Jump to content

Աբդ ալ-Կադիր Գիլանի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աբդ ալ-Կադիր Գիլանի
արաբ․՝ عبد القادر الجيلاني‎‎ և պարս.՝ عبدالقادر گیلانی
Ծնվել էմարտի 17, 1078
ԾննդավայրԱմոլ, Central District, Ամոլ, Մազանդարան, Իրան
Մահացել էփետրվարի 14, 1166 (87 տարեկան)
Մահվան վայրԲաղդադ, Իրաք, Աբբասյան խալիֆայություն
Քաղաքացիություն Աբբասյան խալիֆայություն
Կրոնիսլամ և սուննի իսլամ
ԵրկերFutuh al-Ghayb?, Al-Ghunya li-ṭālibī ṭarīq al-ḥaqq? և Al-Fuyudat al-Rabbaniyya?
Մասնագիտությունբանաստեղծ, ֆաքիհ և Սուֆի
Ծնողներհայր՝ Աբու Սալեհ
 Abdul-Qadir Gilani Վիքիպահեստում

Աբդ ալ-Կադիր Գիլանի (պարս.՝ عبدالقادر گیلانی, արաբ․՝ عبد القادر الجيلاني‎‎), հանբալիական դպրոցի ներկայացուցիչ, քարոզիչ, սուֆի առաջնորդ, որը եղել է սուֆիական ամենահին միաբանություններից մեկի՝ Կադիրիական միաբանության հիմնադիր[1]։

Նա ծնվել է 1077 կամ 1078 թվականին Պարսկաստանի Գիլան նահանգի Ռեզվանշահր շրջանի Նաիֆ քաղաքում և մահացել է 1166 թվականին Բաղդադում[2][3]։

Նրա համար օգտագործվող հարգալից «Muhiyudin»-ը արտահայտում է նրա կարգավիճակը շատ սուֆիների շրջանում որպես «կրոնի վերակենդանացնող»[4]։ Գիլանին (արաբ․՝ al-Jilani) վերաբերում է նրա ծննդավայրին՝ Գիլան քաղաքին[5][6]։ Գիլանին, սակայն, նաև կրել է Բաղդադի էպիտետը, որը վերաբերում է Բաղդադ քաղաքին, որտեղ նա բնակվել է և թաղվել։ Նա նաև հայտնի է որպես Գաութ ալ-Ազամ[7][8]։

Գիլանին ծնվել է 1077 կամ 1078 թվականին։ Չնայած նա բավականին հայտնի է, նրա ծագումը պարզ չէ[1]։ Նրա հայրը (կամ միգուցե պապը) ունեցել է իրանական Ջանգի Դուստ անունը[1][9], որը ցույց է տալիս, որ Գիլանին ունեցել է իրանական ծագում[9]։ Նրա նիսբան, այսինքն՝ ազգանուն-ածականը, որը մատնանշում է ծագման վայրը կամ նախնիներին, նշանակում է «Գիլանից», որը իրանական տարածք է Կասպից ծովի հարավարևմտյան ափին․ այն կապ չունի գիլանցիների անվան հետ[1]։

Բաղդադում ապրելիս Գիլանիին կոչել են աջամի (ոչ արաբ), որը, ըստ Բրյուս Լորենսի, կարող է պայմանավորված լինել նրանով, որ Գիլանին արաբերենին զուգահեռ խոսել է պարսկերեն[9]։ Ըստ 15-րդ դարի պատմիչ Իբն Տաղրիբիրդի (մահացեկ է 1470 թվականին) «Ալ-Նուժում ազ-զահիրայի»՝ Գիլանին ծնվել է Իրաքի Ջիլ քաղաքում, սակայն այս փաստարկը ֆրանսիացի պատմաբան Ժակլին Չաբին հարցականի տակ է դրել է[1]։ Շատ պատմաբաններ (այդ թվում Լորենսը) համարում են, որ Գիլանին ծնվել է Գիլանում[9][10][11]։ Այն ժամանակ այս շրջանը քաղաքականապես կիսանկախ է եղել և բաժանված է եղել տարբեր կլանների տեղական ցեղապետերի միջև[12]։

Կարծիք կա, որ Գիլանին Մուհամմադի թոռ Հասան իբն Ալիի ժառանգներից է․ այս պնդումը հատկապես ընդունված է մուսուլմանների շրջանում, այդ թվում՝ Կադիրիական միաբանության[1]։ Ըստ Լորենսի՝ այս պնդումը չի համապատասխանում Գիլանիի պարսկական ծագմանը, և համարում է «եռանդուն սրբախոսների» կարծիք[9]։

Գիլանին իր կյանքի վաղ տարիներն անցկացրել է Գիլանում՝ իր ծննդավայրում։ 1095 թվականին տեղափոխվել է Բաղդադ։ Այնտեղ նա ուսանել է հանբալիական իրավունք Աբու Սաեդ Մուբարաք Մախզումիի և իբն Աքիլի վերահսկողությամբ[13][14]։ Նա հադիսները ուսումնասիրել է Աբու Մուհամմադ Ջաֆար աս-Սարաջի հետ միասին[14]։ Նրա սուֆի հոգևոր ուսուցիչը եղել է Աբուլ-Խաիր Համմադ իբն Մուսլիմ ադ-Դաբբասը[15]։ Կրթություն ստանալուց հետո հեռացել է Բաղդադից։ Նա 25 տարի անցկացրել է Իրաքի անապատներում դեգերելով[16]։

Իրավունքի դպրոց

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիլանին պատկանել է շաֆիական և հանբալիական իրավունքի դպրոցներին։ Նա շաֆիական իրավագիտությունը (ֆիկհ) հավասարազոր է համարել հանբալիական մազհաբին և ֆաթվաներ է տվել համաձայն երկու դպրոցների իրավագիտական մոտեցումների։ Այս պատճառով էլ ան-Նավավին գովաբանել է Գիլանիին իր Բուսթան ալ-Արիֆին (Հոգևոր վարպետների այգի) գրքում՝ նրա մասին ասելով․

Շեյխ Աբդ ալ-Կադիր Գիլանի մզկիթը Բաղդադում 1925 թվականին
Մենք Բաղդադի շեյխ Մուհյի ադ-Դին Աբդ ալ-Կադիր ալ-Գիլանիից՝ Բաղդադում շաֆիների և հանբալիների շեյխից, ավելի արժանապատիվ ոչ ոքի չենք ճանաչում, թող Ալլահը գոհ լինի նրանից[17]։

1127 թվականին Գիլանին վերադարձել է Բաղդադ և սկսել է քարոզել հանրության շրջանում[3]։ Նա միացել է իր ուսուցիչ ալ-Մախզումիի ուսուցչական կազմին և հայտնի է եղել աշակերտների շրջանում։ Առավոտյան նա ուսուցանել է հադիս և թաֆսիր, իսկ կեսօրին՝ Ղուրանի առաքինությունները։ Կարծիք կա, որ նա եղել է լավ քարոզիչ, որը կարողացել է բազմաթիվ հրեաների և քրիստոնյաների կրոնափոխ անել և սուֆիական միստիցիզմը ներմուծել է իսլամական օրենքի մեջ[3]։

Ալ-Գիլանին մահացել է 1166 թվականին և թաղվել է Բաղդադում։ Նրա ուրսը (սուֆի սրբի մահվան տարելից) նշվում է Ռաբի ալ-Թանի ամսվա 11-ին[9]։

«Մուհյի ադ-Դին ալ-Գիլանիի տեսիլը» օսմանյան (1595) ձեռագիր «Նաֆահաթ ալ-ունս»-ից (Ընկերակցության շունչեր, հեղինակ՝ Ջամի) մանրանկար, Չեսթեր Բիթի գրադարան

Սեֆյան շահ Իսմայիլ I-ի կառավարման օրոք Գիլանիի սրբավայրը ոչնչացվել է[18]։ Սակայն 1535 թվականին օսմանյան սուլթան Սուլեյման Փառահեղի հրամանով սրբավայրի վրա գմբեթավոր շինություն է կառուցել[19]։

Ազդեցություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շեյխ Աբդ ալ-Կադիր Գիլանին հազարավոր մարդկանց է հավատափոխ արել իր կարեկցող և ներառական մոտեցումների միջոցով։ Ներքին մաքրագործման, աստվածային սիրո և բարոյական կյանքի վրա նրա կատարած շեշտը շատ տարբեր ծագում ունեցող մարդկանց է գրավել[20]։ Շեյխ Աբդ ալ-Կադիր Գիլանիի ամենամեծ ներդրումներից մեկը եղել է Բաղդադում Քադիրիա դպրոցի հիմնադրումը։ Այս կառույցը դարձել է իսլամական կրթության կենտրոն՝ գրավելով աշակերտների տարբեր շրջաններից։ Ուսումնական ծրագիրը ներառել է Ղուրանի, հադիսների, ֆիքհի (իսլամական իրավագիտություն) և թասավուֆի (սուֆիզմ) ուսումնասիրություն՝ տալով բազմակողմանի կրոնական կրթություն[21]։ Շեյխ Աբդ ալ-Կադիր Գիլանիի ազդեցությունը տարածվել է իր ժամանակի քաղաքական և ռազմական առաջնորդների վրա։ Նրա ուսմունքները ոգեշնչել են ղեկավարներին կիրառել ավելի արդար և բարոյական կառավարման մեխանիզմներ։ Այնպիսի հայտնի կերպարներ, ինչպիսիք են Նուր ադ-Դին Զանգին և Սալահ ադ-Դին Այուբը, հարգել և հետևել են շեյխի քարոզած սկզբունքներին, որն էլ իր ներդրումն է ունեցել նրանց բարեփոխումների և հաջողությունների մեջ[22]։

  • Kitab Sirr al-Asrar wa Mazhar al-Anwar (Գաղտնիքների գաղտնիքի և լույսի հայտնության գիրք)
  • Futuh al ghaib (Անտեսանելիի գաղտնիքները)
  • Jila' al-Khatir (Սրտի մաքրագործումը)
  • Ghunyat al-Ṭalibeen غنیہ الطالیبین (Գանձ որոնողների համար)[23]
  • Al-Fuyudat al-Rabbaniya (Տերունական շնորհի էմանացիաներ)
  • Khamsata 'Ashara Maktuban (15 նամակներ)
  • Kibriyat e Ahmar
  • Դրախտի և դժոխքի համառոտ նկարագրություն[24]
  • al-Fatḥ ar-Rabbānī (Վսեմ հայտնություն)

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Chabbi, 2009
  2. W. Braune, Abd al-Kadir al-Djilani, The Encyclopaedia of Islam, Vol. I, ed. H.A.R Gibb, J.H.Kramers, E. Levi-Provencal, J. Schacht, (Brill, 1986), 69; "authorities are unanimous in stating that he was a Persian from Nayf (Nif) in Djilan, south of the Caspian Sea."
  3. 3,0 3,1 3,2 'Abd al-Qadir al-JilaniԲրիտանիկա հանրագիտարանում
  4. Mihr-e-munīr: biography of Hadrat Syed Pīr Meher Alī Shāh pg 21, Muhammad Fādil Khān, Faid Ahmad. Sajjadah Nashinan of Golra Sharif, Islamabad (1998).
  5. Encyclopaedia of religion and ethics: volume 1. (A – Art). Part 1. (A – Algonquins) pg 10. Hastings, James and Selbie, John A. Adamant Media corporation. (2001), "and he was probably of Persian origin."
  6. The Sufi orders in Islam, 2nd edition, pg 32. Triingham, J. Spencer and Voll, John O. Oxford University Press US, (1998), "The Hanafi Qadirriya is also included since 'Abd al-Qadir, of Persian origin was contemporary of the other two."
  7. Devotional Islam and politics in British India: [Ahmad Riza Khan] Barelwi and his movement, 1870–1920, pg 144, Sanyal, Usha Oxford University Press US, 19 August 1999. 0-19-564862-5 978-0-19-564862-1.
  8. Indo-iranica pg 7. The Iran Society, Calcutta, India. (1985).
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Lawrence, 1982, էջեր 132–133
  10. Anwar, 2009
  11. Jonathan, Karamustafa
  12. Madelung, 2001, էջեր 634–635
  13. Campo, Juan Eduardo (2009). «Abd al-Qadir al-Jilani». Encyclopedia of Islam (անգլերեն). Infobase Publishing. էջ 4. ISBN 9781438126968.
  14. 14,0 14,1 Gibb, H.A.R.; Kramers, J.H.; Levi-Provencal, E.; Schacht, J. (1986). Encyclopaedia of Islam. Vol. I (A-B) (New ed.). Leiden, Netherlands: Brill. էջ 69. ISBN 978-9004081147.
  15. Malise Ruthven, Islam in the World, p 243. 0195305035
  16. Esposito J. L. The Oxford dictionary of Islam. p160. 0199757267
  17. 'Abd al-Qadir al-Jilani (20 January 2019). Jamal al-Din Faleh al-Kilani [in արաբերեն] (ed.). Futuh al-Ghayb ("Revelations of the Unseen") (արաբերեն).
  18. A.A. Duri, Baghdad, The Encyclopaedia of Islam, Vol. I, 903.
  19. W. Braune, Abd al-Kadir al-Djilani, The Encyclopaedia of Islam, Vol. I, 70.
  20. Renard, John (2004). Knowledge of God in Classical Sufism: Foundations of Islamic Mystical Theology (English). Paulist Press (published July 1, 2004). էջեր 202–205. ISBN 978-0809140305.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  21. Algar, Hamid (1999). Sufism: Principles & Practice (English). Islamic Pubns Intl (published January 1, 1999). էջեր 103–106. ISBN 978-1889999029.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  22. W. Ernst, Carl (1997). The Shambhala Guide to Sufism (English). Shambhala (published September 23, 1997). էջեր 124-126. ISBN 978-1570621802.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  23. Al-Qahtani, Sheik Saeed bin Misfer (1997). Sheikh Abdul Qadir Al-Jilani and his Belief and Sufi views (արաբերեն). Library of Al-Madinah Al-Munawwarah. էջ 133.
  24. «A concise description of Jannah & Jahannam, the garden of paradise and the fire of hell: excerpted from 'Sufficient provision for seekers of the Path of Truth (Al-Ghunya li-Tālibi al-Ḥaqq)». WorldCat.org (անգլերեն). Վերցված է 2022-11-03-ին.
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են