Ազոտի (IV) օքսիդ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ազոտի (IV) օքսիդ
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգումԱզոտի (IV) օքսիդ
Քիմիական բանաձևNO₂
Մոլային զանգված7,6E−26 կիլոգրամ[1] գ/մոլ
Խտություն1,44 ± 0,01 գ/սմ³[2] գ/սմ³
Իոնիզացման էներգիա1,6E−18 ջոուլ[2][3] կՋ/մոլ
Հալման ջերմաստիճան15 ± 1 ℉[2] °C
Եռման ջերմաստիճան70 ± 1 ℉[2] °C
Գոյացան էնթալպիա33,1 կՋ/մոլ կՋ/մոլ
Գոլորշու ճնշում720 ± 1 mm Hg[2]
Քիմիական հատկություններ
Դիպոլ մոմենտ1,1E−30 Կլ·մ[3]
Դասակարգում
CAS համար10102-44-0
PubChem3032552
EINECS համար233-272-6
SMILESN(=O)[O]
ЕС233-272-6
RTECSQW9800000
ChEBI2297499
IDLH37,6 ± 0,1 mg/m³[2]
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Ազոտի (IV) օքսիդ ազոտի երկօքսիդ, «աղվեսի պոչ» երկատոմ բարդ անօրգանական միացություն է կազմված ազոտի և թթվածնի ատոմներից, ունի հետևյալ բանաձևը՝ NO2: Գորշ դարչնագույն, հեղձուցիչ հոտով, խեղդող, խիստ թունավոր գազ է։ Հեղուկ վիճակում դեղնավուն է։

Ֆիզիկական հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորական պայմաններում ազոտի երկօքսիդը գտնվում է խառնուրդում իր դիմերի՝ N2O4 հետ։ Դիմերի առաջացումը պայմանավորված է NO2-ի մոլեկուլում չզույգված էլեկտրոնի առկայությամբ։

140°C-ում ազոտի երկօքսիդը կազմված է միայն NO2-ի մոլեկուլներից և շատ մուգ, համարյա սև գունավորում ունի։

Եռման ջերմաստիճանում ազոտի երկօքսիդը դեղնավուն հեղուկ է, որը պարունակում է մոտ 0,1 % NO2:

+21°C-ից ցածր ջերմաստիճանում ազոտի երկօքսիդը անգույն կամ դեղնավուն (մոնոմերի առկայությամբ պայմանավորված) հեղուկ է։

-12°C-ից ցածր ջերմաստիճանում ազոտի երկօքսիդը սպիտակ բյուրեղային նյութ է՝ կազմված N2O4-ից։

Քիմիական հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • ԹԹվային օքսիդ է, օժտված մեծ քիմիական ակտիվությամբ։ Ուժեղ օքսիդիչ է փոխազդում է ոչ մետաղների հետ (ֆոսֆոր, ծծումբ և ածխածին

  • SO2 օսիդացնում է մինչև SO3: Այս ռեակցիայի վրա է հիմնված ծծմբական թթվի ստացման նիտրոզային եղանակը։

  • Քանի որ ազոտային թթուն անկայուն է NO2-ը տաք ջրում լուծելիս առաջանում է HNO3 և NO:

  • Ազոտի երկօքսիդը թթվածնի առկայությամբ ջրում լուծելիս առաջանում է միայն ազոտական թթու (NO2-ը ցուցաբերում է վերականգնիչ հատկություններ)։

  • Ալկալիների հետ փոխազդելիս NO2-ը առաջացնում է նիտրիտներ և նիտրատներ։

  • Հեղուկ NO2-ը կիրառվում է անջուր նիտրատների ստացման համար։

  • Փոխազդում է հալոգենների հետ։

Ստացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

.

,

  • Ազոտի օքսիդի և թթվածնի փոխազդեցությունից։

  • Ազոտի երկօքսիդ կարելի է ստանալ կապարի (II) օքսիդի քայքայումից։

  • Մշակվել է ազոտի երկօքսիդի ստացման ժամանակակից մեթոդ[4]։

Այս ռեակցիան մշակվել և իրականացվել է նոր քիմիական սարքի՝ NTO հրթիռային վառելիք (ըստ ԳՕՍՏ-ի և ISO 15859-5-2010-ի) օքսիդացնող գեներատորի միջոցով[5]։

Ստացման մյուս եղանակները ներկայացված են հոդվածում[4]։

Կիրառությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ազոտի երկօքսիդը կիրառվում է ծծմբական և ազոտական թթուների արտադրություններում։
  • Ազոտի երկօքսիդը օգտագործվում է որպես հրթիռային վառելանյութի օքսիդիչ։
  • Օգտագործվում է պայթուցիկ նյութերի արտադրության մեջ։

Ֆիզիոլոգիական ազդեցություն և թունավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազոտի երկօքսիդը խիստ թունավոր, ուժեղ օքսիդիչ նյութ է՝ գրանցված ուժեղ ներգործող թունավոր նյութերի ցանկում։ Մեծ չափաբաժիններով այն կարող է դառնալ ամենաուժեղ անօրգանական թույնը։ Նույնիսկ փոքր կոնցենտրացիաների դեպքում գրգռում է շնչուղիները, բարձր կոնցենտրացիաներում՝ առաջացնում է թոքային այտուց։ Գռգռում է լորձաթաղանթները։ Ազոտի երկօքսիդը ազդում է արյան բաղադրության վրա՝ նվազեցնելով հեմոգլոբինի պարունակությունը։

Մթնոլորտ արտանետված ազոտի օսիդները էկոլոգիական տեսանկյունից լուրջ վտանգ են ներկայացնում, քանի որ առաջացնում են թթվային անձրևներ։

«Աղվեսի պոչ»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազոտի երկօքսիդ

«Աղվեսի պոչ» անվանում են քիմիական գործարանների արտանետումներում պարունակվող ազոտի օքսիդներին (NOx): Անվանումը պայմանավորված է ազոտի երկօքսիդի գորշ-դարչնագույն գունավորմամբ։ Ցածր ջերմաստիճանում ազոտի երկօքսիդը վերածվում է անգույն դիմերի։ Ամռանը «աղվեսի պոչը» տեսանելի է, քանի որ արտանետված գազային խառնուրդում մոնոմերի կոնցենտրացիան մեծ է։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]