Ալլա Գորսկայա
Ալլա Գորսկայա ուկրաիներեն՝ Алла Олександрівна Горська | |
---|---|
Ծնվել է | սեպտեմբերի 18, 1929[1] |
Ծննդավայր | Յալթա, ԽՍՀՄ |
Վախճանվել է | նոյեմբերի 28, 1970[2] (41 տարեկան) |
Մահվան վայր | Վասիլկով, Կիևի մարզ, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[3] |
Քաղաքացիություն | ԽՍՀՄ |
Կրթություն | Տարաս Շևչենկոյի անվան գեղարվեստի դպրոց (1948) և Գեղարվեստի և ճարտարապետության ազգային ակադեմիա |
Մասնագիտություն | նկարչուհի, վիզուալ արտիստ և այլախոհ |
Թեմաներ | Կերպարվեստ[4] և human rights protection?[4] |
Հայր | Ալեքսանդր Գորսկի |
Ամուսին | Վիկտոր Զարեցկի[1] |
Զավակներ | Alexey Zaretsky? |
Alla Hors'ka Վիքիպահեստում |
Ալլա Ալեքսանդրովնա Գորսկայա (ուկրաիներեն՝ Алла Олександрівна Горська, սեպտեմբերի 18, 1929[1], Յալթա, ԽՍՀՄ - նոյեմբերի 28, 1970[2], Վասիլկով, Կիևի մարզ, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[3]), ուկրաինացի խորհրդային նկարչուհի, այլախոհ, 1960-ականների իրավապաշտպանական շարժման գործիչ Ուկրաինական ԽՍՀ-ում։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալլան ծնվել է Յալթայում, 1929 թվականին։ Նրա հայրը՝ Ալեքսանդր Վալենտինովիչ Գորսկին, խորհրդային կինոարտադրության կազմակերպիչներից էր, ով 1931 թվականին դարձել է Յալթայի կինոստուդիայի տնօրեն։ 1932 թվականին Ալեքսանդր Վալենտինովիչն իր ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Մոսկվա, որտեղ զբաղեցրել է «Վոստոկֆիլմ» տրեստի արտադրության ղեկավարի պաշտոնը, իսկ 1933 թվականին տեղափոխվել է Լենինգրադ, նշանակվել է Լենինգրադի կինոստուդիայի փոխտնօրեն, այնուհետև՝ տնօրեն։ Պատերազմից հետո աշխատել է որպես Օդեսայի և Կիևի կինոստուդիաների տնօրեն։
Պատերազմի սկզբում 11-ամյա Ալլան՝ մոր և ավագ եղբոր՝ Արսենիի (մահացել է 1943 թվականի ապրիլին, Լենինգրադի ճակատամարտում՝ հետևակային մարտում) հետ գտնվել է Լենինգրադում։ Շրջափակումից փրկվելով՝ 1943 թվականի ամռանը Ալլան և նրա մայրը տարհանվել են Ալմա-Աթա, որտեղ Ալեքսանդր Վալենտինովիչն արդեն աշխատում էր միացյալ կինոստուդիայում։ Ընտանիքը երկար չի մնացել Ալմա-Աթայում և 1943 թվականի վերջին տեղափոխվել է Կիև։
1946-1948 թվականներին Ալլա Գորսկայան սովորել է Կիևի Շևչենկոյի անվան գեղարվեստի միջնակարգ դպրոցում, որտեղ նրա մասնագիտության ուսուցիչն է եղել Վլադիմիր Բոնդարենկոն։ Դպրոցը ոսկե մեդալով ավարտելուց հետո ընդունվել է Կիևի գեղարվեստի ինստիտուտի գեղանկարչական ֆակուլտետ։ Նրա ուսուցիչներն են եղել Մ. Շարոնովը և Սերգեյ Գրիգորևը։ 1952 թվականի ամռանն ամուսնացել է նույն բուհի ուսանող Վիկտոր Զարեցկու հետ։ Երկու տարի անց, ինստիտուտն ավարտելուց հետո, Գորսկայան իր մասնագիտությամբ աշխատել է հաստոցային և մոնումենտալ գեղանկարչության բնագավառում։
Ալլա Գորսկայան ողբերգականորեն մահացել է 1970 թվականի նոյեմբերի 28-ին Վասիլկով քաղաքում, ըստ պաշտոնական վարկածի, սկեսրայրը կացնով հարվածել է նրա գլխին և սպանել․ նա դա արել է ՊԱԿ-ի հրահանգով։ 1970 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Կիևի քաղաքային (Բերկովեցկոե) գերեզմանատանը Գորսկայայի հուղարկավորությունը վերածվել է բողոքի ցույցի։
Ստեղծագործական գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հանքափորական շարքի աշխատանքների հիման վրա 1959 թվականին Գորսկայան ընդունվել է Նկարիչների միություն։ 1960-ականների «հալոցքի» վերելքի ժամանակահատվածում աշխատել է Չեռնոբիլի շրջանի գյուղերում, որտեղ ստեղծել է «Պրիպյատ։ Լաստանավ», «Աբետկա», «Հաց» կտավները։ Նկարչուհին մշակել է դեկորացիայի էսքիզներ «Դանակ արևի տակ» ներկայացումների համար՝ ըստ Ի. Դրաչի պոեմի, Մ. Կուլիշի «Այդպես է կորել Գուսկան», Մ. Ստելմախի «Ճշմարտությունն ու կեղծիքը» (ռեժիսոր՝ Լեոնիդ Տանյուկ) ներկայացումների համար։ Սակայն բեմադրության պատրաստ ներկայացումները արգելվել են։
1964 թվականին Ալլա Գորսկայան, համագործակցելով Աֆանասի Զալիվախայի, Լյուդմիլա Սեմիկինայի, Գալինա Սևրուկի և Գալինա Զուբչենկոյի հետ, Կիևի համալսարանում ստեղծել է «Շևչենկո։ Մայրիկ» վիտրաժը։ Սակայն համալսարանի ղեկավարությունը կուսակցության քաղկոմի հրահանգով քանդել է վիտրաժը։ Դրանից հետո հրավիրված հանձնաժողովը նրան որակել է որպես գաղափարապես թշնամական։ Գորսկայային հեռացրել են Նկարիչների միությունից, սակայն մեկ տարի անց վերականգնել են։
Գորսկայան բազմաթիվ գեղարվեստական ստեղծագործությունների հեղինակ է` «Ինքնադիմանկար որդու հետ» (1960), «Հոր դիմանկարը» (1960), «Այբուբեն» (1960), «Գետի մոտ» (1962-1963), «Վասիլի Սիմոնենկոյի դիմանկարը» (1963) և այլն։ Նրա գրաֆիկական աշխատանքներում Տարաս Շևչենկոյի, Ա.Դովժենկոյի կերպարներին տրվել է նոր մեկնաբանություն։ Ամուսնու՝ Վ. Զարեցկու, համախոհ նկարիչներ՝ Գ. Սինիցայի, Գ.Մարչենկոյի, Բ.Պլաքսիի, Վ.Սմիրնովի հետ նկարչուհին ստեղծել է մի շարք մոնումենտալ գործեր Դոնեցկում, Կիևում, Կրասնոդոնում, որոնք նշանավորվել են ուկրաինական բարոկկոյի և մեքսիկական մոնումենտալիզմի ազդեցությամբ։ Նրա ստեղծագործությունները հիմնված են Կիևի ակադեմիական դպրոցի, ժողովրդական արվեստի, 1920-ականների ուկրաինական ավանգարդիզմի, բոյչուկիզմի ավանդույթների վրա։
Ալլա Գորսկայայի գեղանկարչական ու գրաֆիկական աշխատանքները գտնվում են Ազգային արվեստի թանգարանում (Կիև), Ա. Շեպտիցկու անվան Ազգային արվեստի թանգարանում (Լվով), Նորթոնի և Նենսի Դոջերի (Ռուտգերսի համալսարան) խորհրդային նոնկոնֆորմիզմի աշխարհի ամենամեծ հավաքածուներից մեկում, Չեկպոինտ Չարլիի Բեռլինի պատի թանգարանում և այլն։
Հասարակական գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալլա Գորսկայան Լես Տանյուկի, Վասիլի Սիմոնենկոյի և Իվան Սվետլիչնիի հետ եղել է Կիևի «Սովրեմեննիկ» ստեղծագործական երիտասարդական ակումբի կազմակերպիչներից և ակտիվ անդամներից մեկը (1959-1964)։ Նա մասնակցել է գրական-գեղարվեստական երեկոների կազմակերպմանը, Շևչենկոյի ամենամյա տոների նախապատրաստմանը և այլն։
1962 թվականին Գորսկայան Վասիլի Սիմոնենկոյի և Լեոնիդ Տանյուկի հետ Բիկովնյայում, Լուկյանովսկու և Վասիլկովսկու գերեզմանոցներում հայտնաբերել են 1930-1940-ական թվականներին ՆԳԺԿ-ի կողմից գնդակահարվածների թաղման վայրերը, որոնց մասին հայտարարություն է ներկայացվել Կիևի քաղաքային խորհուրդ («Հուշագիր № 2»):
Գորսկայան, լինելով «վաթսունականների» խմբի անդամ, ակտիվ մասնակցություն է ունեցել ուկրաինական իրավապաշտպանական շարժմանը։ Նա ֆինանսապես և բարոյապես աջակցել է քաղբանտարկյալների ընտանիքներին, նամակագրության մեջ է եղել նրանց հետ։ 1966 թվականի ապրիլին նա միջնորդություն է ներկայացրել Պ. Զալիվախայի պաշտպանության համար։ Բանտից վերադարձող այլախոհները հաճախ դիմել են նրան օգնության խնդրանքով։
Գորսկայան մասնակցել է Վ. Չեռնովոլի դատավարությանը, որը տեղի է ունեցել 1967 թվականի սեպտեմբերի 15-ին, Լվովում, որտեղ նա մի խումբ կիևցիների հետ բողոքել է դատարանի անօրինական վարքագծի դեմ։ 1968 թվականի ապրիլին նա ստորագրել է 139 գիտնականների և մշակույթի գործիչների բողոքի նամակը ԽՍՀՄ ղեկավարներին՝ այլախոհների ձերբակալությունների և փակ դատավարությունների հետ կապված և կրկին հեռացվել Նկարիչների միությունից։
1965-1968 թվականներին ուկրաինացի այլախոհների բռնությունների դեմ բողոքի ցույցերին մասնակցելու համար Գորսկայան հետապնդվել է խորհրդային անվտանգության ուժերի կողմից։ Ամբողջ Կիևում և Ուկրաինայում լուրեր են տարածվել Արևմտյան հետախուզական ծառայությունների կողմից ղեկավարվող Բանդերական ահաբեկչական կազմակերպության գոյության մասին։ Գորսկայային համարել են այդ կազմակերպության ղեկավարներից մեկը։
1970 թվականին Գորսկայային կանչել են Իվանո-Ֆրանկովսկ ձերբակալված Վ. Մորոզի գործով հարցաքննության, սակայն նա հրաժարվել է ցուցմունք տալ։ Մահվանից մի քանի օր առաջ նա բողոք է ներկայացրել Ուկրաինական ԽՍՀ Գերագույն դատարան՝ Վ. Մորոզի նկատմամբ կայացված դատավճռի անօրինականության և դաժանության վերաբերյալ։
Մահվան վարկածներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հետաքննությունը, որը վարել է Կիևի մարզի դատախազությունը, եկել է այն եզրակացության, որ Գորսկայային սպանել է սկեսրայրը անձնական թշնամանքի պատճառով, որից հետո նա ինքնասպան է եղել։ Ոչ պաշտոնական վարկածներից մեկը սպանությունը վերագրում է ՊԱԿ-ին[5], որն իբր վրեժխնդիր է եղել Գորսկայայից՝ Լ.Տանյուկի և Վ.Սիմոնենկոյի հետ միասին Բիկովնյայում ՆԳԺԿ-ի կողմից գնդակահարվածների զանգվածային գերեզմանների փաստերը հրապարակելու համար։
2008-2009 թվականներին Ուկրաինայի Անվտանգության ծառայության պետական արխիվը գաղտնազերծել է 16-րդ ֆոնդը (զեկուցումներ, հաղորդագրություններ, տեղեկանքներ Ուկրաինական ԽՍՀ ՊԱԿ-ի նախագահի կողմից՝ Ուկրաինայի Կոմկուսի Կենտկոմի առաջին քարտուղարին), որը պարունակում էր ուղղակիորեն Ալլա Գորսկայային վերաբերվող փաստաթղթեր։ ՊԱԿ-ի ղեկավարությունը մինչ հետաքննության սկսվելը գիտեր հանցագործության ընդհանուր պատկերը, մարդասպանի ինքնությունն ու շարժառիթը։ Միևնույն ժամանակ, ՊԱԿ-ը զեկուցել է Կենտրոնական կոմիտեին ուկրաինական հանրության շրջանում շփոթության, ապակողմնորոշման և վախի տրամադրության առկայության մասին։ 1999 թվականին Ա. Գորսկայայի գերեզմանին տեղադրվել է նոր հուշարձան, որի հեղինակը Վ. Պրյադոկն է։
Ստեղծագործական ժառանգություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նկարներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Ինքնադիմանկար որդու հետ» (1960),
- «Հոր դիմանկարը» (1960 կամ 1961, հնարավոր է, որ երկու դիմանկար է եղել),
- «Այբուբեն» (1960),
- «Գետի մոտ» (1962-1963),
- «Վ. Սիմոնենկոյի դիմանկարը» (1963),
- Արևածաղիկ (Եվգենի Սվերտսյուկի դիմանկարը) (1963),
- Տարաս Շևչենկոյի 150-ամյակի վիտրաժային ձևավորում (1964) (համահեղինակներ՝ Աֆանասի Զալիվախա, Լյուդմիլա Սեմիկինա, Գալինա Զուբչենկո, Գալինա Սևրուկ)։
Վիտրաժներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Շևչենկո։ Մայր» (1964) Աֆանասի Զալիվախայի, Լյուդմիլա Սեմիկինայի, Գ. Սևրուկի և Գալինա Զուբչենկոյի հետ համատեղ։ Այն գտնվել է Կիևի համալսարանում և ոչնչացվել Ուկրաինայի Կոմկուսի Կիևի քաղաքային կոմիտեի ղեկավարության հրահանգով (պահպանվել է էսքիզը, որը գտնվում է Գրականության ազգային թանգարանում)։
Խճանկարներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Պրոմեթևս», «Երկիր», «Կրակ» և այլն Դոնեցկի թիվ 5 միջնակարգ դպրոցում (ճարտարապետ՝ Իոսիֆ Կարակիս և ուրիշներ) Վիկտոր Զարեցկու և այլոց հետ։ «Կենաց ծառը», «Երազած թռչունը» Մարիուպոլի «Ուկրաինա» ռեստորանում (Վիկտոր Զարեցկու և այլոց հետ միասին)։ Ավերվել է 2022 թվականին ռուսական ռմբակոծության արդյունքում[6]։
Այլ ստեղծագործություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երկիր (1968) (համահեղինակությամբ՝ Բ. Պլաքսիի, Վիկտոր Զարեցկիի), պատրաստված է ծառի կեղևից, ծղոտից և փայտից։
Ֆիլմեր Ալլա Գորսկայայի մասին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- 1991 - «Մահը նախօրոք բոլորիս է վիճակված…» (ուկրաիներեն՝ «Усім нам смерть судилася зарання…»), ռեժիսոր Ս. Դուդկա, օպերատոր Է. Սոլոգուբ, Ուկրտելֆիլմ
- 2001 թվական՝ «Ալլա Գորսկայա» (ուկրաիներեն՝ «Алла Горська»), բեմադրող ռեժիսոր Ելենա Լևչենկո, Ալեքսանդր Դովժենկոյի կինոստուդիա, ուկրաինական փաստավավերագրական ֆիլմերի ստուդիա։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Алла Горська : Червона тінь калини : листи, спогади, статті / ред. та упоряд. О. Зарецький, М. Маричевський. — Київ: Спалах ЛТД, 1996. — 240 с.
- Зарецький О. Алла Горська під ковпаком КДБ. Антиукраїнська спрямованість спецоперацій // Фундатор сучасного українознавства : на пошану 80-річчя Петра Кононенка : збірник матеріалів і наукових праць / Нац. НДІ українознавства ; авт.-упоряд., відп. ред.: Фігурний Ю. С.. — Київ: ННДІУ МОНМС України, 2011. — С. 54—58. — 200 с.
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Internet Encyclopedia of Ukraine / O. Havrylyshyn, F. Sysyn, M. Moser, M. R. Stech, R. Sawycky — CIUS, 2001.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 https://www.findagrave.com/memorial/194471360/alla-aleksandrovna-gorskaya
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Енциклопедія сучасної України (укр.) — Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001. — ISBN 966-02-2075-8
- ↑ 4,0 4,1 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
- ↑ «Спецназ для тайных убийств только советских граждан (к полувековому юбилею группы «Альфа») | Григорьянц Сергей Иванович». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 10-ին.
- ↑ Евгения Луценко (22 июля 2022). «В Мариуполе в результате обстрелов разрушены мозаики художницы Аллы Горской». Громадское телевидение. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 22 июля 2022-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալլա Գորսկայա» հոդվածին։ |
|