Ակրիսոս
| Ակրիսոս | |
|---|---|
| Տեսակ | Հին հունական դիցաբանության կերպար |
| Սեռ | արական |
| Հայր | Աբանտ[1] |
| Մայր | Aglaea?[1] |
| Քույր/Եղբայր | Proetus? |
| Ամուսին | Aganippe? և Eurydice of Argos? |
| Զավակներ | Դանայա և Evarete? |
Ակրիսոս (Acrisius, հին հունարեն՝ Ἀκρίσιος) հին հունական դիցաբանության կերպար, Արգոսի թագավոր, Դանայեի հայր և Պերսևսի պապ։ Նա իշխանության համար պայքարել է իր եղբոր՝ Պրոտոսի հետ։ Ստանալով իր թոռան ձեռքով մահվան մասին մարգարեություն՝ Ակրիսոսը Դանայեին բանտ է ուղարկել, բայց այնտեղ նա հղիացել է Զևսից։ Ակրիսոսը իր դստերը և նորածին թոռնիկին դրել է արկղի մեջ, որը հետո նետել է ծովը։ Սակայն Դանայեն և Պերսևսը ողջ են մնացել։ Հետագայում մարմնամարզության մրցույթում Պերսևսի նետած սկավառակը պատահաբար հարվածել է Ակրիսոսին՝ պատճառ դառնալով նրա մահվան։
Դիցաբանության մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ակրիսիոսը Եպափոսի՝ Եգիպտոսի լեգենդար թագավոր Զևսի և Իոյի որդու ժառանգորդն էր։ Ակրիսիոսի հայրը՝ Աբբասը, ծնվել էր Դանայուհի Հիպերմնեստրայի և Եգիպտիադես Լինքեոսի ամուսնությունից և Արգոսի թագավորական իշխանությունը ժառանգել էր հորից [2]: Ակրիսիոսի երկվորյակ եղբայրը Պրոետոսն էր. նրանք ծնվել էին Ագլաայից՝ արկադացի հերոս Մանտինեոսի դստերից և Լիկաոնի թոռնուհուց[3][4][5]:
Ակրիսիոսը սկսեց թշնամություն ունենալ եղբոր հետ դեռևս մոր որովայնում (մեկ այլ տարբերակի համաձայն՝ այս թշնամությունը սկսվեց ավելի ուշ, երբ Պրոյտոսը գայթակղեց Ակրիսիոսի դուստր Դանայային)[6]: Հոր մահից հետո երկվորյակները սկսեցին պայքարել իշխանության համար. ըստ Պսևդո-Ապոլլոդորոսի ՝ վահաններն առաջին անգամ օգտագործվեցին այս պատերազմի ժամանակ[7]: Ակրիսիոսը հաղթեց: Պրոտոսը աքսորվեց, բայց ավելի ուշ վերադարձավ Արգոլիդա՝ իր աներոջ՝ Լիկիայի թագավոր Իոբատեսիբանակի հետ: Արդյունքում, Ակրիսիոսը ստիպված եղավ թագավորության կեսը զիջել իր եղբորը, այդ թվում ՝ Գերեոն, Միդեա և Տիրինս քաղաքները[8][4][5]:
Գուշակության շնորհիվ Ակրիսիոսը իմացավ, որ կմահանա իր սեփական դստեր՝ Դանայեի որդու ձեռքով։ Հետևաբար, նա վերջինիս, ըստ Պսևդո-Ապոլոդորոսի, փակեց գետնի տակ կառուցված «պղնձե խցիկում», իսկ ըստ Հիգինոսի՝ քարե զնդանում [9]: Սակայն Զևսը, իմանալով արքայադստեր գեղեցկության մասին, վերածվեց ոսկե անձրևի և խցիկի տանիքից ներթափանցեց Դանայեի մոտ[6]։ Նա հղիացավ և որդի ծնեց։ Ակրիսիոսը, չհավատալով, որ երեխայի հայրը աստված է, դստերը և թոռանը դրեց արկղի մեջ և նետեց ծովը։ Դանայեն և տղան, որին անվանեցին Պերսևս, փրկվեցին [10]: Դասական ավանդույթի համաձայն, որը թվագրվում է Ֆերեկիդեսով, չափահաս Պերսևսը, սպանելով Գորգոն Մեդուզային, գնաց Արգոս՝ պապին տեսնելու, բայց վերջինս, վախենալով մարգարեությունից, փախավ Պելասգիոտիդա։ Ավելի ուշ Լարիսա քաղաքում անցկացվեցին մարմնամարզական մրցումներ՝ ի հիշատակ մահացած թագավորի։ Պերսևսը մասնակցեց դրանց, իսկ Ակրիսիոսը հանդիսատեսի թվում էր։ Պերսևսի նետած սկավառակը պատահաբար դիպավ Ակրիսիոսի ոտքին, և նա մահացավ[11][2]: Ըստ Պսևդո-Հիգինոսի ՝ Ակրիսիոսը իմացավ, որ իր թոռը ապրում է Սերիփոս կղզում և գնաց այնտեղ՝ տեղի թագավոր Պոլիդեկտեսից պահանջելով հանձնվել։ Պոլիդեկտեսը շուտով մահացավ, և նրա հիշատակին կազմակերպվեցին հուղարկավորության խաղեր, որոնց ժամանակ Պերսևսի նետած սկավառակը, քամու ուժեղ հոսանքի պատճառով, դիպավ Ակրիսիոսի գլխին՝ տեղում սպանելով նրան [9][4][5]:
Այս իրադարձություններից հետո Պերսևսը՝ Ակրիսիոսի միակ ժառանգը, չէր ցանկանում կառավարել Արգոսը, «որպեսզի չդառնար այն երկրի թագավորը, որը կառավարում էր իր մեղքով մահացած մարդը»։ Հետևաբար, նա թագավորությունը փոխանակեց իր զարմիկ Մեգապենթեսի (Պրոետոսի որդու) հետ և հիմնադրեց Միկենան [11][12]։
Ակրիսիոսն ամուսնացած էր Եվրիդիկեի՝ Լակեդեմոնի դստեր կամ Ագանիպպեի հետ[13][9]։ Հիգինոսը, Դանայեից բացի, հիշատակում է իր մեկ այլ դստեր՝ Եվարետեին, որը Էլիսի Պիզայի թագավոր Օենոմաոսի կինն էր[14]։ Եվարետեի դուստր Հիպոդամիայի սերնդով Ակրիսիոսը բոլոր Պելոպիդների նախահայրն էր, իսկ Դանայեի սերնդով՝ Պերսեիդների և հունական դիցաբանության շատ այլ հերոսների նախահայրը։ Նրա երկու տոհմերում էլ նրա ժառանգորդն էր Հերակլեսը։
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պատմական ժամանակներում Ակրիսիոսի դամբարանը գտնվում էր Լարիսայում՝ Աթենասի տաճարում[4]: Արգոսում, նույնիսկ Պավսանիասի օրոք (մ.թ. 2-րդ դար), ճանապարհորդներին ցույց էին տալիս պղնձե խցիկը, որտեղ թագավորը պահում էր Դանայային, իսկ Արգոսից դեպի Էպիդավրոս տանող ճանապարհին՝ այն վայրը, որտեղ Ակրիսիոսը կռվել է Պրոտոսի հետ[15][16]: Ակրիսիոսի և նրա դստեր մասին առասպելը հիմք է հանդիսացել Սոփոկլեսի ( Ակրիսիոս, Դանայա, Լարիսեցիներ) և Եվրիպիդեսի (Դանայե) ողբերգությունների համար, որոնց տեքստերը լիովին կորել են: Ֆլիուս Պրատինոսը գրել է «Պերսևս» ողբերգությունը, բայց դրա սյուժեի մասին ոչինչ հայտնի չէ: Բացի այդ, Էսքիլեսը գրել է «Ցանցը» սատիրական դրաման, որը նվիրված է Դանայայի և Պերսևսի հայտնվելուն Սերիփոսի վրա[10]:
Ակրիսիոսը դարձել է «Տիտանների ճակատամարտը» անվանումով երկու գեղարվեստական ֆիլմերի հերոսը՝ 1981 և 2010 թվականներին։ Այդ դերերը համապատասխանաբար խաղացել են Դոնալդ Հյուսթոնը և Ջեյսոն Ֆլեմինգը[17][18]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 Любкер Ф. Acrisius (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 14.
- ↑ 2,0 2,1 Тахо-Годи, 1987
- ↑ Аполлодор, II, 1—2
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Toepffer, 1893
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Roscher, 1886
- ↑ 6,0 6,1 Аполлодор, II, 4, 1
- ↑ Аполлодор, II, 2, 1
- ↑ Павсаний, II, 16, 2
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Гигин, 2000, Мифы, 63
- ↑ 10,0 10,1 Гигин, 2000, Мифы, 63, прим
- ↑ 11,0 11,1 Аполлодор, II, 4, 4
- ↑ Павсаний, II, 16, 3
- ↑ Аполлодор, II, 2, 2
- ↑ Гигин, 2000, Мифы, 84
- ↑ Павсаний, II, 23, 7
- ↑ Павсаний, II, 25, 7
- ↑ The Encyclopedia of Epic Films, 2014, p. 134
- ↑ The Encyclopedia of Epic Films, 2014, p. 136