Ալոյզիա Շտեբի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ալոյզիա Շտեբի
Դիմանկար
Ծնվել էմարտի 24, 1883(1883-03-24)[1]
ԾննդավայրԼյուբլյանա, Կրայնա դքսություն, Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել էօգոստոսի 9, 1956(1956-08-09)[1] (73 տարեկան)
Մահվան վայրԼյուբլյանա, Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետություն, ՀՍՖՀ
Քաղաքացիություն Ավստրո-Հունգարիա,  Հարավսլավիայի Թագավորություն և  ՀՍՖՀ
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ, ուսուցչուհի, հրապարակախոս և սուֆրաժիստ
ԿուսակցությունՀարավսլավական Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն

Ալոյզիա Շտեբի (սլովեն.՝ Alojzija Štebi, մարտի 24, 1883(1883-03-24)[1], Լյուբլյանա, Կրայնա դքսություն, Ավստրո-Հունգարիա - օգոստոսի 9, 1956(1956-08-09)[1], Լյուբլյանա, Սլովենիայի Սոցիալիստական Հանրապետություն, ՀՍՖՀ), սլովենացի ֆեմինիստ, մանկավարժ և քաղաքական գործիչ։ Իր կարիերան սկսելով որպես ուսուցիչ՝ Ստեբին սկսել է պայքարել կանանց իրավունքների համար, իսկ հետո անցել է քաղաքականության ու լրագրության։ Անդրադառնալով քաղաքացիական, քաղաքական և սոցիալական իրավահավասարության բացակայությանը՝ նա օգտագործել է իր գրական և քաղաքական դիրքերը՝ հավասար հասարակություն կառուցելու համար։ Չնայած նա աջակցել է միավորված Հարավսլավիային, նա զգուշությամբ է վերաբերվել տարբեր պետությունների ունեցած իրավունքների կորստին, եթե նրանք միանային։ Նա հիմնադրել է սերբերի, խորվաթների և սլովենացիների Թագավորության ֆեմինիստական դաշինքը՝ նորաստեղծ պետությունում միավորելու կանանց և պաշտպանելու հավասար վարձատրությունը, քաղաքացիական ամուսնությունը, երեխաների պաշտպանությունը և աշխատողների սոցիալական պաշտպանության համակարգը։

Վաղ մանկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալոյզիա Շտեբին ծնվել է 1883 թվականի մարտի 24-ին Լյուբլյանայում, որն այդ ժամանակ Ավստրո-Հունգարիայի մի մասն էր, Մարիայի (ի ծնե՝ Կունստել) և Անտոն Շտեբիի ընտանիքում[2]։ Նա հայտնի էր որպես «գդալ»։ Շտեբին հաճախել է աղջիկների տարրական և ավագ դպրոցներ, նախքան 1899 թվականին մանկավարժական ֆակուլտետ ընդունվելը[3]։ 1903 թվականին ավարտել է Լյուբլյանայի սովորական դպրոցը[2]։

Կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսումն ավարտելուց հետո Շտեբին անմիջապես գնացել է աշխատելու Թայնիում՝ Կարինթիայում, որպես փոխարինող ուսուցիչ։ Հաջորդ տարի նա սկսել է աշխատել որպես լրիվ դրույքով ուսուցիչ Տրժիչում[2], իսկ 1911 թվականին նա սկսել է գրել կանանց խնդիրների մասին[4]։ 1912 թվականին նա արդեն գրում էր սոցիալիստական «Զարյա» («Լուսաբաց») թերթի համար։ Միաժամանակ նա սկսել է խմբագրել ծխախոտային արդյունաբերության աշխատողների ավստրիական արհմիության սլովենացի անդամների «Տոբաշնի դելավեկ» («Ծխախոտի աշխատող») թերթը։ 1913 թվականին Շտեբին ընտրվել է Կարնիոլանի նահանգային ժողովում՝ ներկայացնելով Հարավսլավական Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցությունը և սկսել է ելույթ ունենալ տարածաշրջանի ժողովներում։ Նրա ձախ գործունեությունն ու գաղափարախոսությունը բախվել են դպրոցական իշխանությունների հետ, ինչը 1914 թվականին հանգեցրել է նրա հրաժարականին։ Նա շարունակել է գրել և խմբագրել, այդ թվում՝ 1915 թվականին դառնալով կանանց սոցիալիստական թերթի՝ «Ժենսկի լիստ» («Կանանց թերթ») -ի խմբագիր, 1917 թվականին սոցիալ-դեմոկրատների «Նապրի» («Առաջ») օրաթերթի գլխավոր խմբագիր և 1918 թվականին «Դեմոկրացիյա» («Ժողովրդավարություն») թերթի գլխավոր խմբագիր[2]։

1917 թվականին Շտեբին, ով աջակցել է հարավսլավական պետության ստեղծմանը, այլ կին սոցիալ-դեմոկրատների հետ միասին հիմնադրել է սլովենական սոցիալական ընկերությունը (սլովեն.՝ Slovenska socialna matica), հույս ունենալով պաշտպանել կանանց և երեխաների իրավունքները ենթադրյալ նոր պետությունում[5]։ Նա վախեցել է, որ սերբական ոճով քաղաքացիական օրենսգրքի ընդունումը կխախտեր սլովենացի կանանց քաղաքացիական իրավունքները և պահանջել է փոփոխություններ, որոնք կպաշտպանեին միավորված Հարավսլավիայի պետությունում տարբեր մշակույթներ ներկայացնող կանանց[3]։ 1918 թվականին նա հրատարակել է կարևոր հոդված՝ «Դեմոկրատիզեմ ին ժենստվո» («Ժողովրդավարություն և կանացիություն»)՝ ուրվագծելով կանանց կրթության հնարավորությունների բարելավման, կանանց ընտրական իրավունքի տրամադրման և քաղաքացիական իրավունքների պաշտպանության ծրագիր[4]։ Հավատալով, որ կանայք պետք է հավասար հասանելիություն ունենան քաղաքացիական, սոցիալական և քաղաքական իրավունքներին, Շտեբին կարծում էր, որ կանայք և տղամարդիկ ունեն տարբեր հմտություններ։ Նա ասել է, որ եթե կանայք օգտագործեին իրենց մայրական բնազդները, նրանք կարող էին արդյունավետորեն նպաստել սոցիալական փոփոխություններին՝ ամրապնդելով սոցիալական բարոյականությունը և ստեղծելով ավելի քիչ մասնատված հասարակություն[6]։ Նույն թվականին նա սկսել է աշխատել սերբերի, խորվաթների և սլովենացիների թագավորության ազգային կառավարությունում՝ որպես Լյուբլյանայի երիտասարդության բարեկեցության վարչության տեսուչ։ Դա լինելու էր այն մի քանի կառավարական պաշտոններից առաջինը, որը Շտեբին զբաղեցրել է սոցիալական ապահովության և քաղաքականության մեջ, նախքան իր քաղաքական հայացքների պատճառով 1927 թվականին կառավարությունից դուրս մղվելը[4][3]։

Շտեբին 1919-1923 թվականներին եղել է սերբերի, խորվաթների և սլովենացիների թագավորության կանանց ազգային ասոցիացիայի անդամ, սակայն լքել է կազմակերպությունը նրա անարդյունավետության պատճառով։ Նույն թվականին նա հիմնել է սերբերի, խորվաթների և սլովենացիների թագավորության ֆեմինիստական դաշինքը, որը 1926 թվականին վերանվանվել է Հարավսլավիայի կանանց շարժումների միություն (ՀԿՇՄ, սլովեն.՝ Aliansa ženskih pokretov Jugoslavije (AZPJ)): Մինչև 1927 թվականը Շտեբին ծառայել է որպես կազմակերպության նախագահ, որի նպատակն էր ապահովել կանանց քաղաքացիական, քաղաքական և սոցիալական հավասարությունը[7]։ Կազմակերպությունը տարածվել է ամբողջ երկրում և ծառայել է որպես իրենց տարբեր մշակույթները համատեղելու միջոց՝ հանուն ընդհանուր գործի[3]։ Նա սոցիալիզմը տեսել է որպես կանանց նկատմամբ հասարակության վերաբերմունքը վերակազմակերպելու միջոց, և շատ է կարդացել, այդ թվում՝ Ավգուստ Բեբելի, Ֆրիդրիխ Էնգելսի, Էլեն Քեյի, Ռոզա Լյուքսեմբուրգի, Կառլ Մարքսի և Թոմաշ Գարիգ Մասարիկի ստեղծագործությունները[3]։ Այս ընթացքում նա մասնակցել է բազմաթիվ միջազգային կանանց խմբերի և գիտաժողովների, ինչպիսիք են 1923 թվականին Կանանց ընտրական իրավունքի միջազգային միության (ԿԸԻՄՄ) Հռոմի Կոնգրես, 1925 թվականին Բելգրադում կայացած Կանանց փոքր անտանտի համաժողովը (ԿՓԱ), 1925 թվականի Կանանց միջազգային խորհրդի (ԿՄԽ) հանդիպումը Վաշինգտոնում, 1926 թվականի Պրահայի Կանանց համաժողովը, 1929 թվականի Բեռլինի ԿԸԻՄՄ -ի կոնգրեսը, 1934 թվականի Փարիզի ԿՄ խորհուրդը և 1936 թվականի Դուբրովնիկի ԿՄ խորհուրդը[8]։

1927 թվականին Բելգրադ տեղափոխվելուց հետո Շտեբին սկսել է խմբագրել ՀԿՇՄ -ի «Ժենսկի պոկրետ» («Կանանց շարժում») ամսագիրը, որը նա խմբագրել է մինչև 1938 թվականը[8]։ Ամսագիրը հրատարակվել է սլովեներեն, խորվաթերեն և սերբերեն լեզուներով[3]։ Նա հրատարակել է երկու բրոշյուր, որոնք թարգմանվել են ֆրանսերեն՝ միջազգային լսարանին Հարավսլավիայի կանանց շարժումը բացատրելու համար՝ «Հարավսլավիայի կանանց աշխատանքը» (ֆր.՝ Le travail des féministes Yugoslaves) (1931) և «Կանանց համայնքների գործունեությունը Հարավսլավիայում» (ֆր.՝ L’activité des sociétés feminines en Yugosloavie) (1936)[8]: Շտեբին աշխատանքի է ընդունվել 1933 թվականին՝ որպես սոցիալական քաղաքականության և ազգային առողջապահության նախարարության քարտուղարի օգնական[4]։ Այս դերում նա դարձել է եվգենիկայի ջատագով՝ հիմնված նորվեգական մոդելի վրա, որը կենտրոնանում էր ընտանիքի պլանավորման սոցիալական անհրաժեշտության վրա, այլ ոչ թե անցանկալի դեմքերի դեմ պայքարի հանրային քաղաքականության վրա[9][10]։ Շտեբին նաև պնդել է, որ միջոցներ ձեռնարկվեն՝ ապահովելու տղամարդկանց և կանանց հավասարությունը տնային, անձնական և քաղաքական ոլորտներում։ Բացի ընտրական օրենսդրությունից, նա պաշտպանել է քաղաքացիական ամուսնությունը, երեխաների հավասար խնամակալությունը և ապօրինի սերունդների ճանաչումը[11]։ Նա հավատում էր հավասար սեփականության օրենքներին, որոնք նախատեսել են հավասար ժառանգություն, բայց նաև տեսել է, որ սեփականության իրավունքի վերանայումը կարող է օգտագործվել սոցիալական և քաղաքական դերերը վերանայելու համար[11][3]։ Ինչ վերաբերում է տնտեսությանը, Շտեբին առաջարկել է, որ տնային աշխատանքը գնահատվի որպես վճարովի աշխատանք, որ քաղաքացիական ծառայողներին վճարվի հավասար աշխատավարձ, և որ ապահովագրությունը պետք է տարածվի երկու սեռերի դժբախտ պատահարների, մահվան, հիվանդությունների, վնասվածքների ու ծերության վրա։ Նա նաև առաջարկել է կանանց թույլ տալ աշխատանքի տեսուչների պաշտոններ զբաղեցնել՝ սոցիալական ապահովության և առողջապահության շահերից ելնելով վերահսկողություն իրականացնելու համար[11]։ Շտեբին դեմ էր երեխաների աշխատանքին և աշխատողների շահագործմանը[3]

1940 թվականին Շտեբին վերադարձել է Լյուբլյանա և վատառողջ լինելու պատճառով տեղափոխվել է իր եղբոր՝ Անտոն Շտեբիի (sl) և նրա կնոջ՝ Կիրիլայի (սլովեն.՝ Cirila) (sl)՝ կանանց իրավունքների շարժման ակտիվիստի մոտ։ 1941 թվականին ընտանիքը միացել է սլովենացի պարտիզաններին՝ որպես համագործակցողներ, ինչը հանգեցրել է նացիստների կողմից նրա եղբոր սպանությանը, իսկ նրա հարսը արտաքսվել ու հաջորդ տարի մահացել է Օսվենցիմում։ Երբ պատերազմն ավարտվել է, Շտեբին վերադարձել է պետական աշխատանքի՝ նորաստեղծ Սլովենիայի Ժողովրդական Հանրապետությունում։ Նա աշխատել է կրթության և մարդկային ռեսուրսների բարելավման վարչությունում՝ 1947 թվականին դառնալով բաժնի պետ։ Հաջորդ տարի նա նշանակվել է վարչական խորհրդի աշխատակազմի ղեկավար։ Երկու տարի անց Շտեբին աշխատանքի նախարարությունից տեղափոխվել է կրթության նախարարություն և որոշ ժամանակ աշխատել է արհեստագործական դպրոցների բաժնում՝ նախքան 1950 թվականին թոշակի անցնելը։ 1950-1956 թվականներին նա պայմանագրային առաջադրանքներ է կատարել կրթության նախարարությունում[4]։

Մահ և ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շտեբին մահացել է 1956 թվականի օգոստոսի 9-ին Լյուբլյանայում։ Նրա մահվան պահին կոմունիստական ռեժիմը հակակրանքով է վերաբերվել Շտեբիի ներդրմանը[4]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեջբերումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 [Alojzija Stebi Frauen in Bewegung 1848–1938] (գերմ.) — Österreichische Nationalbibliothek, 2006.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Verginella, Vojevec, էջ 530
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Muser, 2013
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Verginella, Vojevec, էջ 531
  5. ↑ Verginella, Vojevec, էջեր 530-531
  6. ↑ Barič, 2016
  7. ↑ Verginella, Vojevec, էջեր 531-532
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Verginella, Vojevec, էջ 532
  9. ↑ Turda, 2015, էջ 389
  10. ↑ Haavie, Løkke
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Stojaković, 2016, էջ 182

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Barič, Vida Deželak (2016). «5. Questions of Democracy and Coexistence in the Opinion of Slovenian Marxists 1918–1941». In Perovšek, Jurij; Godeša, Bojan (eds.). Between the House of Habsburg and Tito: A Look at the Slovenian Past 1861–1980 (Electronic ed.). Ljubljana, Slovenia: Inštitut za novejšo zgodovino/Institute of Contemporary History. ISBN 978-961-6386-70-8.
  • Haavie, Siri; Løkke, Sveinung (translator) (2003 թ․ ապրիլի 9). «Sterilization in Norway-a dark chapter?». Samtiden. Oslo, Norway: Aschehoug. ISSN 0036-3928. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 8-ին. {{cite journal}}: |first2= has generic name (օգնություն)
  • Muser, Erna (2013). «Štebi, Alojzija (1883–1956)». Slovenska biografija (Slovenian). Ljubljana, Slovenia: Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Znanstvenoraziskovalni center SAZU. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 8-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  • Stojaković, Gordana (2016). «7. The First Lawyers and Attorneys: The Struggle for Professional Recognition of Women's Rights in Yugoslavia (1918-1953)». In Kimble, Sara L.; Röwekamp, Marion (eds.). New Perspectives on European Women's Legal History. New York, New York: Routledge. ISBN 978-1-317-57716-4.
  • Turda, Marius (2015). The History of East-Central European Eugenics, 1900-1945: Sources and Commentaries. London, England: Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-4725-3136-0.
  • Verginella, Marta; Vojevec, Jaka Andrej (translator) (2006). «Štebi, Alojzija (Lojzka) (1883–1956)». In de Haan, Francisca; Daskalova, Krassimira; Loutfi, Anna (eds.). Biographical dictionary of women's movements and feminisms in Central, Eastern, and South Eastern Europe: 19th and 20th centuries. Budapest, Hungary: Central European University Press. էջեր 530–533. ISBN 978-9-637-32639-4 – via Project MUSE. {{cite book}}: |first2= has generic name (օգնություն)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալոյզիա_Շտեբի&oldid=9805348» էջից