Ալեքսանդրա Դանիացի

Ալեքսանդրա Դանիացի անգլ.՝ Alexandra of Denmark դան․՝ Alexandra af Danmark
Ալեքսանդրա Դանիացի, 1902
Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի կոնսորտ թագուհի
1901 հունվարի 22 - 1910 մայիսի 6
Նախորդող	Ալբերտ Սաքսեն Կոբուրգ Գոթացի (որպես կոնսորտ արքայազն)
Հաջորդող	Մարիա Թեքսացի
Հնդկաստանի կոնսորտ կայսրուհի
1901 հունվարի 22 - 1910 մայիսի 6
Հաջորդող	Մարիա Թեքսացի
Քաղաքացիություն՝	Դանիա
Մասնագիտություն՝	Կոնսորտ թագուհի և լուսանկարիչ
Դավանանք	Լյութերականություն→անգլիկանություն
Ծննդյան օր	դեկտեմբերի 1, 1844({{padleft:1844|4|0}}-{{padleft:12|2|0}}-{{padleft:1|2|0}})
Ծննդավայր	Դեղին պալատ, Կոպենհագեն, Մայրաքաղաքային տարածաշրջան, Դանիա, Դանիա
Վախճանի օր	նոյեմբերի 20, 1925({{padleft:1925|4|0}}-{{padleft:11|2|0}}-{{padleft:20|2|0}}) (80 տարեկանում)
Վախճանի վայր	Սանդրինգհեմյան պալատ, Սանդրինգհեմ, Կինգս Լին ընդ Վեսթ Նորֆոլկ, Նորֆոլկ, Արևելյան Անգլիա, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն
Թաղված	Սուրբ Գեորգի մատուռ
Դինաստիա	Սաքսեն Կոբուրգ Գոթերի դինաստիա
Հայր	Քրիստիան IX
Մայր	Լուիզա Հեսսեն Կասելացի
Ամուսին	Էդուարդ VII
Զավակներ	Ալբերտ Վիկտոր Կլարենսի դուքս, Գեորգ V, Լուիզա Բրիտանացի Ֆայֆի դքսուհի, Վիկտորիա Բրիտանացի, Մոդ Բրիտանացի և Ալեքսանդր Ջոն
Ինքնագիր
Պարգևներ	Order of the Crown of India, The Most Noble Order of the Garter, Սուրբ Հովհաննես Երուսաղեմցու շքանշան, Royal Order of Victoria and Albert, Բրիտանական կայսրության շքանշան, Order of Queen Maria Luisa և Order of Saint Catherine

Ալեքսանդրա Դանիացի կամ Ալեքսանդրա Կարոլինա Մարիա Շառլոտա Լուիզա Յուլիա Դանիացի (անգլ.՝ Alexandra Caroline Marie Charlotte Louise Julia of Denmark, 1844 դեկտեմբերի 1, Դեղին պալատ, Կոպենհագեն Դանիայի թագավորություն - 1925 նոյեմբերի 20, Սանդրինգհեմյան պալատ, Նորֆոլք, Մեծ Բրիտանիա), Դանիայի արքայադուստր, Էդուարդ VII-ի կինը, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի, Հնդկաստանի կայսրուհի:

Սերել է Գլյուքսբուրգների գերմանական դինաստիայից և եղել է արքայազն Քրիստիան IX-ի և Լուիզա Հեսսեն Կասելացու դուստրը: Վիկտորյա թագուհին տասնվեցամյա Ալեքսանդրային ընտրել է իր ավագ որդի ու ժառանգորդ, Ուելսի արքայազն Ալբերտ Էդուարդին կնության վերցնելու համար: Նրանց հարսանիքը կայացել է 1863 թվականին, և այդ նույն թվականին նրա հայրը Մեծ տերությունների կամքով ժառանգել է դանիական գահը` դառնալով Դանիայի անժառանգ թագավոր Ֆրեդերիկ VII-ի ժառանգորդը: Ալեքսանդրան Ուելսի արքայազնի հետ ամուսնանալով ունեցել է վեց երեխա, որոնցից էին ապագայում Վինձորների դինաստիայի առաջին միապետ Ջորջ V-ը և Նորվեգիայի թագուհի Մոդ Շառլոտա Մարիյա Վիկտորիան:

Ալեքսանդրա և Էդուարդ ամուսինները գահ են բարձրացել 1901 թվականին` Վիկտորիա թագուհու մահից հետո և իշխել են մինչև Էդուարդ VII-ի մահը (1910 թվական):

Ալեքսանդրան իր նոր հայրենիքում հայտնի է եղել բարեգործական և հասարակական ակտիվ գործունեությամբ, համարվել է երկրի նորաձևության թելադրող: Քաղաքականության մեջ նա ամուսնուն և կառավարությանը փորձել է ուղղորդել ի շահ Դանիայի և Հունաստանի, սակայն այդ փորձերը հաջողություն չեն ունեցել։ Ամբողջ կյանքում չի համակրել Գերմանիային և կայսր Վիլհելմ II-ին, հատկապես Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ:

Ալեքսանդրայի եղբայրներն էին Դանիայի թագավոր Ֆրեդերիկ VIII-ը և Հունաստանի թագավոր Գեորգ I-ը, իսկ քույրը՝ ռուսական կայսրուհի Մարիա Ֆեոդորովնան՝ Նիկոլայ II-ի մայրը, որի հետ անգլիական թագուհին պահպանել է մտերմիկ հարաբերություններ ողջ կյանքի ընթացքում:

Ալեքսանդրան մահացել է ինֆարկտից 1925 թվականին և հուղարկավորվել է Վինձոր ամրոցում, ամուսնու կողքին:

Վաղ տարիներ

Ալեքսանդրա և Դագմար Դանիացիներ. նկարիչ Էլիզաբեթ Ջերիհաու Բաուման, 1856 թվական, Ամալիենբորգ պալատի Թագավորական հավաքածու

Ալեքսանդրան ծնվել է 1844 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Կոպենհագենի Դեղին պալատում, Ամալիենբորգ թագավորական պալատական համալիրի մոտակայքում: Նրա ծնողներն էին գերմանական արքայազն Քրիստիան Շլեզվիգ Հոլշտեյն Զոնդերբուրգ Գլյուքսբուրգցին (1818-1906) և արքայադուստր Լուիզա Հեսսեն Կասելացին (1817-1898) (էջ 69—70): Ընտանիքում արդեն ունեին ավագ որդի՝ արքայազն Ֆրեդերիկը, ավելի ուշ ծնվեցին կրտսեր երեխաներ Գեորգը, Մարիա Ֆեոդորովնա (Դագմար)ը, Տիրան և Վալդեմարը: Չնայած արքայական ծագմանը՝ Ալեքսանդրայի ընտանիքը բավականաչափ համեստ կենցաղ էր վարում: Արքայադստեր ծնողները երկուսն էլ Դանիայի թագավոր Ֆրեդերիկ V-ի ծոռներն էին և Մեծ Բրիտանիայի թագավոր Գեորգ II-ի ծոռի թոռները: Արքայադուստրն իր մերձավոր ազգականների և բարեկամների շրջանում հայտնի է եղել Ալիքս փաղաքշական անունով: Արքայազն Քրիստիանը դանիական բանակում ծառայելու համար տարեկան ստանում էր շուրջ 800 ֆունտ ստեռլինգ: Ընտանիքը բնակվում էր Դեղին պալատում, որը նրանց հանձնել էր թագավոր Քրիստիան VIII-ը բնակության համար: Երբ Ալեքսանդրան փոքրիկ աղջնակ էր, նրանց տանը հաճախակի հյուր էր լինում դանիացի հեքիաթագիր Հանս Քրիստիան Անդերսենը, որն իր պատմություններն էր պատմում երեխաներին:

1848 թվականին մահացավ Քրիստիան VIII թագավորը: Գահ բարձրացավ նրա միակ որդի Ֆրեդերիկ VII-ը: Նոր թագավորը երկու անգամ ամուսնացած էր եղել, բայց սերունդներ չուներ: Երկրում առաջացել էր գահի շարունակականության ճգնաժամ: Ֆրեդերիկը Դանիայի արքան էր և Շլեզվիգ Հոլշտայնի դուքսը: Շլեզվիգ Հոլշտայնում գործում էր Սալիկայի օրենք (լատիներեն՝ Lex Salica), ըստ որի կանաց գահակալություն չէր թույլատրվում: Դանիայում այդպիսի օրենք չկար: 1852 թվականին մեծ տերությունները Լոնդոնում համաժողով հրավիրեցին, որտեղ լուրջ ուշադրության արժանացավ դանիական հարցը: Համաժողովում որոշում ընդունվեց, որ արքայազն Քրիստիան Շլեզվիգ Հոլշտայն Զոնդերբուրգ Գլյուքսբուրգացին կդառնա Դանիայի և Ֆրեդերիկի տիրապետության տակ եղած ողջ տիրույթների նոր արքան։ Քրիստիանն այսպիսով շրջանցեց գահի մյուս թեկնածուներին, այդ թվում, իր զոքանչին և կնոջ հարազատ եղբորը (էջ 8):

Քրիստիանին շնորհվեց Դանիայի արքայազնի տիտղոս և ամբողջ ընտանիքը տեղափոխվեց Բերնստորֆի պալատ: Ընտանիքը շարունակում էր համեստ կենցաղ վարել և պալատական կյանքին չէր մասնակցում: Քրիստիանը և Լուիզան թագավորի հետ սառը հարաբերությունների մեջ էին, քանի որ հավանություն չէին տալիս նրա երրորդ մորգանատիկ ամուսնությանը դերասանուհի Լուիզա Ռասմուսենի հետ:

Ալեքսանդրան իր սենյակը կիսում էր փոքր քրոջ՝ Դագմարի հետ: Երեխաները իրենք էին կարում իրենց հագուստները, հարթարում էին անկողինը և միասին սեղան էին նստում (էջ 17): Ալեքսանդրան և Դագմարը միասին լողի պարապմունքների էին հաճախում, որոնք ղեկավարել է հայտնի շվեդական լողորդուհի Նենսի Էդբերգը: Ալեքսանդրայի երիտասարդ տարիները անցել են Բերնստորֆ պալատում: Այնտեղ նրան սովորեցնում էին անգլերեն, ֆրանսերեն և գերմաներեն, կրոնի հիմունքներ: Վաղ մանկությունից Ալեքսանդրան երաժշտական հակումներ ուներ, որը նրան ուսուցանում էր մայրը, իսկ դայակները նկարել և երգել էին սովորեցնում: Ապագա թագուհին լավ նվագում էր դաշնամուր, իսկ ավելի ուշ տիրապետեց նաև մանդոլինին (էջ 178): Հոր ուղեկցությամբ Ալեքսանդրան հաճախ ձիավարելով զբոսնում էր: Կրիստիանսբորգ պալատում արքայադուստրը օծվել է կոնֆիրմացիայի ծիսակարգով: Ամբողջ կյանքում նա բարեպաշտ մարդ է եղել, իսկ Մեծ Բրիտանիա տեղափոխվելուց հետո դարձել է Բարձր եկեղեցու հետևորդ (էջեր 125, 176): Ալեքսանդրան Լոնդոնում առաջին անգամ եղել էր մանկության տարիներին մոր հետ միասին Քեմբիջացի դքսուհու հրավերով (էջ 234):

Ամուսնություն

Ալեքսանդրա Դանիացի. նկարիչ՝ Ռիչարդ Լաուխերտ, 1862-1863 թվականներ, Լոնդոնի Թագավորական հավաքածու

1859 թվականի ավարտին, երբ լրացավ Վիկտորիա թագուհու և նրա ամուսին արքայազն Ալբերտի ավագ որդու` Ուելսի արքայազն Ալբերտ Էդուարդի 18 տարին, ծնողները` նրա անկանոն սեռական կապերը սանձելու ակնկալությամբ սկսեցին նրան համապատասխան կին փնտրել (էջ 21): Մեծ Բրիտանիայի թագուհին իր դստերը՝ կրոնպրինցեսա Վիկտորիա Պրուսիացուն խնդրեց գերմանական արքայադտրերից համապատասխան թեկնածուներ ընտրել (անգլո-պրուսական հարաբերությունները ամրացնելու համար): Ընտրվածները ընդամենը մի քանիսն էին, որոնք, ըստ լոնդոնյան թերթերի հրապարակումների, «համապատասխանում էին կարգավիճակին, բողոքական էին և արքայազնից երիտասարդ»: Վիկտորիայի ընտրած թեկնածուներն էին Մարիա Նիդերլանդացին, Էլիզաբեթ Վիդիացին, Աննա Հեսսեն Դարմշտադցին, Ալեքսանդրինա Պրուսիացին, Մարիա Գասպարինա Սաքսեն Ալտենբուրգացին և Ալեքսանդրա արքայադուստրը: Թագուհին և նրա որդին հանդիպելով բոլոր պոտենցիալ հարսնացուների հետ համապատասխան թեկնածու համարեցին միայն Ալեքսանդրային։ Սկզբում Վիկտորիա թագուհին նույնիսկ չէր էլ դիտարկում Ալեքսանդրային դանիական ծագման և սահմանամերձ Շլեզվիգ Հոլշտայնի խնդրի պատճառով, քանի որ բրիտանական թագավորական ընտանիքի անդամների մեծ մասը Պրուսիայի կողմնակիցներ էին: Ի վերջո, վստահելով իր դստեր դրական կարծիքին, Մեծ Բրիտանիայի թագուհին և նրա ամուսինը ընտրություն կատարեցին հօգուտ Քրիստիան արքայազնի դստեր, նրա թեկնածությունը անվանելով «միակը, որին մենք կընտրենք», իսկ Բելգիայի թագավոր Լեոպոլդը Վիկտորիային գրած նամակում արտահայտել է իր մտավախությունը Բերտիի վարքի մասին և Ալեքսանդրայի թեկնածությունը պաշտպանելով հիմնավորել էր այսպես.

Ալիկայի բնավորության մեջ ինչ-որ անկեղծ, ուրախ բան կա, որը նրան կօգնի թեթև վերաբերվել իրականությանը՝ առանց ցնցումների և վախերի մեջ ընկնելու:

Բացի բրիտանական թագավորական տնից Ալեքսանդրա արքայադստերը որպես գահաժառանգին արժանի կին դիտարկում էին նաև Նիդեռլանդների թագուհի Սոֆիա Վյուրտեմբերգացին և ռուսական կայսր Ալեքսանդր II-ը:

1861 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Վիկտորիա Պրուսիացին գերմանական Շպայեր քաղաքում իր եղբորը ներկայացրեց Դանիայի արքայադստերը: Բերտին, ինչպես նրան անվանում էին ընտանեկան շրջապատում, 16-ամյա արքայադստեր արտաքինը չէր հավանել: Նա քրոջը ասել էր. «քիթը շատ երկար է, ճակատը՝ շատ նեղ»: Սակայն նա պետք է ամուսնանար և նախքան իր վերջնական ընտրություն կատարելը արքայադստերը առաջարկեց Անգլիա այցելել։ Գրեթե մեկ տարի անց, 1862 թվականի սեպտեմբերին, Վիկտորիա թագուհին անձամբ հանդիպեց արքայադստեր հետ: Հանդիպումը տեղի ունեցավ Լակեն թագավորական պալատում՝ Վիկտորիայի հորեղբոր՝ Բելգիայի թագավոր Լեոպոլդ I-ի տանը: Թագուհին հաճելիորեն զարմացավ նրա գեղեցկությամբ և անբասիր վարվելաձևով: Սեպտեմբերի 9-ին (իռլանդական թեթևաբարո դերասանուհի Նելլի Կլիֆենի հետ Բերտիի սիրավեպից ու հոր մահից հետո) նա Ալեքսանդրային ամուսնության առաջարկ արեց:

Նոյեմբերին Ալեքսանդրան մեկնեց Լոնդոն, որտեղ թագուհին կարողացավ մոտիկից ծանոթանալ նրա հետ: Վիկտորիան, հավանելով Ալեքսանդրային, Պրուսիայում գտնվող իր դստերը այսպես է գրել.

Որքան կսիրեր նրան թանկագին Ալբերտը: Նա այնքան լավն է, այնքան համեստ, բնական:

 Մի քանի ամիս անց Ալեքսանդրան կրկին մեկնեց Մեծ Բրիտանիա թագավորական նավով: 1863 թվականի հունվարի 15-ին Կոպենհագենում ստորագրվեց ամուսնական պայմանագիր: 1863 թվականի մարտի 7-ին նա ժամանեց Քենթ կոմսությունում գտնվող ծովափնյա Գրեյվզենդ քաղաք: 

Հարսանեկան լուսանկար Ալեքսանդրա և Ալբերտ Էդուարդ

1863 թվականի մարտի 10-ին Քենթերբերի արքեպիսկոպոս Չարլզ Թոմաս Լոնգլիի ղեկավարությամբ Վինձոր ամրոցի Սուրբ Գեորգ մատուռում տեղի ունեցավ հարսանեկան արարողություն: Արարողակարգի վայրի ընտրությունը լայնորեն քննադատվել է հասարակության մեջ։ Հարսանիքը կայացավ Լոնդոնի արվարձանում, որտեղ գրեթե չկային հասարակ հանդիսատեսներ։ Հրավիրված հյուրերից շատերը դժգոհ էին շատ երկար ճանապարհից: Հարսնացուի կողմից հրավիրվել էին միայն առավել մտերիմ հարազատները: Թագավորական ընտանիքը այդ ժամանակ դեռևս սգի մեջ էր վերջերս մահացած արքայազն Ալբերտի համար: Հարսանիքին ներկա բոլոր կանայք մոխրագույն, մանուշակագույն կամ ծիրանագույն հագուստներ էին կրում, իսկ ինքը ՝ թագուհին պսակադրության արարողությանը հետևում էր Եկատերինա Արագոնացու էրկերից և չմասնակցեց հարսանյաց ճաշկերույթին: Ալեքսանդրան հագել էր սպիտակ ատլասե զգեստ և կրինոլինով պահվող փարթամ կիսաշրջազգես: Շլեյֆը պատրաստված էր արծաթե մուարից: Հագուստը, ինչպես նաև քողը ժանեկազարդված էին չորս աստիճանական շերտերով: Դեպի խորան նրան ուղեկցում էր հայրը և Քեմբրիջի դուքսը:

Իր ամուսնության մասին Ալեքսանդրան գրել է կրոնպրինցեսա Պրուսիացուն.

Գուցե դու կարծում ես, որ ես ուզում եմ քո եղբոր կինը դառանալ միայն նրա դիրքի համար, բայց, նույնիսկ, եթե նա կովբոյ լիներ, ես կսիրեի նրան նույնքան և որևէ մեկի հետ նրան չէի փոխի:

Իրենց մեղրամիսը ամուսիններն անցկացրին Օսբորն Հաուսում, Ուայթ կղզում, որտեղ շնորհավորանքներ ստացան Էտոն քոլեջի ուսանողներից, այդ թվում Ռենդոլֆ Չերչիլից: Թագուհու հարսանեկան նվերը Սանդրինգհեմյան պալատն էր: Ալբերտ Էդուարդը իր կնոջը նվիրել էր ադամանդե խույր, Վիկտորիա թագուհին՝ օպալից և ադամանդներից պատրաստված վզնոց: Դանիայի թագավորը Ալեքսանդրային նվիրել էր ադամանդներով լի ոսկե խաչ, որը Դագմար Բոհեմացի թագուհու՝ դանիական միապետ Վալդեմար II-ի կնոջ խաչի ճիշտ պատճենն էր:

Տարեվերջին Ալեքսանդրայի հայրը ժառանգեց դանիական գահը, Գեորգ եղբայրը դարձավ Հունաստանի արքա, իսկ կրտսեր քույր Դագմարը նշանադրվեց ռուսական գահի ժառանգորդ` ցեսարևիչ Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչի հետ: Դանիայի թագավորը շարունակում էր պայքարել Ավստրիայի և Պրուսիայի հետ Շլեզվիգ Հոլշտայնի համար: Գերմանական զորքերը ներխուժեցին դքսություն և իշխանությունը զավթեցին: Դրանով իսկ երկու հինգերորդով նվազեցնելով Դանիայի թագավորության տիրույթները: Ի հեճուկս Վիկտորիա թագուհու և նրա դստեր Վիկտորիա Պրուսիացու, Ալեքսանդրան և Ալբերտ Էդուարդը գրավեցին դանիական կողմը: Գերմանացիների նկատմամբ հակակրանքը, որը տածում էին Ալեքսանդրայի ծնողները և հենց նա ինքը, պահպանվեց մինչև Ալեքսանդրայի կյանքի վերջը: Չնայած հակագերմանական հայացքներին, դանիայի արքայադուստրը Վիկտորիա Պրուսիացու մտերիմ ընկերուհին էր գրեթե 40 տարի, ընդհուպ մինչև 1901 թվականի օգոստոսին քաղցկեղից վերջինի մահանալը:

1864 թվականի սկզբին ծնվեց ամուսինների առաջնեկը՝ Ալբերտ Վիկտորը: Նա լույս աշխարհ էր եկել երկու ամիս ժամկետից շուտ: Ալեքսանդրայի բոլոր վեց երեխաներն էլ ժամկետից շուտ են ծնվել: Կենսագիր Ռիչարդ Հյուն գրում է, որ Ալեքսանդրան դիտավորյալ էր մոլորեցնում իր սկեսուրին երեխայի ծննդյան ամսաթվի հարցում, որպեսզի վերջինս չկարողանա ներկա գտնվել ծննդաբերությանը: Տիկին Բլեքբեռնը, որը արքայական ընտանիքի բուժքույրն էր, գրել է.

Նա [Ալեքսանդրան] լիաթոք ուրախանում էր, երբ երեխաները վազեվազ մտնում էին մանկական սենյակ: Նա հագնում էր ֆլանելե գոգնոցը և ինքն էր լողացնում երեխաներին, իսկ հետո նայում էր փոքր մահճակալներին քնած երեխաներին:

Երրորդ երեխայի հղիության ընթացքում արքայադուստրը սկսեց տառապել հոդացավերից, ինչի հետևանքով նրա մոտ սկսվեց կաղություն:

Հասարակության մեջ թագաժառանգի կինը իրեն արժանապատիվ էր պահում և կարողանում էր բոլորի վրա լավ տպավորություն գործել, տանը քնքուշ էր հարազատների հետ, ուներ հումորի զգացում: Ազատորեն տիրապետում էր անգլերենին, բայց խոսում էր ընդգծված դանիական առոգանությամբ: Ալեքսանդրան սիրում էր պարել, չմուշկներով սահել և դրայվինգ: Ի հեճուկս Վիկտորիա թագուհու, նա հաճախ էր ձիավարում, որը ըստ թագուհու, կարող էր խոչընդոտել երեխա ունենալուն: Թագուհու և նրա հարսի միջև պարբերաբար քաղաքական վեճեր էին ծագում Պրուսիայի նկատմամբ վերաբերմունքի շուրջ: Ալեքսանդրան կտրականապես չէր աջակցում արքայադուստր Ելենայի՝ Բերտիի կրտսեր քրոջ ամուսնությունը գերմանական արքայազն Քրիստիան Շլեզվիգ Հոլշտայնցու հետ, որը Ավգուստենբուրգյան տան անդամ էր, որը ակնկալում էր Շլեզվիգ Հոլշտայնի դքսի գահին նստել:

Ուելսի արքայադուստր

Ալեքսանդրա Դանիացի. նկարիչ՝ Ֆրանց  Կսավեր Վինտերխալտեր, 1864 թվական, Թագավորական հավաքածու, Լոնդոն

1864 թվականի աշնանը թագավորական զույգը պաշտոնական այցով եղավ Սկանդինավյան թերակղզու երկրներում (էջ 97): 1868 թվականի ապրիլին ամուսինները ուղևորվեցին Իռլանդիա: Ալեքսանդրան դեռ նոր էր կազդուրվել ծննդաբերությունից հետո, սկսել էր քայլել առանց հենակների և արդեն հղի էր չորրորդ երեխայով (էջ 94): Թագավորական զույգը մեկնեց արտասահմանյան ուղևորության՝ լինելով Ավստրիայում, Եգիպտոսում, Հունաստանում: Այն տևեց վեց ամիս: Հունաստանում այցելեցին Ալեքսանդրայի եղբորը՝ Գեորգ I թագավորին, մեկնեցին Ղրիմ, այցելեցին վայրեր, որտեղ մարտական գործողություններ էին ծավալվել Ղրիմի պատերազմի ժամանակ, ինչպես նաև եղան Իսմայիլ-Փաշայի հարեմում: Թուրքիայում Ուելսի արքայադուստրը եղավ առաջին կինը, որին թույլատրվեց ընթրիքի ժամանակ նստել սուլթանի կողքին (էջ 93-100):

Ալեքսանդրայի և նրա ամուսնու համար Սանդրինգհեմյան պալատը ամենասիրելի նստավայրն էր: Լոնդոնում նրանք բնակվում էին Մարլբորո հաուսում (անգլ.՝ Marlborough House): Շատ կենսագիրներ համակարծիք են այն հարցում, որ Դանիայի արքայադստեր և անգլիական գահաժառանգի ամուսնությունը երջանիկ էր, որի վկայությունն էին վեց երեխաները և երկար տարիներ ամուսնու հետ ինտենսիվ նամակագրությունը: Սակայն կենսագիրները գրում են, որ Ալբերտ Էդուարդը բավականին ժամանակ չէր տրամադրում Ալեքսանդրային և ժամանակի ընթացքում նրանց հարաբերությունները սառել են: 1871 թվականին, երբ Ալբերտը հիվանդացավ որովայնային տիֆով (արքայազն Ալբերտի մահվան պատճառը), Ալեքսանդրան խնամում էր ամուսնուն, որը նորից նրանց մերձեցրեց (էջ 110)(էջ 111): Արքայազնը քննադատության էր ենթարկվում հասարակության կողմից, քանի որ չէր օգնում Ալեքսանդրային նրա ռևմատիկ ցավերի ժամանակ (էջ 132-134): Ամբողջ ամուսնության ընթացքում Ալբերտ Էդուարդը բազմաթիվ սիրուհիներ է ունեցել: Այդ թվում էին դերասանուհի Լիլի Լենգտրին և Սառա Բեռնարը, Դեյզի Գրենվիլ, կոմսուհի Ուորլիկը, իսկ «աշխարհիկ առյուծ» Ալիսա Կեպելի հետ կապը շարունակվել է Էդուարդի կյանքի վերջին 12 տարիների ընթացքում: Ամուսնու բոլոր սիրուհիներից Ալեքսանդրան առավել բարեհաճ վերաբերմունք ուներ հենց Ալիսայի նկատմամբ: Ալեքսանդրան 1910 թվականին նրան անգամ թույլատրել էր այցելել Էդուարդի մահիճին (էջ 271)(էջ 18, 180): Ինքը՝ Ալեքսանդրան ամբողջ կյանքում հավատարիմ է եղել ամուսնուն (էջ 100-101):

Ալեքսանդրան տառապել է ժառանգաբար փոխանցված ականջի սկլերոզից, որը տարիների ընթացքում նրան գրեթե խուլ դարձրեց: Հիվանդության պատճառով նա ավելի ու ավելի հաճախ էր ժամանակ անցկացնում երեխաների շրջապանում, մեկնում էր Դանիա հարազատների մոտ և ձիավարում էր: Ալեքսանդրան ամբողջ կյանքում սիրել է շներ: 1870-ականներին նա սկսեց սիրողական լուսանկարչությամբ զբաղվել՝ դասեր ստանալով հայտնի լուսանկարիչ Ֆրեդերիկ Ռալֆից: Ալեքսանդրայի որոշ աշխատանքներ ներկայացվել են ցուցահանդեսում, 1897 թվականին: 1871 թվականին Ուելսի արքայադստեր վերջին հղիությունից ծնվեց որդի Ալեքսանդր Ջոնը, որը հաջորդ օրն իսկ մահացավ: Ալեքսանդրան թագուհուն խնդրել էր հասարակությունից թաքցնել երեխայի մահը, բայց Վիկտորիան պնդեց պաշտոնական սգո օր հայտարարել: Մամուլում երեխայի մահը նկարագրվել է որպես դժբախտ վիժում և անտանելի դիմակահանդես: Երեխային հուղարկավորեցին Սանդրինգհեմի Սուրբ Մարիամ Մագթաղենացի եկեղեցում, լիովին գաղտնի, ի տարբերություն իր նախնիների, որոնց դարեր շարունակ թաղել էին Վինձոր ամրոցում (էջ 80-85):

1873 թվականին Ուելսի արքայազնը և արքայադուստրը Մարլբորո հաուսում ընդունել են ցեսարևիչ Ալեքսանդրին տիկնոջ՝ Մարիա Ֆեոդորովնայի հետ (Ալեքսանդրայի քրոջ, որի առաջին փեսացու Նիկոլայը մահացել էր 1865 թվականին Նիցցայում) և ավագ երեխաների հետ: Անգլիացի և ռուս հարազատները այցելում էին թատրոններ, ազնվական պարահանդեսներ, թագավորական նստավայրեր և մի քանի անգամ եղել են Վիկտորիա թագուհու մոտ ընդունելության: Հաջորդ տարի ժառանգորդ զույգը մեկնեց Սանկտ Պետերբուրգ, որտեղ Բերտիի կրտսեր եղբայր Ալֆրեդը ամուսնացավ Ալեքսանդր II կայսեր միակ դստեր՝ մեծ իշխանուհի Մարիայի հետ: Ութ ամիս 1875-1876 թվականներին Ուելսի արքայազնը ճամփորդել է Հնդկաստանում: Ալեքսանդրան, ի հեճուկս իրեն, մնաց տանը: Ալբերտ Էդուարդը շատ ժամանակ էր անցկացնում իր ազնվական ընկերների ընկերակցությամբ, զբաղվելով որսորդությամբ, հրաձգությամբ՝ այցելելով տեսարժան վայրեր: Նույն թվականին Ալեքսանդրան դարձավ իր զարմուհի Մարիա Էդինբուրգցու կնքամայրը, որը հետագայում դարձավ Ռումինիայի թագուհի: Տարիներ շարունակ յուրաքանչյուր ամառ Ալեքսանդրան ամուսնու և երեխաների հետ մեկնում էր Դանիա, որտեղ Ֆրեդերիկսբորգում ամբողջ Եվրոպայից հավաքվում էին դանիական միապետերի արքայական հարազատները:

Ալեքսանդրա Դանիացի (ձախից) և նրա քույրը, այն ժամանակ դեռ ցեսարևնա Մարիա Ֆեոդորովնա, 1875

1877 թվականի գարնանը Ալեքսանդրան անցկացրեց Հունաստանում, ուր մեկնել էր բուժման և արքա եղբորը հյուընկալելու: Ռուս-թուրքական պատերազմի ժամանակ Ուելսի արքայադուստրը աջակցել է Ռուսաստանին և հանդես է եկել Օսմանյան կայսրության և Հունաստանի սահմանների վերանայման ի օգուտ վերջինիս: Հետագա երեք տարիներին նրա ավագ որդիները՝ Ալբերտ Վիկտորը և Գեորգը ամբողջ աշխարհով արտասահմանյան ուղևորության մեկնեցին ռազմա-ծովային նավատորմում իրենց ծառայության և ընդհանուր կրթության շրջանակներում: Հրաժեշտ տալով որդիներին, Ալեքսանդրան անընդհատ հեծկլտացել է ու ամբողջ նրանց ճանապարհորդության ընթացքում նամակներ է ուղարկել: 1881 թվականին ամուսինները մեկնեցին Սանկտ-Պետերբուրգ, որտեղ ներկայացնում էին մեծ բրիտանիայի արքունիքը կայսր Ալեքսանդր III և կայսրուհի Մարիա Ֆեոդորովնայի թագադրման ժամանակ: Գտնվելով Ռուսաստանում, Ալեքսանդրան իր ողջ ժամանակն անցկացրել է թագուհի քրոջ ընկերակցությամբ:

Որպես անգլիական գահի ժառանգորդ, Ուելսի արքայադուստրը կատարել է բազմաթիվ հասարակական պարտականություններ: Ըստ Վիկտորիա թագուհու խոսքերի.

Ալեքսանդրան ստանձնել է հանրային գործերը, լարվածությունից և հոգնածությունից ինձ ազտելով: Նա շուկաներ է բացում, համերգներ և հիվանդանոցներ է հաճախում իմ փոխարեն... նա երբեք չի դժգոհում, ընդհակառակը, փորձում է ապացուցել, որ դա նրան հաճույք է պատճառում, բայց ինձ համար շատ հոգնեցուցիչ զբաղմունք է:

Հասարակությունը միշտ ողջունել է թագավորական ընտանիքին: Մի օր, Իռլանդիայի Կորկ քաղաքում այցի ժամանակ, զույգը հանդիպել է դժգոհ ամբոխի, որը մեծամասամբ իռլանդական ազգայնականներից էր կազմված: Հավաքվածները սուլել են բարձրաստիճան հյուրերին, փայտերով և սև դրոշներով թափահարել: Ինչպես գրել են բրիտանական թերթերը, «չնայած ամբոխը կատաղած էր, Ալեքսանդրան բարեհամբույր էր և ժպտերես, իսկ հավաքված մարդկանց բնութագրել է որպես խանդավառ»: Այդ իռլանդական այցի ժամանակ Ալեքսանդրան Դուբլինում ստացել է Տրինիտի քոլեջի դոկտորի աստիճան: Նա հատուկ հոգածություն է ցուցաբերել Թագավորական հիվանդանոցիհարցերին, որը պարբերաբար հաճախել է: Այնտեղ ապագա թագուհին անձամբ ծանոթացել է Ջոզեֆ Մերիկի հետ, որը հայտնի էր որպես Մարդ-Փիղ մարմնի սարսափելի ձևախախտումների համար:

1892 թվականին ավագ որդու մահը մեծ հարված էր Ուելսի արքայադստեր համար: Նրա մահից հետո սենյակները, որտեղ ապրել էր արքայազնը, նրա անձնական իրերը և դիմանկարները մոր կարգադրությամբ մնացին նույն տեսքով, ինչպես արել էր Վիկտորիա թագուհին 1861 թվականին արքայազն Ալբերտի մահից հետո: Ավագ որդու մահվան կապակցությամբ Ալեքսանդրան ասել է. «Ես թաղեցի իմ հրեշտակին, իսկ նրա հետ նաև իմ երջանկությունը»: Մոր և երեխաների միջև պահպանված նամակները վկայում են նրանց մտերիմ հարաբերությունների մասին:

1894 թվականին Լիվադիայում մահացավ Ալեքսանդր III կայսրը: Նոր թագավոր դարձավ Ալեքսանդրայի եղբորորդի Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչը: Ալեքսանդրան երկուսուկես ամսով մեկնեց Ռուսաստան, որտեղ լիովին աջակցեց հարազատ քրոջը, որը ծանր էր տանում ամուսնու մահը: Ամուսնու, հոր, եղբոր և այլ ազգականների հետ Ալեքսանդրան մասնակցել է Սանկտ Պետերբուրգում կայացած կայսեր հուղարկավորությանը: 1896 թվականի մարտ-ապրիլ ամիսներին նա անցկացրել է Լազուրե ափին իր դստրերի՝ Վիկտորիայի և վերջերս ամուսնացած Մոդի ընկերակցությամբ, քրոջ՝ Մարիա Ֆեոդորովնայի և հարազատներից մեծ իշխաններ Գեորգիի և Միխայիլի հետ:

1898 թվականին մահացավ Ալեքսանդրայի մայրը՝ Դանիայի թագուհի Լուիզան: Հոկտեմբերի 15-ին բազմաթիվ հարազատներ էին ներկա Ռոսկիլդե տաճարում (դանիերեն Roskilde Domkirke) կայացած նրա հուղարկավորությանը:

Ուելսի արքայադուստր կոչումը Ալեքսանդրան կրել է ավելի երկար, քան մեկ ուրիշը դրանից առաջ և հետո:

Ալեքսանդրան թագադրման օրը. նկարիչ՝ Լյուկ Ֆիլդս, 1905 թվական, Թագավորական հավաքածու, Լոնդոն

Թագուհի

Կառավարում

1901 թվականի հունվարի 22-ին Վիկտորիա թագուհու մահից հետո Ալբերտ Էդուարդը, ով ընդունել է գահակալման Էդուարդ VII անունը, և Ալեքսանդրան դարձան բրիտանական միապետեր: Նույն տարում նոր թագուհուն շնորհվեց Կապիչի շքանշան: 1488 թվականից ի վեր նա եղավ առաջին տիկինը, որն արժանացել է այդ ասպետական պատվին: Երկու ամիս անց արքայազն Գեորգը, Յորքի դուքսը և նրա կին Վիկտորիա Մարիան մեկնեցին կայսրությունով մեկ շրջայցի, իրենց երեխաներին թողնելով թագավորի ու թագուհու խնամքի տակ: Ալեքսանդրան Գեորգի մի քանի երեխաների կնքամայրն էր. ապագա թագավոր Էդուարդ VIII, Քենթի դուքս Գեորգի և արքայադուստր Մարիայի, ինչպես նաև իր թոռ Ալեքսանդր Կոնաուտացու: Թագադրման արարողությունը նախատեսում էին անցկացնել 1902 թվականի հունիսին, Յորքի դքսի և նրա կնոջ վերադարձից հետո, սակայն այն տեղափոխվել է Էդուարդի կույր աղիքի բորբոքման պատճառով: Թագուհին զորահանդեսին և թագավորական ձիավարությանը ներկա եղավ առանց ամուսնու: Թագավորի վիրահատությունը կատարվել է վիրաբույժ Ֆրեդերիկ Տրիվզի ղեկավարությամբ: Ամուսնու ապաքինվելուց հետո, 1902 թվականի օգոստոսի 9-ին տեղի է ունեցել թագադրումը Լոնդոնի աբբայությունում: Նոր թագը, որում տեղադրված էր հայտնի Կոխինուր ադամանդը, Ալեքսանդրայի գլխին դրել է Յորքի արքեպիսկոպոս Ուիլյամ Մակլագանը (էջ 243-249):

Գահ բարձրանալուց հետո Ալեքսանդրայի պարտականությունների շրջանակը ընդլայնվել էր: Նա իր ծառաների և ֆրեյլինների (պալատական ազնվական տիկնայք) մեծ մասին պահպանել է իրենց պաշտոններում: Երկար տարիներ նրան որպես անձնական քարտուղար և ննջարանի վերահսկող է ծառայել լեդի Շառլոտա Նոլիսը: 1903 թվականի դեկտեմբերի 10-ին, երբ թագուհին գտնվում էր Սանդրինհեմում, Շառլոտայի սենյակում, որը գտնվում էր Ալեքսանդրայի անձնական հանգստի սենյակների ներքևում, առաստաղի գերանը սկսել է այրվել: Լեդի Նոլիսը պալատում տագնապ է բարձրացրել և Ալեքսանդրային անձամբ հանել է անվտանգ տեղ, որի համար ավելի ուշ պարգևատրվել է ոսկե մեդալով: Մեծ դքսուհի Մեկլեմբուրգ Ստրելիցկային ասել է. «Մենք պետք է արժանին մատուցենք ծեր Շառլոտին, քանի որ նա փրկեց թագուհու կյանքը»:

1905 թվականի մարտի 22-24 թագուհին իր կրտսեր դստրերի և փեսայի՝ արքայազն Կարլ Դանիացու (ապագա Նորվեգիայի թագավոր) ուղեկցությամբ իրականացրել է իր պաշտոնական այցը Պորտուգալիա՝ ի պատասխան պորտուգալական միապետերի Մեծ Բրիտանիա նախորդ տարվա այցի: Առաջին օրը Ալեքսանդրան հանդիպել է թագուհի Ամելիայի և այրիացած թագուհի Մարիա Պիայի հետ: Հաջորդ օրը Կարլ արքայազնի ուղեկցությամբ զբոսնել է քաղաքի կենտրոնում առանց պահակախմբի: Այցի վերջին օրը նա այցելել է քաղաք Սինտրա փեսայի հետ և ճաշել է այրիացած թագուհու ընկերակցությամբ: Նույն օրը հյուրերը մեկնել են տուն:

Ձմռանը 1905-1906 թվականի Յորքի դուքսը կնոջ հետ միասին կրկին մեկնել են արտերկիր՝ Բրիտանական Հնդկաստան, թողնելով թոռների խնամքը նախնիներին: Այդ ձմռանը 87 տարեկան հասակում իր դստեր Մարիա Ֆեոդորովնայի ձեռքերում մահացել է թագավորը՝ Դանիական արքա Քրիստիան IX, Ալեքսանդրայի հայրը: 1907 թվականին թագուհին քրոջ հետ  միասին Դանիայում փոքր Վիդերե վիլլա են գնել, որտեղ միասին շատ ժամանակ են անցկացրել որպես մասնավոր անձիք: 1908 թվականին թագուհին ամուսնու և Վիկտորիա դստեր հետ պաշտոնական այցով մեկնել է Ռուսական կայսրություն: 1909 թվականի գարնանը Էդուարդ VII, Ալեքսանդրան և այրիացած կայսրուհին Միջերկրական ծովով ճամփորդել են: Նրանք այցելել են Իտալիա, որտեղ կատարել են պաշտոնական այց թագավոր Վիկտոր Էմանուիլ III-ին և նրա տիկնոջը Ելենային:

Ալեքսանդրա 1904

Շատ կենսագիրներ գրում են, որ Ալեքսանդրային դիտավորյալ չեն ցույց տվել բազմաթիվ պետական թղթեր և սահմանափակել են արտասահմանյան այցերի քանակը, որ նա չկարողանար ազդել ամուսնու քաղաքական որոշումների վրա: Թագուհին դեմ է Գերմանիայի, նրա էքսպանսիայի և Եվրոպայի  քաղաքական ասպարեզում նրա հետ ցանկացած մերձեցմանը: Օրինակ, 1890 թվականին Ալեքսանդրան գրել է բաց ուղերձ է բրիտանացի նախարարներին ու զինծառայողներին, որում կոչ է արել չեղյալ հայտարարել բրիտանական կղզի Հելգոլանդը գերմանական գաղութ Զանզիբարի հետ փոխանակումը: Նա նշել է, որ կղզին ռազմավարական նշանակություն ունի Մեծ Բրիտանիայի համար և պատերազմի դեպքում, նա կարող է ետ մղել գերմանական ագրեսիան: Չնայած Ալեքսանդրայի ջանքերին, 1890 թվականի հուլիսի 1-ին ստորագրվեց կղզին գաղութի հետ փոխանակման Զանզիբարի պայմանագիրը: Գերմանացիները ամրապնդվել են Հելգոլանդում, և ըստ գրող Ռոբերտ Էնսօրի, Ալեքսանդրայի կանխատեսման համաձայն կղզին «հանցավոր գործողությունների և ծովում Գերմանիայի պաշտպանության անկյունաքարը դարձավ»: Գերմանական Frankfurter Zeitung թերթը Ալեքսանդրա թագուհուն և նրա կայսրուհի քրոջը անվանել է միջազգային հակագերմանական դավադրության կենտրոն: Ալեքսանդրան ամբողջ կյանքըում չի վստահել է իր եղբորորդին, գերմանական կայսեր Վիլհելմ II-ին, անվանելով նրան «մեր ներքին թշնամին»:

1910 թվականին Ալեքսանդրան բրիտանական միապետների տիկիններից առաջինն էր, որը ներկա է եղել մեծ Բրիտանիայի համայնքների Պալատի քննարկմանը: Երկու ժամ նա նստել է կանանց համար նախատեսված հատվածում, երբ քննարկվում էր օրինագծերի վրա լորդերի պալատի վետո դնելու իրավունքը վերացնելու մասին Պառլամենտի մասին օրենքը: Մասնավոր կարգով Ալեքսանդրան արտահայտել է այն ընդունելու իր անհամաձայնությունը: Դրանից հետո նա հեռացել է հունական կղզի Կերկիրա, որտեղ այցելել է եղբորը։ Գտնվելով արձակուրդում, նա թագավորի առողջության վատթարացման մասին լուր է ստացել և անմիջապես մեկնել է Լոնդոն: Նա ժամանել է թագավորի մահվանից մի քանի ժամ առաջ, որը տեղի է ունեցել գիշերը մայիսի 6-ին: Թագուհին անձամբ է նրան թթվածին տվել շնչառությունը հեշտացնելու համար նախատեսված բալոնից: Ալեքսանդրան տեղեկացրել է պալատական Ֆրեդերիկ Պոնսոբնիին: «Ես ինձ քար եմ զգում, որը չի կարող շնչել, չի կարողանում լաց լինել և հասկանալ, թե իրականում ինչ է կատարվում»: Նրա մահից հետո Ալեքսանդրան Բուքինգհեմյան պալատից տեղափոխվել է Մարլբորո հաուզ, պահպանելով Սանդրինգհեմը:

Այրիություն

Ալեքսանդրա թագուհի, 1923 թվական

Լինելով այրի՝ Ալեքսանդրան դարձել է մայր թագուհի նոր թագավորի Գեորգ V-ի ժամանակ: 1910 թվականից մինչև կյանքի վերջը նա կրել է նորին Մեծություն թագուհի Ալեքսանդրա տիտղոսը։ Ամուսնու մահից հետո առաջին ամիսներին Ալեքսանդրան չի մասնակցել հասարակական կյանքին և մեկուսացած ապրել է Սանդրինհեմում, որտեղ նրան այցելում էին միայն ամենամոտ ընկերներն ու հարազատները: Հաջորդ տարի որդու թագադրմանը նա չի մասնակցել: Այրիցած թագուհին շուտով վերադարձել է իր պարտականություններին: Նա զբաղվել է կրթության, առողջության, բարեգործության և քույրական գործի հարցերով: 1912 թվականից ամեն տարի անցկացվում է Ալեքսանդրա Ռոուզի օր, տոն, որը նվիրված է Դանիայի արքայադստեր Մեծ Բրիտանիա գալու 50-ամյակին: Այդ օրը հաշմանդամ մարդկանց պատրաստած արհեստական վարդերը վաճառքի են դրվում, իսկ ստացված գումարով օգնում են կին կամավորներինց, որոնք աշխատում են հիվանդանոցում։ Այժմ միջոցառման անցկացումը դրվել է թագուհու թոռնուհու վրա՝ արքայադուստր Ալեքսանդրա Քենթացիի: Ամուսնու մահից հետո թագուհին այսպես է բնորոշել իր հրապարակային կյանքը. «Ես չեմ հանձնվի. Ես առաջ կգնամ: Ես աշխատելու եմ մինչև վերջ»:

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ օտարերկրյա միապետներին և արքայազններին Վինձոր ամրոցի սուրբ Գեորգ մատուռում Կապիչի շքանշաններ փակցնելու սովորությունը, որով նրանց բարձրացնում էին ասպետական արժանապատվության պատվանդանին, հասարակության կողմից կոշտ քննադատության է արժանացել, քանի որ ասպետական շքանշանի արժանացած շատերը կռվում էին Մեծ Բրիտանիայի դեմ: Մայր-թագուհին միացել է «պոկել այդ սարսափելի գերմանական շքանշանները» պահանջին: Հասարակական ճնշման ներքո թագավորը զրկել է բոլոր գերմանական շքանշանակիրներին առավելության նշան շքանշանից: Ալեքսանդրան, սակայն պաշտպանել է իր արքայական ընտանիքի հեսենյան ազգականներին, որոնք իր կարծիքով «միայն զինվորներ էին կամ ենթականեր, որոնք կատարում են գերմանական դաժան տիրակալի հրամանները»: Թագուհին դեմ է եղել արքայազն Լյուդվիգ Բատենբերգցուն իր գերմանական ծագում ունենալու համար Առաջին ծովային լորդի պաշտոնից ազատելուն: Պատերազմի ընթացքում նա պարբերաբար հաճախել է հիվանդանոցներ և հոսպիտալներ, որտեղ շփվել է զինվորների հետ: 1915 թվականի հունվարի 19-ին, երբ թագուհին Սանդրինգհեմում էր գտնվում պալատի շրջակայքը ռմբակոծության ենթարկվեց Զեփելինից (անգլ.՝ Zeppelin): 1918 թվականի ամռանը Ալեքսանդրայի ազգական, նախկին ռուսական կայսր Նիկոլայ II-ը, նրա կինը (որը Էդուարդ VII թագավորի հարազատ քույրն էր), նրանց երեխաները սպասավորները գնդակահարվել են բոլշևիկների կողմից Եկատերինբուրգի Իտապատևյան տանը: Այրիացած թագուհին Գեորգ արքային խնդրել է միջոցներ ձեռնարկել իր քրոջը փրկելու համար, որը այն ժամանակ դստեր և մյուս Ռոմանովների հետ Ղրիմում էին գտնվում: 1919 թվականի մարտին Մարիա Ֆեոդորովնայի համար HMS Marlborough հատուկ գծանավն է ուղարկվել և Ղրիմում գտնվող Ռոմանովների ընտանիքի անդամներին արտասահման են տեղափոխել: Մայիսի 8-ին Ալեքսանդրան Լոնդոնում հանդիպել է քրոջ հետ: Թագուհու ջանքերի շնորհիվ նրա քրոջ համար հատուկ հիմնադրամ է ստեղծվել, որից նա անգլիայի թագավորից տարեկան 10 000 ֆունտ ստեռլինգ նպաստ է ստացել: Ալեքսանդրա թագուհին հատուկ ուշադրության է արժանացրել նրա կրտսեր թոռանը՝ արքայազն Ջոնին, որը էպիլեպսիայով հիվանդ էր և մեկուսացած ապրում էր իր դայակի հետ: Ի տարբերություն երեխայի ծնողների, թագուհին հաճախակի էր գնում Սանդրինգհեմ` թոռանը տեսակցության, մինչև 1919 թվականին նրա մահանալը: Երիտասարդ արքայազնը հուղարկավորվել է Ալեքսանդրայի նորածին որդու կողքին, սուրբ Մարիա Մագդալենայի եկեղեցում (էջ 285-293):

1920-ական թվականների սկզբին այրիացած թագուհին այցելել է մի քանի ընտանեկան հարսանիքներ, այդ թվում, կայսրուհի քրոջ ուղեկցությամբ, իր թոռան` Յորքի դուքս Ջորջի և տիկին Էլիզաբեթ Բոուզ Լայոնի, ապագա թագավորի ու թագուհու հարսանիքին: Մտերիմներից շատերը հավաստել են, որ պատերազմից հետո խիստ ծերացել էր, ինչը չէր նկատվել մինչև պատերազմական տարիները: Նա սկսել էր կրել մութ քողեր և շպարվում էր բավականին հաստ շերտով դիմահարդարվելով: Այդ պատճառով նրա դեմքը, ինչպես գրել են, «էմալի նման» էր երևում:

Այդ ժամանակից սկսած Ալեքսանդրան այլևս չի լքել Բրիտանական կղզիները: 1920 թվականին նրա աչքի արյունատար անոթը պայթեց, որի հետևանքով որոշ ժամանակ տեսողությունը վատացել էր: Կյանքի մայրամուտին թագուհին տառապում էր ամնեզիայից և խոսքի խնդիր ուներ: Այրիության ամբողջ ժամանակաշրջանում նրա միջնեկ դուստրը՝ արքայադուստր Վիկտորյան միշտ նրա կողքին է եղել։ Նրան հաճախակի այցելել է քույրը, որը Ղրիմից մեկնելուց հետո ապրում էր Դանիայում, Հվիդյորե վիլլայում: Այրիացած թագուհու մտերիմ ընկերուհիներից էր Հունաստանի թագուհի Օլգան, որն այդ ժամանակ ապրում էր Լոնդոնում` իր դուստր Մարիայի հետ:

1925 թվականի նոյեմբերի 15-ին թագուհին վերջին անգամ մի փոքր ուղևորություն է կատարել Սանդրինգհեմի շրջակայքով: Հաջորդ օրը պաշտոնական տեղեկագիր է արձակվել, որտեղ հաղորդվել է, որ Ալեքսանդրան մի քանի անգամ սրտի նոպաներ է ունեցել: Նա մահացել է 1925 թվականի նոյեմբերի 20-ին Սանդրինգհեմում: Նրա կողքին էին թագավորիը, թագուհին և նրանց երեխաները: Հուղարկավորվել է ամուսնու կողքին՝ Վինձոր ամրոցի Սուրբ Գեորգ մատուռում:

Ժառանգություն

Ալեքսանդրա թագուհու հուշարձան

1932 թվականի հունիսի 8-ին, Ալեքսանդրա Ռոուզի օրը Լոնդոնում բացվել է Ալեքսանդրա թագուհու հուշարձանը, որի հեղինակն է քանդակագործ Ալֆրեդ Գիլբերտը: Հուշարձանի բացման ժամանակ այդ առիթով հատուկ պատրաստված ձոն է կատարվել, որի երաժշտությունը գրել է հայտնի անգլիացի կոմպոզիտոր և թագավորական երաժշտության վարպետ Էդուարդ Էլգարը ճանաչված բանաստեղծ Ջոն Մեյսֆիլդի բառերի հիման վրա:

Մեծ Բրիտանիա տեղափոխվելով Ալեքսանդրան կարճ ժամանակում կարողացել է ժողովրդականություն նվաճել բրիտանական ժողովրդի շրջանում: Անգլիական թագաժառանգի հետ ամուսնության տարում ի պատիվ Ուելսի նոր արքայադստեր, նրա անունով է կոչվել վերջերս վերակառուցված Ալեքսանդրա պալատը և դրան հարող այգին: Մեծ Լոնդոնն ունի մոտ 67 ճանապարհներ և փողոցներ, որոնք կրում են բրիտանական թագուհու անունը: Մահդիստների ապստամբության (արաբերեն مهدي‎‎, ISO 233: mahdī օծյալ) ժամանակ վիրավորվածներին օգնություն ցուցաբերելու համար Ալեքսանդրան իր սեփական խնայողությունների հաշվին նավ է ուղարկել, որը ի պատիվ նրա կոչվել է «Ալեքսանդրա»: 1897 թվականին տեղի է ունեցել Վիկտորիա թագուհու գահակալության ադամանդե հոբելյանը: Ալեքսանդրայի ղեկավարությամբ Մեծ Բրիտանիայի աղքատ ընտանիքներից 40 000 բնակիչների համար ճաշկերույթ է կազմակերպել: Անգլո-բուրական պատերազմի ժամանակ նա բժշկական նավ է ուղարկել Աֆրիկա, որը կրել է «Ուելսի արքայադուստր» անունը: Ի հիշատակ թագուհու, Լոնդոնի Թագավորական հիվանդանոցում կանգնեցվել է Ալեքսանդրայի արձանը ամբողջ հասակով:

Թագավորական զույգի ֆինանսների վարման պարտականությունը, որոնցում Ալեքսանդրան ոչինչ չէր հասկանում, վերապահված էր եղել սըր Դիտոն Պրոբինին: Նրա թոռան՝ Էդուարդի, Վինձորի դքսի խոսքերով. «Թագուհու առատաձեռնությունը երբեմն տարակուսանք էր առաջացնում նրա ֆինանսական խորհրդատուների մոտ: Ամեն անգամ, երբ նա ֆինանսական օգնություն խնդրող նամակ էր ստանում, թագուհին անմիջապես ուղարկում էր գումարը, նույնիսկ չհավաստիանալով, թե ուղարկողը իրո՞ք կարիքի մեջ է, թե՝ ոչ»: Ալեքսանդրան ոչ մի ուշադրություն չէր դարձնում իր շռայլության մասին ծառայողների բողոքներին և հաճախ նրանցից հեռու էր մնում կամ ձևացնում էր, թե չի լսում:

Ամբողջ կյանքում Ալեքսանդրան հասարակությունից թաքցրել է պարանոցի վրայի ոչ մեծ սպին, հավանաբար, մանուկ հասակում վիրահատության հետքը: Թերությունը թաքցնելու համար նա հագնում էր չոկեր կամ բարձր օձիքներով զգեստներ: Ալեքսանդրայի շնորհիվ չոկերը հայտնի է դարձել բրիտանական հասարակությանը և ավելի քան 50 տարի նորաձև է համարվել: Ալեքսանդրան այնքան մեծ ազդեցություն է ունեցել նորաձևության վրա, որ երբ 1867 թվականին նա ռևմատիզմի ուժեղ նոպա է ունեցել և սկսել է կաղալ, շատ կանայք սկսել են պատճենել այդ հիվանդությունը, այն անվանելով Ալեքսանդրայի կաղություն: Նա կրել է Ռեդֆերն բրիտանական նորաձևության տան հագուստը: Գնումներ է կատարել Փարիզում Ժակ Դյուսեից կամ Ֆրոմոնտ տնից: Ալեքսանդրան իր զուգագուլպաներն անձամբ էր լցակարում, իսկ նրա հին զգեստները օգտագործվում էին կահույքի պաստառապատման համար:

1926 թվականին ծնված Ալեքսանդրայի թոռնուհին՝ արքայադուստր Եղիսաբեթ Ալեքսանդրա Մարիա Յորքցին, ապագա Եղիսաբեթ II, իր երկրորդ անունը՝ Ալեքսանդրա, ստացել է ի պատիվ նրա:

Մշակույթում

Ալեքսանդրա թագուհին ներկայացվել է մի քանի բրիտանական սերիալներում և ֆիլմերում.

• «Էդուարդ յոթերորդ» (անգլ.՝ Edward the King, 1975, դերակատար՝ Դեբորա Գրանդ, Հելեն Ռայան)
• «Լիլի» հեռուստասերիալ (անգլ.՝ Lillie (TV series), 1978, դերակատար՝ Աննա Ֆիրբենկ 
• «Մարդ Փիղ» (անգլ.՝ The Elephant Man, 1980, դերակատար՝ Հելեն Ռայան)
• «Միսիս Բրաուն» (անգլ.՝ Mrs Brown, 1997, դերակատար ՝Սառա Ստյուարտ
• Ամբողջ թագավորական շքախումբը (անգլ.՝ All the King's Men, 1999, դերակատար՝ Մեգի Սմիթ)
• «Կիրք» (անգլ.՝ Passion, 1999, Ջուլիա Բլեյք)
• «Կորած արքայազնը» (անգլ.՝ The Lost Prince, 2003, դերակատար՝ Բիբի Անդերսոն):
• Մարգարետ Լոքվուդի վերջին դերակատարումը եղել է Ալեքսանդրա թագուհու դերը Ռոյս Ռայթոնի «Մայրիկ» բեմադրությունում, 1980 թվականին:

Երեխաներ

Ալեքսանդրան և Էդուարդ VII-ը իրենց երեխաների հետ՝ Ջորջ, Վիկտորիա, Մոդ, Ալբերտ Վիկտոր և Լուիզա, ընտանեկան նկար, 1885

Թագավոր Էդուարդ VII-ի հետ համատեղ կյանքում Ալեքսանդրան ունեցել է վեց երեխա.

• Ալբերտ Վիկտոր Քրիստիան Էդվարդ (1864 հունվարի 8 - 1892 հունվարի 14), հորից հետո ժառանգել է գահը, 1890 թվականին կրել է Կլարենսի և Էվոնդեյլի դուքս տիտղոսը, որը նրա մահից հետո որևէ մեկին այլևս չի շնորհվել: Նշանված է եղել արքայադուստր Վիկտորիա Մարիա Թեքցու (անգլ.՝ Mary of Teck) հետ, որը Ֆրանց Թեքցի դքսի և արքայադուստր Մարիա Ադելաիդա Քեմբրիջցու միակ դուստրն էր: Մահացել է գրիպից, անժառանգ է եղել:
• Ջորջ Ֆրեդերիկ Էռնեստ Ալբերտ (1865 հունիսի 3 - 1936 հունվարի 20), 1892 թվականից կրել է Յորքի դուքս տիտղոսը: 1901 թվականին դարձել է Ուէլսի արքայազն, 1910 թվականից Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի թագավոր և Հնդկաստանի կայսր: Ամուսնացել է (1893) ավագ եղբոր հարսնացուի՝ արքայադուստր Վիկտորիա Մարիա Թեքցու հետ, ունեցել է հինգ որդի և մեկ դուստր, որոնց թվում՝ Էդուարդ VIII թագավորը և Գեորգ VI թագավորները՝ ներկայումս գործող թագուհի Եղիսաբեթ II-ի հայրը:
• Լուիզա Վիկտորիա Ալեքսանդրա Դագմար (1867 փետրվարի 20 - 1931 հունվարի 4), ամուսնացել է 1887 թվականին Ալեքսանդր Դաֆ, Ֆայֆի 1-ին դուքսի հետ, ունեցել է երկու դուստր և մի որդի, որը մահացած է ծնվել: 1905 թվականին հայրը՝ Էդուարդ VII-ը, նրան շնորհել է «թագավորական արքայադուստր» տիտղոսը:
• Վիկտորիա Բրիտանացի (1868 հուլիսի 6 - 1935 դեկտեմբերի 3), ամուսնացած չի եղել, ըստ ժամանակակիցների հավաստման, դստերը իրենից չհեռացնելու մոր ցանկության պատճառով:
• Մոդ Շառլոտա Մարիա Վիկտորիա (1869 նոյեմբերի 26 - 1938 նոյեմբերի 20), 1896 թվականին ամուսնացել է արքայազն Կարլ Դանիացու՝ իր զարմիկի, Դանիայի թագավոր Ֆրեդերիկ VIII և Լուիզա Շվեդացու երկրորդ որդու հետ: Սկզբնական շրջանում ապրել են Մեծ Բրիտանիայի և Դանիայի միջև, բայց 1905 թվականին, երբ Կարլը դարձավ Նորվեգիայի թագավոր, նրանք տեղափոխվել են նոր հայրենիք: Ունեցել են մեկ որդի՝ ապագա թագավոր Ուլաֆ V-ը, ներկայումս իշխող թագավոր Հարալդ V-ի հայրը:
• Ալեքսանդր Ջոն (ապրիլի 6-7, 1871), մահացել է ծնվելու հաջորդ օրը: Հուղարկավորված է Սանդրինգհեմում գտնվող Սուրբ Մարիա Մագթաղենացի եկեղեցում (անգլ.՝ St. Mary Magdalene Church, Sandringham):

Զինանշան, տիտղոսներ և ծագումնաբանություն

Զինանշան

Ալեքսանդրա Դանիացու զինանշանի հիմքում նրա ամուսնու և հոր զինանշաններն են: Վահանի գագաթին Սուրբ Էդուարդի թագն է: Կանաչ մարգագետնի վրա հենված վահանը բռնել են ոսկե ընձառյուծը, զինված մուգ կարմիրով և նույն գույնի թագով պսակված [ըմբոստ առյուծը զգոն է] և մահակով մորուքավոր վայրենին [անտառային մարդ]:

Վահանը կանացի է (շեղանկյուններով), բաժանված է երկու մասի:

Աջից անգլիական թագավորական զինանշանն է, որը չորս մասերի է բաժանված.

1-ին և 4-րդ մասերում մուգ կարմիր դաշտում լազուրով զինված երեք ոսկե ընձառյուծներ են (քայլող զգոն առյուծ), որոնք դասավորված են մեկը մյուսի վրա (Անգլիա)

2-րդ մասում, ոսկեզօծ դաշտում լազուրով զինված մուգ կարմիր առյուծ է, որը շրջապատված է երկկողմանի ծաղկած (ներսից ծաղկազարդ և դրսից հակառակ ծաղկազարդ) ներքին ժապավենագծով [ Շոտլանդիա ]

3-րդ մասում լազուրե դաշտում արծաթե լարերով ոսկե տավիղ է [ Իռլանդիա ]: Վահանը շրջապատված է Կապիչի շքանշան ժապավենով, որի լազուրե դաշտի վրա ոսկե մակագրություն կա. 

Honi soit qui mal y pense - Թող ամաչի այս մասին վատ մտածողը

Ձախից Գլյուքսբուրգների զինանշանն է: Վահանի մուգ կարմիր ֆոնը արծաթե խաչով չորս մասի է բաժանված (Դանեբրոգ).

1-ին մասում ոսկեզօծ դաշտի վրա երեք թագակիր լազուրե ընձառյուծներ [քայլող զգոն առյուծներ], մուգ կարմիրով զինված և մուգ կարմիր սրտերով շրջապատված [ Դանիա ] 

2-րդ մասում ոսկեզօծ դաշտի երկու լազուրե ընձառյուծներ են [քայլող զգոն առյուծներ], որոնք զինված են մուգ կարմիրով [ Շլեզվիգ ].

3-րդ մասը երեք մասից է, առաջինում լազուրե դաշտում երեք ոսկե թագ [ Կալմարյան ունիա ], երկրորդում՝ մուգ կարմիր դաշտում արծաթե վահանիկ՝ ոսկով պսակված թագով: Երրորդը երկու մասից է. վերևի լազուրե դաշտում արծաթե ոչխար, որը զինված է ոսկով [ Ֆարերյան կղզիներ ], ներքևի լազուրե դաշտում արծաթե սպիտակ արջ [ Գրենլանդիա ]

4-րդ մասը երկու կեսից է. վերևի ոսկեզօծ դաշտում մուգ կարմիրով զինված լազուրե ընձառյուծ [քայլող զգոն առյուծ], որը քայլում է 9 մուգ կարմիր սրտերի վրայով [ Գոթական թագավորություն ], ներքևի մուգ կարմիր դաշտում ոսկե թագով պսակված ոսկե դրակոն [ Վանդալների թագավորություն ]): 

Վահանի վրա վահանիկ կա, որը չորս մասանանի է.

1-ին մասի մուգ կարմիր դաշտում կիսված վահանիկն է (վերևում՝ արծաթ, ներքևում՝ մուգ կարմիր) շրջապատված եղինջի տերևի մասերով [ Հոլշտեյն ]

2-րդ մասում մուգ կարմիր դաշտում արծաթե կարապ է, որը թագադրված է ոսկե թագով. այն կրում է վզակապի նման

3-րդ մասի մուգ կարմիր դաշտում արծաթե ձիավոր է լատերով (զրահազգեստով), արծաթե ձիով, գլխավերևում բարձրացրած աջ ձեռքին նույն մետաղից սուր, ձախ ձեռքում լազուրե վահան ոսկե խաչով, թամբը և սանձը լազուրե են ոսկով երիզված, սրի բռնակը, հեծնելու հենակը, ամրագոտիները և մյուս մասերը ոսկեգույն են (Պոգոնյա)

4-րդ մուգ կարմիր դաշտում ձիու գլուխ է, որի վրայից ևս մեկ վահան կա: Վահանը երկու կեսից է. ձախում, ոսկե դաշտի վրա երկու մուգ կարմիր գոտներ են [ Օլդենբուրգներ ], աջում, լազուրե դաշտում ոսկե խաչ [ Դելմենհորսթ ]):

Տիտղոսներ

• Նորին Մեծություն արքայադուստր Շլեզվիգ Հոլշտեյն Զոնդենբուրգ Գլյուքսբուրգացի (1844 թվականի դեկտեմբերի 1 - 1853 թվականի հուլիսի 31)
• Նորին Մեծություն Դանիայի արքայադուստր (1853 թվականի հուլիսի 31 - 1858 թվականի դեկտեմբերի 21)
• Նորին թագավորական մեծություն Դանիայի արքայադուստր (1858 թվական դեկտեմբերի 21 - 1863 թվական մարտի 10)
• Նորին թագավորական մեծություն Ուելսի արքայադուստր (1863 թվականի մարտի 10 - 1901 թվականի հունվարի 22)
• Նորին Մեծություն մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի թագուհի, Հնդկաստանի կայսրուհի (1901 թվականի հունվարի 22 - 1910 թվականի մայիսի 6)
• Նորին Մեծություն Ալեքսանդրա թագուհի (1910 թվականի մայիսի 6 - 1925 թվականի նոյեմբերի 20)

Ծագումնաբանություն

Ալեքսադրա Դանիացի

16. Կարլ Անտոն Ավգուստ Շլեզվիգ Հոլշտայն Զոնդերբուրգ Բեքցի (1727—1759)               8. Ֆրիդրիխ Կարլ Լյուդվիգ (1757—1816) Շլեզվիգ Հոլշտայն Զոնդերբուրգ Բեքի դուքս                       17. Ֆրեդերիկա Դոնա Շլոբիտեն (1738—1786)               4. Ֆրիդրիխ Վիլհելմ (1785—1831) Շլեզվիգ Հոլշտայն Զոնդերբուրգ Գլյուքսբուրգի դուքս                             18. Կարլ Լեոպոլդ ֆոն Շլիբեն (1723—1788)               9. Ֆրեդերիկա ֆոն Շլիբեն (1757—1827)                       19. Մարիա Էլեոնորա ֆոն Լենֆորդ (1722—1800)               2. Կրիստիան IX (1818—1906) Դանիայի թագավոր                                   20. Ֆրիդրիխ II (1720—1785) Հեսսեն Կասելայի լանդգրաֆ               10. Կարլ (1744—1836) Հեսսեն Կասելայի լանդգրաֆ                       21. Մարիա Մեծ Բրիտանացի (1723—1772)               5. Լուիզա Կարոլինա Հեսսեն Կասելացի (1789—1867)                             22. Ֆրեդերիկ V (1723—1766) Դանիայի և Նորվեգիայի թագավոր               11. Լուիզա Դանիացի (1750—1831)                       23. Լուիզա Մեծ Բրիտանացի (1724—1751) Դանիայի թագավոր               1. Ալեքսանդրա Դանիացի                                         24. Ֆրիդրիխ II (1720—1785) Հեսսեն Կասելայի լանդգրաֆ               12. Ֆրիդրիխ (1747—1837) Հեսսեն Կասելայի լանդգրաֆ                       25. Մարիա Մեծ Բրիտանացի (1723—1772)               6. Վիլհելմ (1787—1867) Լանդգրաֆ Հեսսեն Կասելացի                             26. Կարլ Վիլհելմ Նասսաու Ուզինհենացի (1735—1803)               13. Կարոլինա Նասսաու Ուզինհենացի (1762—1823)                       27. Կարոլինա Ֆելիցիտաս Լեյնինգեն Դագսբուրգացի Կարոլինա Ֆելիցիտաս Լեյնինգեն Դագսբուրգի կոմսուհի (1734—1810)               3. Լուիզա Հեսսեն Կասելացի (1817-1898)                                   28. Ֆրեդերիկ V (1723—1766) Դանիայի և Նորվեգիայի թագավոր               14. Ֆրեդերիկ (1753—1805) Դանիայի և Նորվեգիայի թագադիր արքայազն                       29. Յուլիանա Մարիա Բրաունշվեյգ Վոլֆենբյուտելացի (1729—1796)               7. Լուիզա Շառլոտա Դանիացի (1789—1864)                             30. Լյուդվիգ Մեկլենբուրգացի (1725—1776) Մեկլենբուրգ Շվերինի թագադիր արքայազն               15. Սոֆիա Ֆրիդերիկա Մելենբուրգցի (1758—1794)                       31. Շառլոտա Սոֆիա Սաքսեն Կոբուրգ Զաալֆելդացի (1731—1810)

Գրականություն

• Aronson, Theo. The King in Love: Edward VII's Mistresses: Lillie Langtry, Daisy Warwick, Alice Keppel London. Harpercollins. 1988, 301 էջ ISBN 0-7195-4526-9 (անգլ.)
• Battiscombe, Georgina. Queen Alexandra. London. Constable, 1969, ISBN 0-09-456560-0 (անգլ.)
• Bentley-Cranch, Dana. Edward VII: Image of an Era 1841-1910. London. հրատ. Her Majesty's Stationery Office. 1992, 160 էջ ISBN 0-11-290508-0, ISBN 978-0-11-290508-0 (անգլ.)
• Brandreth, Gyles. Philip and Elizabeth: Portrait of a Marriage. London. Century 2004, 448 էջ, ISBN 0-7126-6103-4, ISBN 978-0-7126-6103-4 (անգլ.)
• Боханов, А.Н. Сердечные тайны дома Романовых. Москва. հրատ. Вече. 2008. 416 էջ, ISBN 978-5-9533-2760-2 (ռուս.)
• Боханов, А.Н. Мария Фёдоровна. Москва. հրատ. Вече. 2013. էջ 273—275, 314, 325, 385—387. 448 էջ ISBN 978-5-444-40138-5 (ռուս.)
• Duff, David. Alexandra: Princess and Queen. London. հրատ. Collin. 1980. 327 էջ, ISBN 0-00-216667-4, ISBN 978-0-00-216667-6 (անգլ.)
• Ensor, Robert. England 1870–1914. London. հրատ. Clarendon Press. 1936. 642 էջ, (անգլ.)
• Hough, Richard. Edward & Alexandra: Their Private And Public Lives. London. հրատ. Hodder & Stoddart. 1992. էջ 369, ISBN 0-340-55825-3, ISBN 978-0-340-55825-6 (անգլ.)
• Кларк, Стефан. Самый французский английский король. Жизнь и приключения Эдуарда VII. Москва. հրատ. РИПОЛ классик. 2015, 352 էջ, ISBN 978-5-386-08482-0 (ռուս.)
• Lehman, H. Eugene. Lives of England's Reigning and Consort Queens. London. հրատ. AuthorHouse. 2011. 707 էջ, (անգլ.)
• Meyrick, Broadley Alexander. The boyhood of a great king, 1841-1858: an account of the early years of the life of His Majesty Edward VII. London. հրատ. Harper and Brothers. 1906, 399 էջ, (անգլ.)
• Montgomery-Massingberd, Hugh. Burke's Royal Families of the World. London. հրատ. Burke's peerage. 1977, 594 էջ, ISBN 0-85011-029-7, ISBN 978-0-85011-029-6 (անգլ.)
• Nobre, Eduardo. Família Real - Álbum de Fotografia. Lisboa. հրատ. Quimera. 2002, 248 էջ, ISBN 978-972-589-088-2 (պորտ.)
• Pinches, John Harvey; Pinches, Rosemary. The Royal Heraldry of England. հրատ. Heraldry Today 1974, 334 էջեր, ISBN 0-900455-25-X, ISBN 978-0-900455-25-4 (անգլ.)
• Priestley, J. B. The Edwardians. London. հրատ. Heinemann. 1970, 302 էջեր, ISBN 0-434-60332-5 (անգլ.)
• Прокофьева Е.В., Скуратовская М.В. 100 великих свадеб. Москва. հրատ. Вече. 2012, 432 էջ ISBN 978-5-444-40060-9 (ռուս.)
• Rappaport, Helen Queen Victoria: A Biographical Companion. London. հրատ. ABC-CLIO, 2003, 465 էջ, ISBN 0-316-63003-9, ISBN 978-1-85109-355-7 (անգլ.)
• Эдуард, герцог Виндзорский A King's Story: The Memoirs of H.R.H. The Duke of Windsor K.G. London. հրատ. Cassell and Co. 1951, 435 էջ (անգլ.)
• Weinreb, Ben; Hibbert, Christopher The London Encyclopaedia. London. հրատ. Pan Macmillan. 2011, 1120 էջ, ISBN 0-230-73878-8, ISBN 978-0-230-73878-2 (անգլ.)
• Weir, Alison. Britain's Royal Families, The Complete Genealogy. London. հրատ. Random House. 2008. 400 էջ, ISBN 0-09-953973-X, ISBN 978-0-09-953973-5 (անգլ.)
• Williamson, David. Queen Alexandra; a Biography. London HardPress Publishing. 2012, 234 էջ ISBN 1-290-35028-0, ISBN 978-1-290-35028-0 (անգլ.)

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ալեքսանդրա Դանիացի կատեգորիայում։

Արտաքին հղումներ

• Alexandra Caroline Marie Charlotte Louise Julia zu Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg, Princess of Denmark (անգլ.)