Ամանկուլ Կուտուբաև

Ամանկուլ Կուտուբաև
Ծնվել է	օգոստոսի 19, 1907
Ծննդավայր	Sokuluk District, Ղրղզստան
Մահացել է	մայիս 1984 (76 տարեկան)
Մահվան վայր	Բիշքեկ, Ղրղզական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Մասնագիտացում	ռեժիսոր, թատրոնի դերասան և դրամատուրգ
Պարգևներ	People’s Artist of the Kyrgyz SSR? և Տոկտոգուլ Սալտիլգանովի անվան Ղրղզ ԽՍՀ պետական մրցանակ

Ամանկուլ Կուտուբաև (օգոստոսի 19, 1907(1907-08-19), Sokuluk District, Ղրղզստան - մայիս 1984, Բիշքեկ, Ղրղզական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), ղրղզ և խորհրդային թատերական գործիչ, ռեժիսոր, թատրոնի դերասան, դրամատուրգ: Ղրղզստանի ԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1946): Տոկտոգուլ Սաթիլգանովի անվան Ղրղզստանի ԽՍՀ պետական մրցանակի դափնեկիր (1970)։

Կենսագրություն

Ամանկուլը շատ վաղ է կորցրել ծնողներին (Նրա մայրը մահացել է, երբ նա չորս տարեկան էր, իսկ հայրը՝ երբ նա ինը տարեկան էր) և սկսել է աշխատել: Հատուկ կուրսերի ավարտից հետո, աչրդեն տասնյոթամյա հասակում աշխատում էր ուսուցիչ հարազատ գյուղում՝ Ջիլամիշում:

1926 թվականին ընդունվել է Ղրղզստանի երաժշտական-դրամատիկական թատերական ստուդիա (այժմ - Ղրղզստանի Տ. Աբդումոմունովի անվան ազգային ակադեմիական դրամատիկական թատրոն), որում նա համատեղել է ուսուցումը դերասանական վարպետության և ռեժիսորի օգնականի պարտականությունների կատարման հետ^[2]։

1930 թվականին ստուդիան վերանվանվում է Ղրղզստանի ազգային թատրոն, իսկ Կուտտուբաևը սկսում է ինքնուրույն ռեժիսորական գործունեություն: 1932 թվականին նա դառնում է թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարը: Ռեժիսուրայի մասին լրացուցիչ գիտելիքներ ձեռք բերելու համար Ամանկուլ Կուտտուբաևը ընդունվել է Լունաչարսկու անվան թատերական արվեստի պետական ինստիտուտի ռեժիսորական բաժինը, որն ավարտել է 1940 թ: Նույն թվականին անդամագրվել է ԽՄԿԿ (բ)։

1939-1952 թվականներին Ղրղզստանի օպերայի և բալետի թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր (մինչև 1944 թվականն անվանվել է Ղրղզստանի երաժշտական-դրամատիկական թատրոն), 1952-1963 թվականներին դրա տնօրեն:

Դեռևս Ռուսաստանի թատրոնի և արվեստի ինստիտուտի չորրորդ կուրսի ուսանող լինելով Ֆրունզեի անվան երաժշտական և դրամատիկական թատրոնի բեմում նա բեմադրեց առաջին ղրղզական «Այչուրեկ» օպերան։ Օպերան ներկայացվել է 1939 թվականի մայիսին ղրղզական արվեստի առաջին տասնամյակում՝ Մոսկվայում և արժանացել քննադատների բարձր գնահատականին։ Նրա արտադրությունը ոչ միայն վերագրվեց Կուտտուբաևին որպես դիպլոմային աշխատանք, այլև ռեժիսորին բերեց Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան^[3], ինչպես նաև Ղրղզստանի ԽՍՀ վաստակավոր արտիստի կոչում:

Ավարտելով Ռուսաստանի թատրոնի և արվեստի ինստիտուտը հիմնեց Ղրղզստանի առաջին՝ երիտասարդ ռեժիսորների խումբը:

Ամանկուլ Կուտտուբաևը «Հայրենասերներ» օպերայի լիբրետոյի հեղինակն է (1941 թ. Կուբանիչբեկ Մալիկովի հետ միասին): Դա առաջին խորհրդային օպերան էր, որը նվիրված էր Հայրենական մեծ պատերազմի բռնկմանը, և դրա հիմնական թեման, որը հիմնված էր ղրղզական ժողովրդական երգերի վրա՝ կամավորների ճակատ մեկնելն է: Կուտուբաևը նաև ղեկավարել է օպերան, որի պրեմիերան կայացել է 1941 թվականի նոյեմբերի 14-ին։

1943 թվականին Կասիմալի Էշիմբոկովի հետ, որպես ռեժիսոր բեմադրել է առաջին ղրղզական ազգային երաժշտական կատակերգությունը՝ «Ով ինչ է արել», որը, սակայն, բեմում երկար ժամանակով չէր^[4].:

1946 թվականին Կուտտուբաևին շնորհվել է Ղրղզստանի ԽՍՀ ժողովրդական արտիստի կոչում^[5]։

1964 թվականին թոշակի է անցել։ Թոշակի անցնելուց հետո՝ 1970 թվականին, նախկինում բեմադրած «Մանաս» օպերայի համար ստացել է Ղրղզստանի ԽՍՀ Տոկտոգուլ Սաթիլգանովի անվան պետական մրցանակ^[6]։

Նա մահացել է 1984 թվականի մայիսին ինսուլտի հետևանքով։

Թատերական գործունեություն

Պիեսների հեղինակ

«Կոլտնտեսության թշնամիներ» (1932),
«Ջանիլ» (1946, Կուբանիչբեկ Մալիկովի հետ միասին),
«Մենք այն չենք, ինչ եղել ենք» (1951 թ. Կուբանիչբեկ Մալիկովի հետ միասին),
«Молодцы» («Ազամատտար», Կուբանիչբեկ Մալիկովի հետ միասին)^[7],

Դրամատիկական ռեժիսոր

«Կոլխոզի թշնամիները» (1932, հիմնված իր իսկ խաղի վրա),
«Ոչ թե մահ, այլ կյանք» («Աջալի փոխարեն», 1934, Ժուսուպ Տուրուսբեկովի պիեսի հիման վրա)

Օպերայի ռեժիսոր

1938 թվական- «Ոչ թե մահ, այլ կյանք» («Աջալի փոխարեն») (Վլադիմիր Յակովլևիչ Վասիլևի հետ միասին; կոմպոզիտորներ՝ Վլասով, Մալդիբաև, Ֆերե^[8]),

1939 թվական - «Լուսնային գեղեցկուհի» («Այչուրեկ») (կոմպոզիտորներ: Վլասով, Մալդիբաև, Ֆերե),

1940 թվական - «Դադարեցրեք» (Վլադիմիր Յակովլևիչ Վասիլևի հետ միասին; կոմպոզիտոր - Վեպրիկ),

1941 թվական - «Ազգի երջանկության համար» («Ֆրունզը թուրքական ճակատում») (Վլադիմիր Յակովլևիչ Վասիլևի հետ միասին, կոմպոզիտորներ՝ Վլասով, Ֆերե)^[9]^[10],

1941 թվական - «Հայրենասերներ» (կոմպոզիտորներ. Վլասով, Մալդիբաև, Ֆերե)^[11],

1942 թվական - «Ոսկե նախաբազուկ» («Կոկուլ») (Օլգա Միխայիլովնա Բորիսևիչի հետ համատեղ, կոմպոզիտորը՝ Ռուխվերգերն է)^[4];,

1943 թվական - «Ով ինչ է արել» (Կասիմաալի Էշիմբեկովի հետ, կոմպոզիտորներն էին՝ Աբդրաև, Տուլեև, Ամանբաև, Մալդիբաև)^[4],

1946 թվական (Վերաշխատված է 1966 թվականին) - «Մանաս» (Վլադիմիր Յակովլևիչ Վասիլևի հետ համատեղ, կոմպոզիտորներն էին՝ Վլասովը, Մալդիբաևը, Ֆերեն)^[12],

1949 թվական - «Կարմեն» (Վլադիմիր Յակովլևիչ Վասիլևի հետ համատեղ, կոմպոզիտորը՝ Բիզեն),

1951 թվական - «Իսիկ-Կուլի ափին» (Վլադիմիր Յակովլևիչ Վասիլևի և Սավել Անատոլիևիչ Մալյավինի հետ համատեղ, կոմպոզիտորներն էին՝ Վլասովը, Մալդիբաևը, Ֆերեն),

1952 թվական - «Այդար և Այշա» (Վլադիմիր Յակովլևիչ Վասիլիևի հետ համատեղ, կոմպոզիտորներ՝ Ամանբաև և Գերմանով),

1954 թվական - «Ոչ թե մահ, այլ կյանք» («Աջել օրդունա») (Վլադիմիր Յակովլևիչ Վասիլիևի հետ համատեղ, կոմպոզիտորներն էին՝ Վլասովը, Մալդիբաևը, Ֆերեն),

1958 թվական - «Տոկտոգուլ» (կոմպոզիտորներն էին՝ Վլասովը, Մալդիբաևը, Ֆերեն),

1960 թվական - «Մայսարայի հնարքները» (Կոմպոզիտոր՝ Յուդակով),

1961 թվական - «Ջամիլյա» (Ռոման Իրինարխովիչ Տիխոմիրովիի հետ համատեղ, կոմպոզիտոր՝ Ռաուխվերգեր) և այլն

Մրցանակներ և պատվավոր կոչումներ

Ղրղզստանի ԽՍՀ վաստակավոր արտիստ (1939)
Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան (1939 թվականի հունիսի 7) - Ղրղզստանի թատերական արվեստի զարգացման գործում ակնառու ծառայությունների համար
Ղրղզստանի ԽՍՀ վաստակավոր արտիստ (1946)
Լենինի շքանշան (1958 թվականի նոյեմբերի 1)
Տոկտոգուլ Սաթիլգանովի անվան Ղրղզստանի ԽՍՀ պետական մրցանակ (1970)

Հիշողություն

Նրա անունով է կոչվել Ղրղզստանի մայրաքաղաք Բիշքեկի փողոցներից մեկը։
Նրա անունը կրում է Կուտտուբաևի հայրենի թաղամասում՝ Սոկուլուկսկիի միջնակարգ դպրոցը։
1990 թվականին Կոպբայ Կումուսալիևը գիրք է հրատարակել Ամանկուլ Կուտտուբաևի մասին^[13]։

Ծանոթագրություններ

↑ :ru:s:Указ Президиума ВС СССР от 07.06.1939 О награждении участников декады Киргизского искусства.... (ռուս.)
↑ «Анастасия Карелина. Первый из первых. // «Вечерний Бишкек». 19 мая 2017 года. № 58 (11231)». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 07.06.1939 «О награждении участников декады Киргизского искусства, работников Киргизского Государственного музыкального театра и Киргизской Государственной филармонии»
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Горина И.В. Становление профессионального киргизского оперного и балетного искусства в 30-40 гг. XX в., 2010, էջ 141
↑ «Киргизский театр оперы и балета. Театральная энциклопедия. Том 3. С. — 242. /Глав. ред. П. А. Марков — М.: Советская энциклопедия, 1964. — 1086 стб. с илл., 7 л. илл». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-03-19-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Куттубаев Аманкул. Музыкальная энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, Советский композитор. Под ред. Ю. В. Келдыша. 1973—1982». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-03-12-ին. Վերցված է 2017-07-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Байгазиев С. Б. Пьеса о человеке на войне. // Байджиев Мар. Ташим Байджиев. – Бишкек: 2004. – 304 с.». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-30-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ ««Ажал ордуна». // Национальная библиотека Киргизии». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ Горина И.В. Становление профессионального киргизского оперного и балетного искусства в 30-40 гг. XX в., 2010, էջ 138
↑ Кузнецов А.Г. Марьям Махмутова, 1996
↑ Горина И.В. Становление профессионального киргизского оперного и балетного искусства в 30-40 гг. XX в., 2010, էջ 140
↑ Кузнецов А.Г. Сайра Киизбаева, 1994
↑ «Кумушалиев, Копбай. Аманкул Куттубаев : Творч. портрет [кирг. актера и режиссёра, нар. арт. КиргССР] / К. Кумушалиев. — Фрунзе : Адабият, 1990. — 78,[2] с. : ил.; 22 см; ISBN 5-660-00283-8». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-11-05-ին. Վերցված է 2017-07-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); no-break space character in |title= at position 126 (օգնություն)

[_1b0d54b2ed207426-1] :ru:s:Указ Президиума ВС СССР от 07.06.1939 О награждении участников декады Киргизского искусства.... (ռուս.)

[Karelina-2] «Анастасия Карелина. Первый из первых. // «Вечерний Бишкек». 19 мая 2017 года. № 58 (11231)». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[3] Указ Президиума Верховного Совета СССР от 07.06.1939 «О награждении участников декады Киргизского искусства, работников Киргизского Государственного музыкального театра и Киргизской Государственной филармонии»

[Горина_И.В._Становление_профессионального_киргизского_оперного_и_балетного_искусства_в_30-40_гг._XX_в.—2010——141-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Горина И.В. Становление профессионального киргизского оперного и балетного искусства в 30-40 гг. XX в., 2010, էջ 141

[enciclopedia2-5] «Киргизский театр оперы и балета. Театральная энциклопедия. Том 3. С. — 242. /Глав. ред. П. А. Марков — М.: Советская энциклопедия, 1964. — 1086 стб. с илл., 7 л. илл». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-03-19-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[6] «Куттубаев Аманкул. Музыкальная энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия, Советский композитор. Под ред. Ю. В. Келдыша. 1973—1982». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-03-12-ին. Վերցված է 2017-07-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[7] «Байгазиев С. Б. Пьеса о человеке на войне. // Байджиев Мар. Ташим Байджиев. – Бишкек: 2004. – 304 с.». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-30-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[8] ««Ажал ордуна». // Национальная библиотека Киргизии». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[Горина_И.В._Становление_профессионального_киргизского_оперного_и_балетного_искусства_в_30-40_гг._XX_в.—2010——138-9] Горина И.В. Становление профессионального киргизского оперного и балетного искусства в 30-40 гг. XX в., 2010, էջ 138

[Кузнецов_А.Г._Марьям_Махмутова—1996——-10] Кузнецов А.Г. Марьям Махмутова, 1996

[Горина_И.В._Становление_профессионального_киргизского_оперного_и_балетного_искусства_в_30-40_гг._XX_в.—2010——140-11] Горина И.В. Становление профессионального киргизского оперного и балетного искусства в 30-40 гг. XX в., 2010, էջ 140

[Кузнецов_А.Г._Сайра_Киизбаева—1994——-12] Кузнецов А.Г. Сайра Киизбаева, 1994

[13] «Кумушалиев, Копбай. Аманкул Куттубаев : Творч. портрет [кирг. актера и режиссёра, нар. арт. КиргССР] / К. Кумушалиев. — Фрунзе : Адабият, 1990. — 78,[2] с. : ил.; 22 см; ISBN 5-660-00283-8». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-11-05-ին. Վերցված է 2017-07-20-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); no-break space character in |title= at position 126 (օգնություն)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]