Աբու Հանիֆա Դինավարի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աբու Հանիֆա Դինավարի
արաբ․՝ أبو حنيفة الدِينَوَرِي‎‎
Ծնվել է828 կամ 815
Dinavar District, Sahneh County, Քերմանշահի նահանգ, Իրան
Մահացել է895[1] կամ 896
ՔաղաքացիությունԻրան
Դավանանքիսլամ
Մասնագիտությունաստղագետ, աշխարհագրագետ, մաթեմատիկոս, պատմաբան, աստղագուշակ, բուսաբան, կենսաբան, ճարտարագետ և բանաստեղծ
Գործունեության ոլորտաշխարհագրություն, բուսաբանություն և բանասիրություն
Տիրապետում է լեզուներինարաբերեն[1]

Աբու Հանիֆա Ահմադ իբն Դաուդ ադ-Դինավարի (պարսկերեն՝ ابوحنيفه دينوری, արաբ․՝ بن داود الدِينَوَرِي‎‎, 828 կամ 815, Dinavar District, Sahneh County, Քերմանշահի նահանգ, Իրան - 895[1] կամ 896[2]), իսլամական ոսկեդարի ժամանակաշրջանի հանրագիտակ գիտնական, աստղագիտության, գյուղատնտեսության, բուսաբանության, մետաղաձուլության, աշխարհագրության, մաթեմատիկայի, պատմության բնագավառների աշխատություների հեղինակ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախնիները ծագումով ներկայիս Իրանի արևմուտքում գտնվող Քերմանշահ նահանգի Դինավար տարածաշրջանից են (ուսումնասիրողների մի մասի կարծիքով՝ ապագա գիտնականը ինքն էլ հենց Դինավարում է ծնվել)։ Ուսանել ու դաստիարակվել է աբասյան խալիֆայության դարաշրջանի ավանդույթների ոգով. Սպահանում ուսումնասիրել է աստղագիտություն, մաթեմատիկա, մեխանիկա, Քուֆում ու Բասրայում՝ բանասիրություն և պոեզիա։

Դինավարիի հիմնական ուսուցիչները եղել են իր հայրը և Յաղուբ իբն ալ-Սիկկիթը։ Պատմական աղբյուրները նրան բնութագրում են որպես ավանդույթներին հավատարիմ անձնավորության[3]։

Դրանցում հիշատակվում է, որ Դինավարին հեղինակել է տասնվեց աշխատություն։ Առավելագույնս կարևորվում է նրա «Բույսերի գիրքը», մի աշխատություն, որի համար նրան համարում են արաբական բուսաբանության հիմնադիրը։ Բարձր են գնահատվում նաև Դինավարիի պատմագիտական աշխատությունները և հատկապես դրանցից երկուսը՝ «Քիթաբ ալ-ահբար աթ-թիվալ»-ը և «Անսաբ ալ-Աքրադ»-ը. առաջինը ներկայացնում է իսլամական համաշխարհային պատմությունը՝ սկսած Ալեքսանդր Մակեդոնացու ժամանակներից մինչև իններորդ դար, իսկ երկրորդը նվիրված է քուրդ ժողովրդի ծագումնաբանության ուսումնասիրությանը[4][5][6]։

Հանրագիտակ գիտնականի ազգային պատկանելության հարցը վեճերի տեղիք է տվել ուսումնասիրողների շրջանում։ Լյուդվիգ Ադամեկը գտնում է, որ նա քուրդ էր, «Իսլամի հանրագիտարան»-ը նրան դասում է արաբ գիտնականների շարքին, «Բրիտանական հանրագիտարան»-ը համարում է պարսիկ կամ քուրդ, «Իրանիկա»-ն էլ՝ պարսիկ[7][8][9][10][11]։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մաթեմատիկա և բնական գիտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Kitâb al-kusuf («Գիրք արևի խավարումների մասին»)
  2. Kitāb an-nabāt yufadiluh al-‘ulamā' fī ta’līfih (كتاب النبات يفضله العلماء في تأليفه), ‘Բույսեր
  3. Kitāb Al-Anwā (كتاب الانواء) 'Եղանակի մասին'
  4. Kitāb Al-qiblah wa'z-zawāl Աստղերով կողմնորոշվելու մասին
  5. Kitāb ḥisāb ad-dūr (كتاب حساب الدور), "Թվաբանություն/Շրջանագծի, շրջանի հաշվումներ
  6. Kitāb ar-rud ‘alā raṣd al-Iṣbhānī (كتاب الردّ على رصدٌ الاصفهانى)
  7. Kitāb al-baḥth fī ḥusā al-Hind (كتاب البحث في حسا الهند), Հնդկական թվաբանության վերլուծություն
  8. Kitāb al-jam’ wa'l-tafrīq (كتاب الجمع والتفريق); Գիրք թվաբանության/Գումարում և հանում
  9. Kitāb al-jabr wa-l-muqabila (كتاب الجبر والمقابلة), Հանրահաշիվ և հավասարում
  10. Kitāb nuwādr al-jabr (كتاب نوادرالجبر), Հանրահաշվական հազվադեպ ձևեր

Հասարակական գիտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Kitāb al-akhbār al-ṭiwāl (كتاب الاخبار الطوال), Ընդհանուր պատմություն
  2. Kitāb Kabīr (كتاب كبير) Մեծ գիրք (գիտությունների պատմության մասին)
  3. Kitāb al-faṣāha (كتاب الفصاحة), Գիրք ճարտասանության
  4. Kitāb al-buldān (كتاب البلدان), Քաղաքների (տարածաշրջանների) գիրք (աշխարհագրություն)"
  5. Kitāb ash-sh’ir wa-shu’arā’ (كتاب الشعر والشعراء), Պոեզիան և պոետները
  6. Kitāb al-Waṣāyā (كتاب الوصايا), Հանձնարարականներ
  7. Kitāb ma yulahan fīh al’āmma (كتاب ما يلحن فيه العامّة), Ինչպես շտկել խոսքի արատները
  8. Islâh al-mantiq (Խոսքի բարելավում)
  9. Ansâb al-Akrâd (Քրդերի նախնիները)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ Крачковский И. Ю. Избранные сочинения. — М., Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1957. — Т. 4. — С. 118.
  3. ↑ Nadim (al-) Abū al-Faraj M. i. Isḥāq (1970)։ Dodge Bayard, ed.։ Al-Fihrist։ New York & London: Columbia University Press։ էջ 172 
  4. ↑ "ad-Dīnawarī." Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 27 Dec. 2008
  5. ↑ Encyclopedia Iranica, “DĪNAVARĪ, ABŪ ḤANĪFA AḤMAD”, CHARLES PELLAT.
  6. ↑ Կաղապար:Obra citada, in Կաղապար:Obra citada
  7. ↑ Nadim (al-), 1970, II, էջ 981
  8. ↑ Cahen, 2006, էջ 198
  9. ↑ Pellat Charles։ «DĪNAVARĪ, ABŪ ḤANĪFA AḤMAD»։ ENCYCLOPÆDIA IRANICA։ Վերցված է 27 April 2016 
  10. ↑ Cahen Claude (2006)։ Young M.J.L., Latham J.D., Serjeant R.B., eds.։ Religion, learning, and science in the ʻAbbasid period (1. publ. ed.)։ Cambridge: Cambridge University Press։ էջ 198։ ISBN 978-0521028875։ «Abu Hanlfah al-DInawarl was a Persian of liberal outlook, who took an interest in botany among other sciences.» 
  11. ↑ Clarke Nicola (2018)։ «al-Dinawari»։ in Nicholson Oliver։ The Oxford Dictionary of Late Antiquity։ Oxford University Press։ էջ 484։ ISBN 978-0192562463 

[1]}}[2] [3][4]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Nicholson Oliver (2018)։ The Oxford Dictionary of Late Antiquity։ Oxford University Press 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
  1. ↑ al-Dinawari // Encyclopedia Britannica
  2. ↑ W. Adamec Ludwig (2009)։ Historical Dictionary of Islam։ Scarecrow Press։ էջ 84։ ISBN 978-0-8108-6161-9 
  3. ↑ Encyclopedia of Islam, ed., Th. Houtsma, Brill Academic, 1993 p. 977
  4. ↑ B. Lewin։ «al-DĪNAWARĪ» (անգլերեն)։ Brill։ doi:10.1163/1573-3912_islam_sim_1868 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աբու_Հանիֆա_Դինավարի&oldid=8732685» էջից