Ալեքսանդր V (Մակեդոնիայի թագավոր)
Ալեքսանդր V | |
|---|---|
| Ծնվել է՝ | մ.թ.ա. 4-րդ դար |
| Մահացել է՝ | մ. թ. ա. 294 մարդասպանություն |
| Վախճանի վայր | Լարիսա, Հունաստան |
| Երկիր | Հին Մակեդոնիա |
| Տոհմ | Antipatrid dynasty? |
| Հայր | Cassander? |
| Մայր | Thessalonike of Macedon? |
Ալեքսանդր V (հին հունարեն՝ Αλέξανδρος Ε΄), Մակեդոնիայի թագավոր մ.թ.ա. 297-294 թվականներին:
Ալեքսանդրը ծնվել է Մակեդոնիայի թագավոր Կասանդրոսի և Փիլիպոս II-ի դստեր՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու քրոջ՝ Թեսաղոնիկեի ընտանիքում։ Ալեքսանդրը անչափահաս է եղել հոր և ավագ եղբոր մահվան ժամանակ։ Նրանց մայրը՝ Թեսաղոնիկեն, դարձել է Ալեքսանդրի և նրա ավագ եղբոր՝ Անտիպատրոս I-ի խնամակալը։ Չափահաս դառնալուց կարճ ժամանակ անց Անտիպատրոսը սպանել է Թեսաղոնիկեին և աքսորել է եղբորը։ Ալեքսանդր V-ը ստիպված է եղել օգնություն խնդրել իր հարևաններից՝ Էպիրուսի թագավոր Պյուռոսից և զորավար Դեմետրիոս Պոլիորկետեսից։ Չնայած նրանք օգնել են վտարել Անտիպատրոսին, Ալեքսանդրին գահին նստեցնելու փոխարեն, նրանք իրականացրել են իրենց իշխանական նկրտումները Մակեդոնիայի հաշվին։ Պիրոսը ստացել է արևմտյան Մակեդոնիայի տարածքների մի մասը, իսկ Դեմետրիոսը դարձել է Մակեդոնիայի թագավոր։ Ալեքսանդր V-ը սպանվել է Դեմետրիոս Պոլիորկետեսի հրամանով։
Ծագումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալեքսանդրը ծնվել է ոչ շուտ, քան մ.թ.ա. 313 թվականը՝ Մակեդոնիայի թագավոր Կասանդրոսի և Փիլիպոս II-ի՝ Թեսաղոնիկեի դստեր ընտանիքում[1]: Նա Մակեդոնիայի թագավորի երեք որդիներից մեկն էր։ Ալեքսանդրի ավագ եղբայրը՝ Փիլիպոսը, գահ է բարձրացել Կասանդրոսի մահից հետո՝ մ.թ.ա. 297 թվականին։ Չնայած իր երիտասարդ տարիքին (նա գահ բարձրանալու պահին հազիվ էր հասել չափահասության), Փիլիպոս IV-ը մահացել է տուբերկուլոզից մ.թ.ա. 297 թվականի աշնանը՝ հոր մահից չորս ամիս անց[2][3][4][5][6][7][8]:
Ըստ Պավսանիայի[2] և Պլուտարքոսի, Ալեքսանդրը երկու եղբայրներից կրտսերն էր՝ Պորփյուր ավագը։ Ըստ Է. Քարնիի մեկ այլ տարբերակի՝ Անտիպատրոսը և Ալեքսանդրը երկվորյակներ էին։ Հետագա զարգացումները, ըստ Կ. Յու. Բելոխի, ենթադրում են Անտիպատրոսի ավագությունը[9]: Պատմաբանը նաև նշել է, որ հին հունական ավանդույթը ենթադրում էր տղաներին անվանակոչել իրենց պապերի պատվին, հիմնականում՝ ավելի ազդեցիկի։ Կասանդրոսի առաջին որդուն անվանակոչել են Թեսաղոնիկեի հոր՝ Մակեդոնիայի թագավոր Փիլիպոս II-ի անունով։ Երկրորդին անվանակոչել են նրա պապիկ Անտիպատրոսի անունով, որը Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքների ժամանակ փաստացի կառավարել է Մակեդոնիան մոտ 15 տարի և բարի համբավ է թողել։ Հետևաբար, Ալեքսանդրը կարող էր լինել երրորդ որդին, որին անվանակոչել են լեգենդար Ալեքսանդր Մակեդոնացու անունով[10]: Դ. Օգդենը, որը քննարկել է այս փաստարկը, նշել է, որ Ալեքսանդրի համբավն այդ ժամանակ այնքան մեծ էր, որ Կասանդրոսը կարող էր շեղվել երեխաների համար անուն ընտրելու դարավոր ավանդույթից և իր երկրորդ, այլ ոչ թե երրորդ որդուն անվանել Ալեքսանդր[11]:
Թագավորման տարիներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փիլիպոսի մահից հետո անչափահաս Ալեքսանդրը և նրա եղբայր Անտիպատրոսը դարձան մակեդոնացի թագավորների համագահակալներ: Հարցը, թե արդյոք եղբայրները համագահակալներ էին, թե՞ դա պետության աշխարհագրական բաժանում էր երկու մասի, մնում է բաց[12]: Ա. Ս. Շոֆմանի ենթադրության համաձայն՝ Անտիպատրոս I-ը վերահսկողություն է ստացել պետության արևելյան մասի, իսկ Ալեքսանդր V-ը՝ արևմտյան մասի նկատմամբ[6]: Երիտասարդ թագավորների գահակալության ընթացքում Անտիպատրոս I-ի և Ալեքսանդր V-ի մոր՝ Թեսաղոնիկեի դերը նույնպես վիճելի է: Ռ. Մ. Էրինգտոնը նշել է, որ հին աղբյուրները Թեսաղոնիկեին ռեգենտ չեն անվանում, բայց ենթադրում են նման կարգավիճակ[13]: Պատմաբանը շեշտել է, որ ռեգենտի օրոք կառավարելու անկարող երկու թագավորների միջև իշխանության բաշխումը, չնայած անսովոր տեսք ունի, կրկնում է Մակեդոնական կայսրությունում մ.թ.ա. 323 թվականից հետո ստեղծված իրավիճակը: Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահից հետո մանուկ Ալեքսանդրը և անգործունակ Փիլիպոս III Արհիդեոսը դարձել են պաշտոնական թագավորներ, որոնց համար խնամակալ է նշանակվել զորավար Պերդիկան[14]: Հնարավոր է, որ Թեսաղոնիկեը իր որդիների խնամակալն է եղել հնարավոր է, որ նրա պահանջները՝ իր սեփական իշխանությանը անվերապահորեն հնազանդվելու, հանգեցրին թագավորական արքունիքի պառակտման: Մեկ այլ տարբերակի համաձայն՝ նա ձգտում էր ապահովել գահը իր կրտսեր և ավելի սիրելի որդի Ալեքսանդր V-ի համար՝ ի վնաս Անտիպատրոսի[13]:
Երիտասարդ թագավորները դինաստիական ամուսնություններ են կնքել ժամանակի ամենաազդեցիկ կառավարիչների դուստրերի հետ։ Անտիպատրոս I-ը ամուսնացել է թրակիայի թագավոր Լիսիմաքոսի դստեր՝ Եվրիդիկեի հետ, իսկ Ալեքսանդր V-ը՝ եգիպտացի թագավոր Պտղոմեոսի դստեր՝ Լիսանդրայի հետ[9], սակայն ամուսնությունը անզավակ էր[15]: Մակեդոնիայի, Թրակիայի և Եգիպտոսի միջև այս եռակի դաշինքի մանրամասները անհայտ են։ Հնարավոր է, որ հարսանիքը տեղի է ունեցել Կասանդրոսի կենդանության օրոք։ Սակայն, հոր մահվան պահին Ալեքսանդր V-ի երիտասարդ տարիքը հիմք է տալիս այն թվագրելու մ.թ.ա. 297 թվականից հետո ընկած ժամանակահատվածին[1]:
Աքսոր․ Իշխանության վերադարձ․ Մահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հուստինոսի և Պավսանիայի վկայությամբ՝ Անտիպատրոս I-ը սպանել է մորը չափահաս դառնալուց կարճ ժամանակ անց, քանի որ կասկածում էր, որ նա ավելի շատ սիրում էր է իր եղբորը[2][16]: Թեսաղոնիկեն անարդյունք պաըքարում էր էր որդու կյանքի համար՝ «թախանձում էր նրան վկայելով մոր կուրծքը, որը նրան կերակրել էր»։ Մակեդոնացիները այս հանցագործությունը ընկալում էին ծանր, քանի որ Թեսաղոնիկեն Անտիպատրոս I-ին չէր դավաճանել[17]: Պլուտարքոսի վկայությամբ՝ Ալեքսանդր V-ը աքսորվել է[18]: Է. Քիրնին նշել է, որ իշխանության համար պայքարի և քաղաքական դրդապատճառների տեսանկյունից՝ Թեսաղոնիկեի սպանությունը, որին հաջորդել է նրա համագահակալ եղբոր աքսորը, ռացիոնալ չի թվում։ Այս հիմքով պատմաբանը ենթադրել է, որ սպանությունը պլանավորված չի եղել, և կարող էր տեղի ունենալ ընտանեկան վեճի արդյունքում, երբ Անտիպատրոս I-ը աֆեկտի մեջ էր[19][20]:
Ալեքսանդր V-ը օգնության համար դիմել է Էպիրուսի թագավոր Պյուռոսին և զորավար Դեմետրիոս Պոլիորկետեսին: Դ. Գրեյնջերը նշել է, որ Ալեքսանդր V-ը կարող էր նաև օգնության համար դիմել իր աներոջը՝ Պտղոմեոսին, սակայն Եգիպտոսի և Մակեդոնիայի աշխարհագրական հեռավորության պատճառով նա չի կարողացել կամ չի ցանկացել օգնության հասնել նրան: Պյուռոսը և իր բանակը ներխուժել են Մակեդոնիա, որից հետո նա տարածքային զիջումներ է պահանջել Ալեքսանդր V-ից: Պլուտարքոսի վկայությամբ՝ Էպիրոսի թագավորը գրավել է Մակեդոնիայի Պարավեան և Տիմփեան, ինչպես նաև Մակեդոնիայի վերահսկողության տակ գտնվող Ամբրակիան, Ակարնանիան և Ամֆիլոխիան, որտեղ նա տեղադրել է իր կայազորները, որից հետո նա «վերցրել է իր մնացած կալվածքները Անտիպատրոսից», որոնք նա վերադարձրել է Ալեքսանդր V-ին[18][21][22][23][24]:
Դեմետրիոս Պոլիորկետեսը Մակեդոնիա ժամանել է այն ժամանակ, երբ Ալեքսանդր V-ը այլևս նրա օգնության կարիքը չուներ: Նրանց հանդիպումը տեղի է ունեցել Պիերիայի Դիոն քաղաքում: Հավակնոտ Դեմետրիոսի բանակի Մակեդոնիայում ներկայությունը վախեցրել է երիտասարդ Ալեքսանդր V-ին: Արտաքուստ նա Դեմետրիոս Պոլիորկետեսին համապատասխան պատիվներ է ցուցաբերել, բայց երկու թագավորների միջև փոխադարձ կասկածներ են առաջացել: Հին ավանդության համաձայն՝ Դեմետրիոսին տեղեկացրել են, որ Ալեքսանդր V-ը ցանկանում է սպանել իրեն: Արդյունքում, Լարիսայում մի խնջույքի ժամանակ Դեմետրիոսը հրամայել է իր թիկնապահներին սպանել թագավորին: Պլուտարքոսի խոսքերով՝ Ալեքսանդրին մոտ կանգնած մակեդոնացիներից մեկը մահվան մահճում ասել է, որ Դեմետրիոսը նրանցից ընդամենը մեկ օրով է առաջ անցել[25]: Այսպիսով, ըստ Պավսանիայի, պարզվել է, որ «Ալեքսանդրը Դեմետրիոսի մեջ մարդասպան էր գտել, այլ ոչ թե դաշնակից»[2]: Հուստինոսը, ընդհակառակը, կարծում էր, որ Ալեքսանդր V-ի կանխարգելիչ սպանության ամբողջ պատմությունը, որը դավադրություն էր կազմակերպել Դեմետրիոսին վերացնելու համար, Դեմետրիոսի հորինածն էր: Մակեդոնիայի գահը ստանձնելուց առաջ նոր թագավորը ստիպված էր բացատրել իր նախորդի մահը՝ ընդհանուր ռազմական ժողովում[26][27][1]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Heckel, 2021, 42. Alexander, էջ 27—28
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Павсаний, 1996, IX. 7. 3
- ↑ Юстин, 2005, XV. 4. 24
- ↑ Юстин, 2005, XVI. 1. 1
- ↑ Плутарх, 1994, 36. 1
- ↑ 6,0 6,1 Шофман, 1984, էջ 121
- ↑ Hammond, 1988, էջ 210
- ↑ Heckel, 2021, 579. Kassandros, էջ 241
- ↑ 9,0 9,1 Ogden, 1999, էջ 55
- ↑ Киляшова, 2018, էջ 157—158
- ↑ Ogden, 1999, էջեր 55—56
- ↑ Киляшова, 2018, էջ 156—157
- ↑ 13,0 13,1 Киляшова, 2018, էջ 155—157
- ↑ Errington, 1990, էջ 148
- ↑ Carney, 2000, էջ 161
- ↑ Юстин, 2005, XVI. 1. 2
- ↑ Юстин, 2005, XVI. 1. 1—2
- ↑ 18,0 18,1 Плутарх, 1994, Пирр 6
- ↑ Hammond, 1988, էջ 214
- ↑ Carney, 2000, էջեր 157—158, 163
- ↑ Киляшова, 2018, էջ 155—156
- ↑ Hammond, 1988, էջեր 214—215
- ↑ Grainger, 2019, էջեր 200—201
- ↑ Heckel, 2021, 128. Antipatros, էջ 73
- ↑ Плутарх, 1994, Деметрий 36
- ↑ Юстин, 2005, XVI. 1. 8—10
- ↑ Errington, 1990, էջ 150
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Павсаний Описание Эллады / Перевод и примечания С. П. Кондратьева под редакцией Е. В. Никитюк. Ответственный редактор проф. Э. Д. Фролов.. — СПб.: |Алетейя, 1996. — ISBN 5-89329-006-2
- Плутарх Сравнительные жизнеописания в двух томах / Перевод С. П. Маркиша, обработка перевода для настоящего переиздания — С. С. Аверинцева, переработка комментария М. Л. Гаспарова. — второе. — М.: Наука, 1994.
- Юстин Эпитома сочинения Помпея Трога «Historiae Philippicae» / перевод Деконского А. А. и Рижского М. И. под ред. М. Е. Грабарь-Пассек. Вст. статья К. К. Зельина. — СПб.: Издательство Санкт-Петербургского государственного университета, 2005. — 493 с. — ISBN 5-288-03708-6
Հետազոտություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Киляшова К. А. Политическая роль женщин при дворе македонских царей династии Аргеадов. Диссертация на соискание учёной степени кандидата исторических наук / Научный руководитель доктор исторических наук, профессор Э. В. Рунг. — Казань: Казанский (Приволжский) федеральный университет, 2018.
- Шофман А. С. Распад империи Александра Македонского / Печатается по постановлению редакционно-издательского совета Казанского университета. Отв. редактор В. Д. Жигунин. — Каз.: Издательство Казанского университета, 1984.
- Elizabeth D. Carney Women and Monarchy in Macedonia. — Norman: University of Oklahoma Press, 2000. — ISBN 0-8061-3212-4
- Robert Malcolm Errington A History of Macedonia. — Berkeley; Los Angeles; Oxford: University of California Press, 1990. — ISBN 0-520-06319-8
- Grainger J. D. Antipater’s Dynasty. — Yorkshire; Philadelphia: Pen & Sword Books Ltd, 2019. — ISBN 978-1-52673-088-6
- Hammond N. G. L., Griffith G. T., Walbank F. W. A History of Macedonia. — Oxford: Clarendon Press, 1988. — Vol. III: 336-167 B.C.. — ISBN 0-l9-814814-1
- Waldemar Heckel Who's Who in the Age of Alexander and his Successors. From Chaironea to Ipsos (338—301 BC). — Barnsley: Greenhill Books, 2021. — 554 p. — ISBN 978-1-78438-648-1
- Ogden D. Polygamy, Prostitutes and Death the Hellenistic Dynasties. — L.: Duckworth&Co Ltd., 1999. — ISBN 0715629301
| ||||||
