Արքայադուստր Դիանա

	Արքայադուստր Դիանա; անգլ.՝ Diana Mountbatten-Windsor, Princess of Wales
Կրթություն՝	West Heath Girls' School? (1977), Institut Alpin Videmanette? և Riddlesworth Hall School?
Մասնագիտություն՝	բնապահպան, բարեգործ, հումանիստ, բարձրաշխարհիկ հեղինակություն, ազնվական, մանկապարտեզի դաստիարակ, ՁԻԱՀ ակտիվիստ, բարերար, հակապատերազմային ակտիվիստ և mental health advocate
Դավանանք	Անգլիկան եկեղեցի և քրիստոնեություն
Ծննդյան օր	հուլիսի 1, 1961[…]
Ծննդավայր	Սանդրինգհեմ, Կինգս Լին ընդ Վեսթ Նորֆոլկ, Նորֆոլկ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն
Վախճանի օր	օգոստոսի 31, 1997[…] (36 տարեկան)
Վախճանի վայր	Փարիզի 13-րդ շրջան, Փարիզ
Թաղված	Althorp
Դինաստիա	Սփենսերների ընտանիք և Վինձորների դինաստիա
Քաղաքացիություն	Միացյալ Թագավորություն
Ի ծնե անուն	անգլ.՝ Diana Frances Spencer
Հայր	Ջոն Սփենսեր, 8-րդ կոմս Սփենսեր
Մայր	Ֆրանսիզ Շենդ
Ամուսին	Չարլզ III[…]
Զավակներ	Ուիլյամ, Քեմբրիջի դուքս և Ուելսի արքայազն Հարրի
Կայք՝	royal.uk/diana-princess-wales
Ինքնագիր
Պարգևներ	և
Diana, Princess of Wales

Դիանա, Ուելսի արքայադուստր (անգլ.՝ Diana, Princess of Wales, հուլիսի 1, 1961(1961-07-01)^[1]^[2]^[3]^[…], Սանդրինգհեմ, Կինգս Լին ընդ Վեսթ Նորֆոլկ, Նորֆոլկ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն^[4] - օգոստոսի 31, 1997(1997-08-31)^[1]^[2]^[3]^[…], Փարիզի 13-րդ շրջան, Փարիզ), 1981-1996 թվականներին Արքայազն Չարլզի կինը։

1996 թվականի ամուսնալուծությունից հետո նա այլևս չէր կրում «ձերդ թագավորական մեծություն» և «Ուելսի արքայադուստր» կոչումները։

100 մեծանուն բրիտանացիների ցուցակում Դիանան զբաղեցնում է 3-րդ հորիզոնականը^[10]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դիանան ծնվել է 1961 թ. հուլիսի 1-ին Նորֆոլքում, Սանդրինգհամի Փարկ Հաուզում։ Նա Ջոն Սփենսերի և նրա առաջին կնոջ Ֆրանսիզի 5 երեխանեից 4-րդն էր։

Նրա հայրը եղել է Էլթորպի Վիսկոնտը, որը նույն Սպենսեր-Չերչիլ ընտանիքի տոհմաճյուղի ներկայացուցիչն էր, ինչպես Մարլբորոյի և Ուինսթոն Չերչիլի դքսուհիները։

Դիանան մանկությունն անցկացրել է Սանդրինգհեմում, որտեղ ստացել է նախնական կրթություն տանը։ Նրա ուսուցիչը կառավարիչ Գերտրուդ Ալենն էր, որը ուսուցանել էր նաև Դիանայի մայրիկին։ Նա ուսումը շարունակել է Սիլֆիլդում, Քինգս Լայնի մերձակայքում գտնվող մասնավոր դպրոցում, այնուհետև Ռիդլսվորթի սրահի նախապատրաստական դպրոցում։

Երբ Դիանան 8 տարեկան էր, նրա ծնողները ամուսնալուծվեցին։ Դիանան քույրերի և եղբոր հետ միասին տեղափոխվում է ապրել հայրիկի հետ։ Ամուսնալուծությունը ուժեղ ազդեցություն է ունենում Դիանայի կյանքում, և կարճ ժամանակ անց նրանց տանը հայտնվեց խորթ մայրը՝ Ռեյնը, որի հետ նա և իր քույրերն ու եղբայրը լավ հարաբերություններ չեն ունեցել։ Երեխաները ընտրեցին խորթ մորը դիմակայելու ամենաակնհայտ մարտավարությունը՝ բոյկոտ։ Նրանք հրաժարվեցին ուտել նրա հետ նույն սեղանի շուրջ, չհանդիպել միջանցքում, կատաղեցնող կատակներ անելով ՝ անվանելով նրանց խորթ մորը «Թթվային անձրև» («Acid Rain»):

12 տարեկանում ապագա արքայադուստրը ընդունվեց Ուեստ Հիլլ քաղաքում գտնվող աղջիկների համար նախատեսված արտոնյալ դպրոցում։ Այստեղ նա պարզվեց, որ վատ ուսանող է և չի կարողացել ավարտել այն։

1978-ին նա տեղափոխվեց Լոնդոն, որտեղ նախ մնաց մոր բնակարանում (ժամանակի մեծ մասն անցկացրեց Շոտլանդիայում)։ Որպես նվեր ծննդյան 18-ամյակի համար, նա ստացել է իր սեփական բնակարանը, որն արժեր 100,000 ֆունտ ՝ Էրլս Քորթի շրջանի տարածքում, որտեղ նա ապրում էր երեք ընկերների հետ։ Այդ ժամանակահատվածում Դիանան սկսեց աշխատել որպես մանկապարտեզի դաստիարակչուհի Պիմլիկոյում գտնվող մանկապարտեզում։

Սփենսերների ընտանիքը մի քանի սերունդ սերտ կապեր է ունեցել Բրիտանական թագավորական ընտանիքի հետ։ Դիանայի երկու տատիկներն էլ եղել են թագուհի Էլիզաբեթի պալատական կանայք։ Դիանան կնքվել է Սանդրինգհամի Սուրբ Մերի Մագդալենի եկեղեցում։ Նա ուներ երկու քույր՝ Սառան ու Ջեյնը և մեկ եղբայր՝ Չարլզը։ Նրա կրտսեր եղբայր Ջոնը մահացավ ծնվելուց ոչ շատ անց 1960թ-ին։ Դիանան մանկությունն անցկացրել է Սանդրինգհամի կալվածքում գտնվող Փարկ Հաուզում։ Սփենսերների ընտանիքը վարձակալել էր այդ տունը սեփականատիրոջից՝ թագուհի Էլիզաբեթ II-ից։ Թագավորական ընտանիքը հաճախ էր հանգստանում հարևանությամբ գտնվող Սանդրիգհամի Հաուզում և Դիանան երեխա ժամանակ խաղում էր արքայազն Անդրյուի և Էդվարդի հետ։

Նրան փաղաքշորեն անվանում էին Լեդի Դիանա կամ Լեդի Դի։ 1981 թվականի հուլիսի 29-ին նա ամուսնացավ արքայազն Չարլզի հետ, 1982 և 1984 թվականներին ծնվեցին նրա որդիները՝ արքայազն Ուիլյամը և Արքայազն Հարրին։

Դիանայի չորրորդ մեծ տատը՝ Էլիզա Գևորգը, եղել է Հնդկահայ^[11]։ Արքայադուստր Դիանայի մորաքույրը Մերի Ռոչը The Times-ին ասել է՝ ‘Ես միշտ ենթադրել եմ, որ ես կիսով չափ հայ եմ, ես ուրախ եմ նաև, որ հնդկական ծագում ունեմ։’^[12]^[13]։

Նշանադրություն և ամուսնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չարլզը Դիանային ամուսնության առաջարկություն արեց 1981 թվականի փետրվարի 6-ին, սակայն Թագավորական ընտանիքը մի որոշ ժամանակ գաղտնի էր պահում նշանադրության մասին լուրը։ Նրանց նշանադրությունը պաշտոնապես հայտարարվեց փետրվարի 24-ին։

Նշանադրությունից հետո Դիանան հեռանում է մանկապարտեզի դաստիարակչուհու պաշտոնից և որոշ ժամանակ բնակություն հաստատեց բրիտանական թագավորական ընտանիքին պատկանող Քլարենս Հաուսում, որտեղ նույնպես ապրել էր մայր թագուհին։

Այնուհետև, մինչև հարսանիքը, նա ապրում էր Բուքինգհեմյան պալատում։ Դիանան առաջին անգլիացի կինն էր, ով վերջին երեք հարյուր տարվա ընթացքում դարձավ գահի ժառանգորդի կինը։

Նա նաև առաջին արքայական հարսնացուն էր, որը վճարվող աշխատանքը ուներ ամուսնությունից առաջ։

1981-ի հուլիսի 29-ին տասնիննամյա Դիանան ամուսնացավ Ուելսի արքայազն Չարլզի հետ և դարձավ Ուելսի արքայադուստր։ Արարողությունը տեղի ունեցավ Սուրբ Պողոսի տաճարում, քանի որ շատ ավելի տեղեր կային, քան Վեստմինսթերյան աբբայությունում, որը սովորաբար օգտագործվում է թագավորական հարսանիքների համար։

Արարողությունը բնութագրվեց որպես «հարսանիք հեքիաթից», և այն հեռարձակվեց շատ հեռուստաընկերությունների կողմից։ Հեռարձակման համաշխարհային լսարանը կազմում էր 750 հազար հեռուստադիտող, մինչդեռ 600 հազար դիտորդ հավաքվեց փողոցներում՝ տեսնելոււ հարսանիքի երթը դեպի արարողության վայրը։

Դիանայի հարսանեկան զգեստը արժեր 9 հազար ֆունտ, իսկ զգեստի երկարությունը 25 ֆուտ էր (7,62 մ).

Այն բանից հետո, երբ Դիանան դարձավ Ուելսի արքայադուստրը, նա ինքնաբերաբար ստացավ Մեծ Բրիտանիայի Թագավորության երրորդ կնոջ կոչումը ՝ ավագության կարգով (թագուհուց և թագուհու մայրիկից հետո)։

Ավտովթար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավտովթարի ենթարկված Mercedes-Benz S-Class W140 մակնիշի ավտոմեքենա։ Շաբաթ օրը՝ 1997 թվականի օգոստոսի 30-ին, Դիանան անձնական ինքնաթիռով լքել է Սարդինիան և Մոհամեդ Ալ-Ֆայեդի որդու՝ Դոդի ալ-Ֆայեդի հետ միասին ժամանել Փարիզ։ Նրանք Փարիզում կայանեցին Լոնդոն մեկնելու ճանապարհին։ Վերջիններս նախորդող ինը օրերը անց էին կացրել միասին Ֆրանսիական և Իտալական ռիվիերաներում՝ Ֆայեդների ընտանիքին պատկանող «Jonikal» զբոսանավով։ Զույգը պատրաստվում էր մեկ գիշեր անցկացնել ֆրանսիական մայրաքաղաքում։ Մոհամմեդ Ալ-Ֆայեդը եղել և շարունակում է մնալ Hôtel Ritz Paris-ի սեփականատերը։ Նա նաև ուներ առանձնատուն հյուրանոցից ոչ շատ հեռու գտնվող Արսեն Հուսայե փողոցում՝ Ելիսեյան դաշտերից ոչ շատ հեռու։

Հյուրանոցի անվտանգության ծառայության փոխղեկավար Անրի Փոլին հանձնարարվել էր վարել 1994 թվականի արտադրության վարձակալված Mercedes-Benz W 140 ավտոմեքենան՝ պապարացիների հնարավոր հետապնդումներից խուսափելու համար։ Ոչ իրական մեքենան, որը պետք է շեղեր պապարացիների ուշադրությունը, իրական ավտոմեքենայի շարժվելուց հինգ րոպե առաջ լքել է հյուրանոցի գլխավոր մուտքը և շարժվել դեպի Վանդոմի հրապարակ՝ գրավելով լուսանկարիչների ուշադրությունը։ Դիանան և Ֆայեդը հյուրանոցը լքել են հետնամուտքով։ Օգոստոսի 31-ին ժամը 00։ 20-ին ավտոմեքենան շարժվել է դեպի Արսեն Հուսայե փողոցի առանձնատուն։ Նրանք շարժվել են այս ուղղությամբ՝ մոտ 30 լուսանկարիչներից խուսափելու համար, ովքեր գտնվում էին հյուրանոցի մուտքի մոտ։ Բացի Դիանային, Դոդիից և վարորդից ավտոմեքենայում եղել է նաև Թրեյվոր Ռիս Ջոնսը, ով եղել է Ֆայեդների ընտանիքի անվտանգության ծառայության աշխատակից։ Վերջինս նստած է եղել առջևի աջ նստատեղին։ Որոշ տեսաբանների կարծիքով, Դիանան և Դոդին գցած չեն եղել ամրագոտիները։ Անցնելով Կամբոն փողոցով և հատելով Կոնկորդի հրապարակը, նրանք շարժվել են Հռենոսի և Ալբերտ I-ի այգիների ուղղությամբ, որոնք ձգվում էին Սեն գետի երկայնքով։ Անցնելով այգիները՝ ավտոմեքենան շարժվել է Ալմայի թունելի ուղղությամբ։

2017 թվականի մայիսի հրապարակվել է զեկույց, համաձայն որի նոր տիրոջ կողմից ավտոմեքենան գնվել է 1994 թվականի սեպտեմբերին 70 000 ԱՄՆ դոլարով, իսկ երեք ամիս անց գողացվել։ Ավտոմեքենան այնքան արագընթաց է եղել, որ մի քանի անգամ կողաշրջվել է և հայտնաբերվել դաշտերից մեկում։ Այնուհետ մեքենան դուրս է գրվել և ուղարվել մետաղաջարդոնի, սակայն վերականգնվել է, վերանորոգվել ու վաճառվել։ Արդյունքում, վերջին գնորդը եղել է Փարիզ Ռից հյուրանոցի ավտոակումբը։ Եվ արդեն երկու ամիս անց 1997 թվականի օգոստոսի 30-ին Ռոստենի ընկերը զգուշացրել է հյուրանոցին, որ ավտոմեքենան երթևեկությունը կլինի վատը՝ 60 կմ/ժ արագությունից ավել երթևեկելու պարագայում։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1997 թվականի օգոստոսի 31-ին Ուելսի Արքայադուստր Դիանան ավտովթարի հետևանքով ստացած ծանր վնասվածքներից մահացել է Փարիզի Ալմայի թունելի մոտ։ Նրա ուղեկիցը՝ Դոդի ալ-Ֆայեդը և Mercedes-Benz W140-ի վարորդ Անրի Փոլը նույնպես մահացել են։ Ավտոմեքենայի չորրորդ ուղևորը՝ թիկնապահ Թրեյվոր Ռիս Ջոնսը ծանր վիրավորվել էր, սակայն բժիշկները կարողացել են փրկել նրա կյանքը։

Չնայած մեդիան ավտովթարի համար մեղադրում էին պապարացիներին, ովքեր հետևում էին ավտոմեքենային, 1999 թվականին ֆրանսիական դատական փորձաքննությունը հայտարարել է, որ ավտովթարի մեղավորը եղել է վարորդը՝ Անրի Փոլը, ով բարձր արագության պայմաններում կորցրել է մեքենայի նկատմամբ վերահսկողությունը։ Ըստ իրավապահների, վերջինս եղել է հարբած և թմրանյութերի ազդեցության տակ։ Ավտովթարի ժամանակ Անրի Փոլը եղել է Hôtel Ritz Paris-ի անվտանգության ծառայության փոխղեկավարը և գրգռել ավելի վաղ հյուրանոցի մոտ սպասող պապարացիներին։ Նրա հարբած վիճակը ավելի է սրացել հակադեպրեսանտների կիրառման և նրա օրգանիզմից հայտնաբերված հոգեմետ միջոցների հետքերից։ Հետաքննությունը հանգել է այն եզրակացության, որ լուսանկարիչները մոտ չեն եղել Մերսեդես մակնիշի ավտոմեքենային, երբ այն վթարի է ընթարկվել։ 2008 թվականին, լսելով բոլոր ցուցմունքները, բրիտանական դատարանը հետ է վերադարձել Փոլի կողմից «անօրինական սպանության» վարկածին և մեղադրել Փոլին ու նրանց հետապնդող պապարացիներին ավտովթարի համար։

Դիանայի մահը մեծ ցնցում է առաջացրել ամբողջ աշխարհում։ Թաղման ժամանակ առկա են եղել մի քանի տոննա ծաղիկներ, իսկ հուղարկավորության արարողությանը հեռուստացույցով հետևել է ավելի քան երկու միլիարդ մարդ։ Մեծ Բրիտանիայի թագավորական ընտանիքը քննադատվել է մամուլի կողմից՝ Դիանայի մահվան կապակցությամբ նրա ունեցած արձագանքի համար։

1998 թվականի փետրվարից Դոդի Ալ-Ֆայեդի հայրը՝ Մոհամեդ Ալ-Ֆայեդը պնդում է, որ ավտովթարը տեղի է ունեցել դավադրության արդյունքում և հետագայում հավելել, որ դավադրության կազմակերպիչները բրիտանական հատուկ ծառայություններն են, ովքեր կազմակերպել են այն Բրիտանական թագավորական ընտանիքի հանձնարարությամբ։ Նրա հայցերը մերժվել են ֆրանսիական դատական հետաքննության մարմինների և Պագետի օպերացիայի կողմից, որը վարում էր ոստիկանության մայրաքաղաքային ծառայությունը։ Վերջինս ավարտվել է 2006 թվականին։ Դատական հետաքննությունը, որը վարում էր Լորդ-դատավոր Սքոթ Բեյքերը քննվել է 2007 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Լոնդոնի Թագավորական դատարանում և դարձել այն հետաքննության շարունակությունը, որը սկսվել էր 2004 թվականին։ 2008 թվականի ապրիլի 7-ին ատենակալները եկել են այն եզրակացության, որ Դիանան և Ալ-Ֆայեդը դարձել են «անօրինական սպանության» զոհ, որն առաջացել է վարորդ Փոլի և տրանսպորտային մյուս միջոցների վարորդների «խիստ անփութության» հետևանքով։ Լրացուցիչ փաստարկներ եղել են «ալկոհոլի հետևանքով վարորդի գիտակցության կորուստը» և «անձը մահացել է ամրագոտիները չգցելու պատճառով, քանի որ Մերսեդեսը մխրճվել է Ալմա թունելի սյուներից մեկին, այլ ոչ թե բախվել այլ օբյեկտի»։

Թաղման արարողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դիանայի մահը մեծ ցնցում է առաջացրել ամբողջ աշխարհում։ Վեստմինստերյան աբբայությունում կայացած հոգեհանգստի արարողությանը մասնակցել է ավելի քան 3 միլիոն մարդ։ Հոգեհանգստի և թաղման արարողություններին ուղիղ հեռարձակմամբ ողջ աշխարհում հետևել է ավելի քան 2,5 միլիարդ մարդ։ Հոգեհանգստի արարողությունը ցուցադրվել է 44 լեզուներով՝ աշխարհի ավելի քան 200 երկրներում։ Հոգեհանգստի արարողության ժամանակ երգիչ Էլթոն Ջոնը կատարել է «Candle in the Wind» երգի նոր տարբերակը։

Հանրության ներկայացուցիչներին Սենթ Ջեյմսի պալատում առաջարկվել է ստորագրել ցավակցությունների գիրքը։ Մի գիշերվա ընթացքում Կամավոր սպասարկման և փրկության բանակի կանանց թագավորական միության անդամները սպասարկել են մարդկանց հերթերը, ովքեր եկել էին հրաժեշտ տալու արքայադստերը։ Լոնդոնի Քենսինգթոնյան պալատի մոտ քաղաքացիները բերել են ավելի քան մեկ միլիոն ծաղկեփունջ, այն դեպքում, երբ նրա հայրական Ալթորփ կեցավայրում բնակչությանը խնդրել էին ծաղիկներ չբերել, քանի որ տարածված հաղորդագրությունների համաձայն, հարակից փողոցներում մարդկանց և ծաղիկների քանակությունը կարող էր հանրային լուրջ վտանգ հանդիսանալ։

Սեպտեմբերի 10-ին Քենսինգթոն Գարդենս փողոցի վրա ծաղիկների բարձրությունը հասել է 5 ֆուտի (1,5 մետր), իսկ ծաղիկների ստորին շերտը վեր էր ածվել հումուսի։ Մարդիկ իրենց լուռ էին պահում, համբերատար հերթ կանգնում, որպեսզի գրառում կատարեն ցավակցությունների գրքում և թողնեն իրենց նվերները։ Ըստ որոշ լրատվամիջոցների, հերթերի ժամանակ եղել են մի քանի փոքր ընդհարումներ։ Սարդինիացի զբոսաշրջիկ Ֆաբիո Պիրասը դատապարտվել է 10-օրյա ազատազրկման, այն բանի համար, որ բերված արջուկներից մեկը վերցրել է իրեն։ Երբ դատավճիռը կարճվել և դարձել է 100 ֆունտ ստերլինգ, Պիրասին հարվածել է քաղաքացիներից մեկը, երբ նա լքում էր դատարանի դահլիճը։ Հաջորդ օրը երկու կանանց՝ միջնակարգ դպրոցի 54-ամյա ուսուցչուհու և կապի 50-ամյա տեխնիկին, յուրաքանչյուրին դատապարտել են 28-օրյա ազատազրկման, ովքեր վերցրել էին 11 մկներ և մի քանի ծաղկեփնջեր։ Այդ դատավճիռը կարճվել է յուրաքանչյուրի համար 200 ֆունտ ստեռլինգի այն բանից հետո, երբ նրանք երկու գիշեր անցկացրեցին բանտում։

Որոշները քննադատել են Դիանայի մահվան նկատմամբ տարածված հանրային արձագանքը, քանի որ կարծում էին, որ արքայադուստրը եղել է «հիստերիկ» և «իռացիոնալ»։ Դեռ 1998 թվականին փիլիսոփա Էնթոնի Օ՛Հիրը սուգը անվանել է «Բրիտանիայի սենտիմենտալիզացիայի» որոշիչ պահ, որը խթանել էր մեդիա-ֆենոմենը՝ խառնելով իրականության և մտացածինի սահմանները։ Այս քննադատական կարծիքները կրկնվել են մահվան 10-րդ տարելիցին, երբ լրագրող Ջոնաթան Ֆրիլենդը հայտնել է կարծիք առ այն, որ «Դա դարձել է ամաչեցնող հիշողություն, ինչպես կատաղած, խղճուկ օրագրի գրառում․․․ մենք ջղաձգվում ենք, երբ հիշում ենք այդ մասին»։ 2010 թվականին Թեոդոր Դելրիմփլը փաստում է, որ «սենտիմենտալությունը, ինչպես սպոնտան, այնպես էլ ԶԼՄ-ների ուշադրությունը գրաված գործոն, անհրաժեշտ էր, որպեսզի արքայադստեր մահը դարձներ խոշոր մասշտաբների։ Արդյունքում այն հանգեցրեց իր էությամբ ոչ ազնիվ քաղաքական նպատակի, որը ընկած է սենտիմենտալության տակ»։ Մշակութային որոշ վերլուծաբաններ ունեն տարբեր կարծիքներ։ Սոցիոլոգ Դեբորա Շթեյնբերգը նշում է, որ բազմաթիվ բրիտանացիներ Դիանային կապում են ոչ միայն Թագավորական ընտանիքի, այլև սոցիալական փոփոխությունների և ավելի լիբերալ հասարակության հետ։ «Ես չեմ կարծում, որ հիստերիան կապված էր հանրային գործչի կորստի հետ, ես կարծում եմ, որ այն կապված էր ժողովրդական կերպարի կորստի հետ»։