Hill մետաղաձուլական ընկերությունը կառուցեց Mauch Chunk Switchback Railway-ը՝ մի կախարդական երկաթուղի, որն օգտագործվում էր ածուխը տեղափոխելու համար դեպի Mauch Chunk, Փենսիլվանիա (այժմ հայտնի է որպես Jim Thorpe)[14]։ 1850-ականներին, երբ այս երկաթուղին հայտնի դարձավ որպես "Gravity Road" (ձգողականության ճանապարհ), այն սկսեց վաճառել ուղևորություններ՝ այնպիսի մարդկանց համար, ովքեր փնտրում էին արտասովոր զգացմունքներ։ Երկաթուղային ընկերությունները նմանատիպ ռելսեր օգտագործում էին զվարճություն ապահովելու համար այն օրերին, երբ ուղևորափոխադրող միջոցները քիչ էին։

Այս գաղափարը հիմք ընդունելով՝ Լա Մարկուս Ադանը սկսեց աշխատել ձգողականության ճանապարհի նման Switchback Railway նախագծի վրա, որը բացվեց 1884 թվականին Նյու Յորքում՝ Կոնի կղզում[15]։ Ուղևորները բարձրանում էին հարթակի գագաթը և նստում էին սանդուղանման կառքի վրա, որը իջնում էր 600 ոտնաչափ (183 մ) երկարությամբ ռելսերով դեպի մեկ այլ աշտարակի գագաթ, որտեղ փոխվում էր ընթացքը, և ուղևորները հետ էին վերադառնում[16]։ Այս ռելսերի դիզայնը շուտով փոխարինվեց օվալաձև ամբողջական շրջանի ձևով[17]։ 1885 թվականին Փիլիպ Հայնկլը ներկայացրեց առաջին ամբողջական շրջանաձև ամերիկյան զվարճագնացքը՝ բարձրացող բլուրով, Ձգողության հաճույքի ճանապարհը, որը դարձավ Կոնի կղզու ամենաբառաջադեմ ատրակցիոնը[17]։ Չհամակերպվելով իրողության հետ,՝ 1886 թվականին Թոմսոնը արտոնագրեց իր նախագծած ամերիկյան զվարճագնացքը, որը ներառում էր մութ թունելներ նկարազարդված տեսարաններով։ «Բաց վագոններով գնացքները» շուտով հայտնվեցին ամբողջ երկրի զվարճանքի պարկերում[17]։

Հայտնիություն, անկում և վերածնունդ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1927-ին Ջոն Միլլերը մշակեց առաջին փակ զվարճագնացքը[18]։ Ամբողջ հաջորդ տասնամյակի ընթացքում ամերիկյան զվարճագնացքը տարածվեցին զվարճանքի պարկերում ամբողջ աշխարհում և սկսվեց ժամանակահատված, որը հաճախ անվանվում է «Ոսկե դարաշրջան»։ Այս ժամանակահատվածի ամենահայտնիներից մեկը Ցիկլոնն է, որը բացվել է Կոնի կղզում 1927 թվականին։ Սակայն 1930-ականների Մեծ ճգնաժամը զգալի ազդեցություն ունեցավ զվարճանքի պարկերի արդյունաբերության վրա և ավարտեց այն արագ աճը, որը տեղի էր ունեցել Ոսկե դարաշրջանի ընթացքում։ Չնայած սսրան, ամերիկյան զվարճագնացքը դեռ շարունակում էին կառուցել տարբեր հաջողություններով՝ տարբեր վայրերում։ 1932 թվականի մայիսին բաց վագոնով գնացքը որոշակի վերածնունդ ապրեց Միացյալ Թագավորությունում՝ ներառելով Մեծ Յարմուհում ամերիկյան զվարճագնացքի բացումը։ Այսօր այն Միացյալ Թագավորությունում գործող միայն երկու փակ երկաթուղիներից մեկն է[19]։

1959 թվականին Դիսնեյլենդը ներկայացրեց դիզայնի շրջադարձային փոփոխություն՝ շերտավոր բլուրի տեսքով (Matterhorn Bobsleds), որը դարձավ առաջին կայուն ամերիկյան զվարճագնացքը, որն օգտագործում էր տուբուլային պողպատե ռելսեր։ Arrow Development-ի նախագծած տուբուլային ռելսերը շատ տարբեր էին ավանդական փայտե ամերիկյան զվարճագնացքի ռելսերից, ինչը թույլ էր տալիս ռելսերին ծալվել ավելի սուր անկյան տակ՝ ցանկացած ուղղությամբ, այդպիսով հնարավորություն տալով վագոնի նախագծերում ներառել օղակներ, պարուրաձև և պտտվող տարրեր։ Մոտ մեկ տասնամյակ անց, The Racer-ի անմիջական հաջողությունը Քինգ Կղզում 1972 թվականին նշանավորեց նոր դարաշրջան ամերիկյան զվարճագնացքների համար, ինչը բերեց զվարճանքի այգիների արդյունաբերության վերածնունդի հաջորդ տասնամյակների ընթացքում։

Տերմինի ծագում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Steel Force (ձախից) և Thunderhawk (աջից), երկու երթևեկելի երթուղիներ Dorney Park & ​​Wildwater Kingdom-ում Ալենթաուն, Փենսիլվանիա: Steel Force-ն աշխարհում ութերորդ ամենաերկար պողպատե երկաթուղին է:

Կան մի քանի բացատրություն «ամերիկյան զվարճագնացք» անվան ծագման համար։ Պատմում են, որ այն ծագել է վաղ ամերիկյան դիզայնից, որտեղ սահուղիները կամ հագեցված էին ռելսերով, որոնց վրայով սահեց մի սահնակ[17]։ Այս դիզայնը թողնվել է՝ փոխարինվելով անվադողեր տեղադրելով սահնակի կամ այլ տրանսպորտային միջոցների վրա, սակայն անվանումը պահպանվել է։ Մյուս բացատրությունը այն է, որ այս արտահայտությունը ծագել է 1887 թվականին Մասաչուսեթսում գտնվող մի սահահարթակային այգում, որտեղ կիրառվել էր էր ձեռքով օգտագործվող սահնակ, որը բարձրացվել էր ռելսի գագաթը՝ բաղկացած հարյուրավոր ռելսերից։ Այնուհետև այդ ձեռքի սահնակը համարյա գլորվելով իջնում էր մինչև վերջ։ Այս ատրակցիոնի հեղինակները, Ստեփան Ջեկմանը և Բայրոն Ֆորդը, պնդում են, որ նրանք առաջինն էին, ովքեր օգտագործեցին «roller coaster-ամերիկյան զվարչագնացք» տերմինը[16]։

Jet coaster տերմինը օգտագործվում է ճապոնական ոճով ստեղծված ամերիկյան զվարճագնացքի համար, որտեղ նման ատրակցիոնները շատ տարածված են[20]։ Շատ լեզուներում, այդ թվում՝ բազում ռոմանական լեզուներում, անվանումը կապված է «ռուսական բլուրների» հետ։ Ընդհանուր առմամբ, ռուսերենում դրանք կոչվում են «Американские горки» («Ամերիկյան բլուրներ»)։ Սկանդինավյան լեզուներում ամերիկյան զվարճագնացքը կոչվում է «բլուրների և հովիտների երկաթուղի»։ Գերմաներենում կա Achterbahn բառը, որը կապված է 8 թիվը (acht գերմաներենում) ներկայացնող ձևի հետ։ Սա նման է Achtbaan դիզայնին՝ հոլանդերենում, որտեղ acht նույնպես նշանակում է «ութ»։

Գործելու ձև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեսահոլովակ զվարճագնացքի ներսից (Հելիքս, Լյուքսեմբուրգ)

Ամերիկյան զվարճագցքի վագոնները սովորաբար չեն շահագործվում։ Դրանց մեծ մասը բարձրանում է հենց բարձրության թեքությամբ՝ մեխանիկական խարիսխի կամ շղթայի միջոցով, ապա՝ իջնում ներքև։ Հավաքված պոտենցիալ էներգիան, որը ստացվում է բարձրության աճից, փոխանցվում է կինետիկ էներգիայի, որը հետո վերածվում է պոտենցիալ էներգիայի, երբ գնացքը բարձրանում է հաջորդ բլուրը[21]։ Բարձրության փոփոխությունները փոքրանում են ամբողջ երթուղու ընթացքում, քանի որ չնչին մեխանիկական էներգիա է կորչում սղալու և օդի դիմադրության պատճառով։ Համապատսխան ծրագրված, բաց օդում գտնվող վագոնը հնարավորություն է տալիս գնացքին ունենալ բավարար կինետիկ էներգիա՝ ամբողջ ընթացքը կատարելու տարբեր անկայուն եղանակային պայմաններում[22]։ Սակայն ոչ բոլոր ամերիկյան սզվարճագնացքները ունեն բարձրացման բլուր։ Գնացքը կարող է շարժվել նաև գծային մեխանիզմի միջոցով, օրինակ՝ պտտվող անիվ, գծային ինդուկցիոն շարժիչ, գծային սինխրոն շարժիչ, հիդրավլիկ գիծ կամ շարժիչի ռետինե դիսկ։ Որոշ գծավորված ամերիկյան զվարճագնացքներ կարող են հասնել ավելի բարձր արագությունների՝ օգտագործելով ավելի քիչ վազքուղի՝ համեմատած ավանդական զվարճագնացքի հետ, որոնք հիմնված են ավանդական բարձրացման բլուրի վրա։ Դադարի հատվածը շրջապտույտի վերջում ամենատարածված մեթոդն է ամերիկյան զվարճագնացքի վագոնը կանգնեցնելու համար, երբ այն վերադառնում է կայարան[21]։ Ակնհայտ բացառություն է հզորացված ամերիկյան զվարճագնացքը, որը, ձգողության ուժի փոխարեն, օգտագործում է մեկ կամ մի քանի շարժիչներ գնացքները երթուղու երկայնքով շարժելու համար։ 2006 թվականին ՆԱՍՍ-ն հայտարարեց, որ կկառուցի համակարգ՝ օգտագործելով այնպիսի սկզբունքներ, որոնք նման են ամերիկյան զվարճագնացքի սկզբունքներին՝ տիեզերագնացներին օգնելու և գալակտիկա դուրս գալու համար՝ հիմնականում նավարկման հարթակից արտակարգ իրավիճակներում օգտագործելու համար[23]։ Սակայն այս ծրագիրը չօգտագործվեծ։

Անվտանգություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինչպես որոշ աղբյուրներ նշել են, կա մտահոգություն, որ ամերիկյան զվարջագնացքները կարող են առաջացնել գլխի վնասվածքներ և լուրջ վնասվածքներ, ինչպիսիք են նյարդաթելերի պատռումը և արյան անոթների վնասումը[24][25]։

Անվտանգության սկզբունքներ և տեխնոլոգիաներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկյան զվարճագնացքի երթուղու անվտանգությունը ապահովելու համար օգտագործվում է տարբեր անվտանգություն մեխանիզմներ։ Այդ մեխանիզմներից մեկը արգելափակման համակարգն է։ Բազում մեծ ամերիկյան զվարճագնացքներ ունեն երկու կամ ավելի գնացքներ միաժամանակ վարելու հնարավորություն, և արգելափակման համակարգը կանխում է գնացքների բախումը։ Այս համակարգում, երթուղին բաժանվում է երկու կամ ավելի հատվածների, որոնք կոչվում են բլոկներ։ Յուրաքանչյուր բլոկում միայն մեկ գնացք կարող է լինել որոշակի ժամանակում։ Յուրաքանչյուր բլոկի վերջում կա երթուղու հատված, որտեղ գնացքը կարող է կանգնեցնել, եթե անհրաժեշտ է, օրինակ՝ կայարանից ուղևորվելու արգելափակում, բարձրացման կանգնեցում կամ արգելակների կիրառություն։ Սենսորները հայտնաբերում են, երբ գնացքը անցնում է, որպեսզի համակարգին կցված համակարգիչը իմանա, թե որ բլոկներն են զբաղեցված։ Եթե գնացքը փորձի մտնել զբաղված բլոկ, բոլոր բլոկներում արգելափակման մեխանիզմը կաշխատի։

Շարժի սահմանափակման մեխանիզմը ևս մեկ կարևոր բաղադրիչ է ամերիկյան զվարճագնացքի անվտանգության համար։ Ամերիկյան զվարճագնացքները սովորաբար ունեն երկու տարբեր տեսակի արգելափակումներ՝ գոտկատեղից վերև և ծնկների արգելափակում։ Երկու դեպքում էլ օգտագործվում են հիդրավլիկ կամ մեխանիկական անվտանգություն մեխանիզմներ։ Մեխանիկական արգելափակիչները օգտագործում են հայտնի արգելանիվ և պտտվող սրածայր անիվի համակարգը։ Երբ գործի է դրվում ամերիկյան զվարճագնացքը, որը ունի այդպիսի համակարգ, լսվում է «կլիկ» ձայն, երբ արգելափակիչը իջեցվում է։ Հիդրավլիկ արգելափակիչները օգտագործում են պիստոն և պատյան։ Մեխանիկական արգելափակումներից տարբերություն է, որ հիդրավլիկ արգելափակիչը չունի ֆիզիկական զգացողություն կամ «կլիկ» ձայն, երբ այն միացնում է սահմանափակող կամ արգելափակող համակարգը[26]։ Ժամանակակից ամերիկյան զվարճագնացքների մեծ մասը ունեն սենսորներ, որոնք օգտագործվում են համոզվելու համար, որ յուրաքանչյուր արգելափակիչը տեղավորվել է։ Եթե բոլոր արգելափակիչները տեղավորված են, սենսորները հաղորդում են համակարգչին, որ գնացքը պատրաստ է ուղևորվելու։ Եթե ոչ բոլոր արգելափակիչները տեղավորված են, գնացքը չի կարող շարժվել կայարանից, քանի դեռ բոլոր արգելափակիչները ամրացված չեն[27]։

Արգելակման համակարգերը, ինչպիսիք են սրածայր պտտվող անիվները, օգտագործվում են գնացքի ներքևի մասում և հորիզոնական բարձրության վրա։ Երբ սրածայր անիվը սահումէ է բարձրացման բլուրով, այն սովորաբար աշխատում է մեկ հանգույցով։ Անիվը անցնում է անցքերի վրայով, որոնք գտնվում են մոտ իրար։ Եթե երբևէ գնացքը անջատվի կապից, հետ վերադարձման արգելափակման համակարգը կգործարկվի և այն կհայտնվի մոտակա ոչ բարձրադիր կանգառում՝ կանխելու համար գնացքի վայր ընկնելու հավանականությունը[28]։

Մյուս կարևոր բաղադրիչը ծրագրավորված տրամաբանական կարգավորիչը (PLC) է, որն անհրաժեշտ է ամերիկյան զվարճագնացքի համակարգում։ Մի քանի կարգավորիչներ աշխատում են միասին՝ հայտնաբերելու շահագործման հետ կապված սխալները և ավտոմատացնել որոշումները տարբեր բաղադրիչների գործարկման համար (օրինակ՝ բարձրացում, արգելակներ և այլն)։ Պարբերական սպասարկումը և տեսողական ստուգումները ընթացքը կարգավորող ինժեներների կողմից նույնպես կարևոր են, որպեսզի ստուգվի, որ կառուցվածքները և նյութերը համապատասխանում են սպասվող երթուղու պահանջներին և գործում են ճիշտ։ Արդյունավետ գործառնության ընթացակարգերը նաև մեծացնում են անվտանգության մակարդակը[29]։

Ամերիկյան զվարճագնացքի նախագիծ և վիճակագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկյան զվարճագնացքի նախագիծը ևս մեկ կարևոր բաղադրիչ է, որն արտադրվում է ֆիզիկայի հիմունքների մասին գիտելիքներով՝ ընթացքի հարմարավետությունը բարձրացնելու և ընթացքի վնասակար բեռից խուսափելու համար։ Ճանապարհային դիզայներները պետք է ուշադիր վերլուծեն այն շարժումը, որ ընթացքը առաջացնում է, համոզվելու համար, որ այն գտնվում է պատշաճ վիճակում։ Մարդու մարմինը պետք է ունենա բավարար ժամանակ՝ արձագանքելու ուժի հանկարծակի փոփոխություններին՝ մկանային լարվածությունը վերահսկելու և վնասակար հետևանքները, ինչպիսիք են ռելսերի հարվախները կանխելու համար։ Դիզայներները սովորաբար մնում են 4-ից 6 ծանրության ուժի շեմի շրջանակներում՝ դրական ծանրության ուժի արագացման համար, ինչը բարձրացնում է քաշի զգացումը և ուղևորներին իջեցնում է իրենց նստատեղերին։ Ցածր ծանրության ուժի կամ քաշի բացակայության զգացողության դեպքում՝ նպատակը 1.5-ից 2 ծանրության ուժն է՝ որպես առավելագույն։ Այս արժեքները ընկնում են այն տարածքում, որը համարվում է անվտանգ մեծամասնության համար։ Երբ ընտաբքիով են վագոնում, ծսովորաբար պահվում է 2 ծանրության ուժներքև՝ օգտագործելով տարբեր տեխնիկներ[30]։

Ոտնակները ևս կարևոր բաղադրիչ են ամերիկյան զվարճագնացքի դիզայնում։ Ոտնակների նպատակը գնացքը պահել երկաթուղու վրա և կանխել դրա թռիչքը։ Ա Կա երեք տեսակ ամերիկյան զվարճագնացքի ոտնակնեւ՝ ճանապարհային ոտնակ, կողային շփման ոտնակ և վերև-կանգնեցման ոտնակ։ Ճանապարհային ոտնակները սահում են հիմնական երթուղու վրայով։ Կողային շփման ոտնակները ընթացքի մեջ են երկաթուղու անմիջապես կողքին՝ որպեսզի գնացքը մնա երթուղու վրա շրջադարձերի ժամանակ։ Վերև-կանգնեցման ոտնակները ընթացքի ժամանակ երթուղու տակ են և կանխում են գնացքի վերև թռչելը[31]։

Ամերիկյան զվարճագնացքները վիճակագրորեն շատ անվտանգ են համեմատությամբ այլ նմանատիպ սարքերի հետ, բայց այս բոլոր վթարային ելքերը կանխող միջոցառումներից հետո, վթարներ դեռ տեղի են ունենում։ Ամերիկյան Վայելքի Փառատոների և Հոգեբանության Միություն (IAAPA) հաղորդում է, որ ուղևորի վնասվելու հավանականությունը կազմում է 15.5 միլիոնից մեկ։ «Եվ տարվա սովորական շրջանը, ավելի քան 385 միլիոն հյուրեր վայելում էին 1.7 միլիարդից ավելի ընթացքներ՝ մոտավորապես 400 հյուսիսամերիկյան ֆիքսված կայաններում»։ IAAPA-ն պարտավոր է տարեկան հաշվետվություն ներկայացնել Ազգային Անվտանգության Խորհրդին (National Safety Council)[32][33]։

Տեսակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցիկլոնային զվարճագնացք Ֆինլանդիայի Լաուկա քաղաքի Nokkakivi զվարճանքի պուրակում

Ամերիկյան զվարճագնացքները բաժանվում են երկու հիմնական կատեգորիայի՝ պողպատե և փայտե գնացքներ։ Պողպատե գնացքները ունեն փորված պողպատե երթուղիներ և, համեմատաբար փայտե զվարճագնացքները սովորաբար հայտնի են ավելի հարթ ընթացքներով և իրենց ուղևորներին վերև-ներքև շրջելու ունակությամբ շրջելու ունակությամբ։ Փայտե գնացքները ունեն հարթ պողպատե երթուղիներ և սովորաբար հայտնի են «օդային ժամանակ» ստեղծելով՝ օգտագործելով բացասական ծանրության ուժեր, երբ հասնում են որոշ լանջերի գագաթներին։ Նոր տեսակների երթուղիներ, ինչպիսիք են I-Box և Topper՝ Rocky Mountain Construction (RMC)-ի կողմից ներկայացված, բարելավում են փայտե զվարճագնացքի ընթացքի փորձը, իջեցնում պահպանման ծախսերը և ավելացնում ուղևորներին շրջելու կարողությունը։

Երրորդ դասակարգված տեսակները հաճախ անվանվում են հիբրիդային զվարճագնացքներ, որոնք օգտագործում են փայտի և պողպատի տարրերի խառնուրդով՝ երթուղու կառուցվածքի համար։ Շատերը, օրինակ, ունեն պողպատե վագոն և փայտից պատրաստված պաշտպանիչ կառուցվածք[34][35][36]։ RMC-ն հատկապես վերափոխել է այնպիսի փայտե գնացքները, որոնք կամ վնասվել են ժամանակի ընթացքում, կամ համարվել են զբոսայգիների կողմից չափազանց թանկ պահպանման համար[36][37]։ RMC-ն հաճախ փոխարինում է փայտե վագոնները իրենց գրանցված պողպատե I-Box վագոնի ոնր նախագծով, իսկ բազմիցս օգտագործումը է երթուղու փայտե կառուցվածքի հատվածում՝ հանգեցնում է առանց խոչընդոտ վարելուն և այլ տարրեր ներառելուն, ինչպիսիք են շրջադարձերը, ավելի կտրուկ թեքությունները և ավելի խորը վայրիվերումները[37][38]։

Thunder Dolphin, պողպատե զվարճագնացք Տոկիոյում ՝ երեկոյան

Թեև այս տերմինը լայնորեն չի օգտագործվել կամ ընդունվել մինչև 21-րդ դարը, ամենահին օրինակներից մեկը Լունապարկում գտնվող Ցիկլոնն է, որը բացվել է 1927 թվականին[39]։ Այն ունի փայտե վագոններ և պողպատե կառուցվածք[40]։ Մյուս հին օրինակները ներառում են հանքային բնույթի զվարճագնացքները, որոնցից շատերը կառուցվել են Arrow Dynamics-ի կողմից[41][42]։ Հիբրիդ տերմինը դարձավ ավելի հայտնի New Texas Giant-ի ներկայացումից հետո Six Flags Over Texas-ում 2011 թվականին[43]։ Սակայն շատ մասնագետներ շարունակում են դասակարգել զվարճագնացքը միայն ըստ նրանց վագոնի տեսակի՝ դրանք նշելով որպես պողպատե կամ փայտե[34][44]։

Ժամանակակից զվարճագնացքները մշտապես զարգանում են՝ առաջարկելով տարբեր փորձառություններ։ Ուշադրություն է դարձվում ընթացքների դիրքին՝ համեմատաելով ընդհանուր փորձերի հետ։ Սովորաբար, ընթացքների ժամանակ մարդիկ նստում են առաջ նայելով, սակայն նոր տարբերակներ, ինչպիսիք են կանգնած և թռչող մոդելները, դիրքում փոփոխություններ են կատարում՝ փորձը փոխելու համար։ Թռչող մոդելը, օրինակ, ընթացքի ժամանակ դիրքավորում է մարդկաց ընկած վիճակում, առաջ նայելով, պարանոցներն ու ոտքերը կապված են։ Այլ փորձառություններ ապահովելու եղանակներ ևս կան, երբ հարթակը գլխիվայր է շրջում և պտտում մարդկանց։ Նոր վագոնների տարրեր, ինչպիսիք են նոր շրջապտույտները, հաճախ ներմուծվում են՝ նոր փորձառություններ տալու համար։

Ըստ բարձրության

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընտանեկան զվարճագնացք. Kingdom Coaster Նիդեռլանդական Հրաշքների երկրիր Լանկաստերում, Փենսիլվանիայում, 55 ոտնաչափ բարձրությամբ (17 մ) գնացք, որը հասնում է 40 մղ/ժ (64 կմ/ժ) առավելագույն արագության:
Հսկա/գիգանտ զվարճագնացք
Սատրա զբասագնացք Ժամանակին աշխարհի ամենաբարձր սկուտեղը, 456 ոտնաչափ (139 մ) Kingda Ka-ն Six Flags Great Adventure-ում՝ փակվեց 2024 թվականին:

Ըստ բարձրության չափանիշների կան տարբեր տեսակներ, որոնք ներկայացվել են զբոսայգիների և արտադրողների կողմից իրենց զվարճագնացքների շահագործման համար: Առաջինը փոքրիկ զվարճագնացքն է՝ հատուկ նախագծված է պատանիների համար: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո զբոսայգիները սկսեցին պնդել, որ դրանք ավելի շատ կառուցվեն ի հակադրություն այն ժամանակվա ստանդարտ նմուշների բարձրության և տարիքային սահմանափակումների: Ընկերությունները, ինչպիսիք են Philadelphia Toboggan Company (PTC)-ն, մշակել են իրենց ավելի մեծ մոդելների փոքրացված տարբերակները՝ պահանջարկը բավարարելու համար: Սրանք սովորաբար առանձնանում են 7,6 մ-ից փոքր բլուրներով, որոնք կան նաև այսօր: Մանկական դիզայնի աճը շուտով հանգեցրեց «կրտսեր» մոդելների զարգացմանը, որոնք բարձրացնում էին բլուրները մինչև 45 ֆուտ (14 մ): Կրտսեր զվարճագնացքի նշանավոր օրինակ է Sea Dragon-ը` PTC-ի լեգենդար դիզայներ Ջոն Ալենի ամենահին կատարած նմուշը, որը բացվել է Վյանդոտ լճում 1956 թվականին Օհայո նահանգի Փաուելի մոտակայքում[16]:

Հսկա զվարճագնացքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հսկա զվարճագնացքները, որը երբեմն ներկայացվում են հիպերտ գնացքներ, զվարճագնացքի տեսակ է, որի բարձրությունը կամ անկումը կազմում է առնվազն 200 ֆուտ (61 մ)։ Հսկա զվարճագնացք տերմինը առաջին անգամ ստեղծվեց Cedar Point-ի և Arrow Dynamics-ի կողմից Magnum XL-200-ի բացմամբ 1989 թվականին[45][46]: Հսկա զվարճագնացքը դարձել է աշխարհում ամենահայտնի զվարճագնացքի տեսակներից մեկը, որն այժմ գլխավորում են Bolliger & Mabillard և Intamin արտադրողները:

Գիգանտ զվարճագնացքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիգանտ զվարճագնացքը գնացքի տեսակ է, որի բարձրությունը կամ անկումը կազմում է առնվազն 300 ֆուտ (91 մ)[47]։ Տերմինը ստեղծվել է Millennium Force-ի կառուցման ժամանակ, որը կառուցվել է Ինտամինի կողմից Cedar Point զվարճանքի այգում[48][49]: Թեև Morgan-ը և Bolliger & Mabillard-ը չեն օգտագործել գիգանտ տերմինը, երկուսն էլ արտադրել են այս դասի զվարճագնացքներ[50]։

Անունը Զբոսայգի Արտադրող Կարգավիճակ Բացումը Բարձրություն Անկման բարձրություն Աղբյուր
Millennium Force Սիդեր փոինթ Intamin Շահագործվող 2000 մայիսի 12 94 մ 91 մ [51]
Steel Dragon 2000 Նագաշիմա Սպա Լենդ Morgan Շահագործվող 2000 օգոստոսի 1 97,0 մ 93,5 մ [52]
Pantherian Կինգս Դոմիոն Intamin Շահագործվող 2010 ապրիլի 2 93 մ 91 մ [53]
Leviathan Կանադական հրաշքներ աշխարհը Bolliger & Mabillard Շահագործվող 2012 մայիսի 6 93 մ 93 մ [54]
Fury 325 Քրովինդ Bolliger & Mabillard Շահագործվող 20215 մարտի 25 99 մ 98 մ [55][56]
Red Force Ֆերարի Լենդ Intamin Շահագործվող 2017 ապրիլի 7 112 մ Անհայտ է [57]
Orion Թագավորների կղզի Bolliger & Mabillard Շահագործվող 2020 հուլիսի 2 87 մ 91 մ [58]

Սատրա Զվարճագնացք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սանտրա զվարճագնացքը առնվազն 400 ոտնաչափ (120 մ) բարձրությամբ գնացքի տեսակ է: Ինչպես և մյուս երկու բարձրության դասակարգման դեպքում, սատրա տերմինն առաջին անգամ կիրառվել է Cedar Point-ի կողմից՝ Top Thrill Dragster-ի թողարկմամբ՝ 420 ոտնաչափ բարձրությամբ (130 մ) երթուղի, որը բացվել է 2003 թվականին[59]։ Kingda Ka-ն երկրորդ սատրայի զվարճագնացքն էր, և այն բացվեց Six Flags Great Adventure-ում 2005 թվականին՝ որպես աշխարհի ամենաբարձր զվարճագնացք՝ 456 ֆուտ (139 մ) բարձրությամբ։ Top Thrill Dragster-ը փակվեց 2021-ին մի միջադեպից հետո, երբ հյուրը վնասվածք ստացավ՝ հերթում կանգնած ժամանակ[60]: Ուղևորությունը հետագայում վերանորոգվել և փոփոխվել է, և այն վերաբացվել է 2024 թվականին որպես Top Thrill 2: Kingda Ka-ն փակվել է 2024 թվականի նոյեմբերի 10-ին[61]:

Սուպերմեն. Փախուստ Կրիպտոնից, 415 ոտնաչափ (126 մ) զվարճագնացք, բացվել է 1997 թվականին Six Flags Magic Mountain-ում: Այն սովորաբար դասակարգվում է որպես սետրա զվարճագնացքի տեսակ սկուտեղ՝ իր ետ ու առաջ շարժվելու դիզային շնորհիվ, որտեղ գնացքները չեն կատարում ամբողջական ընթացք[59][62]։

Անուն Զբոսայգի Արտադրող կարգավիճակ Բացվել է Վերաբացվել է Բարձրություն Աղբյուր
Top Thrill 2 Սիդեր փոինթ Intamin և Zamperla[Ն 1] Ժամանակավորապես փակ 2003 մայիսի 4 2024թ․ մայիսի 4 130 մ [63]
Kingda Ka Վեց դրոշ արկածային այգի Intamin Ապամոնտաժված 2005 մայիսի 21 Չկա տվյալ 139 մ [64]

Էխա զվարճագնացք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էխա զվարճագնացք առնվազն 600 ոտնաչափ (180 մ) բարձրությամբ զվարճագնացքի տեսակ է[65]։ «էխա» տերմինն առաջին անգամ օգտագործվել է Intamin-ի կողմից Falcons Flight-ի համար՝ 640 ոտնաչափ (200 մ) բարձրությամբ գնացքի համար, որը նախատեսվում է բացել Six Flags Qiddiya-ում 2025 թվականին[66]։ Ավարտից հետո այն կդառնա աշխարհի ամենաբարձր զվարճագնացքը` գերազանցելով նախկին ռեկորդը, որը նախկինում պատկանում էր այժմ չշահագործվող Kingda Ka-ին[67][68]:

Անուն Զբոսայգի Արտադրող Կարգավիճակ Բացվել է Բարձրություն Աղբյուր
Falcons Flight Վեց դրոշ Քիդիյա Intamin Վերանորոգվում է 2025 200 մ [69]

Պատկերասրահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Զվարճագնացքներ
  • Tornado, որը գտնվում է Särkänniemi-ում, Տամպերեում, Pirkanmaa, Ֆինլանդիա
    Tornado, որը գտնվում է Särkänniemi-ում, Տամպերեում, Pirkanmaa, Ֆինլանդիա
  • Hypersonic XLC, աշխարհում առաջին Thrust Air 2000-ը (այժմ չգործող)
    Hypersonic XLC, աշխարհում առաջին Thrust Air 2000-ը (այժմ չգործող)
  • Top Thrill Dragster-ը Cedar Point-ում երբևէ կառուցված առաջին զբոսագնացքը
    Top Thrill Dragster-ը Cedar Point-ում երբևէ կառուցված առաջին զբոսագնացքը
  • Riding Expedition GeForce-ը Հոլիդեյ Պարկում, Գերմանիա
    Riding Expedition GeForce-ը Հոլիդեյ Պարկում, Գերմանիա
  • Raptor, պողպատե շրջված գնացք, գտնվում է Սեդար Փոյնթում, Սանդուսկիում, Օհայո, ԱՄՆ:
    Raptor, պողպատե շրջված գնացք, գտնվում է Սեդար Փոյնթում, Սանդուսկիում, Օհայո, ԱՄՆ:
  • Տեխասի նոր հսկան Six Flags Over Texas-ում, նախքան վերանորոգվելը հիբրիդային պողպատից փայտե ծածկի մեջ:
    Տեխասի նոր հսկան Six Flags Over Texas-ում, նախքան վերանորոգվելը հիբրիդային պողպատից փայտե ծածկի մեջ:
  • Lightning Racer-ը Hersheypark-ում մրցարշավային, մենամարտի երթևեկելի սկուտեր է՝ պատրաստված GCI-ի կողմից:
    Lightning Racer-ը Hersheypark-ում մրցարշավային, մենամարտի երթևեկելի սկուտեր է՝ պատրաստված GCI-ի կողմից:
  • 1951 թվականին կառուցված այս ամբողջովին փայտե զվարճագնացքը գտնվում է Ֆինլանդիայի Հելսինկի քաղաքի Linnanmäki զվարճանքի այգում:
    1951 թվականին կառուցված այս ամբողջովին փայտե զվարճագնացքը գտնվում է Ֆինլանդիայի Հելսինկի քաղաքի Linnanmäki զվարճանքի այգում:
  • Coney Island Cyclone-ը Բրուքլինում, Նյու Յորք, կառուցվել է 1927 թվականին և վերանորոգվել 1975 թվականին։
    Coney Island Cyclone-ը Բրուքլինում, Նյու Յորք, կառուցվել է 1927 թվականին և վերանորոգվել 1975 թվականին։
  • Քինգս կղզում Son of Beast-ը միակ փայտե գնացքն էր, որն ուներ ուղղահայաց օղակներ:
    Քինգս կղզում Son of Beast-ը միակ փայտե գնացքն էր, որն ուներ ուղղահայաց օղակներ:
  • Jack Rabbit-ը Քեննիվուդ այգում, Փիթսբուրգից դուրս, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ կառուցվել է 1920 թվականին:
    Jack Rabbit-ը Քեննիվուդ այգում, Փիթսբուրգից դուրս, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ կառուցվել է 1920 թվականին:
  • Phoenix, կառուցված 1947 թվականին, Knoebels զվարճանքի հանգստավայրում, Էլիսբուրգում, Փենսիլվանիա, Միացյալ Նահանգներ:
    Phoenix, կառուցված 1947 թվականին, Knoebels զվարճանքի հանգստավայրում, Էլիսբուրգում, Փենսիլվանիա, Միացյալ Նահանգներ:
  • Բարոն 1898 Էֆթելինգում Կաատշեուվելում, Նիդերլանդներ
    Բարոն 1898 Էֆթելինգում Կաատշեուվելում, Նիդերլանդներ
  • Գրիֆոնը ցած է նետվում ԱՄՆ-ի Ուիլյամսբուրգի Busch Gardens-ի լողավազանի մեջ:
    Գրիֆոնը ցած է նետվում ԱՄՆ-ի Ուիլյամսբուրգի Busch Gardens-ի լողավազանի մեջ:
  • Great Bear-ը Փենսիլվանիայի առաջին պողպատե շրջանաձև զվարճագնացքն է, որը գտնվում է Հերշեյպարկում:
    Great Bear-ը Փենսիլվանիայի առաջին պողպատե շրջանաձև զվարճագնացքն է, որը գտնվում է Հերշեյպարկում:
  • Բեհեմոթ, Կանադայի Հրաշքների աշխարհում, մի կետում Կանադայի ամենաբարձր և ամենաարագ գնացքը։
    Բեհեմոթ, Կանադայի Հրաշքների աշխարհում, մի կետում Կանադայի ամենաբարձր և ամենաարագ գնացքը։
  • «Մոնտու», հանրահայտ շրջանաձև երթևեկելի սկուտեղ Busch Gardens Tampa Bay-ում, ԱՄՆ
    «Մոնտու», հանրահայտ շրջանաձև երթևեկելի սկուտեղ Busch Gardens Tampa Bay-ում, ԱՄՆ
  • «Հազարամյակի ուժեր» կոչվող զվարճագնացքը
    «Հազարամյակի ուժեր» կոչվող զվարճագնացքը
  • Սև մամբա Ֆանտասիլենդում, Գերմանիա
    Սև մամբա Ֆանտասիլենդում, Գերմանիա
  • Euro-Mir, պտտվող սկուտեղ Գերմանիայի Ռուստ քաղաքի Europa-Park-ում
    Euro-Mir, պտտվող սկուտեղ Գերմանիայի Ռուստ քաղաքի Europa-Park-ում
  • Վիշապ Խանը Պորտ Ավենտուրա զբոսայգում Սալուում (Տարագոնա), Իսպանիա
    Վիշապ Խանը Պորտ Ավենտուրա զբոսայգում Սալուում (Տարագոնա), Իսպանիա
  • Thunderbolt-ը Քենիվուդում Փիթսբուրգից դուրս, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ կառուցվել է 1968 թվականին:
    Thunderbolt-ը Քենիվուդում Փիթսբուրգից դուրս, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ կառուցվել է 1968 թվականին:
  • Լևիաթանը Կանադայի Հրաշքների աշխարհում՝ Կանադայի ամենաբարձր ափին (93 մ կամ 306 ոտնաչափ, 148 կմ/ժ կամ 92 մղ/ժ)
    Լևիաթանը Կանադայի Հրաշքների աշխարհում՝ Կանադայի ամենաբարձր ափին (93 մ կամ 306 ոտնաչափ, 148 կմ/ժ կամ 92 մղ/ժ)
  • Kingda Ka-ն աշխարհի ամենաբարձր սկուտեղն էր և աշխարհի երկրորդ շերտային սկուտեղն էր Top Thrill Dragster-ից հետո:
    Kingda Ka-ն աշխարհի ամենաբարձր սկուտեղն էր և աշխարհի երկրորդ շերտային սկուտեղն էր Top Thrill Dragster-ից հետո:
  • Էվերեստի արշավախումբ, վազքաշապիկ Դիսնեյի Կենդանիների Թագավորությունում Ուոլթ Դիսնեյի աշխարհում։
    Էվերեստի արշավախումբ, վազքաշապիկ Դիսնեյի Կենդանիների Թագավորությունում Ուոլթ Դիսնեյի աշխարհում։
  • Փոքրիկ զվարճագնացք Խորվաթիայի Չակովեց քաղաքում տեղի փառատոնի ժամանակ։
    Փոքրիկ զվարճագնացք Խորվաթիայի Չակովեց քաղաքում տեղի փառատոնի ժամանակ։
  • Hyperion-ում Energylandia-ում Զատորում, Փոքր գնացք, Լեհաստան
    Hyperion-ում Energylandia-ում Զատորում, Փոքր գնացք, Լեհաստան
  • Fury 325-ը Carowinds-ում ամենաբարձր գնացքն է, որն օգտագործում է ավանդական շղթայական վերելակ:
    Fury 325-ը Carowinds-ում ամենաբարձր գնացքն է, որն օգտագործում է ավանդական շղթայական վերելակ:
  • Superman The Ride
    Սուպերմեն ընթաց, «Վեց դրոշ» կոճվող պարկում այգում
  • The Cyclone, Revere Beach, Մասաչուսեթս, ԱՄՆԹ

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Սկզբնապես կառուցվել է 2003 թվականին Intamin-ի կողմից, իսկ ավելի ուշ վերանորոգվել է Zamperla-ի կողմից 2024 թվականին։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Definition of roller coaster». Merriam-Webster. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  2. ↑ Pescovitz, David. «Roller coaster: Definition, History, & Facts». Encyclopædia Britannica. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  3. ↑ «Gravity switch-back railway; US patent# 332762». Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 28-ին.
  4. ↑ «First roller coaster in America opens - Jun 16, 1884 - HISTORY.com». HISTORY.com. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.
  5. ↑ Coker, Robert (2002). Roller Coasters: A Thrill Seeker's Guide to the Ultimate Scream Machines. New York: Metrobooks. 14. 9781586631727.
  6. ↑ Bennett, David (1998). Roller Coaster: Wooden and Steel Coasters, Twisters and Corkscrews. Edison, New Jersey: Chartwell Books. 9. 9780785808855.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «Гранитная терраса | Государственный музей-заповедник «Царское Село»». tzar.ru.
  8. ↑ Agata Pietrzak, Chopin na rollercoasterze
  9. ↑ John Glen King, A Letter to the Right Reverend the Lord Bishop of Durham: Containing Some Observations on the Climate of Russia and the Northern Countries, with a View of the Flying Mountains at Zarsko Sello Near St. Petersbourg, pp. 18,19
  10. ↑ «The World's First Roller Coasters». WorldAtlas. 2019 թ․ հունիսի 10.
  11. ↑ «The Ultimate Thrill». Issuu.
  12. ↑ Fierro, Alfred, Histoire et Dictionnaire de Paris p. 613
  13. ↑ Valérie RANSON-ENGUIALE, " Promenades aériennes ", Histoire par l'image [en ligne], consulté le 26 Mai 2017. URL : http://www.histoire-image.org/etudes/promenades-aeriennes
  14. ↑ "Roller Coaster History: Early Years In America". Retrieved on July 26, 2007.
  15. ↑ Chris Sheedy (2007 թ․ հունվարի 7). «Icons – In the Beginning... Roller-Coaster». The Sun-Herald Sunday Life (Weekly Supplement). John Fairfax Publications Pty Ltd. էջ 10.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Rutherford, Scott (2004). The American Roller Coaster. MBI. ISBN 0760319294.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Urbanowicz, Steven J. (2002). The Roller Coaster Lover's Companion; Kensington, New YorK: Citadel Press. 9780806523095.
  18. ↑ «Patent Images». patimg2.uspto.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 25-ին.
  19. ↑ East England theme parks during COVID-19. RideRater. 13 June 2021. Retrieved 7 March 2023.
  20. ↑ Robb and Elissa Alvey. "Theme Park Review: Japan 2004", themeparkreview.com. Retrieved on March 18, 2008.
  21. ↑ 21,0 21,1 «Engineering Thrills: The Science Behind Roller Coasters». University of Texas at Austin. 2024 թ․ օգոստոսի 19.
  22. ↑ Harris, Tom; Threewitt, Cherise (1970 թ․ հունվար). «How Roller Coasters Work».
  23. ↑ Chris Bergin (2006 թ․ նոյեմբերի 3). «NASA will build Rollercoaster for Ares I escape». NASA Spaceflight.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 8-ին.
  24. ↑ «The link between roller coasters and headaches». Medical News Today (անգլերեն). 2023 թ․ հունիսի 15. Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 7-ին.
  25. ↑ Kuo, Calvin; Wu, Lyndia C.; Ye, Patrick P.; Laksari, Kaveh; Camarillo, David B.; Kuhl, Ellen (2017). «Pilot Findings of Brain Displacements and Deformations during Roller Coaster Rides». Journal of Neurotrauma. 34 (22): 3198–3205. doi:10.1089/neu.2016.4893. PMC 6436029. PMID 28683585.
  26. ↑ «Griffin Schobel - Rollercoaster Restraint System (2019)». griffinschobel.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 2-ին.
  27. ↑ Väisänen, Antti (2018). Design of Roller Coasters (English). Espoo, Finland: Aalto University School of Engineering. էջ 11.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  28. ↑ US5715756A, Weigand, Frank K.; Black, Alan & Drobnis, Nick, "Ride attraction anti-roll back system", issued 1998-02-10 
  29. ↑ Fairgrounds and amusement parks: Guidance on safe practice. Health and Safety Executive. November 2017. Retrieved 7 March 2023.
  30. ↑ «CoasterForce». CoasterForce. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 9-ին.
  31. ↑ Hunt, Kristen (2018 թ․ մայիս). Design Analysis of Roller Coasters (English). Worcester, MA: Worcester Polytechnic Institute. էջ 11.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  32. ↑ National Safety Council (2021 թ․ օգոստոս). «North America Fixed-Site Amusement Ride Injury Survey, 2020 Update». International Association of Amusement Parks and Attractions Orlando, FL. էջեր 1–14.
  33. ↑ «Amusement Ride Safety | IAAPA». www.iaapa.org (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 2-ին.
  34. ↑ 34,0 34,1 Weisenberger, Nick (2012). Coasters 101: An Engineer's Guide to Roller Coaster Design (Paperback) (English) (1st ed.). United States: Createspace Independent Publishing. էջ 18. ISBN 9781468013559.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  35. ↑ Throgmorton, Todd H.; Throgmorton, Samantha K. (2016 թ․ ապրիլի 30). Coasters: United States and Canada (E-book) (English) (4th ed.). McFarland, Incorporated, Publishers. էջեր 21, 49, 116, 223, 231. ISBN 9781476622118.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  36. ↑ 36,0 36,1 «What Is a Hybrid Wooden and Steel Roller Coaster?». TripSavvy (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 26-ին.
  37. ↑ 37,0 37,1 «What Is A Hybrid Roller Coaster?». coastercritic.com. 2019 թ․ հոկտեմբերի 29. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 26-ին.
  38. ↑ «State of the Arts: A New Kind of Wooden Coaster Twists and Turns at Cedar Point» (անգլերեն). WKSU. 2018 թ․ մայիսի 4. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 26-ին.
  39. ↑ «Cyclone - Luna Park (Brooklyn, New York, United States)». rcdb.com. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 26-ին.
  40. ↑ «The Cyclone» (PDF). nyc.gov. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  41. ↑ «Arrow Dynamics - Coasterforce». Coasterforce. 2016 թ․ հոկտեմբերի 17.
  42. ↑ «Roller Coaster Search Results». rcdb.com. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 27-ին.
  43. ↑ «Roller Coaster Search Results». rcdb.com. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին.
  44. ↑ «New Texas Giant Roller Coaster». Guide to Six Flags over Texas (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին.
  45. ↑ Meskil, Paul (1989 թ․ օգոստոսի 6). «A Rolling Revival». New York Daily News. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  46. ↑ «Coaster Landmark Award: Magnum XL-200». American Coaster Enthusiasts. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  47. ↑ Murphy, Mekado (2015 թ․ օգոստոսի 17). «Just How Tall Can Roller Coasters Get?». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  48. ↑ «310-Foot-Tall "Giga-Coaster" Nears End of Construction». UltimateRollercoaster.com. 2000 թ․ մարտի 9. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  49. ↑ «Millennium Force». Cedar Point. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  50. ↑ «Bolliger & Mabillard – Products». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 13-ին.
  51. ↑ «Millennium Force-Cedar Point». rcdb.com.
  52. ↑ «Steel Dragon 2000-Nagashima Spa Land». rcdb.com.
  53. ↑ «Pantherian-Kings Dominion». rcdb.com.
  54. ↑ «Leviathan-Canada's Wonderland». rcdb.com.
  55. ↑ «Fury 325-Carowinds». rcdb.com.
  56. ↑ «Carowinds reopens Fury 325 rollercoaster, closed for over a month» (անգլերեն). WRAL. 2023 թ․ օգոստոսի 10. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  57. ↑ «Red Force-Ferrari Land». rcdb.com.
  58. ↑ «Orion-Kings Island». rcdb.com.
  59. ↑ 59,0 59,1 «National Roller Coaster Day: Ten incredible records for every thrill seeker». guinnessworldrecords.com. 2016 թ․ օգոստոսի 16. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  60. ↑ «Settlement reached after Michigan woman hurt in 2021 Top Thrill Dragster accident at Cedar Point: Read a statement from the park». wkyc.com (ամերիկյան անգլերեն). 2024 թ․ ապրիլի 15. Վերցված է 2024 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  61. ↑ Glaser, Susan (2023 թ․ օգոստոսի 1). «Cedar Point's Top Thrill 2 will replace Top Thrill Dragster coaster, with second 420-foot tower and 120 mph top speed». Cleveland.com. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  62. ↑ «Watch the plunge from this new 325-foot roller coaster». USA Today. 2015 թ․ մարտի 6. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 3-ին.
  63. ↑ «Top Thrill 2-Cedar Point». rcdb.com.
  64. ↑ «Kingda Ka-Six Flags Great Adventure». rcdb.com.
  65. ↑ Cost, Ben (2023 թ․ նոյեմբերի 17). «Six Flags unveils world's tallest, fastest roller coaster that sends riders speeding 150 mph off a 600-foot cliff». New York Post. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  66. ↑ Anwar, Shaheera. «Six Flags Qiddiya eyes a 2025 opening». Fact Magazines. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  67. ↑ Stilwell, Andrew (2023 թ․ նոյեմբերի 14). «Intamin Reveals Falcon's Flight Details». Coaster101. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  68. ↑ Malayil, Jijo (2023 թ․ նոյեմբերի 20). «World's tallest, longest & fastest rollercoaster to debut in Saudi Arabia». Interesting Engineering. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  69. ↑ «Falcons Flight-Six Flags Qiddiya City». rcdb.com.

Հավելյալ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամերիկյան զվարճագնացք» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ամերիկյան_զվարճագնացք&oldid=10362042» էջից