Աբդ ալ-Սալամ Արիֆ

Աբդ ալ-Սալամ Արիֆ; արաբ․՝ عبد السلام عارف‎‎
Ծնվել է	մարտի 21, 1921
Ծննդավայր	Բաղդադ, Mandatory Iraq
Մահացել է	ապրիլի 13, 1966 (45 տարեկան)
Մահվան վայր	Շատ ալ-Արաբ, Բասրա
Քաղաքացիություն	Իրաք
Կրոն	սուննի իսլամ
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ և ռազմական գործիչ
Զբաղեցրած պաշտոններ	Իրաքի նախագահ
Կուսակցություն	Arab Socialist Ba'ath Party – Iraq Region?
	Ստորագրություն;
	Abd as-Salam Arif Վիքիպահեստում

Աբդ ալ-Սալամ Մուհամմադ Արիֆ ալ-Ջումեյլի (արաբ․՝ عبد السلام محمد عارف الجميلي‎‎, մարտի 21, 1921(1921-03-21), Բաղդադ, Mandatory Iraq - ապրիլի 13, 1966(1966-04-13)^[1]^[2]^[3], Շատ ալ-Արաբ, Բասրա), իրաքցի զինվորական և քաղաքական գործիչ, ով եղել է Իրաքի երկրորդ նախագահը 1963 թվականից մինչև իր մահը՝ 1966 թվականին տեղի ունեցած ավիավթարից։ Նա առաջատար դեր է խաղացել հուլիսի 14-ի հեղափոխության ժամանակ, երբ Հաշեմիթյան միապետությունը տապալվել է 1958 թվականի հուլիսի 14-ին։

1958 թվականի հեղաշրջում և ընդհարում Քասիմի հետ

Աբդ ալ-Քարիմ Կասիմի և այլ իրաքցի զինվորականների հետ Արիֆը Իրաքի ազատ սպաների գաղտնի կազմակերպության անդամ էր: Քասիմի պես, Արիֆը բացառիկությամբ ծառայել է 1948 թվականի արաբա-իսրայելական անհաջող պատերազմի ընթացքում, որտեղ նա գրավել է ներկայիս Պաղեստինի Արևմտյան ափի տարածքում գտնվող Ջենին քաղաքը: 1958 թվականի ամռանը վարչապետ Նուրի ալ-Սաիդը հրամայել է Արիֆի գլխավորած իրաքյան զորքերին օգնել Հորդանանին՝ որպես Արաբական դաշնության համաձայնագրի մի մաս: Փոխարենը, սակայն, նա իր բանակային ստորաբաժանումները առաջնորդել է դեպի Բաղդադ և հուլիսի 14-ին հեղաշրջում սկսել Հաշեմիթյան միապետության դեմ: Քասիմը կառավարություն է ձևավորել Արիֆի նորահռչակ հանրապետության հիմքի վրա, իսկ Արիֆը՝ նրա գլխավոր աջակիցը, նշանակվել է փոխվարչապետ, ներքին գործերի նախարար և զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարի տեղակալ^[4]։

Այնուամենայնիվ, գրեթե անմիջապես, լարվածությունը թեժացել է պանարաբիստ Արիֆի և իրաքցի ազգայնական Քասիմի միջև, որին նույնպես աջակցել է Իրաքի կոմունիստական կուսակցությունը։ Առաջինն աջակցում էր Արաբական Միացյալ Հանրապետության միությանը, որը բաղկացած էր Եգիպտոսից և Սիրիայից, նախագահ Գամալ Աբդել Նասերի օրոք, սակայն Քասիմը դեմ էր դրան միանալուն: Արդյունքում երկու առաջնորդները պայքարի մեջ են մտել իշխանության համար, որն ավարտվել է Քասիմի հաղթանակով և սեպտեմբերի 12-ին Արիֆի պաշտոններից ազատմամբ: Նա Բոննում նշանակվել է դեսպան` ավելի ցածրաստիճան պաշտոնում։ Արիֆը հրաժարվել է ստանձնել այդ պաշտոնը և նոյեմբերի 4-ին Բաղդադ վերադառնալուց հետո անմիջապես ձերբակալվել է պետության դեմ դավադրության համար: 1959 թվականի փետրվարին նա մահվան է դատապարտվել Ռաշիդ Ալի ալ-Գայլանիի հետ^[4]։ Քասիմը նրան ազատ է արձակել 1961 թվականի նոյեմբերին^[5]։

Իրաքի նախագահ

Քասիմը պաշտոնանկ է արվել 1963 թվականի փետրվարի 8-ին բաասիստների, բանակային ստորաբաժանումների և այլ պանարաբիստական խմբավորումների կոալիցիայի կողմից: Արիֆը նախկինում ընտրվել է որպես Իրաքի հեղափոխական հրամանատարական խորհրդի ղեկավար, իսկ հեղաշրջումից հետո, շնորհիվ իր ժողովրդականության, ընտրվել է Իրաքի նախագահ^[5]։ Քասիմը խնդրել է Արիֆին իրեն աքսորել` մահապատժի փոխարեն և հիշեցրել է նրան, որ երկու տարի առաջ նա իրեն ազատել էր մահապատժից: Այնուամենայնիվ, Արիֆը պահանջել է, որ Քասիմը երդվի Ղուրանով, որ հենց ինքը՝ Արիֆն է եղել 1958 թվականի հեղաշրջման իրական առաջնորդը: Քասիմը հրաժարվել է և արդյունքում մահապատժի ենթարկվել^[6]։

Թեև նա ընտրվել է որպես նախագահ, Բաասի գլխավոր քարտուղար Ալի Սալիհ ալ-Սաադին և Բաասի վարչապետ Ահմեդ Հասան ալ-Բաքրն ավելի շատ իշխանություն ունեին: 1963 թվականի մարտին Սիրիայում Բաասիստների գլխավորած հեղաշրջումից հետո Արիֆը Սիրիայի և Եգիպտոսի հետ միասնության բանակցություններ է սկսել: Հուլիսին Նասերի հետ վիճաբանությունից հետո Իրաքի բաասական կառավարությունը նստավայրից հեռացրել է բոլոր ոչ բաասական անդամներին՝ չնայած Արիֆի Նասերին ցուցաբերած աջակցության^[5]։ Նոյեմբերի 18-ին Արիֆը, բանակում դժգոհ անձանց աջակցությամբ, օգտվել է Բաասի միջև տեղի ունեցած պառակտումից, որը թուլացրել է կուսակցությունը, և հեռացրել է նրանց անդամներին կառավարությունից: Արիֆը ձևավորել է նոր կառավարություն՝ պահպանելով մի քանի բաասականներ, բայց հիմնականում կազմված նասերիստական բանակի սպաներից և տեխնոկրատներից: Նա պահպանել է իր նախագահությունը և իրեն նշանակել շտաբի պետ։ Մեկ ամիս անց նա վերջին պաշտոնը հանձնել է իր եղբորը՝ գեներալ Աբդ ալ-Ռահման Արիֆին, իսկ նախագահությունը՝ իր վստահելի գեներալ-լեյտենանտ Թահիր Յահյային^[7]։ 1964 թվականի աշնանը, Բաասը փորձել է հեռացնել Արիֆին, բայց ձախողվել է, երբ նրանց դավադրությունը բացահայտվել է: Արիֆը ձերբակալել է դավադիրներին, այդ թվում՝ Սադդամ Հուսեյնին^[8]։

1964 թվականի մայիսի 26-ին Արիֆը Եգիպտոսի հետ համատեղ ստեղծել է միասնական նախագահական խորհուրդը: Հուլիսի 14-ին՝ հեղափոխության տարեդարձի օրը, նա հայտարարել է Իրաքի Արաբական Սոցիալիստական Միության (ASU) ստեղծման մասին՝ այն գնահատելով որպես «արաբական սոցիալիզմի ներքո արաբական ազգի միասնության կառուցման սկիզբ»: Այն իր կառուցվածքով գրեթե նույնն էր, ինչ Եգիպտոսի Արաբական Սոցիալիստական Միությունը, և ինչպես Եգիպտոսում, արաբական ազգայնական կուսակցություններից շատերը լուծարվել և վերացել են միության կողմից^[7]։ Նաև բոլոր բանկերը և ավելի քան երեսուն իրաքյան խոշոր ձեռնարկություններ են ազգայնացվել: Արիֆը ձեռնարկել է այս միջոցները՝ Իրաքը Եգիպտոսի հետ բարեկամացնելու համար, որպեսզի նպաստի միասնության ամրապնդմանը, և դեկտեմբերի 20-ին հայտարարվել են միասնության ծրագրերի մասին: Չնայած դրան, 1965 թվականի հուլիսին նասերիստական նախարարները հրաժարական են տվել Իրաքի կառավարությունից^[9]։

Նախագահ Արիֆը մեծ դեր է խաղացել Իրաքում շինարարությունը խրախուսելու և երկրի ենթակառուցվածքների զարգացման գործում^[10]։

Մահ

1966 թվականի ապրիլի 13-ին Արիֆը զոհվել է Իրաքի Հավիլանդի օդանավի ավիավթարից, Բասրայի օդանավակայանից մոտ 10 կիլոմետր հեռավորության վրա, և նախագահի պաշտոնում նրան փոխարինել է եղբայրը՝ Աբդ ալ-Ռահմանը^[9]^[11]։ Այն ժամանակվա հաշվետվությունները ցույց են տալիս, որ Արիֆը մահացել է ուղղաթիռի վթարի հետևանքով: Աբդ ալ-Ռահման ալ-Բազազը երեք օրով դարձել է նախագահի պաշտոնակատար, և նախագահի պաշտոնի համար պայքար է սկսվել։ Պաշտպանության խորհրդի և կառավարության առաջին նիստում նախագահ ընտրվելու համար Ալ-Բազազին անհրաժեշտ էր ձայների երկու երրորդի մեծամասնությունը: Ալ-Բազազը ձախողվել է, և նախագահ է ընտրվել Աբդ ալ-Ռահման Արիֆը։ Նրան բանակի սպաները համարել են ավելի թույլ և ավելի հեշտ մանիպուլյացիայի ենթարկվող, քան իր եղբայրն էր^[12]։

Ընտանիք

2004 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Արիֆի դուստրը՝ Սանաա Աբդ ալ-Սալամը, և նրա ամուսինը՝ Վամիթ Աբդ ալ-Ռազակ Սաիդ ալ-Կադիրին, սպանվել են Բաղդադի իրենց տանը անհայտ հաձակվողների կողմից: Ռաֆալ Ալկադիրին՝ նրանց 22-ամյա որդին, առևանգվել է^[13] և ավելի ուշ սպանվել։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Encyclopædia Britannica
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Munzinger Personen (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 Ismael, Ismael, and Abu Jaber, 1991, pp. 158–159.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Ismael, Ismael, and Abu Jaber, 1991, p.163.
↑ Ajami, 2006, pp. 185–186.
↑ ^7,0 ^7,1 Ismael, Ismael, and Abu Jaber, 1991, pp. 164–165.
↑ Reich, 1990, p. 241.
↑ ^9,0 ^9,1 Ismael, Ismael, and Abu Jaber, 1991, p. 166.
↑ Tripp, Charles (2010). A History of Iraq. Cambridge University Press. էջ 177. ISBN 978-0-5215-2900-6.
↑ Harro Ranter. «incident». aviation-safety.net.
↑ Tripp, Charles (2010). A History of Iraq. Cambridge University Press. ISBN 978-0-5215-2900-6.
↑ Iraqi voter registration site attacked CNN, 18 December 2004

Մատենագրություն

Fouad Ajami (2006), The Foreigner's Gift: The Americans, the Arabs, and the Iraqis in Iraq, University Press of Florida, ISBN 0-7432-3667-X
Tareq Y. Ismael; Jacqueline S. Ismael; Kamal Abu Jaber (1991), Politics and Government in the Middle East and North Africa, Simon and Schuster, ISBN 0-8130-1043-8
Bernard Reich (1990), Political Leaders of the Contemporary Middle East and North Africa: A Biographical Dictionary, Greenwood Publishing Group, ISBN 0-313-26213-6

Քաղաքական պաշտոններ
Նախորդող՝ Մուհամադ Նայիբ ար-Ռուբայի	Իրաքի նախագահ 1963թ․, փետրվարի 8 –1966թ․, ապրիլի 13	Հաջորդող՝ Աբդ ալ-Ռահման ալ-Բազազ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աբդ ալ-Սալամ Արիֆ» հոդվածին։

[_bddaa7266e1a2a03-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Encyclopædia Britannica

[_4d720c71e341e7cb-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_aab57258ac9f752c-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Munzinger Personen (գերմ.)

[IIA1583-4] 4,0 ^4,1 Ismael, Ismael, and Abu Jaber, 1991, pp. 158–159.

[IIA1634-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Ismael, Ismael, and Abu Jaber, 1991, p.163.

[6] Ajami, 2006, pp. 185–186.

[IIA1653-7] 7,0 ^7,1 Ismael, Ismael, and Abu Jaber, 1991, pp. 164–165.

[8] Reich, 1990, p. 241.

[IIA1663-9] 9,0 ^9,1 Ismael, Ismael, and Abu Jaber, 1991, p. 166.

[10] Tripp, Charles (2010). A History of Iraq. Cambridge University Press. էջ 177. ISBN 978-0-5215-2900-6.

[11] Harro Ranter. «incident». aviation-safety.net.

[12] Tripp, Charles (2010). A History of Iraq. Cambridge University Press. ISBN 978-0-5215-2900-6.

[13] Iraqi voter registration site attacked CNN, 18 December 2004

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]