Ժակ Կարտիե

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ժակ Կարտիե
ֆր.՝ Jacques Cartier
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 31, 1491
ԾննդավայրՍեն Մալո, Duchy of Brittany
Մահացել էսեպտեմբերի 1, 1557 (65 տարեկան)
Մահվան վայրՍեն Մալո[1]
ԳերեզմանSaint-Malo Cathedral[2]
Քաղաքացիություն Ֆրանսիայի թագավորություն
Մասնագիտությունղեկապետ, ճանապարհորդ հետազոտող, ծովային ճանապարհորդ, գյուտարար, ծովագնաց և քաղաքական գործիչ
ԱմուսինMary Catherine des Granches?[3]
Զբաղեցրած պաշտոններGovernor of New France?
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Jacques Cartier Վիքիպահեստում
Ժակ Կարտիեի հուշարձանը Սեն Մալոյում
Կանադայի 1543 թ. դոֆինյան քարտեզը, որտեղ նշված են Կարտիեի հայտնագործությունները

Ժակ Կարտիե (ֆր.՝ Jacques Cartier, դեկտեմբերի 31, 1491, Սեն Մալո, Duchy of Brittany - սեպտեմբերի 1, 1557, Սեն Մալո[1]), ֆրանսիացի ծովագնաց, ճանապարհորդ։ Սկիզբ է դրել Հյուսիսային Ամերիկայի ֆրանսիական գաղութացմանը։ Առաջին եվրոպացին, ով հայտնաբերել և քարտեզագրել է Սուրբ Լավրենտիոսի ծոցը և Սուրբ Լավրենտիոսի գետը, իսկ այդ տարածքը անվանել «Կանադի երկիր»։ Համարվում է Կանադայի հայտնագործողների մեկը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ քիչ բան է հայտնի ծնունդից մինչև 1534 թվականի իր առաջին պաշտոնական ճանապարհորդությունը ընկած ժամանակահատվածից։ Նրա մկրտության արձանագրությունը մեզ չի հասել, քանի որ Սեն Մալոյի քաղաքացիական կացության 1472-1494 թվականների արձանագրությունների մատյանները բացակայում են[4]։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսից ի վեր պատմաբանները Ժակ Կարտիեին համարում են Ժամե և Ժեսլին Ժանսարների որդին, չնայած արխիվային ոչ մի փաստաթուղթ դա չի հաստատում[5]։ Եթե նա վերջիններիս երեխան է, ապա պետք է ունենար Ղուկաս անունով եղբայր, Բերտլի անունով քույր և ևս մեկ եղբայր, որի անունը մեզ չի հասել[6]։ Հայտնի է, որ Կարտիեն ունեցել է Ժեհան անունով քույր, նրա անունը նշված է Մալոյի մի քաղաքացու ՝1541 թվականին մայիսի 19-ին թվագրված կտակի մեջ[7]։

1520 թվականին նա ամուսնացել է Ժակ դը Գրամշեի և Ֆրանսու դյու Մաստի դստեր՝ Կատրինի հետ, որի շնորհիվ նրա վարկն ու դիրքը հասարակության մեջ բավականին բարձրացել է։ Ըստ երևոյթին՝ ծովի մասին նրա ունեցած գիտելիքները բարձր են գնահատվել. նրան վստահվել է հայրենի քաղաքի կառավարումը։

Ճանապարհորդությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանսիս Առաջին արքան Կարտիեին հատկացրել է երկու նավ՝ իրենց անձնակազմերով, որոնք 1534 թվականի ապրիլի 20-ին դուրս են եկել Սեն Մալոյից՝ դեպի Հեռավոր Արևելք տանող ծովային ճանապարհի համար արևմուտքում անցում գտնելու նպատակով[8]։ Ատլանտյան օվկիանոսը կտրել-անցնելու համար պահանջվել է 20 օր. մայիսի 10-ին Կարտիեն իր արշավախմբով անցել է Նյուֆաունդլենդի հյուսիսային ափամերձ գոտիով, նավարկել Belle Isle նեղուցով և հուլիսի 6-ին հասել Chieurs Baie: Տեղի է ունեցիլ եվրոպացիների առաջին շփումը Mi'kmaq-ի ալգոնքյան ցեղի բնիկ ամերիկացիների հետ։ Այնուհետև Կարտիեն անցել է Սուրբ Լավրենտիոսի ողջ ծովածոցը, նավարկել Նյուֆաունդլենդի շուրջբոլորը։ 1534 թվականի սեպտեմբերի նա բռնել է դեպի Ֆրանսիա վերադարձի ճամփան։ Թեև չէր գտել դեպի Հեռավոր Արևելք տանող անցումը, բայց համոզվել էր, որ հետագայում կկարողանա հայտնաբերել այն[9]։ Ծովագնացն իր հետ Ֆրանսիա էր բերել ամերիկացի երկու բնիկների՝ այն հույսով, որ նրանք կօգնեն իրեն՝ գտնելու հյուսիսարևմտյան անցումը։

Երկրորդ ճամփորդության ժամանակ, որն սկսվել է 1535 թվականի մայիսի 19-ին, Կարտիեն բավականին խորացել է Սուրբ Լավրենտիոս գետի հոսանքով դեպի վեր։ Անձնակազմի 110 անդամների հետ էին ամերիկացի երկու բնիկները։ Հետազոտելով գետն ու գետափերը՝ նրանք հոկտեմբերի 2-ին հասել են իրոկեզական լավ ամրացված Հոչելագա գյուղին, որի մոտ գտնվող սարն անվանակոչել են Mont Royal ("արքայական սար"). այդպես է առաջացել ներկայիս Մոնրեալ քաղաքի անվանումը։ 1535 թվականի նոյեմբերին Կարտիեն որոշում է ընդունել ձմեռն անցկացնել տեղում. հավանաբար՝ ջրերի սառչելու պատճառով Ֆրանսիա վերադառնալն անհնար էր դարձել։ Ձմեռման ընթացքում անձնակազմը մեծ նեղություններ է կրել մինչ այդ անհայտ հիվանդության՝ ցինգայի պատճառով։ 1536 թվականին, երբ վերադարձել են Եվրոպա, 110 մարդուց 85-ն էին ողջ մնացել։

1540 թվականին Ժան-Ֆրանսուա դը լա Ռոք դը Ռոբերվալը թագավորից թույլտվություն է ստացել իր ծախսերով մեկնելու Կանադա և ձեռնամուխ լինելու նոր հայտնաբերված տարածքների յուրացմանը։ Կարտիեն այս անգամ երեք նավով է ուղարկվել ճանապարհորդության։ Քվեբեք քաղաքի և Սթադաքոնա գյուղի մերձակայքում նա կառուցել է Շառլսբուրգ-Ռոյալ ամրոցը, շարունակել է գետի հետազոտման աշխատանքները և դարձյալ ձմեռել է այդ վայրերում։ 1542 թվականի հունիսին վերադարձել է Եվրոպա, 1544-ին դարձյալ ուղարկվել Կանադա, որպեսզի ետ բերի դը Ռոբերվալին ու իր մարդկանց։ Իսկ Կանադայի արևելքի համակարգված հետազոտումն ու գաղութացումն սկսվել է 1603 թվականից՝ Սամուել դը Շամպլենի գլխավորությամբ, ով էլ հենց համարվում է Նոր Ֆրանսիայի հիմնադիրը։

Կարտիեի անունով են կոչվել Մոնրեալի փողոցներից մեկը, Քվեբեքից հարավ գտնվող ամենաբարձր սարը։ 1984 թվականին՝ ի նշանավորումն Կարտիեի առաջին ճանապարհորդության 450-ամյակի, անց է կացվել ծովային առագաստանավային մրցույթ՝ Քվեբեքից մինչև Կարտիեի հայրենի Սեն Մալո քաղաքը ձգվող երթուղով։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Henri V. Michelant (Hrsg.): Jacques Cartier, Voyage de J. Cartier au Canada. Éditions Tross, Paris 1865
  • Léon Riotor: Jacques Cartier et le voyage au Canada. Chronique de la Nouvelle-France (La vie des grands découvreurs). Édition Roger, Paris 1937
  • Jacques Cartier: Die Entdeckung Kanadas 1534–1542. Übers. Alexandra Maria Lindner, Niels-Arne Münch. Edition Erdmann, Imprint von Verlagshaus Römerweg, Wiesbaden 2015
  • Jacques Cartier: Récits de mes voyages au Canada, 1534-1535-1540: textes et documents retrouvés. Éd. Pacifique Saint-Laurent, Montréal [1984?]
  • Fernand Braudel et Michel Mollat du Jourdin, Le monde de Jacques Cartier : l'aventure au , Berger-Levrault, 1995, 316 p.
  • Étienne Taillemite, Marins français à la découverte du monde : de Jacques Cartier à Dumont d'Urville, 1999, 725 p.
  • Étienne|nom1=Taillemite|titre=Dictionnaire des marins français|lieu=Paris|éditeur=éditions Tallandier|année=2002|nouvelle édition=nouvelle édition revue et augmentée |pages totales=573|isbn=2-84734-008-4|plume=}}.
  • Michel|nom1=Vergé-Franceschi|lien auteur1=Michel Vergé-Franceschi|direction=oui|titre=Dictionnaire d'Histoire maritime|sous-titre=|lien titre=|numéro d'édition=|éditeur=éditions Robert Laffont|lien éditeur=éditions Robert Laffont|lieu=Paris|année=2002|volume=|tome=|collection=Bouquins|pages totales=1508|passage=|isbn=2-221-08751-8|isbn2=2-221-09744-0|lire en ligne=|consulté le=|plume=}}.

|titre=La littérature québécoise sur le fil du temps |lire en ligne=http://m.ledevoir.com/article-505975 Արխիվացված 2017-08-21 Wayback Machine |sous-titre=Michel Laurin propose un voyage dans les écrits qui ont forgé l’identité d’un peuple |auteur=Fabien Deglise|périodique =Le Devoir}}.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118668633 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. Jacques Cartier
  3. https://trahir.wordpress.com/2018/02/10/vallieres-cartier/
  4. Frédéric Joüon des Longrais, Jacques Cartier. Documents nouveaux, Paris, Alphonse Picard, 1888, p. 8.
  5. Josseaume, « Autour de Jacques Cartier », Mémoires de la société généalogique canadienne-française, vol. 21 (janvier-mars), 1970, p. 30 note 14.
  6. Harvut, ibid. ; Paris-Jallobert, ibid.
  7. Frédéric Joüon des Longrais, Jacques Cartier..., .
  8. http://www.mocavo.com/A-History-of-Vermont/103618/15
  9. A memoir of Jacques Cartier, sieur de Limoilou, his voyages to the St. Lawrence, a bibliography and a facsimile of the manuscript of 1534

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]