Արևելյան սոսի
 |
Առաջարկվում է այս և Սոսի արևելյան հոդվածները միացնել իրար: (քննարկում) |
| Սոսի | |
 Սոսի | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Proteales |
| Ընտանիք | Սոսազգիներ (Platanaceae) |
| Ցեղ | Սոսի (Platanus) |
| Տեսակ | Սոսի (P. orientalis) |
| Միջազգային անվանում | |
| Platanus orientalis | |
| Կարգավիճակ | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝  Խոցելի տեսակ | |
Արևելյան սոսի (լատին․՝ Platanus orientalis), Հայաստանում աճում է բնականորեն, որը տերևաթափ հզոր ծառ է՝ մինչև 40(50) մ բարձրությամբ և 1.5-2.5 (3.5) մ տրամագծով։ Հնագույն (երրորդական) ժամանակաշրջանի ռելիկտ է։
Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջերմասեր է և խոնավասեր։ Աճում է ցածրադիր, համեմատաբար խոնավ աճատեղերում։ Տերևները թաթանման են, 5-7 բլթակավոր։ Արևելյան սոսին երկարակյաց է, սովորաբար ապրում է 500-600 տարի, սակայն հանդիպում են ծառեր, որոնք ունեն 2-2.5 հազար տարվա հասակ։ Առաջացնում է ուղիղ, շեղության փոքր աստիճան ունեցող ներ՝ բարձր ապրանքայնությամբ։ Արագաճ է՝ 20 տարեկանում ունենում է 16-18 մ բարձրություն և 25-30 սմ բնի տրամագիծ։ Լավ է աճում բարձր կրայնություն ունեցող հողերում։ Գազադիմացկուն և ծխադիմացկուն է, շոգեդիացկուն և փոշեդիմացկուն ծառատեսակ է։ Ներկայումս սոսու պուրակում բնական սերմնային վերաճն անբավարար է։ Շատ ծառերի մոտ նկատվում են չորացման երևույթներ։ Պատճառը, ամենայն հավանականությամբ անասունների արածեցումն է, մարդու գյուղատնտեսական ակտիվ գործունեությունը։
Տարածվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնականորեն տարածված է Միջերկրածովափերին, Փոքր Ասիայում։ Հայաստանում հանդիպող ամենահնագույն ծառատեսակներից է։ Սպիտակ բունը, հզոր և խիտ սաղարթը, թաթաձև բլթակավոր պարզ խոշոր տերևները, ինչպես նաև գնդաձև, երկար կոթուններով պտղագլխիկները ինքնատիպ գեղեցկություն են տալիս արևելյան սոսու ծառերին։ Դրա շնորհիվ է, որ հնագույն ժամանակներից ի վեր լայնորեն օգտագործվում է քաղաքների ու բնակավայրերի կանաչապատման մեջ։ Այն առաջին հերթին աճեցվել է եկեղեցիների, վանքերի, ջրաղացների բակերում։ Հայաստանում բնական պայմաններում հանդիպում է Զանգեզուրում՝ Ծավ գետի հովտում, շուրջ 60 հա տարածքով։ Ծառուտի մի մասը գտնվում է Ադրբեջանում։ Այդ ծառուտը կազմում է մեկ ամբողջություն։
Նշանակությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բարձր է գնահատվում գեղազարդ պարտիզագործության մեջ, զանգվածային, խմբային տնկարկների և ծառուղիների համար, որպես սոլիտեր։ Բազմանում է սերմերով, անդալիսով և կտրոններով։ Պարտիզային ձևերը նպատակահարմար է բազմացնել պատվաստով։ Ներկայումս արևելյան սոսին գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում, իսկ նրա եզակի ու ինքնատիպ ծառուտը արդյունավետ պահպանելու պատճառով ընդգրկված է Շիկահողի արգելոցում։ Հայաստանի քաղաքների ու բնակավայրերի կանաչ տնկարկներում, գլխավորապես փողոցային տնկարկներում ու ծառուղիներում, բացի արևելյան սոսուց, օգտագործվում է նաև թխկիատերև սոսին (P.acerifolia)։ Այն նույնպես աչքի է ընկնում բարձր դիմացկունությամբ և գեղազարդությամբ, որի շնորհիվ լայնորեն օգտագործվում է Արարատյան հարթավայրի չոր ցամաքային կլիմա ունեցող բնակավայրերում։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ծառագիտություն, Ժ. Հ. Վարդանյան
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արևելյան սոսի» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արևելյան սոսի» հոդվածին։ |
| ||||||||||
