Ցիտոկիններ

Ցիտոկինները (հուն.` cyto - բջիջ, kinos - շարժում) օրգանիզմի տարբեր բջիջների կողմից սինթեզվող, բազմազան հատկություններով և ֆունկցիաներով օժտված, միջբջջային փոխազդեցության սպիտակուցային բնույթի միջնորդներ են, որոնք պայամնավորում են ինչպես բնածին ու ձեռքբերովի իմունիտետի ռեակցիաները, այնպես էլ օրգանիզմի մի շարք կենսականորեն անհրաժեշտ այլ ֆունկցիաներ։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քիմիական բնույթով դրանք պեպտիդներ կամ գլիկոպրոտեիններ են և սինթեզվում են ինչպես օրգանիզմի նորմալ, այնպես և տարբեր ազդակներով ակտիվացած բջիջների կողմից, ընդ որում նրանց սինթեզի համար խթան կարող են հանդիսանալ հակածինները (անտիգենները), պրոստագլանդինները, հորմոնները, այլ ցիտոկինները և այլն։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցիտոկինների հիմնական խմբերն են`

Ինտերֆերոններ (ԻՆՖ)` ունեն արտահայտված հակավիրուսային ազդեցություն;
Ինտերլեյկիններ (ԻԼ)` ապահովում են միջբջջային փոխազդեցությունների կարգավորումը, գլխավորապես ազդում են լեյկոցիտների վրա;
Գաղութխթանիչ գործոններ (ԳԽԳ)` ոսկրածուծում խթանում են լեյկոցիտների աճը;
Քեմոկիններ` ազդում են լեյկոցիտների շարժունակության վրա։

Ըստ ծագման տարբերում են հետևյալ տեսակները՝

Լիմֆոկիններ՝ արտադրվում են T-լիմֆոցիտների կողմից (ԻԼ-2, ԻԼ-3, ԻԼ-4, ԻԼ-5, ԻՆՖ-α,β,γ և ԳԽԳ);
Մոնոկիններ՝ արտադրվում են մակրոֆագերի կողմից (ԻԼ-1, ԻԼ-6, ԻԼ-8, ԻԼ-12 և ՈւՆԳ-α):

Ըստ ազդեցության բնույթի ցիտոկինները լինում են՝

Պրոբորբոքային (բորբոքմանը նպաստող);
Հակաբորբոքային;
Բջջային և հումորալ իմունիտետը կարգավորողներ։

Ազդեցության մեխանիզմը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցիտոկինները ազդում են երկու մեխանիզմով՝ պարակրին և աուտոկրին։
Պարակրին ազդեցության ժամանակ մի բջջից արտադրված ցիտոկինը ազդում է մեկ այլ բջջի վրա։
Աուտոկրին ազդեցության դեպքում բջիջն արտադրում է ցիտոկին, որն անհրաժեշտ է հենց իր ակտիվացման համար։ Վերոհիշյալ ցիտոկինների մի մասն ազդում է պարակրին, մյուս մասը աուտոկրին կերպով, մի մասն էլ՝ և աուտոկրին և պարակրին։ Բոլոր դեպքերում բջջի ընկալունակությունը տվյալ ցիտոկինի հանդեպ կախված է նրա նկատմամբ ընկալիչի առկայությունից այդ բջջի մակերեսին։ Ցիտոկին-ընկալիչ փոխազդեցությունը բերում է բջջի մեջ նոր գործողությունների ծավալմանը, ինչպիսիք են բջջի աճի խթանումը, տարբերակումը կամ մահը։
Այսպիսով, ցիտոկինները արտաբջջային գործոնների մի ենթադաս են, որոնք ազդում են բջջի բազմացման և տարբերակման վրա։ Բացի այս ազդեցություններից, ցիտոկինների մեծ մասն ունեն տարբեր կենսաբանական ազդեցություններ։

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]