Ցրտահարություն (բժշկություն)

Ցրտահարություն; Congelatio
	Ցրտահարված ոտքեր՝ սար բարձրանալուց 2-3 օր հետո
Տեսակ	Մակերեսային, խորը
Պատճառ	Ցածր ջերմաստիճան
Հիվանդության ախտանշաններ	Թմրածություն, սառնության զգացում, գունատություն
Բժշկական մասնագիտություն	Անհետաձգելի բժշկական օգնություն, Օրթոպեդիա
ՀՄԴ-9	991.0 և 991.3
ՀՄԴ-10	T33 և T35
Ռիսկի գործոններ	Ալկոհոլի օգտագործում, ծխել, հոգեկան խնդիրներ, որոշ դեղեր
Ախտորոշում	Հիմնվում է ախտանիշների վրա
Բուժում	Տաքացում, դեղորայք, վիրահատություն
Բարդություններ	Հիպոթերմիա, կոմպարտմենտ համախտանիշ
Կանխարգելում	Ցրտից խուսափում, համապատասխան հագուստի օգտագործում, ջրի և սննդի նոմալ օգտագործում, ակտիվության պահպանում
Հանդիպման հաճախականություն	Անհայտ
	Frostbite Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ցրտահարություն (այլ կիրառումներ)

Ցրտահարություն, ցածր ջերմաստիճանի ազդեցությամբ մաշկի և այլ հյուսվածքների սառեցում^[2]։ Առաջին ախտանիշը թմրածությունն է^[2]։ Դրանից հետո կարող են դիտվել շարժման դժվարություններ, մաշկի գունատություն^[2]։ Բուժում ստանալու ժամանակ կարող է դիտվել այտուցվածություն և բշտիկներ^[2]։ Ձեռքերը, ոտքերը և դեմքը ամենահաճախն են ախտահարվում^[5]։ Բարդություններից են հիպոթերմիան կամ կոմպարտմենտ համախտանիշը^[1]^[2]։

Ցածր ջերմաստիճանի ազդեցությանը երկար ժամանակ ենթարկված մարդիկ ռիսկի խմբում են։ Այդ մարդիկ են ձմեռային սպորտաձևերի սիրահարները, զինված ուժերի անձնակազմը, բնակության մշտական տեղ չունեցող մարդիկ^[2]^[6]։ Այլ ռիսկի գործոններից են ալկոհոլի օգտագործումը, ծխելը, հոգեկան խնդիրները, որոշ դեղերը, վնասվածքները^[2]։ Հիմքում ընկած մեխանիզմը փոքր անոթների վնասումն է սառույցի բյուրեղներով և արյան մակարդուկներով^[2]։ Ախտորոշումը հիմնվում է ախտանիշների վրա^[3]։ Ըստ ծանրության դասակարգվում է մակերեսային (առաջին և երկրորդ աստիճան) և խորանիստ ձևերի (երրորդ աստիճան)^[1]։ Ախտահարման տարածվածությունը պարզելու համար կարող է անհրաժեշտ լինել կատարել ոսկրերի սկանավորում կամ մագնիսառեզոնանսային շերտագրություն^[2]։

Կանխարգելումը կատարվում է տաք հագուստ կրելով, ջրի և սննդի նորմալ քանակներ ընդունելով, ցածր ջերմաստիճանից խուսափելով, ակտիվություն պահպանելով^[1]։ Բուժումը կատարվում է տաքացնելով^[1]։ Տաքացնում են միայն այն դեպքում, երբ չի լինում նորից սառելու վտանգ^[2]։ Խորհուրդ չի տրվում ախտահարված մասը շփել կամ այդտեղ ձյուն դնել^[1]։ Խորհուրդ է տրվում օգտագործել իբուպրոֆեն և փայտացման պատվաստանյութ^[2]։ Ծանր դեպքերում օգտագործվում է իլոպրոստ կամ թրոմբալուծիչ միջոցներ^[2]։ Երբեմն լինում է վիրահատության անհրաժեշտություն^[2]։ Անդամահատումը (ամպուտացիա) պետք է հետաձգվի մի քանի ամսով՝ վնասվածքի ծանրությունը հասկանալու համար^[1]։

Ցրտահարության դեպքերի քանակը հայտնի չէ^[4]։ Լեռնագնացների մոտ տոկոսը հասնում է մինչև 40%^[2]։ Ամենաշատը ախտահարվում են 30-ից 50 տարեկան մարդիկ^[5]։ Ցրտահարության մասին հիշատակումներ եղել են դեռ 5,000 տարի առաջ^[2]։ Ցրտահարությունը կարևոր դեր է խաղացել նաև պատերազմների ժամանակ^[2]։ Առաջին անգամ ցրտահարության նորմալ նկարագիրը տրվել է 1813 թվականին Դոմինիկ Ժան Լարեյի կողմից, որը Նապոլեոնի բանակի բժիշկն էր Ռուսաստանի վրա Ֆրանսիայի հարձակման ժամանակ^[2]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սովորաբար ախտահարվում են այտերը, ականջները, քիթը, մատները և ոտնաթաթերը։ Ցրտահարությանը նախորդում է սառելը^[1]։ Ցրտահարության ախտանիշները զարգանում են ցրտի ազդեցության հետ մեկտեղ։ Պատմության ընթացքում ցրտահարությունը դասակարգվել է ըստ մաշկի վնասման, զգայունության խանգարման։ Այդ դասակարգումը նման էր այրվածքների դասակարգմանը։ Ցրտահարության աստիճանները չեն համապատասխանում երկարատև վնասի գումարային արժեքին^[7]։ Ավելի պարզ դասակարգումով ցրտահարությունը լինում է մակերեսային (առաջին կամ երկրորդ աստիճան) կամ խորը (երրորդ կամ չորրորդ)^[8]։

Առաջին աստիճան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին աստիճանի ցրտահարությունը մակերեսային է, մաշկի վնասումը չի լինում մնայուն։
Ամենավաղ ախտանիշն է մաշկի զգացողության խանգարումը։ Ախտահարված հատվածներում մաշկը լինում է թմրած, ուռած՝ կարմրած եզրերով։
Մի քանի շաբաթից մաշկի մակերեսը կարող է պոկվել^[7]։

Երկրորդ աստիճան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրորդ աստիճանի ցրտահարության դեպքում մաշկի վրա առաջանում են մաքուր բշտիկներ, իսկ մաշկի մակերեսը պնդանում է։
Վնասումից շաբաթներ հետո մաշկը չորանում և սևանում է։
Այս փուլում կարող է լինել գերզգայունություն ցրտի նկատմամբ և թմրածություն^[7]։

Երրորդ աստիճան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երրորդ աստիճանի ցրտահարության ժամանակ մաշկի տակ եղած հյուսվածքները սառում են։
Ախտանիշներից են արյան մակարդուկները և մաշկի գորշակապտավուն գունավորումը։
Վնասումից շաբաթներ հետո ցավը մնում է և առաջանում է սև գույնի կեղև։
Կարող են դիտվել երկար մնացող խոցեր և ոսկորների էպիֆիզային աճման գոտու վնասում^[7]։

Չորրորդ աստիճան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չորրորդ աստիճանի ցրտահարության դեպքում ներառվում են մաշկից ներքև գտնվող հյուսվածքները՝ մկանները, ջլերը և ոսկորները։
Վաղ ախտանիշներից են մաշկի գունատությունը, պնդացումը, անցավ տաքացումը։
Ավելի ուշ մաշկը դառնում է սև և մումիֆիկացված։ Վնասվածքը կարող է մնալ ամիսներով և բերի անդամահատման 2 ամսից^[7]։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռիսկի գործոններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ծխախոտ,ալկոհոլ,թմրածություն

Առաջին օգնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին օգնության հիմնական նպատակը մարմնի ցրտահարված հատվածի արյան շրջանառության անհապաղ վերականգնումն է։

Ոտքերի և ձեռքերի I և II աստիճանների ցրտահարության դեպքում վերջիններս տաքացնել 18-20 °C ջրում, աստիճանաբար ջրի ջերմաստիճանը բարձրացնելով 37-38 °C, կատարել սպիրտով շփումներ, դնել մանրէազերծ չոր վիրակապ, տալ տաք թեյ, ոչ մեծ քանակությամբ ալկոհոլային խմիչք։
II և III աստիճանների ցրտահարության դեպքում հակափայտացման շիճուկի ներարկում, անտիբիոտիկներ և այլն։
III և IV աստիճանների տարածուն ախտահարման ժամանակ մարմնի ցրտահարված հատվածը ծածկում են մանրէազերծ անձեռոցիկով, կապում և տեղափոխում վիրաբուժական բաժանմունք։

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տաք, չսեղմող հագուստ և չթրջվող կոշիկներ, ոտքերի գերքրտնարտադրությունը վերացնող միջոցներ, տաք սննդի կանոնավոր ընդունում և այլն։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 McIntosh, Scott E.; Opacic, Matthew; Freer, Luanne; Grissom, Colin K.; Auerbach, Paul S.; Rodway, George W.; Cochran, Amalia; Giesbrecht, Gordon G.; McDevitt, Marion (2014 թ․ դեկտեմբերի 1). «Wilderness Medical Society practice guidelines for the prevention and treatment of frostbite: 2014 update». Wilderness & Environmental Medicine. 25 (4 Suppl): S43–54. doi:10.1016/j.wem.2014.09.001. ISSN 1545-1534. PMID 25498262.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 ^2,17 ^2,18 ^2,19 ^2,20 Handford, C; Thomas, O; Imray, CHE (May 2017). «Frostbite». Emergency medicine clinics of North America. 35 (2): 281–299. doi:10.1016/j.emc.2016.12.006. PMID 28411928.
↑ ^3,0 ^3,1 Singleton, Joanne K.; DiGregorio, Robert V.; Green-Hernandez, Carol (2014). Primary Care, Second Edition: An Interprofessional Perspective (անգլերեն). Springer Publishing Company. էջ 172. ISBN 9780826171474.
↑ ^4,0 ^4,1 Auerbach, Paul S. (2011). Wilderness Medicine E-Book: Expert Consult Premium Edition - Enhanced Online Features (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 181. ISBN 1455733563.
↑ ^5,0 ^5,1 Ferri, Fred F. (2017). Ferri's Clinical Advisor 2018 E-Book: 5 Books in 1 (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 502. ISBN 9780323529570.
↑ Handford, Charles; Buxton, Pauline; Russell, Katie; Imray, Caitlin EA; McIntosh, Scott E; Freer, Luanne; Cochran, Amalia; Imray, Christopher HE (2014 թ․ ապրիլի 22). «Frostbite: a practical approach to hospital management». Extreme Physiology & Medicine. 3: 7. doi:10.1186/2046-7648-3-7. ISSN 2046-7648. PMC 3994495. PMID 24764516.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 «Frostbite Clinical Presentation». emedicine.medscape.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 2-ին.
↑ Zafren, Ken (2013). «Frostbite: Prevention and Initial Management». High Altitude Medicine & Biology. 14 (1): 9–12. doi:10.1089/ham.2012.1114. PMID 23537254. S2CID 3036889.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցրտահարություն (բժշկություն)» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[Mc2014-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 McIntosh, Scott E.; Opacic, Matthew; Freer, Luanne; Grissom, Colin K.; Auerbach, Paul S.; Rodway, George W.; Cochran, Amalia; Giesbrecht, Gordon G.; McDevitt, Marion (2014 թ․ դեկտեմբերի 1). «Wilderness Medical Society practice guidelines for the prevention and treatment of frostbite: 2014 update». Wilderness & Environmental Medicine. 25 (4 Suppl): S43–54. doi:10.1016/j.wem.2014.09.001. ISSN 1545-1534. PMID 25498262.

[Han2017-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 ^2,15 ^2,16 ^2,17 ^2,18 ^2,19 ^2,20 Handford, C; Thomas, O; Imray, CHE (May 2017). «Frostbite». Emergency medicine clinics of North America. 35 (2): 281–299. doi:10.1016/j.emc.2016.12.006. PMID 28411928.

[Sin2014-3] 3,0 ^3,1 Singleton, Joanne K.; DiGregorio, Robert V.; Green-Hernandez, Carol (2014). Primary Care, Second Edition: An Interprofessional Perspective (անգլերեն). Springer Publishing Company. էջ 172. ISBN 9780826171474.

[Au2011-4] 4,0 ^4,1 Auerbach, Paul S. (2011). Wilderness Medicine E-Book: Expert Consult Premium Edition - Enhanced Online Features (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 181. ISBN 1455733563.

[Fer2018-5] 5,0 ^5,1 Ferri, Fred F. (2017). Ferri's Clinical Advisor 2018 E-Book: 5 Books in 1 (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 502. ISBN 9780323529570.

[Han2014-6] Handford, Charles; Buxton, Pauline; Russell, Katie; Imray, Caitlin EA; McIntosh, Scott E; Freer, Luanne; Cochran, Amalia; Imray, Christopher HE (2014 թ․ ապրիլի 22). «Frostbite: a practical approach to hospital management». Extreme Physiology & Medicine. 3: 7. doi:10.1186/2046-7648-3-7. ISSN 2046-7648. PMC 3994495. PMID 24764516.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)

[:2-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 ^7,4 «Frostbite Clinical Presentation». emedicine.medscape.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 2-ին.

[Zaf2012-8] Zafren, Ken (2013). «Frostbite: Prevention and Initial Management». High Altitude Medicine & Biology. 14 (1): 9–12. doi:10.1089/ham.2012.1114. PMID 23537254. S2CID 3036889.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]