Սպիրու Հարեթ

Սպիրու Հարեթ; ռումիներեն՝ Spiru Haret
Ծնվել է	փետրվարի 15, 1851; Յաշ, Մոլդովական իշխանություն
Մահացել է	դեկտեմբերի 17, 1912 (61 տարեկան); Բուխարեստ, Ռումինիա
Գերեզման	Բելլու գերեզմանատուն
Բնակության վայր(եր)	Ռումինիա
Քաղաքացիություն	Ռումինիա
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս, աստղագետ, սոցիոլոգ, քաղաքական գործիչ և գրող
Հաստատություն(ներ)	Բուխարեստի համալսարան և Ministry of Education of Romania?
Գործունեության ոլորտ	աստղագիտություն և մաթեմատիկա
Անդամակցություն	Ռումինական ակադեմիա
Ալմա մատեր	Բուխարեստի համալսարան (1864) և Փարիզի համալսարան (1874)
Կոչում	պրոֆեսոր
Տիրապետում է լեզուներին	ռումիներեն
Գիտական ղեկավար	Վիկտոր Պյուիզե
	Spiru Haret Վիքիպահեստում

Սպիրու Կոստաքեի Հարեթ (փետրվարի 15, 1851(1851-02-15)^[1]^[2], Յաշ, Մոլդովական իշխանություն - դեկտեմբերի 17, 1912(1912-12-17)^[1]^[2], Բուխարեստ, Ռումինիա), ռումինահայ մաթեմատիկոս-աստղագետ, սոցիոլոգ, պետական-հասարակական գործիչ։ Ռումինիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամ (1892 թվականից)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավարտել է Բուխարեստի համալսարանի ֆիզիկամաթեմատիկական բաժինը։ Սպիրու Հարեթը մեծ դեր է խաղացել երկրի XIX դարի վերջի XX դարի սկզբի սոցիալ-քաղաքական և մշակութային կյանքում։ 1885-1888 թվականներին եղել է լուսավորության նախարարության ընդհանուր քարտուղար, 1897-1899, 1901-1904 և 1907-1910 թվականներին Ռումինիայի դավանությունների և հանրային կրթության նախարար։ Նրա անմիջական նախաձեռնությամբ ու ղեկավարությամբ հիմնադրվել են ռումինական նոր տիպի դպրոցներ, վերակազմվել հանրային կրթությունը, ուսուցման մեթոդները և ծրագրերը («Տարեկան ընդհանուր հաշվետվություն հանրակրթական ուսման մասին» (1884 թ.), «Կրթական օրենքի նախագիծ» (1896 թ.), գյուղերում բացվել են գրադարաններ, ակումբներ, մշակույթի տներ, կոոպերատիվներ և այլն։ Նրա գրած «Եռանկյունաչափություն» դասագիրքը (1873 թ.) մոտ 75 տարի, մասնակի փոփոխություններով, դասավանդվել է Ռումինիայի դպրոցներում։ Հիմնադրվել է առաջադիմական բնույթ ունեցող մատենաշար, հանդես, լրագիր։ Հարեթն իր բացահայտ համակրանքն է արտահայտել ժողովրդական զանգվածների, հատկապես գյուղացիության նկատմամբ։ Ելնելով երկրի ագրարային վիճակից և հողային հարաբերություններից՝ առաջարկել է հողային հարցի լուծման, թեև ոչ ռացիոնալ, սակայն գյուղացիության դրությունը բարելավող եղանակներ։ Հարեթը կանխատեսում էր գյուղացիական շարժման վերելքը և դեմ էր դրանց դեմ ձեռնարկվող միջոցառումներին։ Հարեթի «Սոցիալական մեխանիկան» (ֆրանսիայում հրատարակված 1910-1911 թթ.) սոցիոլոգիան մաթեմատիկանացնելու առաջին փորձերից էր։ Հրատարակվել է Հարեթի գործերի 6 հատոր։ Նրա հուշարձանը կանգնեցված է Բուխարեստում։ Հատուկ անվանումների Լուսնի քարտեզի խառնարաններից մեկը կոչվում է Հարեթի անունով։ 1976 թվականին ՑՈԻՆԵՍԿՕ-ն նշել է նրա ծննդյան 125-ամյակը։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոլորակային ուղեծրերի մեծ առանցքների անփոխելիության մասին, ատենախոսություն, 1878։
Տարեկան ընդհանուր հաշվետվություն հանրակրթական ուսուցման մասին, 1884։
Կրթական օրենքի նախագիծ, 1896։
Եռանկյունաչափություն, դասագիրք, 1873։
Սոցիալական մեխանիկա, աշխատություն, 1910, 1911։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սպիրու Կոստաքեի Հարեթի հուշարձան

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սպիրու Հարեթ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 303)։

[_09b69c93b97d05a7-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.

[_2337e5fe8ad6b9a9-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_ea880f7d7770b82e-3] Mathematics Genealogy Project — 1997.

[1]

[2]

[3]