Ալեքսեյ Բոտյան
Ալեքսեյ Բոտյան | |
---|---|
![]() | |
Ծնվել է | փետրվարի 10, 1917 |
Ծննդավայր | Čartavičy, Oshmyany County, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն |
Մահացել է | փետրվարի 13, 2020 (103 տարեկան) |
Մահվան վայր | Մոսկվա, Ռուսաստան |
Գերեզման | Տրոեկուրովյան գերեզմանատուն |
Քաղաքացիություն | ![]() ![]() ![]() |
Մասնագիտություն | հետախույզ և հետախույզ |
Պարգևներ և մրցանակներ | |
![]() |
Ալեքսեյ Բոտյան (փետրվարի 10, 1917, Čartavičy, Oshmyany County, Վիլենի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - փետրվարի 13, 2020, Մոսկվա, Ռուսաստան), Խորհրդային հետախույզ, Հայրենական մեծ պատերազմի վետերան, Ռուսաստանի Դաշնության հերոս (2007), ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի գնդապետ[1]։
Նա նշանակալի դեր է խաղացել Կրակով քաղաքը գերմանական զորքերի կործանումից փրկելու գործում։ Յուլիան Սեմյոնովի «Մայոր Վիխր» վեպի գլխավոր հերոսի և համանուն գեղարվեստական ֆիլմի նախատիպերից մեկը[1]։
Կյանք և գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նախապատերազմյան շրջան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալեքսեյ Բոտյանը ծնվել է 1917 թվականի հունվարի 28-ին (փետրվարի 10) Արևմտյան Բելառուսում, Մինսկի մարզի Վոլոժինի շրջանում, որը 1921 թվականի մարտին միացվել է Լեհաստանին, գյուղացիների ընտանիքում։ Հայրը ատաղձագործ էր։
Սովորել է տեղի դպրոցում, ապա 1935 թվականին ավարտել մանկավարժականը ուսումնարանը։ 22 տարեկանում զորակոչվել է լեհական բանակ, որտեղ ծառայել է որպես Վիլնա քաղաքի 3-րդ զենիթային հրետանային դիվիզիայի կապրալ։ 1939 թվականի սեպտեմբերին, որպես ՀՕՊ անձնակազմի գնդացրորդ, մասնակցել է Լեհաստան գերմանական ներխուժման դեմ մարտերին։ Պոզնանի մոտ նրա զենքը խոցել է երեք Junkers ինքնաթիռ[2]։
Երբ 1939 թվականի սեպտեմբերին Բելառուսի արևմտյան շրջանները գրավեցին խորհրդային զորքերը, Բոտյանը վերադարձավ հայրենի գյուղ։ Ստացել է ԽՍՀՄ քաղաքացիություն, 1940 թվականին ավարտել մանկավարժական կուրսերը, աշխատել է որպես Վոլոժինի շրջանի Ռովկովիչի գյուղի տարրական դպրոցի վարիչ։ Նա նաև կոմսոմոլի ակտիվիստ էր։ Ըստ իր հուշերի՝ 1940 թվականին ընդգրկվել է ԽՍՀՄ ՆԿՎԴ կադրերի ռեզերվում[2]։
Մեծ հայրենական պատերազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1941 թվականի մայիսին Բոտյանն ընդունվել է ՆԿՎԴ և ուղարկել բարձրագույն հետախուզական դպրոցում սովորելու։ 1941 թվականի հուլիսին զորակոչվել է ԽՍՀՄ ՆԿՎԴ-ի չորրորդ տնօրինության ենթակայության հատուկ նշանակության մոտոհրաձգային առանձին բրիգադում (բաժնի պետ՝ Պավել Սուդոպլատով)։
1941 թվականի նոյեմբերին, որպես հետախուզադիվերսիոն խմբի հրամանատար, տեղափոխվել է առաջնագծի թիկունք։ Մասնակցել է Մոսկվայի պաշտպանությանը։
1942 թվականին ուղարկվել է Ուկրաինայի և Բելառուսի արևմտյան շրջաններ թշնամու թիկունքում։ Այնտեղ գործել է ինչպես ինքնուրույն, այնպես էլ պարտիզանական խոշոր ջոկատների կազմում։
Բոտյանը Խորհրդային Միության հերոս Վիկտոր Կարասևի պարտիզանական կազմավորման հետախուզության հրամանատարի տեղակալն էր։
Բոտյանի անմիջական ղեկավարությամբ Ուկրաինական ԽՍՀ Ժիտոմիրի շրջանի Օվրուչ քաղաքում գերմանական Գեբիցկոմիսարիատի պայթեցման գործողություն է իրականացվել, երբ այնտեղ եղել է Գերմանիայից տեսչություն։ Այս գործողության արդյունքում 1943 թվականի սեպտեմբերի 9-ին սպանվեց 80 նացիստ սպա[3]։
1944 թվականի մայիսին Կենտրոնի հանձնարարությամբ 28 հոգուց բաղկացած խմբի գլխավորությամբ Բոտյանն անցում կատարեց Լեհաստան՝ Կրակով քաղաքի տարածքում հակառակորդի դիրքի և տեղաշարժի հետախուզումը կազմակերպելու նպատակով։ Տեղի բնակչության լեհերենի և մշակույթի լավ իմացության, ինչպես նաև կազմակերպչական հմտությունների շնորհիվ Ալեքսեյ Բոտյանը կարողացավ փոխազդեցություն և համատեղ ռազմական գործողություններ կազմակերպել այնպիսի տարբեր քաղաքական ուժերի հետ, ինչպիսիք են Ներքին բանակի մասերը, Լյուդովա բանակը, գյուղացիական Չլոպսկի գումարտակները։ Նրա գլխավորությամբ Լյուդովայի բանակի ստորաբաժանումների հետ իրականացվել է Իլժա քաղաքի գրավման գործողություն, որի ընթացքում ձերբակալված լեհ հայրենասերները ազատվել են բանտից, առգրավվել է մեծ քանակությամբ զենք ու տեխնիկա։ Ներկայումս Իլժա քաղաքում կա այս ճակատամարտի հերոսների հուշարձանը, որի վրա լեհերի անունների հետ փորագրված են Բոտյան խմբի խորհրդային մարտիկների անունները։ Ալեքսեյ Բոտյանի խմբին հաջողվել է հաստատվել Կրակովի մարզում և սկսել հետախուզադիվերսիոն լայնածավալ գործողություններ։
1944 թվականի վերջին խմբի մարտիկները գերի են վերցրել ինժեներ-քարտեզագրագետ Զիգմունդ Օգարեկին` էթնիկ լեհին, ով մոբիլիզացվել էր նացիստական բանակում և ծառայում էր Վերմախտի թիկունքում։ Օգարեկը արժեքավոր վկայություն է տվել Նովի Սաչում գտնվող Յագելոնյան ամրոցին հասցված պայթուցիկների պահեստի մասին, որը, ըստ վարկածներից մեկի, պետք է օգտագործվեր Կրակովի պատմական կենտրոնը, Ռոզնովի ամբարտակը և Դունայեց գետի վրա գտնվող կամուրջները ոչնչացնելու համար: Ալեքսեյ Բոտյանին հաջողվել է լեհ հայրենասերին որպես բեռնակր փոխադրել Կրակովից 90 կմ հեռավորության վրա գտնվող ամրոց, որտեղ նա ռումբ է տեղադրել։
Կարմիր բանակի հարձակման գագաթնակետին՝ 1945 թվականի հունվարի 18-ի առավոտյան, ական է պայթել, և հակառակորդի պահեստը ոչնչացվել է։ Հաջորդ օրը՝ հունվարի 19-ին, 1-ին ուկրաինական ճակատի առաջավոր ստորաբաժանումները մտել են Կրակով՝ Խորհրդային Միության մարշալ Իվան Կոնևի հրամանատարությամբ։ Քաղաքը գործնականում չի տուժել մարտերի ընթացքում (միայն մի քանի կամուրջներ են պայթեցվել Վիսլայի վրայով)[4]։
Ժամանակակից Լեհաստանում կասկածի տակ է դրվում Ալեքսեյ Բոտյանի դերը Կրակովի պահպանության գործումе[5][6]։
Պատերազմի վերջին ամիսներին Ալեքսեյ Բոտյանի խումբը գործում էր Չեխոսլովակիայի օկուպացված տարածքում թշնամու գծերի հետևում։

Հետպատերազմյան շրջան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1945 թվականից Բոտյանը ծառայել է ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության ժողովրդական կոմիսարիատի 1-ին տնօրինության (արտաքին հետախուզության) օպերատիվ կազմում (1946 թվականից՝ ՀԽՍՀ Պետական անվտանգության նախարարություն, 1954 թվականից՝ ԽՍՀՄ նախարարների Խորհրդին առընթեր Պետական անվտանգության կոմիտե:

1947 թվականին Բոտյանը չեխ բանվորի անվան տակ ուղարկվել է Չեխոսլովակիա, աշխատել որպես մեխանիկ Սուդետի Ժատեկ քաղաքի գործարանում և այնտեղ սովորել Բարձրագույն արդյունաբերական շարժիչաշինական դպրոցում։ Նատուրալիզացիայից հետո նրան տեղափոխել են Յաչիմովի ուրանի հանքեր։ Այնուհետև նա բազմիցս մեկնել է արտերկիր գործուղումների եվրոպական տարբեր երկրներ՝ բարդ և պատասխանատու առաջադրանքներ կատարելու համար, որոնց մասին տեղեկությունները դեռ գաղտնի են պահվում[1]։
Բոտյանը Ներգրավված էր «Վիմպել» հատուկ նշանակության խմբի աշխատակիցների խորհրդատվության գործում[7]:
1983 թվականին, կոչումով գնդապետ Բոտյանը տարիքի պատճառով (66 տարեկան) անցել է թոշակի։ Մինչեւ 1989 թվականը շարունակել է աշխատել ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ում՝ որպես քաղաքացիական մասնագետ։
Նա խոսում էր գերմաներեն, լեհերեն և չեխերեն:
Ռուսաստանի Դաշնության Նախագահի 2007 թվականի մայիսի 10-ի հրամանագրով «1941-1945 թվականների Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ Լեհաստանի Կրակով քաղաքի ազատագրման գործողության ընթացքում ցուցաբերած խիզախության և հերոսության համար պաշտոնաթող գնդապետ Ալեքսեյ Նիկոլաևիչ Բոտյանին շնորհվել է Ռուսաստանի Դաշնության հերոսի կոչում՝ «Ոսկե աստղ» մեդալով։
Մահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բոտյանն ապրել է Մոսկվայում։
2020 թվականի հունվարի վերջին Բոտյանի առողջական վիճակը կտրուկ վատացել է, նա տեղափոխվել է Մոսկվայի հիվանդանոց։ Մահացել է 2020 թվականի փետրվարի 13-ին՝ կյանքի 104-րդ տարում[8]։ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը ցավակցություն է հայտնել նրա մահվան կապակցությամբ[9]։
Բոտյանը Թաղվել է 2020 թվականի փետրվարի 17-ին զինվորական պատիվներով Տրոեկուրովսկի գերեզմանատան հերոսների պուրակում[10]։ Կինը՝ Բոտյան Գալինա Վլադիմիրովնա (ծնունդով՝ Հելենա Գինզել), ծագումով չեխ էր։ Նա մահացել է 2013 թվականին։ Ունի դուստր՝ Բոտյան Իրինա Ալեքսեևնա, թոռներ և երկու ծոռ[11]։
Պարգևներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ռուսաստանի Դաշնության հերոս (մայիսի 9, 2007), Լեհաստանի Կրակով քաղաքի ազատագրման գործողության ընթացքում ցուցաբերած արիության և հերոսության համար և քաղաքի աչնչացումը կանխելու համար նացիստական զավթիչների կողմից 1941-1945 թվականների Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ[12][13]
- «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» IV աստիճանի շքանշան (2017)[14][15]
- Արիության շքանշան
- Կարմիր դրոշի 2 շքանշան
- Հայրենական պատերազմի շքանշան 1-ին աստիճանի
- Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան
- «Մարտական վաստակի համար» մեդալ
- «Հայրենական պատերազմի պարտիզանի» 1-ին աստիճանի մեդալ
- ԽՍՀՄ և Ռուսաստանի Դաշնության մեդալներ,
- Պետական անվտանգության պատվավոր աշխատակից
- Virtuti militari շքանշան (Լեհստան)
- Իլզա քաղաքի (Լեհաստան) պատվավոր քաղաքացի
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 2017 թվականին ԽՍՀՄ ՊԳՈՒ ՊԱԿ-ի «Ս» տնօրինության կազմավորման 95-ամյակի կապակցությամբ Ռուսաստանի Գոխրանում պահվող թանկարժեք քարերից մեկն անվանակոչվել է Ալեքսեյ Բոտյանի անունով[16]։
- 2020 թվականին լույս է տեսել Ա. Ն. Բոտյանին նվիրված ռուսական փոստային նամականիշ[17]։
- 2021 թվականի հոկտեմբերի 7-ին Տրոեկուրովսկի գերեզմանատան թաղման վայրում բացվեց Բոտյանի կիսանդրին[18]։
- Ռուսաստանի Կառավարության 2021 թվականի նոյեմբերի 30-ի թիվ 3397-r հրամանով Հյուսիսային Օսիայի Հանրապետության խորհրդարանի առաջարկության հիման վրա «Ալեքսեյ Բոտյան» անվանումը շնորհվել է անանուն լեռանը (բացարձակ բարձրություն՝ 4019 մ), որը գտնվում է Հյուսիսային Օսիաի Իրաֆի շրջանի Սուդորի լեռնաշղթայի վրա[19]։
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Бондаренко А. Подлинная история «Майора Вихря». — М.: Молодая гвардия, 2014. — 350 с. — ISBN 978-5-235-03678-9.
- Суродин В. Не рядовой солдат страны. Век разведчика Алексея Ботяна. — М.: Граница, 2019. — 240 с. — ISBN 978-5-9933-0105-1.
- Бондаренко А. Ю. Алексей Ботян. — М.: Молодая гвардия, 2020. — 311[9] с.: ил. — (Жизнь замечательных людей: сер. биогр.; вып. 1856). — ISBN 978-5-235-04403-6.
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Бондаренко А. Забытый нелегал Արխիվացված 2019-02-09 Wayback Machine // Красная Звезда. — 2019. — 8 февраля.
- ↑ 2,0 2,1 Бондаренко А. Полковник Ботян остаётся в строю. // «Красная звезда». — 2020, 10 февраля. — С. 10. Արխիվացված 2020-02-15 Wayback Machine
- ↑
Ալեքսեյ Բոտյան «Երկրի հերոսներ» կայքում
- ↑ FORTYCK.PL — Forty CK Twierdzy Kraków Արխիվացված 2016-04-07 Wayback Machine(լեհ.)
- ↑ «Czy agent NKWD ocalił Kraków» (լեհերեն). Rzeczpospolita. 2009-02-09. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-06-17-ին. Վերցված է 2017-05-28-ին.
- ↑ «Rosja podmienia zbawcę Krakowa, co nigdy nie istniał» (լեհերեն). wyborcza.pl. 2017-02-28. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-06-28-ին. Վերցված է 2017-05-28-ին.
- ↑ Бондаренко А. «Человек-легенда. 7 октября в Москве на Троекуровском кладбище был открыт памятник Герою Российской Федерации полковнику Алексею Ботяну, одному из основателей легендарного спецназа КГБ СССР «Вымпел»». // Красная звезда. — 8. — С. 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-10-10-ին. Վերցված է 2021-10-10-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «Умер разведчик Алексей Ботян». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-02-14-ին. Վերցված է 2020-02-14-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «Соболезнования в связи с кончиной Алексея Ботяна». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-02-14-ին. Վերցված է 2020-02-14-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «В Москве похоронили легендарного разведчика Алексея Ботяна» (ռուսերեն). ИА Regnum. 2020-02-17. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-02-17-ին. Վերցված է 2020-02-17-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «Мемория. Алексей Ботян». ПОЛИТ.РУ. 2018-02-10. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-02-09-ին. Վերցված է 2019-02-09-ին.
- ↑ Президент своим Указом присвоил звание Героя Российской Федерации Алексею Ботяну.(չաշխատող հղում)
- ↑ «УКАЗ Президента России от 09.05.2007 N 614». Արխիվացված օրիգինալից 2007-10-23. Վերցված է 2024-10-17-ին.
{{cite web}}
: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) - ↑ «Поздравления со столетним юбилеем принимает Герой России Алексей Ботян». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-02-12-ին. Վերցված է 2017-02-11-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «100-летие легендарного Алексея Ботяна». Արխիվացված է օրիգինալից 2017-02-12-ին. Վերցված է 2017-02-11-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Сергей Брилёв (2017-06-24). «Юбилей российской нелегальной разведки». Вести. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-07-04-ին. Վերցված է 2023-05-03-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «АО «Марка»: каталог». Արխիվացված է օրիգինալից 2020-10-01-ին. Վերցված է 2020-09-23-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «Человек-легенда». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-10-10-ին. Վերցված է 2021-10-10-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Иванов С.. «Вершина имени А. Н. Ботяна. «Родина у нас одна и её защищать надо любыми средствами, а если необходимо, то ценой собственной жизни» — такой завет оставил современной молодёжи легендарный разведчик». // Красная звезда. — 10. — С. 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2021-12-12-ին. Վերցված է 2021-12-12-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն); no-break space character in|title=
at position 17 (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Биография на сайте СВР России
- Некролог на сайте газеты «Красная звезда»
- Алексей Ботян — супердиверсант Судоплатова
- Путин наградил двух советских солдат, предотвративших уничтожение польского Кракова в годы Великой Отечественной войны.
- Классик советского спецназа.
- Алексей Ботян — ещё один прототип майора Вихря
- Евдокимов П. Спаситель Кракова ([1], [2])
- Собирательный Вихрь
- Кто Вы, майор Вихрь? Один из прототипов известного киногероя живёт в Москве.
- Илона Егиазарова (2020-08-21). «Алексей Ботян. «Майор Вихрь» из Книги рекордов Гиннесса» (ռուսերեն). Московская правда. Վերցված է 2023-11-12-ին.
- https://www.irazek.am/hy/tags?t=%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A5%D5%B5%20%D4%B2%D5%B8%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6, Ալեքսեյ Բոտյանի մասին, փետրվար 2020
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալեքսեյ Բոտյան» հոդվածին։ |
|
- Փետրվարի 10 ծնունդներ
- 1917 ծնունդներ
- Ռուսական կայսրությունում ծնվածներ
- Փետրվարի 13 մահեր
- 2020 մահեր
- Մոսկվա քաղաքում մահացածներ
- Տրոեկուրովյան գերեզմանատանը թաղվածներ
- Ռուսաստանի Դաշնության հերոսներ
- «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 4-րդ աստիճանի շքանշանի ասպետներ
- Կարմիր դրոշի շքանշանի ասպետներ
- Հայրենական պատերազմի 1-ին աստիճանի շքանշանակիրներ
- Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանի ասպետներ
- «Մարտական ծառայությունների համար» մեդալով պարգևատրվածներ
- «Մոսկվայի պաշտպանության համար» մեդալով պարգևատրվածներ
- «1941-1945 թթ. Հայրենական մեծ պատերազմում Գերմանիայի դեմ տարած հաղթանակի համար» մեդալակիրներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Խորհրդահայ գնդապետներ