Jump to content

Ածխի և պողպատի եվրոպական միություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ածխի և պողպատի եվրոպական միություն
Տեսակտարածաշրջանային կազմակերպություն
ՀաջորդողUE
Հիմնադրվածապրիլի 18, 1951
Լուծարվածհուլիսի 23, 2002
Գլխադասային գրասենյակԲրյուսել, Բելգիա
Գլխավոր քարտուղարԺան Մոնե
ՀիմնադիրԲելգիա, Ֆրանսիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ, Նիդերլանդներ և Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետություն

Ածխի և պողպատի եվրոպական միություն (ԱՊԵՄ, ECSC), եվրոպական կազմակերպություն, որը ստեղծվել էր Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ Եվրոպայի ածխի և պողպատի արդյունաբերությունները միավորելու մի միասնական շուկայի մեջ՝ հենված վերազգայինության սկզբունքի վրա։ Այն պետք է կառավարեր Բարձրագույն մարմինը, որի կազմը նշանակվելու էր անդամ պետությունների կողմից, բայց այդ ներկայացուցիչները չէին ներկայացնելու իրենց երկրի շահերը, այլ որոշումներ էին ընդունելու և կայացնելու միության ընդհանուր շահերից ելնելով[1]։ Կազմակերպությունը պաշտոնապես հիմնադրվել է 1951 թվականին Փարիզի պայմանագրով, որը ստորագրել էին Բելգիան, Ֆրանսիան, Իտալիան, Լյուքսեմբուրգը, Նիդերլանդները և Արևմտյան Գերմանիան։ Այն լայնորեն դիտվում էր որպես Եվրոպայի ինտեգրման գործընթացի առաջին քայլ՝ Եվրոպայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո։ Կազմակերպության հետագա ընդլայնումը թե՛ անդամների, թե՛ լիազորությունների առումով ի վերջո հանգեցրեց Եվրոպական Միության ստեղծմանը։

ԱՊԵՄ-ի գաղափարը առաջին անգամ ներկայացրել է Ֆրանսիայի արտգործնախարար Ռոբեր Շումանը 1950 թվականի մայիսի 9-ին (որը ԵՄ-ում նշվում է որպես Եվրոպայի օր)՝ հենց այն օրը, երբ նշվում էր պատերազմի ավարտի հինգերորդ տարելիցը։ Նա հայտարարել է, որ «արտադրության համերաշխությունը»՝ ածխի և պողպատի արտադրության միավորման միջոցով, կդարձնի Ֆրանսիայի և Գերմանիայի միջև պատերազմը «ոչ միայն աներևակայելի, այլև նյութապես անհնար»[2]։ Պայմանագիրը ստեղծում էր ընդհանուր շուկա ունեցող անդամ պետությունների միջև, որտեղ ապահովվում էր ապրանքների ազատ տեղաշարժը (առանց մաքսային տուրքեր կամ հարկեր) և արգելվում էր անարդար մրցակցային կամ խտրական գործելակերպերի ներդրումը[3]։

Պայմանագրի դրույթների կատարումը վերահսկվում էր չորս կառույցների կողմից.

  • Բարձրագույն մարմին՝ անկախ նշանակված անձանցից
  • Համընդհանուր ժողով՝ ազգային խորհրդարանների պատգամավորներից
  • Հատուկ խորհուրդ՝ ազգային նախարարներից
  • Արդարադատության դատարանից։

Այս կառույցները հետագայում դարձան համապատասխանաբար Եվրոպական հանձնաժողովի, Եվրոպական խորհրդարանի, Եվրոպական միության խորհրդի և Եվրոպական միության արդարադատության դատարանի նախատիպերը։

ԱՊԵՄ-ն օրինակ է ծառայել եվրոպական մակարդակով ստեղծված այլ կազմակերպությունների համար, որոնք հիմնվեցին 1957 թվականի Հռոմի պայմանագրերով՝ Եվրոպական տնտեսական համագորխակցույթունը, Եվրոպական ատոմային էներգիայի միությունը, որոնց հետ այն կիսում էր և՛ անդամակցությունը, և՛ որոշ կառույցներ։ 1967 թվականի Բրյուսելի միավորման պայմանագրով ԱՊԵՄ-ի կառույցները միավորվեցին Եվրոպական տնտեսական միության կառույցների հետ, սակայն այն պահպանեց իր անկախ իրավաբանական կարգավիճակը մինչև 2002 թվականը, երբ Փարիզի պայմանագրի ժամկետն ավարտվեց։ Դրանից հետո նրա գործունեությունը ամբողջությամբ ներառվել է Եվրոպական Միության կազմում՝ Ամստերդամի և Նիցցայի պայմանագրերի շրջանակներում։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որպես վարչապետ և արտգործնախարար՝ Շումանը կարևոր դեր խաղաց Ֆրանսիայի քաղաքականությունը փոխելու գործում՝ այն շեղելով գոլլիստական նպատակից՝ Գերմանիայի տարածքների, օրինակ՝ Ռուրի կամ Զարի, մշտական օկուպացիայի կամ վերահսկողության ուղղությամբ։ Չնայած կոշտ ընդդիմությանը, որն ընդգրկում էր ծայրահեղ ազգայնականներին, գոլլիստներին և կոմունիստներին, Ֆրանսիայի Ազգային ժողովը ընդունեց մի շարք բանաձևեր՝ ի նպաստ նրա նոր քաղաքականության, որը միավորում էր Գերմանիան միության մեջ։ Արդյունքում փոխվեց Ռուրի միջազգային մարմնի կարգավիճակը։

Շումանի հռչակագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շումանի հռչակագրի նպատակն էր կանխել Ֆրանսիայի և Գերմանիայի[4], ինչպես նաև այլ եվրոպական պետությունների[5] միջև հետագա թշնամանքը՝ պատերազմների արմատական պատճառները վերացնելով և տնտեսական զարգացման ընդհանուր հիմքեր ստեղծելով[6]։ Շումանը առաջարկում էր ստեղծել Եվրոպական ածխի և պողպատի միությունը (ECSC)՝ առաջին հերթին հաշվի առնելով Ֆրանսիան և Գերմանիան․ «Եվրոպական երկրների միավորումը պահանջում է Ֆրանսիայի և Գերմանիայի դարավոր հակամարտության վերացում։ Ցանկացած ձեռնարկվող քայլ պետք է առաջին հերթին վերաբերի այս երկու երկրներին»[5]։ Ածխի և պողպատի արդյունաբերությունները ներկայացնելով որպես զինամթերքի արտադրության անբաժան մասեր[7]՝ Շումանը առաջարկում էր, որ այս երկու արդյունաբերությունները Ֆրանսիայի և Գերմանիայի միջև միավորելը նորարարական վերազգային համակարգի ներքո (որն ընդգրկում էր նաև եվրոպական հակակարտելային գործակալություն) «կդարձնի Ֆրանսիայի և Գերմանիայի միջև պատերազմը ոչ միայն աներևակայելի, այլև նյութապես անհնար»[8][9]։

Բանակցություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1950 թվականի մայիսին Շումանի հռչակագրից հետո, 1951 թվականի Փարիզի պայմանագրի վերածված բանակցությունները սկսվեցին 1950 թվականի հունիսի 20-ին[10]:209։ Պայմանագրի նպատակը անդամ պետությունների ածխի և պողպատի արդյունաբերություններում մեկ միասնական շուկա ստեղծելն էր։ Մաքսային տուրքերն, առևտրային սուբսիդիաները, խտրական և սահմանափակող գործելակերպերը պետք է վերացվեին[10]:210։ Միասնական շուկան պետք է վերահսկվեր Բարձրագույն մարմնի կողմից, որը կունենար լիազորություն լուծելու ծայրահեղ պակասի կամ ավելցուկի իրավիճակները, հարկեր սահմանելու և ներդրումների արտադրական կանխատեսումներ պատրաստելու համար[10]:210։

Պայմանագրի բանակցությունների առանցքային հարցերից մեկը Ռուրի ածխի և պողպատի արդյունաբերություններում առկա չափազանց մեծ կենտրոնացումների լուծարումն էր, որտեղ Konzerne-ները կամ արդյունաբերական տրեստները հանդիսանում էին նախկին Ռեյխի ռազմական հզորության հիմքը[11]:351։ Գերմանացիները ածխի և պողպատի կենտրոնացումը դիտարկում էին որպես իրենց տնտեսական արդյունավետության հիմքերից մեկը և որպես իրավունք։ Պողպատի «բարոնները» հզոր լոբբի էին, քանի որ մարմնավորում էին ազգային ավանդույթը[10]:216։

Թեև Միացյալ Նահանգները պաշտոնապես չէր մասնակցում պայմանագրի բանակցություններին, այն կուլիսներում կարևոր դեր էր խաղում[10]:212։ Գերմանիայի օկուպացված գոտու ամերիկյան Բարձր հանձնակատար Ջոն Մակլոյը կողմնակից էր դեկարտելացմանը, իսկ նրա գլխավոր խորհրդականը Գերմանիայում Հարվարդի հակամենաշնորհային իրավաբան Ռոբերտ Բոուին էր[10]:213։ Բոուիին խնդրեցին մշակել հակակարտելային հոդվածներ, և նրա պատրաստած երկու հոդվածների տեքստերը (կարտելների և շուկայի ուժի չարաշահման մասին) դարձան պայմանագրի մրցակցային քաղաքականության հիմքը[10]:213։ Բացի այդ, ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի աշխատակից Ռեյմոնդ Վերնոնը (որը հետագայում ճանաչվեց Հարվարդում արդյունաբերական քաղաքականության վերաբերյալ իր ուսումնասիրություններով) մանրամասն ուսումնասիրում էր պայմանագրի հաջորդական նախագծերը։ Նա ընդգծում էր նախատեսված միասնական շուկայի ազատությունը սահմանափակող գործելակերպերից[10]:212։

Ամերիկացիները պնդում էին, որ գերմանական ածխի վաճառքի մենաշնորհը՝ Deutscher Kohlenverkauf (DKV)-ը, պետք է կորցնի իր բացառիկությունը, և որ պողպատի արդյունաբերությունները այլևս չպետք է տիրեն ածխահանքերին[11]:351։ Համաձայնվեց, որ DKV-ն կբաժանվի չորս անկախ վաճառքի գործակալությունների, Vereinigte Stahlwerke պողպատի ընկերությունը կբաժանվի տասներեք ընկերությունների, իսկ Krupp ընկերությունը՝ երկուսի[10]:218։ Շումանի բանակցություններից տաս տարի անց ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի մի պաշտոնյա նշել է, որ թեև վերջնական համաձայնեցված հոդվածները ավելի մեղմ էին, քան այն, ինչին կցանկանային հասնել բանակցություններին մոտ կանգնած ամերիկացի պաշտոնյաները, այնուամենայնիվ դրանք «գրեթե հեղափոխական» էին՝ հաշվի առնելով Եվրոպայում այս հիմնական արդյունաբերությունների նկատմամբ ավանդական մոտեցումը[10]:215։

Քաղաքական ճնշումներ և պայմանագրի վավերացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևմտյան Գերմանիայում Հյուսիսային Հռենոս-Վեսթֆալիայի նախարար-նախագահ Կառլ Առնոլդը՝ նահանգի ղեկավարն, որը ներառում էր Ռուրի ածխի և պողպատի արդյունաբերական շրջանը, սկզբնական շրջանում հանդես էր գալիս որպես Գերմանիայի արտաքին գործերի խոսնակ։ Նա մի շարք ելույթներ և ռադիոհաղորդումներ էր ներկայացնում վերազգային ածխի և պողպատի միության մասին՝ միաժամանակ, երբ Ռոբերտ Շումանը 1948 և 1949 թվականներին սկսեց առաջադրել այդ գաղափարը։ Գերմանիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը (SPD), չնայած Եվրոպայում արհմիությունների և այլ սոցիալիստների աջակցությանը, որոշեց դեմ հանդես գալ Շումանի ծրագրին։ Կուսակցության առաջնորդ Կուրտ Շումախերը, Ֆրանսիայի, կապիտալիզմի և Կոնրադ Ադենաուերի հանդեպ ունեցած անձնական անվստահությունից բացի, պնդում էր՝ «Վեցնյակի փոքրիկ Եվրոպայի» հետ ինտեգրման վրա կենտրոնացումը կվերացնի Գերմանիայի վերամիավորման SPD-ի հիմնական նպատակը և այդպիսով կուժեղացնի ծայրահեղ ազգայնական և կոմունիստական շարժումները ժողովրդավարական երկրներում։ Նա նաև կարծում էր, որ ԱՊԵՄ (ECSC) ստեղծումը վերջ կդնի պողպատի արդյունաբերության ազգայնացման հույսերին և կամրապնդի «մենաշնորհների, եկեղեցականների և պահպանողականների Եվրոպան»[12]։ Սակայն կուսակցության երիտասարդ անդամները, ինչպես Կառլո Շմիդը, կողմ էին Միությանը և մատնանշում էին վերազգային գաղափարի հանդեպ երկարամյա սոցիալիստական աջակցությունը։

Ֆրանսիայում Շումանը կարողացավ ստանալ ուժեղ քաղաքական և մտավորական աջակցություն երկրի բոլոր շերտերից և ոչ կոմունիստական բազմաթիվ կուսակցություններից։ Դրանց թվում էին նրա նախարարական գործընկեր Անդրե Ֆիլիպը, Արտաքին հարաբերությունների կոմիտեի նախագահ Էդուար Բոնֆուսը և նախկին վարչապետ Պոլ Ռեյնոն։ Ածխի և պողպատի միասնական մարմնի և այլ վերազգային կառույցների նախագծերը մշակվել էին Եվրոպայի խորհրդի մասնագիտացված ենթահանձնաժողովներում՝ այն ժամանակաշրջանում, երբ դրանք դեռևս չէին դարձել Ֆրանսիայի կառավարության պաշտոնական քաղաքականություն։ Շառլ դը Գոլը, որը այդ ժամանակ իշխանության չէր, սկզբում աջակցում էր տնտեսությունների «կապերի» գաղափարին՝ ֆրանսիական պայմաններով, և 1945-ին խոսել էր «Եվրոպական կոնֆեդերացիայի» մասին, որը կօգտագործեր Ռուրի ռեսուրսները։ Սակայն նա դեմ էր ԱՊԵՄ-ին՝ այն համարելով կեղծ միավորում («le pool, ce faux semblant»), քանի որ այն համարում էր անբավարար «քայլ առ քայլ» մոտեցում Եվրոպայի միավորմանը և կարծում էր, որ ֆրանսիական կառավարությունը «չափազանց թույլ» է ԱՊԵՄ-ում գերիշխելու համար, ինչպես ինքը ճիշտ էր համարում[13]։ Դը Գոլը նաև գտնում էր, որ ԱՊԵՄ-ն չունի բավարար վերազգային լիազորություն, քանի որ դրա Ժողովը չէր հաստատվել եվրոպական հանրաքվեով, և չէր ընդունում Ռայմոն Արոնի պնդումը, թե ԱՊԵՄ-ն նախատեսված է ԱՄՆ-ի ազդեցությունից դուրս գալու համար։ Արդյունքում դը Գոլն ու նրա կողմնակիցները RPF կուսակցությունից Ֆրանսիայի խորհրդարանի ստորին պալատում քվեարկեցին դեմ վավերացմանը[13]։

Չնայած այս հարձակումներին և ծայրահեղ ձախ ուժերի քննադատությանը, ԱՊԵՄ-ն ստացավ զգալի հանրային աջակցություն։ Այն ստացավ մեծամասնության քվեներ Վեցնյակի բոլոր տասնմեկ խորհրդարանական պալատներում, ինչպես նաև աջակցություն միությունների և եվրոպական հանրային կարծիքի կողմից։ 1950-ին շատերը կարծում էին, որ նոր պատերազմը անխուսափելի է։ Սակայն ածխի և պողպատի արդյունաբերական խմբերը բավականին բարձրաձայն հանդես էին գալիս ընդդիմադիր դիրքերից։ Եվրոպայի խորհուրդը, որը ստեղծվել էր Շումանի առաջին կառավարության առաջարկով 1948 թվականի մայիսին, օգնեց ձևավորել եվրոպական հանրային կարծիքը և դրական աջակցություն հայտնեց Միության գաղափարին։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Կլեմենտ Աթլին դեմ էր Բրիտանիայի՝ առաջարկվող Եվրոպական ածխի և պողպատի միություն միանալուն՝ ասելով, որ ինքը «չի ընդունի, որ Բրիտանիայի տնտեսությունը հանձնվի մի մարմնի, որը լիովին ոչ դեմոկրատական է և ոչ մեկի առաջ պատասխանատու չէ»[14][15]։

Հիմնադիր պայմանագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փարիզի 100 հոդվածից բաղկացած պայմանագիրը, որը ստեղծեց Եվրոպական ածխի և պողպատի համայնքը (ԱՊԵՄ, ECSC), ստորագրվեց 1951 թվական ապրիլի 18-ին «ներքին վեցնյակի»՝ Ֆրանսիայի, Արևմտյան Գերմանիայի, Իտալիայի, Բելգիայի, Նիդերլանդների և Լյուքսեմբուրգի կողմից։ ԵԱՊՀ-ն հիմնված էր գերազգային սկզբունքների վրա[1] և, ածխի և պողպատի համար միասնական շուկայի ստեղծման միջոցով, նպատակ ուներ ընդլայնել տնտեսությունը, բարձրացնել զբաղվածությունը և բարելավել կյանքի մակարդակը Միության ներսում։ Շուկան նախատեսված էր նաև աստիճանաբար ռացիոնալացնել արտադրության բաշխումը՝ ապահովելով կայունություն և աշխատատեղեր։ Ածխի միասնական շուկան բացվեց 1953 թվականի փետրվարի 10-ին, իսկ պողպատի շուկան՝ 1953 թվականի մայիսի 1-ին[16]։ Պայմանագրի ուժի մեջ մտնելուց հետո ԱՊԵՄ-ն փոխարինեց Ռուրի միջազգային մարմնին[17]։

1952 թ. օգոստոսի 11-ին ԱՄՆ-ը դարձավ ԱՊԵՄ-ին չանդամակցող առաջին երկիրը, որը պաշտոնապես ճանաչեց Միությունը և հայտարարեց, որ այսուհետ ածխի և պողպատի հարցերում կգործակցի ԱՊԵՄ-ի հետ՝ Բրյուսելում բացելով իր պատվիրակությունը։ Ժան Մոնեն ի պատասխան ընտրեց Վաշինգտոնն՝ որպես ԱՊԵՄ-ի առաջին արտաքին ներկայացուցչության վայր։ Պատվիրակության առաջին տեղեկագրի վերնագիրը հնչում էր այսպես․ «Դեպի Եվրոպայի ֆեդերալ կառավարություն»[18]։

Փարիզի պայմանագրից վեց տարի անց, վեց ԱՊԵՄ անդամները ստորագրեցին Հռոմի պայմանագիրը, որով ստեղծվեցին Եվրոպական տնտեսական համագործակցությունը (ԵՏՀ, EEC) և Եվրոպական ատոմային էներգիայի համագործակցույթունը (ԵԱԷՀ, EAEC կամ Euratom)։ Այս «Համագործակցությունները» որոշ փոփոխություններով հիմնված էին ԱՊԵՄ-ի վրա։ Հռոմի պայմանագիրը նախատեսված էր անժամկետ ուժի մեջ լինելու համար, ի տարբերություն Փարիզի պայմանագրի, որը նախատեսված էր հիսուն տարվա ժամկետով՝ հնարավոր երկարաձգմամբ։ Նոր երկու Համագործակցություններն էլ աշխատում էին համապատասխանաբար մաքսային միության և միջուկային էներգետիկ համայնքի ստեղծման ուղղությամբ[1]։


Միաձուլման պայմանագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած ԱՊԵՄ-ը (ECSC), ԵՏՀ-ը (EEC) և Եվրատոմը (Euratom) առանձին իրավական միավորներ էին, սկզբնական շրջանում նրանք կիսում էին Համընդհանուր ժողովը և Եվրոպական արդարադատության դատարանը, մինչդեռ խորհուրդը և Բարձրագույն մարմինը՝ հանձնաժողովը մնում էին առանձին։ Կրկնությունից խուսափելու համար Միավձուլման պայմանագիրը միավորեց ԱՊԵՄ-ի և Եվրատոմի առանձին կառույցները ԵՏՀ-ի կառույցների հետ։ Հետագայում ԵՏՀ-ը դարձավ ներկայիս Եվրոպական միության երեք սյուներից մեկը[1]։

Փարիզի պայմանագիրը բազմիցս փոփոխվել է՝ ԵՀ-ի (Եվրոպական համայնք) և ԵՄ-ի (Եվրոպական միություն) զարգացման և ընդլայնման ընթացքում։

Ժամկետի ավարտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քանի որ պայմանագրի ժամկետը լրանալու էր 2002 թվականին, 1990-ականների սկզբում սկսվեցին քննարկումներ՝ ինչ անել դրա հետ։ Վերջիվերջո որոշվեց թույլ տալ, որ այն ավարտվի։ ԱՊԵՄ-ի պայմանագրով կարգավորվող ոլորտները փոխանցվեցին Հռոմի պայմանագրին, իսկ ֆինանսական չլուծված հարցերը և ԱՊԵՄ-ի հետազոտական հիմնադրամը կարգավորվեցին Նիցցայի պայմանագրի արձանագրությամբ։ Պայմանագիրը վերջնականապես ավարտվեց 2002 թ. հուլիսի 23-ին[19]։ Այդ օրը Բրյուսելում՝ Եվրոպական հանձնաժողովի շենքի առջև, ԱՊԵՄ-ի դրոշը վերջին անգամ իջեցվեց և փոխարինվեց ԵՄ-ի դրոշով[20]։

Ինստիտուտներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՊԵՄ-ի (ECSC) կառույցներն էին, Բարձրագույն մարմինը, Համընդհանուր ժողովը, Նախարարների հատուկ խորհուրդը և Արդարադատության դատարանը։ Բարձրագույն մարմնի կողքին ստեղծվել էր նաև խորհրդատվական հանձնաժողով՝ որպես հինգերորդ կառույց, որը ներկայացնում էր արտադրողներին, աշխատողներին, սպառողներին և առևտրականներին (հոդված 18)։ Այս կառույցները 1967 թվականին միավորվեցին Եվրոպական համայնքի կառույցների հետ[16], բացառությամբ Խորհրդատվական հանձնաժողովի, որը պահպանեց իր անկախությունը մինչև Փարիզի պայմանագրի ժամկետի ավարտը՝ 2002 թվականին[21]։

Պայմանագրում նշվում էր, որ կառույցների գտնվելու վայրը պետք է որոշվի անդամների ընդհանուր համաձայնությամբ, սակայն այս հարցը լուրջ վեճերի առարկա էր։ Ժամանակավոր լուծման ձևով կառույցները ժամանակավորապես տեղակայվեցին Լյուքսեմբուրգ քաղաքում, իսկ Ժողովը տեղավորվեց Ստրասբուրգում[22]։

Բարձրագույն մարմին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բարձրագույն մարմնի նախկին գլխավոր մասնաշենք, Լյուքսեմբուրգում

Բարձրագույն մարմինը (Բարձրագույն մարմնի նախահայր՝ այն, ինչ այսօր Եվրոպական հանձնաժողովն է) հանդիսանում էր ԱՊԵՄ-ի գործադիր կառույցը՝ կազմված 9 անդամներից, որոնք կղեկավարեին Միությունը։ Մարմնի անդամների պաշտոնավարման ժամկետը վեց տարի էր և նրանք նշանակվում էին վեց ստորագրյալ պետությունների կառավարությունների կողմից[23]։ Երկուսը գալիս էին Ֆրանսիայից, Գերմանիայից և Իտալիայից, և մեկը՝ Բելգիայից, Լյուքսեմբուրգից և Նիդերլանդներից։ Այս անդամները իրենց միջից ընտրում էին մեկ անձի՝ որպես Բարձրագույն մարմնի նախագահ[16]։

Չնայած նրանց նշանակում էին ազգային կառավարությունների համաձայնությամբ, անդամները պարտավորվում էին չներկայացնել իրենց ազգային շահերը, այլ երդում էին տալիս պաշտպանելու Միության ընդհանուր շահերը։ Նրանց անկախությունն ապահովվում էր նրանով, որ պաշտոնավարման ընթացքում և պաշտոնից հեռանալուց հետո երեք տարի նրանք չէին ունենալու որևէ այլ զբաղմունք կամ բիզնես հետաքրքրություն (վճարովի կամ անվճար)[16]։ Անկողմնակալությունը ապահովելու նպատակով՝ անդամների մեկ երրորդը պետք է փոխարինվեր յուրաքանչյուր երկու տարին մեկ (հոդված 10)։

Բարձրագույն մարմնի լիազորությունները լայնածավալ էին՝ ապահովելու համար, որ պայմանագրի նպատակները կատարվեն և միասնական շուկան արդյունավետ գործի։ Մարմինը կարող էր ընդունել երեք տեսակի իրավական գործիքներ․

  • Որոշումներ՝ լիովին պարտադիր օրենքներ,
  • Խորհրդատվություններ՝ պարտադիր նպատակներով, սակայն իրականացման մեթոդները թողնված էին անդամ պետություններին,
  • Գրավոր կարծիքներ՝ չունեին իրավական ուժ[16]։

Մինչ 1967 թ․ միավորումը, Բարձրագույն մարմնի ղեկավարն ունեցել է հինգ նախագահ, որոնց հաջորդել է ժամանակավոր նախագահ վերջին օրերի ընթացքում[24]։

Համընդհանուր ժողով

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համընդհանուր ժողովը (առաջնորդությունը Եվրոպական խորհրդարանի համար) կազմված էր 78 ներկայացուցիչներից՝ 18՝ Ֆրանսիայից, Գերմանիայից և Իտալիայից, 10՝ Բելգիայից և Նիդերլանդներից, և 4՝ Լյուքսեմբուրգից (հոդված 21)։ Այն կիրառում էր գերագույն Բարձրագույն մարմնի նկատմամբ հսկողության լիազորություններ (հոդված 20)։

Համընդհանուր ժողովի ներկայացուցիչները պետք էր լինել ազգային խորհրդարանականներ, որոնց իրենց խորհրդարանները ամեն տարի նշանակում էին ժողովին կամ ուղղակի ընտրվում էին «ընդհանուր ընտրական իրավունքով» (հոդված 21)։ Վերջնականում կիրառվում էր առաջին տարբերակը, քանի որ Հռոմի պայմանագրից առաջ ընտրություններ նախատեսված չէին, իսկ իրական ընտրություններ տեղի ունեցան միայն 1979 թվականին, քանի որ Հռոմի պայմանագիրը պահանջում էր խորհրդում համաձայնություն ընտրական համակարգի վերաբերյալ։

Այնուամենայնիվ, ընդգծելու համար, որ ժողովը ավանդական միջազգային կազմակերպություն չէ, որը կազմված է ազգային կառավարությունների ներկայացուցիչներից, Փարիզի պայմանագիրը օգտագործեց տերմինը «ժողովրդի ներկայացուցիչներ»[16]։ Որոշները հույս ունեին, որ Համայնքը կկիրառի Եվրոպայի խորհրդի (Council of Europe) կառույցները (Ժողով, Դատարան), և Փարիզի պայմանագրի արձանագրությունը Խորհրդի հետ հարաբերությունների մասին, որը խրախուսում էր կապերի ձևավորում երկու մարմինների միջև[25]։ ԱՊԵՄ-ի Ժողովը նախատեսված էր որպես ժողովրդավարական հակակշիռ և վերահսկողություն Բարձրագույն մարմնի նկատմամբ, որը ոչ միայն խորհրդատվություն է տալիս, այլև ունի լիազորություն պաշտոնանկ անել Բարձրագույն մարմինը (հոդված 24)։ Առաջին նախագահը (անդամների խոսնակի նման) եղել է Պոլ-Հենրի Սպաակը[26]։

Նախարարների հատուկ խորհուրդ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախարարների հատուկ խորհուրդը (առաջնորդությունը Եվրոպական միության խորհրդի համար) կազմված էր ազգային կառավարությունների ներկայացուցիչներից։ Նախագահությունը տրվում էր յուրաքանչյուր պետության համար երեք ամսով, պտտվում էր ըստ այբբենական կարգի։

Խորհրդի կարևորագույն առանձնահատկություններից մեկը Բարձրագույն մարմնի և ազգային կառավարությունների աշխատանքի հարմոնիզացիան էր։ Խորհրդի անդամները պարտավոր էին նաև արտահայտել խորհրդատվական կարծիքներ Բարձրագույն մարմնի որոշ աշխատանքային ոլորտների վերաբերյալ[16]։ Միայն ածխի և պողպատի ոլորտներին առնչվող հարցերը գտնվում էին բացառապես Բարձրագույն մարմնի իրավասության ներքո, և այս ոլորտներում խորհուրդը կարող էր գործել միայն որպես հսկողություն Բարձրագույն մարմնի վրա։ Այնուհանդերձ, ածխի և պողպատի ոլորտից դուրս հարցերը պահանջում էին խորհրդի համաձայնությունը[27]։

Խորհրդատվական հանձնաժողով

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորհրդատվական հանձնաժողովը (առաջնորդություն Եվրոպական տնտեսական և սոցիալական հանձնաժողովի համար) կազմված էր 30–51 անդամներից, հավասար բաժանված արտադրողների, աշխատողների, սպառողների և առևտրականների միջև՝ ածխի և պողպատի ոլորտից (հոդված 18)։ Ազգային քվոտաներ չկային, և պայմանագիրը պահանջում էր, որ եվրոպական ասոցիացիաների ներկայացուցիչները իրենք կազմակերպեն իրենց ժողովրդավարական ընթացակարգերը։ Նրանք պետք է սահմանեին կանոններ, որպեսզի իրենց անդամությունը լիովին ներկայացնի ժողովրդավարորեն կազմակերպված քաղաքացիական հասարակությունը։

Անդամները նշանակվում էին երկու տարվա ժամկետով և չէին ենթարկվում այն կազմակերպությունների որևէ մանդատին կամ ցուցումներին, որոնք նշանակել էին նրանց։ Հանձնաժողովը կազմված էր հանձնաժողովի լիագումար ժողովից, բյուրոյից և նախագահից։ Անդամների նշանակման իրավունքը մնում էր խորհրդի ձեռքում։ Բարձրագույն մարմինը պարտավոր էր խորհրդատվություն անցկացնել հանձնաժողովի հետ որոշ դեպքերում, երբ դա համապատասխան էր, և տեղեկացնել այն իր գործունեության մասին[16]։ Չնայած մյուս կառույցների միավորմանը, Խորհրդատվական հանձնաժողովը մնաց առանձին մինչև 2002 թվականը, երբ Փարիզի պայմանագիրը ժամկետանց դարձավ և նրա գործառույթները վարագրվեցին Տնտեսական և սոցիալական հանձնաժողովի (ESC) կողմից[21]։

Անդամների թվաքանակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Map of the 15 ECSC members in 2002
2002 թվականին ԱՊԵՄ-ի (ԵՄ) 15 անդամ երկրները
Date Members Members added
23 հուլիս 1952 6 Հիմնադիր վեցնյակ՝ Բելգիա, Ֆրանսիա, Արևմտյան Գերմանիա, Իտալիա, Լյուքսեմբուրգ և Նիդեռլանդներ
Հունվարի 1, 1973 (1973-01-01) 9 Դանիա, Իռլանդիա և Միացյալ Թագավորություն
Հունվարի 1, 1981 (1981-01-01) 10 Հունաստան
Հունվարի 1, 1986 (1986-01-01) 12 Պորտուգալիա և Իսպանիա
Հունվարի 1, 1995 15 Ավստրիա, Ֆինլանդիա և Շվեդիա

Նախնական վեց անդամներից հետո ԱՊԵՄ-ն ընդարձակվեց՝ ընդգրկելով եվրոպական տնտեսական համագործակցության (հետագայում վերանվանված՝ Եվրոպական համայնք) և Եվրոպական միության բոլոր անդամ երկրները (2002 թվականին, Փարիզի պայմանագրի ժամկետի ավարտի ժամանակ՝ 15 երկիր)[28][29]։

Հաջողություններ և թերություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխավոր նպատակ՝ անդամ երկրների միջև պատերազմների ավարտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շումանը նպատակն այսպես նկարագրել է՝ «պատերազմը դարձնել ոչ միայն անմիտ, այլև նյութապես անհնար» անդամ երկրների համար։ Սա արտացոլված է պայմանագրի նախաբանում։ Այն սկսվում է մեջբերումով Ֆրանսիայի կառավարության Շումանի առաջարկից․

«Աշխարհի խաղաղությունը չի կարող ապահովվել առանց ստեղծագործական միջոցների, որոնք համապատասխանում են այն վտանգներին, որոնք սպառնում են նրան»։ Եվրոպան երկար ժամանակ եղել է համաշխարհային պատերազմների կենտրոնում։ Սրա համար Միությունը ստեղծեց աշխարհի առաջին միջազգային հակակարտելային գործակալությունը։ Պայմանագրի VI գլուխը՝ «Համաձայնագրեր և կոնցենտրացիաներ» և VII գլուխը՝ «Ազատ շուկա» նկարագրում են համատեղ գործողություններ կարտելների և մենաշնորհների դեմ, որոնք կարևոր դեր են խաղացել համաշխարհային պատերազմի սպառազինությունների մրցավազքում և ազատ շուկայի խաթարմանը բերող գործունեությունում։

Այսօր վեց հիմնադիր անդամ պետությունները ապրում են ավելի քան 2000 տարվա պատմության ընթացքում ամենաերկար խաղաղության ժամանակաշրջանում[30]։

Տնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՊԵՄ-ի (ECSC) տնտեսական առաքելությունը (հոդված 2) նախատեսված էր՝ «օգնելու տնտեսական ընդլայնմանը, զբաղվածության զարգացմանը և կյանքի մակարդակի բարելավմանը անդամ երկրներում»[31]։ 1970 թվականին Le Monde-ում Գիլբերտ Մաթյոն գրել է, որ Միությունը քիչ ազդեցություն է ունեցել ածխի և պողպատի արտադրության վրա, որը ավելի շատ կախված էր գլոբալ միտումներից[32]։ 1952-ից նավթը, գազը և էլեկտրաէներգիան դարձան ածխի մրցակիցներ, ուստի վեց պետություններում ածխի հանքահանության 28% նվազումը մեծ կապ չուներ Փարիզի պայմանագրի հետ[32]։ Այնուամենայնիվ, պայմանագրի արդյունքում վերացվեցին խտրական երկաթուղային տուրքերը, ինչը նպաստեց անդամների միջև առևտրին՝ պողպատի առևտուրը մեծացավ տասնապատիկ[32]։ Բարձրագույն մարմինը նաև տրամադրել է 280 արդիականացման վարկ, ինչը օգնել է արդյունաբերությանը բարելավել արտադրանքը և նվազեցնել ծախսերը[32]։

Մաթյոն նշում է, որ ԱՊԵՄ-ն չհասավ փարիզյան պայմանագրի որոշ հիմնական նպատակներին՝ «Փուլը» չարգելեց մեծ ածխի և պողպատի խմբերի վերածնունդը, ինչպիսին էին Կոնցերնե (Konzerne), որոնք օգնել էին Ադոլֆ Հիտլերին կառուցել իր պատերազմի մեքենան[32]։ Կարտելներն ու խոշոր ընկերությունները նորից հայտնվեցին, ինչը հանգեցրեց գների հավասարեցման[32]։ Միությունը չձևակերպեց ընդհանուր էներգետիկ քաղաքականություն[[32]։ Չհաջողվեց ապահովել աշխատողների բարձրագույն աշխատավարձերի հավասարեցում արդյունաբերության ներսում[32]։ Այս թերությունները կարող էին լինել՝ կարճ ժամանակահատվածում չափազանց մեծ նպատակների հետեւանք կամ քաղաքական վայրէջք, որը չէր իրականացվել[33]։

Մաթյոյի կարծիքով, ԱՊԵՄ-ի ամենամեծ ձեռքբերումները վերաբերում են սոցիալական բարեկեցությանը[33]։ 15 տարվա ընթացքում ԱՊԵՄ-ն ֆինանսավորել է 112,500 բնակարան աշխատողների համար՝ յուրաքանչյուրի արժեքը 1,770 ԱՄՆ դոլար, հնարավորություն տալով նրանց ձեռք բերել սեփական տուն։ Աշխատողներ, ովքեր կորցրել էին իրենց աշխատանքը ածխի և պողպատի գործարանների փակման պատճառով, ԱՊԵՄ-ն վճարել է վերակազմավորման ծախսերի կեսը։ Տարածաշրջանային զարգացման օգնության հետ միասին, ԱՊԵՄ-ն ծախսել է 150 միլիոն դոլար (835 միլիոն ֆրանկ)՝ ստեղծելով մոտ 100,000 աշխատատեղ, որոնց մեկ երրորդը տրամադրվել է գործազուրկ աշխատողներին։ ԱՊԵՄ-ի ստեղծած բարեկեցության երաշխիքները հետո ընդունվել և ընդլայնվել են վեց երկրներում՝ ընդլայնելով աջակցությունը նաև ածխի և պողպատի ոլորտից դուրս աշխատողներին[33]։

Ռոբերտ Շումը նշել է, որ ԱՊԵՄ-ն Եվրոպայում խաղաղություն է հաստատել[34]։ Այն ներառել է մայրցամաքի առաջին եվրոպական հարկը, որը եղել է հարթ հարկ, արտադրության վրա՝ առավելագույն 1%-ով։ Քանի որ Եվրոպական համայնքի երկրները հիմա ապրում են ավելի քան 70 տարվա ընթացքում ամենաերկար խաղաղության ժամանակաշրջանում[35], սա բնութագրվել է որպես պատերազմի ամենաէժան հարկը պատմության մեջ։ Շումանը 1949 թվականին կոչել է այս սպառնալիքը «աշխարհային ինքնասպանություն», և ԱՊԵՄ-ի ստեղծմամբ կանխվել է այլ համաշխարհային պատերազմ։

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «The European Communities». Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  2. ↑ Schuman, Robert (1950 թ․ մայիսի 9). «The Schuman Plan Declaration» (PDF). European Community. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 6-ին.
  3. ↑ «Treaty establishing the European Coal and Steel Community, ECSC Treaty». EUR-Lex (անգլերեն). 2017. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 6-ին.
  4. ↑ «Declaration of 9 may». Fondation Robert Schuman. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 11-ին. «The coming together of the nations of Europe requires the elimination of the age-old opposition of France and Germany. Any action taken must in the first place concern these two countries. [...] With this aim in view, the French Government proposes that action be taken immediately on one limited but decisive point : [...] It proposes that Franco-German production of coal and steel as a whole be placed under a common High Authority, within the framework of an organisation open to the participation of the other countries of Europe.»
  5. ↑ 5,0 5,1 Declaration of 9 May 1950 Արխիվացված 12 Օգոստոս 2020 Wayback Machine Fondation Robert Schuman
  6. ↑ «Declaration of 9 May 1950». Fondation Robert Schuman. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 19-ին.
  7. ↑ «Declaration of 9 may». Fondation Robert Schuman. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 11-ին. «The pooling of coal and steel production should immediately provide for the setting up of common foundations for economic development as a first step in the federation of Europe, and will change the destinies of those regions which have long been devoted to the manufacture of munitions of war [...].»
  8. ↑ Robert Schuman's proposal of 9 May 1950 Schuman Project - "This merging of our interests in coal and steel production and our joint action will make it plain that any war between France and Germany becomes not only unthinkable but materially impossible."
  9. ↑ «Declaration of 9 may». Fondation Robert Schuman. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 11-ին. «The solidarity in production thus established will make it plain that any war between France and Germany becomes not merely unthinkable, but materially impossible.»
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 Duchêne, François (1994). Jean Monnet: The First Statesman of Interdependence. New York: W.W. Norton & Company. ISBN 0-393-03497-6.
  11. ↑ 11,0 11,1 Monnet, Jean (1978). Memoirs. Translated by Mayne, Richard. Garden City, New York: Doubleday & Company, Inc. ISBN 0-385-12505-4.
  12. ↑ Orlow, D. (2002). Common Destiny: A Comparative History of the Dutch, French, and German Social Democratic Parties, 1945–1969. Berghahn Books. էջեր 168–172. ISBN 978-1571811851.
  13. ↑ 13,0 13,1 Chopra, H.S. (1974). De Gaulle and European unity. Abhinav Publications. էջեր 28–33.
  14. ↑ Reuters Retrieved 29 March 2020.
  15. ↑ McCormick, J. (2011). European Union Politics, p.73.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 16,7 «The Treaties establishing the European Communities». Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  17. ↑ Office of the US High Commissioner for Germany Office of Public Affairs, Public Relations Division, APO 757, US Army, January 1952 Արխիվացված 7 Դեկտեմբեր 2020 Wayback Machine "Plans for terminating international authority for the Ruhr", pp. 61–62
  18. ↑ Washington Delegation History Արխիվացված 25 Օգոստոս 2008 Wayback Machine, Delegation of the European Commission to the United States
  19. ↑ «Treaty establishing the European Coal and Steel Community, ECSC Treaty». Europa (web portal). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  20. ↑ «Ceremony to mark the expiry of the ECSC Treaty (Brussels, 23 July 2002)». Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. 2002 թ․ հուլիսի 23. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 «European Economic and Social Committee and ECSC Consultative Committee». Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  22. ↑ «The seats of the institutions of the European Union». Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  23. ↑ Dedman, Martin (2010). The Origins and Development of the European Union. Abingdon, Oxon: Routledge. էջեր 60. ISBN 978-0-415-43561-1.
  24. ↑ «Members of the High Authority of the European Coal and Steel Community (ECSC)». Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  25. ↑ «Treaty of Paris: Treaty establishing the European Coal and Steel Community (ECSC)». About Parliament: European Parliament. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  26. ↑ «Negotiations on the ECSC Treaty : Multilateral negotiations». Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  27. ↑ «Council of the European Union». Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  28. ↑ «From 6 to 27 members». neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu (անգլերեն). 2019 թ․ մայիսի 29. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  29. ↑ «European Coal and Steel Community (ECSC) | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
  30. ↑ Price, David H. «Schuman Project». Schuman project. info.schuman.info. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 16-ին.
  31. ↑ «The Treaty establishing the European Coal and Steel Community (ECSC)».
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 32,6 32,7 Mathieu, Gilbert (1970 թ․ մայիսի 9). «The history of the ECSC: good times and bad». Translated by CVCE.EU by UNI.LU. Centre Virtuel de la Connaissance sur l'Europe. էջ 6.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Mathieu, Gilbert (1970 թ․ մայիսի 9). «The history of the ECSC: good times and bad». Le Monde. France, accessed on Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe|CVCE. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.
  34. ↑ «Schuman declaration May 1950». european-union.europa.eu (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  35. ↑ Price, David H. «Schuman Project». Schuman project. info.schuman.info. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 30-ին.

Հավելյալ գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ածխի և պողպատի եվրոպական միություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ածխի_և_պողպատի_եվրոպական_միություն&oldid=10455827» էջից