Աբաս իբն Ֆիրնաս
Աբաս իբն Ֆիրնաս արաբ․՝ عباس بن فرناس | |
---|---|
![]() | |
Ծնվել է | 810[1] Ռոնդա, Մալագա, Անդալուզիա, Իսպանիա |
Մահացել է | 887[2] Կորդովա, Անդալուզիա, Իսպանիա |
Դավանանք | իսլամ |
Մասնագիտություն | գյուտարար, բժիշկ, քիմիկոս, երաժիշտ, բանաստեղծ և աստղագետ |
Գործունեության ոլորտ | ֆիզիկա |
Տիրապետում է լեզուներին | արաբերեն |
![]() |
Աբուլ-Քասիմ Աբաս իբն Ֆիրնաս աթ-Թաքուրինի (արաբ․՝ عباس بن فرناس. 810[1], Ռոնդա, Մալագա, Անդալուզիա, Իսպանիա - 887[2], Կորդովա, Անդալուզիա, Իսպանիա), անդալուսցի մուսուլման բազմագիտակ (Էրուդիտ)[3][4][5], գյուտարար, բժիշկ, ճարտարագետ, բանաստեղծ[6]: Համարվում է առաջին մարդը, ով կառավարվող թռիչք է իրականացրել արհեստական թևերով[3][7][8][9]:
Իբն Ֆիրնասը զգալի ավանդ է ներդրել աստղագիտության և տեխնիկայի զարգացման ոլորտներում։ Նա պատրաստել է մի սարք, որը ցույց էր տալիս մոլորակների ու աստղերի շարժումը տիեզերքում: Բացի այդ, Իբն Ֆիրնասը հայտնագործել է անգույն ապակի պատրաստելու եղանակը, խոշորացնող ոսպնյակներ պատրաստել կարդալու համար [10]:
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծնվել է 810 թվականին Անդալուսիայի, Ռոնդա քաղաքում [11] բերբերական ընտանիքում[12][13][14][15]: Նրա նախնիները հավանաբար մասնակցել են Պիրենեյան թերակղզու նվաճմանը[16]։ Նա ապրել է Կորդովայում[17], եղել է պալատական բանաստեղծ և գիտնական, վայելել է Կորդոբայի խալիֆաներ Աբդուռահման II-ի և Մուհամադ I- ի հովանավորությունը։ Զբաղվել է տարբեր գիտություններով, որի համար ստացել է «Անդալուսիայի իմաստուն» ( հակիմ ալ-Անդալուս ) պատվանունը։ Ուսումնասիրել է մաթեմատիկա և երաժշտություն, որն այն ժամանակներում համարվում էր մաթեմատիկայի ճյուղերից մեկը։ Անդալուսիայում առաջինը լինելով՝ գործածության մեջ է դրել Սինդհինդի աստղագիտական մեծ տախտակները / Great astronomical tables of the Sindhind, ինչը մեծապես նպաստել է աստղագիտության զարգացմանը ոչ միայն Անդալուսիայում ու Իսպանիայում, այլև Եվրոպայում ընդհանուր առմամբ[18]: Երաժշտական կարիքների համար նախագծել է մետրոնոմ[19][20], բացի այդ՝ հորինել է ջրային ժամացույց[21], որն անվանել է ալ-Մագաթա-Մագաթա [22]։

Աբասն աշխատել է ավազից ապակի պատրաստելու տեխնոլոգիայի վրա։ Արդյունքում Իսպանիան սկսել է ինքնուրույն արտադրել ապակի և դադարեցրել է ապակու գնումը եգիպտացիներից, որոնք գաղտնի էին պահում դրա արտադրության տեխնոլոգիան [23]։ Հետագայում նա հայտնագործել է խոշորացույցը և նախագծել ու կառուցել ներկայումս հայտնի պլանետարիումը: Պլանետարիումում կար Արեգակնային համակարգի մեքենայացված մոդելը, ամպերը լողում էին երկնքում, մերթ ընդ մերթ որոտում էին, և շանթն էր փայլատակում [22]:
Աբաս իբն Ֆիրնասը մահացել է 887 թվականին Կորդոբայում [22]։
Թռիչքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մի շարք աղբյուրներում պատմվում է, որ 852 թվականին Իբն Ֆիրնասը փայտե հենարանների վրա ձգված փետուրներից ու գործվածքից թևեր է պատրաստել և ցատկել Կորդոբայի Մեծ մզկիթի մինարեթից՝ միայն թեթև վնասվածքներ ստանալով վայրէջք կատարելիս: Ոգեշնչված այս փորձից՝ նա շարունակել է աշխատել սարքի վրա և 875 թվականին նախագծել ու պատրաստել է մետաքսե թևերով կարկաս՝ շրջանակ, որով ցատկել է Ջաբալ ալ-Արուս բլրակից և մոտ տասը րոպե մնացել օդում, թեև հետո՝ վայրէջք կատարելիս ծանր վիրավորվել է: Ներկայիս որոշ հեղինակներ Իբն Ֆիրնասի այս գյուտերը համարում են պարաշյուտի և դելտապլանի առաջին նախատիպերը[24][22]: Սակայն այս իրադարձությունների մասին միակ պատմական հիշատակումը հանդիպում է 17-րդ դարի արաբ պատմաբան Ահմադ ալ Մաքարիի / Ahmad al-Maqqari աշխատությունում, այսինքն՝ իրադարձությունից գրեթե 800 տարի անց:

Արմեն Ֆիրման
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ըստ որոշ երկրորդական աղբյուրների՝ իբն Ֆիրնասն իր թռչելու փորձից մոտ 20 տարի առաջ ականատես է եղել, թե ինչպես Արմեն Ֆիրման անունով մի մարդ փաթաթվել է փայտե հենարաններով ամրացված շատ լայն թիկնոցով և ցատկել Կորդովայում գտնվող աշտարակից՝ մտադրվելով հագուստն օգտագործել որպես թևեր, որոնցով կարելի էր ճախրել: Թռիչքի այս ենթադրյալ փորձը անհաջող է եղել, բայց հագուստը բավական դանդաղեցրել է նրա անկումը, և նա միայն թեթև վնասվածքներ է ստացել:
Սակայն հարկ է նշել նաև, որ երկրորդական այլ աղբյուրներ, որոնք անդրադառնում են Իբն Ֆիրնասի թռիչքի փորձին, ընդհանրապես չեն հիշատակում Արմեն Ֆիրմանին[9][25][26]:
Հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Գիտնականի հայրենի քաղաքում՝ Ռոնդայում գործող աստղագիտական կենտրոնն անվանվել է Իբն Ֆիրնասի պատվին:
- Գիտնականի անունով է կոչվել Բաղդադի հյուսիսում գտնվող օդանավակայանը, իսկ Բաղդադի միջազգային օդանավակայան տանող ճանապարհին կանգնեցվել է նրա արձանը[27]:
- Լիբիայում թողարկվել է Աբբաս իբն Ֆիրնասի պատկերով նամականիշ.
- Կորդովայում Խոսե Լուիս Մանսանարես Խապոնի նախագծով Գվադալկիվիր գետի վրա կառուցվել է իբն Ֆիրնասի անունը կրող կամուրջ, որի կենտրոնում կանգնեցվել է գիտնականի արձանը[28][29]:
- 1976 թվականին Լուսնի վրա խառնարան է կոչվել նրա անունով[30]։
- Բրիտանական մի ավիաընկերություն իբն Ֆիրնասի պատվին կոչվել է Firnas Airways[31]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 opac.vatlib.it
- ↑ 2,0 2,1 2,2 الزركلي خ. ا. الأعلام (արաբ.): قاموس تراجم لأشهر الرجال والنساء من العرب والمستعربين والمستشرقين — 15 — بيروت: دار العلم للملايين, 2002. — Vol. 3. — P. 264.
- ↑ 3,0 3,1 Lévi-Provençal, E. (1986). «ʿAbbās b. Firnās». In Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W.P. (eds.). Encyclopaedia of Islam. Vol. I (2nd ed.). Brill publishers. էջ 11.
- ↑ "Ibn Firnas ('Abbâs)" by Ahmed Djebbar, Dictionnaire culturel des science, by Collective under the direction of Nicolas Witkowski, Du Regard Editions, 2003, 2-84105-128-5.
- ↑ Lynn Townsend White, Jr. (Spring, 1961). "Eilmer of Malmesbury, an Eleventh Century Aviator: A Case Study of Technological Innovation, Its Context and Tradition", Technology and Culture 2 (2), p. 97-111 [100]: "Ibn Firnas was a polymath: a physician, a rather bad poet, the first to make glass from stones (quartz), a student of music, and inventor of some sort of metronome."
- ↑ Lynn Townsend White, Jr. (Spring, 1961). „Eilmer of Malmesbury, an Eleventh Century Aviator: A Case Study of Technological Innovation, Its Context and Tradition“, Technology and Culture 2 (2), p. 97-111 [100]: Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)
"Ibn Firnas was a polymath: a physician, a rather bad poet, the first to make glass from stones (quartz), a student of music, and inventor of some sort of metronome."
- ↑ How Invention Begins: Echoes of Old Voices in the Rise of New Machines By John H. Lienhard
- ↑ John H. Lienhard (2004). «'Abbas Ibn Firnas». The Engines of Our Ingenuity. Սերիա 1910. NPR. KUHF-FM Houston. Transcript.
- ↑ 9,0 9,1 Lynn Townsend White, Jr. (Spring, 1961). "Eilmer of Malmesbury, an Eleventh Century Aviator: A Case Study of Technological Innovation, Its Context and Tradition", Technology and Culture 2 (2), p. 97-111 [100f.]
- ↑ John H. Lienhard The Engines of Our Ingenuity. — Oxford University Press, 2000-06-29. — ISBN 978-0-19-513583-1, 978-0-19-756548-3
- ↑ «'Abbas Ibn Firnas». The Engines of Our Ingenuity. Սերիա 1910. 2004. NPR. KUHF-FM Houstonhttp://www.uh.edu/engines/epi1910.htm.
{{cite episode}}
:|access-date=
requires|url=
(օգնություն);|transcript-url=
missing title (օգնություն) - ↑ Elías Terés (2019). «ABBAS IBN FIRNAS». The Formation of al-Andalus, Part 2 Language, Religion, Culture and the Sciences. Routledge. էջեր 234–244. ISBN 978-1-351-88958-2.
- ↑ Lévi-Provençal, E. (24 Apr 2012). «ʿAbbās b. Firnās». Brill. Վերցված է 5 Aug 2023-ին.
- ↑ Samsó, Julio (2014). «ʿAbbās ibn Firnās». In Kalin, Ibrahim (ed.). The Oxford Encyclopedia of Philosophy, Science, and Technology in Islam. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-981257-8. Վերցված է August 5, 2023-ին.
- ↑ «Le premier homme volant était berbère, Zamane, 7-11-2012». Արխիվացված օրիգինալից 2015-02-15-ին. Վերցված է 2015-03-27-ին.
- ↑ Nicolas Witkowski (dir.) et al., Paris, Editions du Regard; Éditions du Seuil, 2001, 441 p.
- ↑ Lévi-Provençal, Evariste (1999). Histoire de l'Espagne musulmane (ֆրանսերեն). Maisonneuve et Larose. ISBN 978-2-7068-1386-3.
- ↑ Vernet, Juan (1981) [1970]. «Abbas Ibn Firnas». In Gillespie, C.C. (ed.). Dictionary of Scientific Biography. Vol. 1. New York: Charles Scribner's Sons. էջ 5.
- ↑ Roth, Norman (2017). Routledge Revivals: Medieval Jewish Civilization (2003): An Encyclopedia (անգլերեն). Taylor & Francis. էջ 465. ISBN 978-1-351-67698-4.
- ↑ Tsuji, Kinko; Müller, Stefan C. (2021). Physics and Music: Essential Connections and Illuminating Excursions (անգլերեն). Springer Nature. էջեր 40 (see footnote). ISBN 978-3-030-68676-5.
- ↑ Marshall Cavendish Reference. Illustrated Dictionary of the Muslim World. Marshall Cavendish, 2010 9780761479291 p.106.
- ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Воронович, Али (2011-11-21). «Аббас ибн Фирнас – человек, который изобрёл искусственные крылья». islam.by. Արխիվացված օրիգինալից 2020-01-22-ին. Վերցված է 2020-01-22-ին.
- ↑ «'Abbas Ibn Firnas». The Engines of Our Ingenuity. Սերիա 1910. 2004. NPR. KUHF-FM Houstonhttp://www.uh.edu/engines/epi1910.htm.
{{cite episode}}
:|access-date=
requires|url=
(օգնություն);|transcript-url=
missing title (օգնություն)John H. Lienhard (2004). "'Abbas Ibn Firnas". The Engines of Our Ingenuity. Episode 1910. NPR. KUHF-FM Houstonhttp://www.uh.edu/engines/epi1910.htm.{{cite episode}}
:|access-date=
требует|url=
(справка); В|transcript-url=
пропущен заголовок (справка) Категория:Википедия:Ошибки CS1 (access-date без URL) Категория:Википедия:Ошибки CS1 (голый URL) - ↑ «'Abbas Ibn Firnas». The Engines of Our Ingenuity. Սերիա 1910. 2004. NPR. KUHF-FM Houstonhttp://www.uh.edu/engines/epi1910.htm.
{{cite episode}}
:|access-date=
requires|url=
(օգնություն);|transcript-url=
missing title (օգնություն)John H. Lienhard (2004). "'Abbas Ibn Firnas". The Engines of Our Ingenuity. Episode 1910. NPR. KUHF-FM Houstonhttp://www.uh.edu/engines/epi1910.htm.:
|access-date=
требует|url=
(справка); В|transcript-url=
пропущен заголовок (справка) - ↑ Terias, Elias, "Sobre el vuelo de Abbas Ibn Firnas", Al-Andalus, Vol. 29, No. 2 (1964), p. 365–369
- ↑ Lévi-Provençal, E. "ʿAbbās b. Firnās b. Wardūs, Abu 'l-Ḳāsim." Encyclopaedia of Islam, 2nd edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs, 2009
- ↑ «Curious Questions: Did an Englishman called John Stringfellow really invent powered flight half a century before the Wright Brothers?». Country Life. 15 May 2021. Վերցված է 24 October 2021-ին.
- ↑ «Abbas Ibn Firnás Bridge». Structurae. 14 January 2011. Վերցված է 24 October 2021-ին.
- ↑ «Hoy se abre el noveno puente de Córdoba hacia una ronda inacabada Արխիվացված 2012-04-16 Wayback Machine». ABC.es. 14 de enero de 2011. Consultado el 14 de enero de 2011.
- ↑ «Planetary Names: Crater, craters: Ibn Firnas on Moon». Gazetteer of Planetary Nomenclature International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). 18 October 2010. Վերցված է 24 October 2021-ին.
- ↑ Harding, Nick (14 June 2018). «Firnas Airways: How not to start an airline». UK Aviation News. Վերցված է 10 February 2021-ին.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Zaheer, Syed Iqbal (2010). An Educational Encyclopedia of Islam. Iqra Welfare Trust. էջ 1280. ISBN 9786039000440.
- ʿAbbās b. Firnās / Lévi-Provençal, E. // Encyclopaedia of Islam. 2nd ed : in 12 vol. / edited by H. A. R. Gibb; J. H. Kramers; E. Lévi-Provençal; J. Schacht; B. Lewis & Ch. Pellat. Assisted by S. M. Stern (pp. 1–330), C. Dumont and R. M. Savory (pp. 321–1359). — Leiden : E.J. Brill, 1986. — Vol. 1. (платн.)
Աղբյուրներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- J. Vernet, Abbas Ibn Firnas. Dictionary of Scientific Biography (C.C. Gilespie, ed.) Vol. I, New York: Charles Scribner's Sons, 1970–1980. pg. 5.
- Lynn Townsend White Jr. (Spring, 1961). "Eilmer of Malmesbury, an Eleventh Century Aviator: A Case Study of Technological Innovation, Its Context and Tradition", Technology and Culture 2 (2), p. 97–111 [100f.], .
- Salim T.S. Al-Hassani (ed.), Elisabeth Woodcock (au.), and Rabah Saoud (au.). 2006. 1001 Inventions. Muslim Heritage in Our World. Manchester: Foundation for Science, Technology and Civilisation. See pages 308–313. (978-0-9555035-0-4)
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աբաս իբն Ֆիրնաս» հոդվածին։ |
|