Ալեքսանդրետտայի ճակատամարտ
| Մասն է | • Արաբական արշավանքներ • Բյուզանդա-արաբական պատերազմներ | |
|---|---|---|
| Երկիր | Բյուզանդական կայսրություն | |
| Վայր | Ալեքսանդրետտա | |
| Կոորդինատներ | 36°34′54″N 36°9′54″E | |
| Թվական | 971 | |
| Մասնակից | Բյուզանդական կայսրություն, Ֆաթիմյանների խալիֆայություն | |
Ալեքսանդրետտայի ճակատամարտ, առաջին արաբ-բյուզանդական զորքերի պատերազմներից մեկը, որը տեղի է ունեցել 971 թվականին (ներկայիս Սիրիայի տարածքում) բյուզանդական կայսրության և Ֆաթիմիդյան խալիֆության միջև՝ Ալեքսանդրետտա քաղաքի մոտ:
Ճակատամարտը տեղի է ունեցել, երբ Ֆաթիմիդյան արքայատոհմի հիմնական ուժերը ապստամբել էին Անտիոքի դեմ, որը Բյուզանդացիները գրավել են այս դեպքից երկու տարի առաջ:Բյուզանդացիները, որոնց գլխավորում էր կայսր Հովհաննես Ա Չմշկիկի ներքինիներից մեկը, խաբեությամբ Ֆաթիմյանների չորսհազարանոց ջոկատին ներքաշեցին դատարկ ճամբար, այնուհետև հարձակվեցին նրանց վրա տարբեր կողմերից: Ճակատամարտում կրած պարտությունը, այնուհետև Սիրիայի հարավ կարմատների ներխուժումը ստիպեցին Ֆաթիմյաններին հանել Անտիոքի պաշարումը և ապահովեց բյուզանդացիների վերահսկողությունը Հյուսիսային Սիրիայի նկատմամբ։
969 թվականի հոկտեմբերի 28-ին բյուզանդացի Զորավար Միխայիլ Վուրցան գրավեց Անտիոքը[1]: Գրավումից անմիջապես հետո Բյուզանդիայի և Հալեպի Համդանիդ էմիրության միջև կնքվեց պայմանագիր, որի պայմաններով Հալեպի տիրակալը դարձել է Բյուզանդական կայսրության հարկատուն, իսկ Բյուզանդիայի կազմի մեջ մտան Կիլիկիայի և Վերին Միջագետքի Աբբասյան տարածքները, Միջերկրական ծովի և Օրոնտես գետի միջև Սիրիայի առափնյա գոտու հետ միասին մինչև Տրիպոլիի, Արկայի և Շայզարի շրջակայքը[2][3]: Այս տարածքի նկատմամբ բյուզանդական վերահսկողությունը սկզբում ավելի շատ ձևական էր, իսկ 969 թվականի դեկտեմբերին կայսր Նիկիֆոոս երկրորդի սպանությունը կասկածի տակ դրեց նրանց հետագա ներկայությունը կայսրության կազմում[4]:
Այդ ժամանակահատվածում Ֆաթիմիդյան զորքերը Ջաուհար աս-Սակալի խալիֆի հրամանատարությամբ, ելույթ ունենալով Իֆրիկիայից, նվաճեցին Եգիպտոսը։ Ֆաթիմիդները Անտիոքում օգտագործեցին «անհավատ» բյուզանդացիների հաջողությունները որպես իրենց քարոզչության հիմնական կետ՝ ուղղված նոր նվաճված տարածքներին, ինչպես նաև արդար իշխանությունը վերականգնելու խոստումներին[5]: Անտիոքի անկման նորությունը Ֆադիմիդյան խալիֆին համոզեց թույլ տալ Ջալուէարու աս-Սակալուն ուղարկել իր զորքերի մի հատվածը Պաղեստինի տարածք Ջաֆարա իբն Ֆալախայ խալիֆի հրամանատարությամբ: Ջաֆարը հաղթեց Իխշիդյան դինաստիայի բանակի մնացորդ զորքերին, որը ղեկավարում էր Եգիպտոսում, մինչև Ֆաթիմիդների կողմից նրա նվաճումը, և 970 թվականին գրավեց Ռամլան, որից հետո պաշարեց Դամասկոսը[6]:
Անտիոքի պաշարում և Ալեքսանդրետտայի ճակատամարտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրեթե անմիջապես այն բանից հետո, երբ ֆաթիմիդյան բանակը հասավ Դամասկոս, Ջաֆար իբն-Ֆալահը հանձնարարել է Ֆուտուխ «հաղթանակ» անունով իր զբոսանքներից մեկին հարձակվել բյուզանդացիների վրա[Ն 1][7]: Ֆուտուխը հավաքեց կոտամա ցեղի բերբերներից մի մեծ բանակ, որը համալրվեց Պաղեստինի և Հարավային Սիրիայի նորակոչիկներով, իսկ 970 թվականի դեկտեմբերին պաշարեց Անտիոքը[Ն 2]: Բյուզանդացի գրող Գեորգի Կեդրենոսը պնդում էր, որ Ֆաթիմիդյան բանակի կազմում կար ավելի քան 100 հազար մարդ, բայց Իդրիս Իմադ ադ-Դին հաղորդում է, որ նա եղել է ոչ ավելի, քան 20 հազար[8]: Ինչպես գրել է 14-րդ դարի պատմաբան Աբու Բաքր Իբն ադ-Դավադարին Ֆաթիմիդները պաշարեցին քաղաքը, Բայց նրա բնակիչները համառորեն դիմադրեցին, և Աֆար իբն-Ֆալահը ստիպված էր ուղարկել «բանակ բանակից հետո»: Ըստ 15-րդ դարի եգիպտացի պատմաբան Տակիուդդին Ալ-Մակրիզի, հենց այդ լրացուցիչ ուժերը՝ 4 հազար մարդու քանակով, հնարավորություն են տվել ամբողջությամբ փակել քաղաքի մատակարարումը՝ ընդհատելով դեպի իրեն ուղևորվող քարավանները[9]:
Այդ ժամանակ, Նիկիֆորին սպանած և Բյուզանդիայի կայսր դարձած Հովհաննես Չմսկիկը չկարողացավ լայնածավալ ռազմական գործողություններ սկսել Արևելքում՝ արքայազն Սվյատոսլավ Իգորևիչի Բալկաններ ավելի վտանգավոր ներխուժման պատճառով[4][10]: Ցիմիշիոսը մի փոքր զորք ուղարկեց իր վստահելի ներքինի ՝ պատրիսիոս Նիկոլասի հրամանատարությամբ, որը, ըստ Լեո Սարկավագի, ուներ բավարար ռազմական փորձ՝ քաղաքը պաշարումից ազատելու համար [11]: Միևնույն ժամանակ, Անտիոքի անհաջող պաշարումը շարունակվել է հինգ ամիս Ինչ-որ պահի ջոկատը[12] Բերբերական առաջնորդ Արասի և նախկին Էմիր Տարսուս Իբն ազ-Զայաթի հրամանատարությամբ շարժվել են դեպի հյուսիս Ալեքսանդրետ, որտեղ գիշերեց բյուզանդական բանակը։ Իմանալով թշնամական ուժերի մոտենալու մասին՝ բյուզանդական զորավարը լքեց ճամբարը և իր զորքին պատվիրեց դարանակալել։ Գտնելով հակառակորդի լքված ճամբարը՝ ֆաթիմյան զորքերը սկսեցին թալանել այն՝ չհետազոտելով շրջակա տարածքը։ Այդ պահին Նիկոլայը անսպասելի հարձակում գործեց տարբեր կողմերից, և ֆաթիմյան զորքերը խուճապահար նահանջեցին. մուսուլմանական բանակի մեծ մասը զոհվեց, սակայն Արասին և Իբն ազ-Զայաթին հաջողվեց փրկվել[8]:
Ալեքսանդրետում պարտությունը Դամասկոսի վրա կարմատների հարձակման մասին լուրերի հետ համատեղ, լուրջ հարված հասցրեց Ֆաթիմյանների մարտական ոգուն։ 971 թվականի հուլիսի սկզբին Իբն Ֆալահը ֆուտուխին հրամայեց Անտիոքից վերացնել պաշարումը[8]:
Հետևանքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բյուզանդացիների հաղթանակը, մի կողմից, ամրապնդեց նրանց դիրքերը Սիրիայի հյուսիսում, իսկ մյուս կողմից՝ նվազեցրեց Ֆաթիմյանների հեղինակությունը։ Ինչպես գրում է պատմաբան Փոլ Ուոքերը, Իբն-Ֆալահը, «կորցնելով զորքերն ու հեղինակությունը Ալեքսանդրետում, ստիպված էր դիմակայել կարմատներին»[13]։ Ջաֆարը չկարողացավ դիմակայել կարմատներին և նրանց բեդվին դաշնակիցներին. նա պարտվեց և սպանվեց մարտում 971 թվականի օգոստոսին[14]։ Ֆաթիմյանները մշտապես կորցնում էին տարածքներ, բայց Ֆուստատի մոտ տարած հաղթանակից հետո նրանք վերջապես կարողացան դուրս մղել կարմատներին Սիրիայից և վերականգնել իրենց վերահսկողությունը անհանգիստ նահանգի նկատմամբ[15]։ Բյուզանդացիները չէին շարժվում դեպի հարավ, մինչև 974 թվականից 975 թվականներին Հովհաննես Ցիմիշիոսի գլխավորած մեծ բանակը արշավեց մուսուլմանական հողերի դեմ։ Չնայած կայսրը բավականաչափ խորացավ մուսուլմանների ունեցվածքի մեջ և նույնիսկ սպառնաց վերցնել Երուսաղեմը, 976 թվականի հունվարին նրա մահը ստիպեց բանակին վերադառնալ, և բյուզանդացիները այլևս երբեք չփորձեցին առաջ շարժվել Անտիոքից այն կողմ[16][17]:
Նշումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Սակայն պատմաբան Իդրիս Իմադ ադ-Դինն իր ՈՒյուն ալ-Ակբար գրքում հիշատակում է նաեւ ոմն Աբդալլահ իբն Ուբայդ Ալլահ ալ-Հուսեյնի Ահու Մուսլիմին՝ որպես հրամանատար
- ↑ Պատմաբան Փոլ Ուոքերը Անտիոքի 970-971 թվականների պաշարումը համարում է Ալեքսանդրետի ճակատամարտի մաս:
- ↑ Ինչպես հայտնում է պատմաբան իբն ադ-Դավադարին, ջոկատը բաղկացած էր 4000 տղամարդուց:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Honigmann, 1935, էջ 94
- ↑ Honigmann, 1935, էջ 94—97
- ↑ Treadgold, 1997, էջ 507
- ↑ 4,0 4,1 Honigmann, 1935, էջ 97
- ↑ Brett, 2001, էջ 295—308
- ↑ Brett, 2001, էջ 308, 312—313
- ↑ Brett, 2001, էջ 313
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Walker, 1972, էջ 431—439
- ↑ Walker, 1972, էջ 435—437
- ↑ Walker, 1972, էջ 432
- ↑ Walker, 1972, էջ 432—433
- ↑ [Ն 3]
- ↑ Walker, 1972, էջ 439—440
- ↑ Brett, 2001, էջ 313—314
- ↑ Brett, 2001, էջ 314—315, 346
- ↑ Brett, 2001, էջ 331, 346
- ↑ Honigmann, 1935, էջ 98—103
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Brett, Michael. The Rise of the Fatimids: The World of the Mediterranean and the Middle East in the Fourth Century of the Hijra, Tenth Century CE :
[անգլ.]. — Leiden : E.J. Brill, 2001. — 497 с. — (The Medieval Mediterranean, no. 30). — ISBN 978-90-04-47337-9. — ISBN 978-90-04-11741-9.* Honigmann, Ernest. Byzance et les Arabes : [нем.]. — Brussels : Éditions de l’Institut de Philologie et d’Histoire Orientales, 1935. — Bd. III: Die Ostgrenze des Byzantinischen Reiches von 363 bis 1071 nach griechischen, arabischen, syrischen und armenischen Quellen. — 269 S. — .* Treadgold, Warren. A History of the Byzantine State and Society : [անգլ.]. — 1st edition. — Stanford : Stanford University Press, 1997. — 1019 p. — ISBN 0-804-72421-0. — ISBN 978-0-804-72421-0. — ISBN 0-804-72630-2. — ISBN 978-0-804-72630-6. — .* Walker, Paul E. A Byzantine victory over the Fatimids at Alexandretta (971) : [անգլ.] // Byzantion. Revue Internationale des Etudes Byzantines : journal. — Brussels : Peeters Publishers, 1972. — Vol. 42, no. 1. — P. 431 — 440. — ISSN 0378-2506.