Վլադիմիր Վիսոցկի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վլադիմիր Վիսոցկի
Հիմնական տվյալներ
Բնօրինակ անունВладимир Высоцкий
Ծնվել էհունվարի 25, 1938(1938-01-25)[1][2][3][…]
Մոսկվա, ԽՍՀՄ[4]
Երկիր ԽՍՀՄ
Մահացել էհուլիսի 25, 1980(1980-07-25)[1][3][5] (42 տարեկան)
Մոսկվա, ԽՍՀՄ[4]
ԳերեզմանՎագանկովյան գերեզմանատուն
Ժանրերհեղինակային երգ[6][7][8], շանսոն[9], ռուսական շանսոն[10] և արձակ
Մասնագիտությունբանաստեղծ, գրող, կինոդերասան, թատրոնի դերասան, հեղինակ-կատարող, կիթառահար, երգերի հեղինակ, կոմպոզիտոր, սցենարիստ, երգերի հեղինակ, արձակագիր, դերասան և երգիչ
ԳործիքներՌուսական կիթառ
ԱշխատավայրՏագանկայի թատրոն և Մոսկվայի Պուշկինի անվան դրամատիկական թատրոն
ԿրթությունՄԳԱԹ-ի դպրոց-ստուդիա (հունիսի 20, 1960) և Մոսկվայի ինժեներա-շինարարական ինստիտուտ
ԱմուսինԻզոլդա Վիսոցկայա, Մարինա Վլադի և Լյուդմիլա Աբրամովա
Պարգևներ
ԽՍՀՄ պետական մրցանակ և Ռուսաստանի ՆԳՆ մրցանակ
Ստորագրություն
Ստորագրություն
 Vladimir Vysotsky Վիքիպահեստում
Արտաքին տեսաֆայլեր
Հատված «Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի» ֆիլմից

Վլադիմիր Սեմյոնովիչ Վիսոցկի (ռուս.՝ Владимир Семёнович Высоцкий, հունվարի 25, 1938(1938-01-25)[1][2][3][…], Մոսկվա, ԽՍՀՄ[4] - հուլիսի 25, 1980(1980-07-25)[1][3][5], Մոսկվա, ԽՍՀՄ[4]), խորհրդային բանաստեղծ, թատրոնի և կինոյի դերասան, երգերի հեղինակ (բարդ), արձակ ստեղծագործությունների և սցենարների հեղինակ։ ԽՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր («Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի» հեռուստատեսային գեղարվեստական ֆիլմում Ժեգլովի կերպարի ստեղծման և հեղինակային երգերի կատարման համար, 1987, հետմահու), Ռուսաստանի ՆԳՆ մրցանակի[11][12] դափնեկիր։

Որպես բանաստեղծ՝ Վլադիմիր Վիսոցկին հանդես է եկել առաջին հերթին հեղինակային երգի ժանրում։ Նրա գրած ստեղծագործություններից առաջինները վերաբերում են 1960-ական թվականների սկզբին։ Սկզբում դրանք կատարվել են ընկերների շրջապատում, ավելի ուշ լայն ճանաչում են ստացել երկրում տարածված մագնիտոֆոնային ձայնագրությունների շնորհիվ։ Վիսոցկու պոեզիան աչքի է ընկնում թեմաների բազմազանությամբ (փողոցային, ճամբարային, ռազմական, երգիծական, կենցաղային, հեքիաթային, «մարզական» երգեր), իմաստային ենթատեքստի սրությամբ և սոցիալ-բարոյական շեշտադրմամբ։ Նրա ստեղծագործություններում, որոնք պատմում են էքստրեմալ հանգամանքների մեջ հայտնված մարդկանց ներքին ընտրության մասին, երևում էին էկզիստենցիալ մոտիվներ։ Վիսոցկու ստեղծագործական էվոլյուցիան անցել է մի քանի փուլ․ նրա վաղ ստեղծագործություններում գերակշռում են փողոցային և բակային երգերը, 1960-ականների կեսերից ստեղծագործությունների թեմատիկան սկսել է ընդլայնվել, իսկ երգերի շարքերը՝ ստանալ նոր «ռուսական կյանքի հանրագիտարանի» տեսք։ 1970-ական թվականներին Վիսոցկու ստեղծագործության զգալի մասը կազմել են դավանաբանական-փիլիսոփայական բնույթի երգերն ու բանաստեղծությունները, բանաստեղծը հաճախ է անդրադարձել գոյության հավերժական հարցերին։

1960 թվականին ՄԳԱԹ-ի դպրոց-ստուդիան ավարտած Վիսոցկու թատերական կենսագրությունը հիմնականում կապված է Տագանկայի թատրոնում աշխատելու հետ, որի բեմում դերասանը խաղացել է Գալիլեյի («Գալիլեյի կյանքը», 1966), Խլոպուշայի («Պուգաչով», 1967), Համլետի («Համլետ», 1971), Լոպախինի («Բալի այգին», 1975), Սվիդրիգայլովի («Ոճիր և պատիժ», 1979) դերերը։

Վիսոցկու նորամուտը կինոյում կայացել է 1959 թվականին, երբ նա էպիզոդիկ դեր է կատարել «Հասակակիցներ» (ռուս.՝ «Сверстницы») ֆիլմում։ Կինեմատոգրաֆիայում աշխատելու տարիներին դերասանը նկարահանվել է ավելի քան քսանհինգ ֆիլմում։ Վիսոցկու կինոկենսագրությունը ներառում է ընդհատակային Բրոդսկու («Ինտերվենցիա», 1968), կենդանաբան ֆոն Կորենի («Վատ լավ մարդը» (ռուս.՝ «Плохой хороший человек»), 1973), կապիտան Ժեգլովի («Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի» (ռուս.՝ «Место встречи изменить нельзя»), 1979), Դոն Ժուանի («Փոքր ողբերգություններ», 1979) և այլ դերեր։ Ուսումնասիրողները նշել են, որ Վիսոցկու բեմական և էկրանային աշխատանքներում էքսպրեսիվությունը համադրվել է հոգեբանական արժանահավատության հետ։ Մի շարք ներկայացումներում, ինչպես նաև գեղարվեստական ֆիլմերում, հեռուստա - և ռադիոներկայացումներում նա հանդես է եկել նաև որպես երգերի հեղինակ։

Վիսոցկու կենդանության օրոք նրա երգերը Խորհրդային Միությունում պաշտոնական ճանաչում չեն ստացել։ 1968 թվականին մամուլում ծավալվել է նրա երաժշտա-բանաստեղծական ստեղծագործության վատաբանման արշավ։ Մինչև 1981 թվականը խորհրդային ոչ մի հրատարակչություն չի հրատարակել նրա ստեղծագործությունները։ Գրաքննության սահմանափակումները մասնակիորեն հանվել են միայն Վիսոցկու մահվանից հետո, երբ լույս է տեսել նրա չափածո ստեղծագործությունների «Նյարդ» (ռուս.՝ «Нерв») ժողովածուն (կազմող՝ Ռոբերտ Ռոժդեստվենսկի)։ Այնուամենայնիվ, Վիսոցկու բանաստեղծությունների և երգերի, ինչպես նաև նրան նվիրված ամսագրային հոդվածների հրատարակության գրաքննչական վերահսկողությունը շարունակել է գործել ընդհուպ մինչև վերակառուցում։ Նրա ստեղծագործության օրինականացումն սկսվել է Խորհրդային Միությունում 1986 թվականին, երբ ԽՍՀՄ գրողների միությանը կից ստեղծվել է Վիսոցկու գրական ժառանգության հանձնաժողով։ 1980-ականների երկրորդ կեսից սկսվել է բանաստեղծի ստեղծագործությունների գրքերի և հավաքածուների լույսընծայումը, ծավալվել է հետազոտական աշխատանք՝ նվիրված նրա ստեղծագործությանը։ Ըստ որոշ գնահատականների՝ Վիսոցկին, որը զբաղեցնում է կենտրոնական դիրքերից մեկը 20-րդ դարի ռուսական մշակույթի պատմության մեջ, «ուժեղ ազդեցություն է ունեցել իր ժամանակակիցների և հաջորդ սերունդների հայացքների ձևավորման վրա»։

Ծագում, ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վլադիմիր Վիսոցկին ծնվել է Նինա Մաքսիմովնա և Սեմյոն Վլադիմիրովիչ Վիսոցկիների ընտանիքում։ Մայրական գծով բանաստեղծի պապը՝ Մաքսիմ Իվանովիչ Սերյոգինը (1872-1934), ծնունդով եղել է Օգարյովո գյուղից, որը գտնվում է Տուլա և Եֆրեմով քաղաքների միջև։ Նա Մոսկվա է ժամանել տասնչորս տարեկան հասակում և կյանքի զգալի մասն աշխատել է որպես դռնապան մայրաքաղաքի հյուրանոցներում։ Վլադիմիր Վիսոցկու տատը՝ Եվդոկիա Անդրեևնա Սերյոգինան (օրիորդական ազգանունը՝ Սինոտովա, 1890-1931), Մոսկվա է ժամանել Ուտիցի գյուղից, որը գտնվում էր Բորոդինո կայարանի մոտ։ Ամուսնանալով վաղ տարիքում՝ նա նվիրվել է իր ընտանիքին, որտեղ ծնվել է հինգ երեխա՝ երկու որդի և երեք դուստր, այդ թվում՝ Նինա Մաքսիմովնան (1912-2003)։ Սերյոգինները հաճախ են փոխել իրենց բնակության վայրը, մինչև 1923 թվականին (հնարավոր է, 1924 թվականին), Մաքսիմ Իվանովիչը սենյակ է ստացել Առաջին Մեշչանսկի փողոցի թիվ 26 եռահարկ աղյուսե տանը, որտեղ նախկինում տեղակայված էին «Նատալիս» հյուրանոցի համարները։ 1932 թվականին Նինա Մաքսիմովնան ավարտել է ուսումը Մոսկվայի օտար լեզուների մարզային կոմբինատում՝ Սրետենսկի բուլվարում, 9/2 հասցեում (գերմանական բաժին)։ Ունենալով ռեֆերենտ-թարգմանչի դիպլոմ՝ նա տարբեր տարիների աշխատել է ՊՄՀԿԽ-ում, «Ինտուրիստում», արտաքին առևտրի նախարարությունում, քիմիական մեքենաշինության գիտահետազոտական ինստիտուտում և այլ հաստատություններում[13][14][15]։

1935 թվականին (այլ տվյալներով՝ 1936 թվականին) Նինա Սերյոգինան ծանոթացել է կապի պոլիտեխնիկումի ուսանող Սեմյոն Վիսոցկու հետ (1916-1997)[13][14][15]։ Նրա հիշողությունների համաձայն՝ իրենց ամուսնության գրանցումը տեղի է ունեցել Մոսկվայում, որից հետո ամուսինները մեկնել են Նովոսիբիրսկ, որտեղ ամուսինն ուղարկվել էր աշխատելու։ 1937 թվականին Նինա Մաքսիմովնան վերադարձել է տուն՝ Առաջին Մեշչանսկի փողոց[16]։

Արխիվային տվյալներ Ժիտոմիրից Դեբորա Բրոնշտեյնի մասին
Արխիվային տվյալներ Վոլֆ Շլիմովիչ Վիսոցկու մասին

Վիսոցկու հայրական գծով պապը՝ Վոլֆ Շլիոմովիչ Վիսոցկին (1889-1962), ծնվել է Բրեստ-Լիտովսկ քաղաքում՝ ապակեգործի (ապակի փչող) ընտանիքում[17]։ Ավարտելով Լյուբլինի առևտրային ուսումնարանը, Կիևի առևտրային ինստիտուտի տնտեսագիտական ֆակուլտետը, Կիևի համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետը և Կիևի ժողովրդական տնտեսության ինստիտուտի արդյունաբերական ֆակուլտետը՝ նա նէպի ժամանակ բացել է թատերական գրիմի արվեստանոց։ 1926 թվականին Վիսոցկին ընտանիքի հետ տեղափոխվել է Մոսկվա, որտեղ աշխատել է որպես իրավախորհրդատու, քիմիկոս, տնտեսագետ։ Դեռ 1915 թվականին ամուսնացել է Դորա (Դեբորա) Եվսեևնա Բրոնշտեյնի ([1891-1896]-1970) հետ[Ն. 1]։ Ամուսնությունը կատարվել է հրեական կարգին համապատասխան։ Փաստաթղթերի գրառումների համաձայն՝ 26-ամյա փեսացուն «Սելեցի քաղքենիներից» էր, 21-ամյա հարսնացուն՝ «բուժակուհի աղջիկ»։ Ընտանիքում ծնվել է երկու որդի։ Կրտսերը՝ Ալեքսեյը (1919-1977), հետագայում դարձել է կադրային զինվորական, գրող և վավերագրական ֆիլմերի ռեժիսոր։ Ավագը՝ Սեմյոնը, պոլիտեխնիկումում ուսումն ավարտելուց և արտաբանակային պատրաստության դասընթացներ անցնելուց հետո իր կյանքը կապել է զինվորական ծառայության հետ։ Սեմյոն Վլադիմիրովիչն ավելի քան քսան շքանշանների և մեդալների ասպետ էր, Կլադնո և Պրահա քաղաքների պատվավոր քաղաքացի։ Հետպատերազմյան տարիներին նա ավարտել է Սեմյոն Բուդյոննու անվան կապի ռազմական ակադեմիան, պաշտոնաթողությունից առաջ ունեցել է գվարդիայի գնդապետի կոչում[19][21]։

Մանկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծննդատունը, որտեղ ծնվել է Վիսոցկին
Արտաքին պատկերներ
Վլադիմիր Վիսոցկին վեց տարեկան հասակում
Վլադիմիր Վիսոցկի (3 տարեկան), 1941 թվականի հունիս, պատերազմի առաջին օրեր
«Свобода» ֆաբրիկայի մանկապարտեզում, 1943 թվական, տարհանումից հետո

Վլադիմիր Վիսոցկին ծնվել է 1938 թվականի հունվարի 25-ին Մոսկվայի թիվ 8 ծննդատանը, որը գտնվել է 3-րդ Մեշչանսկի փողոցում (այժմ՝ Շչեպկինի փողոց, 61/2 շենք)։ Նինա Մաքսիմովնա Վիսոցկայայի հիշողությունների համաձայն՝ նրա որդին լույս աշխարհ է եկել առավոտյան ժամը 9:40-ին, նորածնի քաշը կազմել է 4 կիլոգրամ, հասակը՝ 52 սանտիմետր։ Սկզբում տղան եղել է կարմրահեր, կապույտ աչքերով և մուգ թարթիչներով։ Ապագա երեխայի անունը ծնողները սկսել են ընտրել նրա ծնվելուց շատ առաջ։ Ծառայողական գործուղման մեկնելուց առաջ Սեմյոն Վլադիմիրովիչը, իմանալով, որ երեխան կարող է ծնվել իր բացակայության ժամանակ, խնդրել է որդուն Վլադիմիր անվանել։ Ծննդատնից երիտասարդ մայրը Վոլոդյայի հետ գնացել է Առաջին Մեշչանսկի փողոցում գտնվող տուն՝ այն կոմունալ բնակարան, որտեղ ժամանակին սենյակ էր ստացել Նինա Մաքսիմովնայի հայրը։ Դա եղել է հյուրանոցային տիպի շենք՝ մի շարք սենյակներով, լայն միջանցքներով, ընդհանուր խոհանոցով ու սալօջախով, որը ջեռուցվում էր վառելափայտով։ Վիսոցկիներին պատկանող սենյակը եղել է բավական ընդարձակ՝ երեք մետրից էլ բարձր առաստաղով. դեռ պապի՝ Մաքսիմ Իվանովիչի կենդանության օրոք բնակտարածքը միջնապատերով բաժանվել է երեք մասի և կահավորվել[22][23]։

1941 թվականի մարտին Սեմյոն Վլադիմիրովիչին զորակոչել են զինվորական ծառայության։ Չորս ամիս անց պատերազմ է սկսվել, և հուլիսին Նինա Մաքսիմովնան որդու հետ տարհանվել է դեպի երկրի արևելք։ «Սվոբոդա» օծանելիքի գործարանի մանկապարտեզի սաների մեծ խումբը վեց օր ճանապարհ է գնացել բեռնատար վագոնով։ Ճանապարհի վերջնակետը դարձել է Վորոնցովկա գյուղը, որը գտնվում է Չկալով քաղաքից ոչ հեռու։ Այնտեղ նրանք ապրել են երկու տարի։ Նինա Մաքսիմովնան աշխատել է տեղի սպիրտի գործարանում որպես հումք ընդունող և լաբորանտ, Վոլոդյան ապրել է մորից առանձին՝ նախկին ակումբում տեղակայված մանկապարտեզում։ Վիսոցկայայի հիշողությունների համաձայն՝ հատկապես ծանր է եղել առաջին ձմեռը, երբ ջերմաչափի սյունը իջնում էր մինչև հիսուն աստիճան։ Տարհանվածներին հատկացված հողամասում Նինա Մաքսիմովնան կարտոֆիլ և ձմերուկ է աճեցրել[24][25]։

1943 թվականի ամռանը Նինա Մաքսիմովնան և Վոլոդյան վերադարձել են Մոսկվա։ Այդ ժամանակ Վիսոցկու ծնողներն արդեն գիտեին, որ իրենց ամուսնությունը փաստացիորեն փլուզվել է, և Առաջին Մեշչանսկի փողոցում գտնվող բնակարան Սեմյոն Վլադիմիրովիչն այլևս չի վերադառնա։ Մեկ տարի առաջ նրա կյանքում հայտնվել էր Եվգենյա Ստեպանովնա Լիխալատովան, որի հետ ծանոթությունը տեղի է ունեցել, երբ Վիսոցկին ծառայում էր Կարմիր բանակի կապի գլխավոր վարչությունում։ Ծնողների ամուսնալուծությունը, ուսումնասիրողների կարծիքով, պատճառ է դարձել Վիսոցկու «Բալլադ մանկության մասին» (ռուս.՝ «Баллада о детстве») ինքնակենսագրական երգում հետևյալ տողի հայտնվելու համար. «Վերադարձան մեր հայրերը, եղբայրները / Տուն՝ իրենց կամ ուրիշի» (ռուս․՝ «Возвращались отцы наши, братья / По домам — по своим да чужим»)[26]։ Նույն բալլադից մեկ այլ տող ստեղծվել է, հավանաբար, Վլադիմիր Սեմյոնովիչի՝ 1945 թվականի հունիսին հոր հետ հանդիպման վերաբերյալ հիշողությունների ազդեցության տակ, երբ Սեմյոն Վլադիմիրովիչը կարճատև գործուղման էր եկել Մոսկվա[24]։

Այդ ժամանակ էլ ես Վոլոդյային նվիրեցի իմ մայորական ուսադիրները։ Այս փաստը հետագայում արտացոլվել է նրա «Մանկության մասին բալլադում» հետևյալ բառերով. «Հորիցս վերցրի կայարանում ուսադիրները, ինչպես խաղալիքներ...»։ Եվ կրկին բաժանում։

Սեմյոն Վլադիմիրովիչ Վիսոցկի

Դպրոցական տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկիների տնից ոչ հեռու (Պերեյասլավսկի և Բաննի նրբանցքների անկյունում գտնվող) գտնվում էր թիվ 273 դպրոցը։ 1945 թվականին Վոլոդյան գնացել է առաջին դասարան։ Նինա Մաքսիմովնան ուշ է ավարտել աշխատանքն արտաքին առևտրի նախարարությունում, հաճախ աշխատել է մինչև ուշ գիշեր և հազվադեպ է ստուգել որդու տետրերը։ Նա գրել է անփութորեն, տետրերը կոկիկ չի պահել, հաճախ թերթիկների վրա թանաք է թափել և մի քանի անգամ արտագրել է առաջադրանքները։ Մոր բացակայության ժամանակ տնային կենցաղով զբաղվելիս նրան օգնել են հարևանները։ Դեռահասը հաշտ է եղել բակի տղաների հետ և համարվել «բոլորի սիրելի Վոլոդյան»[27][28]։ Սակայն Նինա Մաքսիմովնայի երկրորդ ամուսնու՝ անգլերենի ուսուցիչ Գեորգի Միխայլովիչ Բարտոշի հետ Վոլոդյայի հարաբերությունները չեն դասավորվել. խորթ հայրը հարբեցող է եղել և հաճախ իրեն ագրեսիվ պահել ընտանիքի անդամների նկատմամբ[29]։

1946 թվականին Վիսոցկու հայրը, որը մտահոգված էր ստեղծված իրավիճակով, փորձել է համոզել Նինա Մաքսիմովնային, որ նա Վոլոդյային թույլ տա իր հետ ապրել մինչև դպրոցն ավարտելը, բայց նա չի համաձայնել։ Այդ ժամանակ Սեմյոն Վլադիմիրովիչը դիմել է դատարան, որը վճիռը կայացրել է վերջինիս օգտին։ 1946 թվականի աշնանը Վոլոդյան տեղափոխվել է հոր նոր ընտանիք, որտեղ նրա դաստիարակությամբ զբաղվել է Եվգենյա Ստեպանովնա Լիխալատովան[29], որի հետ Սեմյոն Վլադիմիրովիչ Վիսոցկին ծանոթացել էր պատերազմի ժամանակ։ Ճակատից նա արդեն վերադարձել է նրա մոտ՝ Բոլշայա Կարետնայա նրբանցքի № 15 տուն[30]։

1947 թվականի հունվարի 2-ին ամուսինները Վոլոդյայի հետ մեկնել են Սեմյոն Վլադիմիրովիչի ծառայության նոր վայրը՝ Բեռլինից քառասուն կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող Էբերսվալդե քաղաքը, որտեղ տեղակայված էին Գերմանիայում խորհրդային զորքերը։ Վիսոցկիներին հատկացվել է երեք սենյականոց բնակարան փողոցի այն շենքում, որտեղ բնակվում էին քաղաքապետն ու քաղաքային այլ պաշտոնյաներ։ Վոլոդյան ունեցել է իր առանձին սենյակը, մորն ուղղված առաջին նամակը նա ուղարկել է արդեն հունվարի 23-ին[31][32][33]

Թանկագի՛ն մայրիկ։ Ես ապրում եմ շատ լավ։ Գնում եմ դպրոց, փորձում եմ լավ սովորել։ Հայրիկն ինձ նվերներ է տալիս։ Ես արդեն երկու նոր կոստյում, կոշիկներ և վերարկու ունեմ։ Վաղը Ժենյա մորաքույրը ինձ համար երկարաճիտ կոշիկներ է պատվիրելու։ Գրիր Վովայի հասցեն։ Համբուրում եմ, քո Վովա։

Նամակը պարունակում է Սեմյոն Վիսոցկու հավելումը․

Նինա, բարև։ Վովկան լիովին կարգին է, նրա համար գնել եմ շատ լավ իրեր և երկու կոստյում, կարում եմ վերարկու։ Հոբելյանին, որը նա հրամայել է ինձ նշել, նրա համար ակորդեոն եմ գնել։ Նա լավ տղա է, բայց արդեն հասցրել է փնթի և անուշադիր գրելու համար երկուս բերել ինձ համար, մնացածը լավ է, երեկ նրան ընդունել են պիոներ և փողկապ տվել։ Սեղմում եմ Սեմյոնի ձեռքը...[33]։

Նամակ Էբերսվալդե—Մոսկվա, 23 հունվարի, 1947 թվական

։

Արտաքին պատկերներ
Վոլոդյան հոր ու խորթ մոր հետ Գերմանիայում, 1947 թվական
Մորն ուղղված նամակի ձեռագիրը, 1947 թվական
Վլադիմիր Վիսոցկու մայրը
Վոլոդյա Վիսոցկին մանկական առողջարանում, Բադ Էլստեր, Գերմանիա, 1948 թվականի մայիս-հունիս
Վիսոցկու մանկական լուսանկարները
Վլադիմիր Վիսոցկու հասունության վկայականը, 1955

«Ժենյա մայրիկի» (ինչպես Վոլոդյան անվանում էր հոր կնոջը[Ն. 2]) հետ պարապելու շնորհիվ երկրորդ դասարանն ավարտել է գերազանց գնահատականներով, ինչի համար դպրոցից նվեր է ստացել։ Հայրը դաշնամուր է ձեռք բերել և ուսուցիչ է հրավիրել երաժշտական պարապմունքների համար։ Գերմանիայում բնակվելու բոլոր երեք տարիներին Վոլոդյան զբաղվել է երաժշտությամբ։ Ներգաղթյալ ուսուցչուհու կարծիքով՝ նա բացարձակ լսողություն է ունեցել։ 1948 թվականի ամռանը Վոլոդյան քննություններ է հանձել Սուվորովյան դպրոց ընդունվելու համար, սակայն այնտեղ սովորելու փորձն ավարտվել է անհաջողությամբ։ Օտարալեզու միջավայրի հետ հարևանությունը հանգեցրել է նրան, որ նա սովորել է գերմաներեն[35][36]։ Անտառում դեռահասների ընկերախումբը շատ զենք ու փամփուշտներ է գտել, որոնք վտանգավոր խաղերի առարկա են եղել։ Հաճախ Վոլոդյան տուն է վերադարձել այրված հոնքերով ու վնասված ծնկներով։ Նրա մանկության տարիների ընկեր Վիտալի Բիվշիի վկայությամբ՝ հայրը մի անգամ «նրանց» (եղբոր՝ Գենադիի և Վոլոդյայի հետ) նկուղում հայտնաբերել է գերմանական քսանչորս «շմայսեր», ինչի համար ընկերախումբը ենթարկվել է պատժի։ Գերմանական Ռատենով քաղաքում ծառայել է Սեմյոն Վլադիմիրովիչի եղբայր՝ Ալեքսեյը։ Ընտանիքները հաճախ են այցելել միմյանց, Վոլոդյան շատ մտերիմ է եղել իր հորեղբոր հետ[37]։

1949 թվականի ամռան վերջին Սեմյոն Վլադիմիրովիչը նոր նշանակումներ է ստացել՝ սկզբում Հյուսիս-կովկասյան ռազմական օկրուգում, ապա՝ Կիևի։ Սեպտեմբերի վերջին Վոլոդյան և Եվգենյա Ստեպանովնան երկաթուղով հասել են Մոսկվա և բնակություն հաստատել Բոլշայա Կարետնայա նրբանցքում գտնվող կոմունալ բնակարանում։ Սեմյոն Վլադիմիրովիչը, ծառայելով Կիևում, հաճախ էր գործուղվել Մոսկվա[38]։ 1949 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Վոլոդյան սկսել է սովորել Կոմինտերնովսկի շրջանի 186-րդ արական միջնակարգ դպրոցի հինգերորդ դասարանում, որը գտնվում էր տան մոտ՝ նույնպես Բոլշայա Կարետնայա նրբանցքում։ Սկզբում նա ստացել է «Ամերիկացի» (ռուս.՝ «Американец») մանկական մականունն արտասահմանյան հագուստի պատճառով, իսկ ավելի ուշ՝ «Высота» (հայ․՝ «Բարձրություն»)։ Յոթերորդ դասարանում (1952 թվականի ապրիլ) Վոլոդյան ընդունվել է կոմերտմիություն, իններորդում դարձել է կոմերիտական բյուրոյի անդամ։ Նոր դպրոցում Վոլոդյան ընկերացել է Իգոր Կոխանովսկու, Վոլոդյա Ակիմովի (նրա հետ նա նստել է նույն նստարանին), Արկադի Սվիդերսկու հետ[Ն. 3]: Ակիմովի հետ Վիսոցկին «վեպ» է գրել Ալեքսեյ Տոլստոյի «Ինժեներ Գարինի հիպերբոլոիդի» մոտիվներով։ Ստեղծագործությունը կոչվել է «Аппарат IL» («Испепеляющие лучи», հայ․՝ «Մոխրացնող ճառագայթներ»)։ Դեռ դպրոցում Վիսոցկին տարվել է գրականությամբ և գրել իր առաջին բանաստեղծությունը[40][41][Ն. 4]։

1953 թվականին իր ավագ ընկեր Անատոլի Ուտևսկու բնակարանում Վոլոդյան ծանոթացել է դերասան Սաբինինի հետ, որը նրան տարել է Ուսուցչի տանը կից թատերական խմբակ (Գորկու փողոց, 46), որտեղ դասավանդել է դերասան և ռեժիսոր Վլադիմիր Բոգոմոլովը[43]։ Վլադիմիրի առաջին հրապարակային ելույթն իմպրովիզացիա է եղել. 1954 թվական պատանին ընթերցել է Իվան Կռիլովի առակի տարբեր մեկնաբանություններ հարևան թիվ 187 իգական դպրոցի բեմում։ Դահլիճը ծիծաղել է ու ծափահարել, բայց հանպատրաստից այդ փորձն ավարտվել է քառորդի վերջում վարքի համար ստացած երեքով։ Տասնյոթամյակի առթիվ Նինա Մաքսիմովնան Վոլոդյային նվիրել է նրա առաջին կիթառը։ Իգոր Կոխանովսկին սովորեցրել է նրան պարզ ակորդներ[44][45]։

1955 թվական հունիսի 24-ին Վիսոցկին ավարտել է միջնակարգ դպրոցը։ Հանդիսավոր ավարտական երեկոյի ժամանակ նա ստացել է № 942136 հասունության վկայականը, որում հինգ առարկաների դիմաց նշված էր հինգ, իննի դիմաց՝ չորս[46]։

«Բոլշայա Կարետնայա»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլշայա Կարետնայան սոսկ Վիսոցկու Մոսկվայի հասցեներից մեկը չէ. այս արտահայտությունը Վլադիմիր Վիսոցկու կյանքում զգալի կարևորություն է ունեցել, որը մեծապես որոշել է նրա ստեղծագործական ճակատագիրը։ Հնարավոր է, որ Բոլշայա Կարետնայայի մթնոլորտը ապագա բանաստեղծի վրա նույն ազդեցությունն է ունեցել, ինչ Պուշկինի վրա Ցարսկոե սելոյի լիցեյը[47][48]։ Ի սկզբանե, Բոլշայա Կարետնայայի № 15 տանը Վիսոցկուն գրավում էր երկու վայր՝ № 11 բնակարանը, որտեղ ապրում էր Շչուկինի ուսումնարանի ուսանողուհի Իննա Կրիժևսկայան, և № 15 բնակարանը, որը պատկանում է գիտնական-իրավագետ Բորիս Ուտևսկու ընտանիքին։ Ուտևսկու որդին՝ Տոլյան, տարազամոլ էր, հետպատերազմյան «ոսկե երիտասարդության» ներկայացուցիչ և Վիսոցկուց մեծ էր մի քանի տարով։ Իգոր Կոխանովսկու խոսքով՝ «երիտասարդ ավանգարդիստ» Տոլյան իրենց կողմից ընկալվում էր որպես «լեգենդար անձնավորություն»[49]։ Ուտևսկու ուսանողական ընկերների թվում էր Լևոն Քոչարյանը, որը Բոլշայա Կարետնայայում հայտնվել էր 1950-ական թվականների առաջին կեսին[Ն. 5]։ Քոչարյանը ծանոթացել է Իննա Կրիժևսկայայի հետ, ամուսնացել նրա հետ և տեղափոխվել նրա № 11 երեքսենյականոց բնակարան։ Այդպես Մոսկվայում ստեղծվել է ոչ ֆորմալ ակումբ շփման համար, որի դռները բաց էին և՛ ցերեկը, և՛ գիշերը[44][53]։

Արտաքին մեդիաֆայլեր
Պատկերներ
Մարինա Վլադի, Անատոլի Գարագուլյա և Վլադիմիր Վիսոցկի
Տեսաֆայլեր
Վլադիմիր Վիսոցկին Բոլշայա Կարետնայայում

Բոլշայա Կարետնայայում «Քոչարյանի մոտ» էին գալիս և՛ բռնադատված մտավորականության, և՛ քրեական միջավայրի ներկայացուցիչներ, որոնք շատ էին պատմում իրենց ճամբարային անցյալի մասին։ Բոլշայա Կարետնայայի ընկերախմբի մշտական մասնակիցներից մեկը՝ գրող և սցենարիստ Արթուր Մակարովը, հետագայում հիշել է, որ իրենց ծանոթների թվում եղել են «գողեր Դանիլովսկի ավանից»․ «Չնայած Վոլոդյան երբեք «գողական» գործերում խառնված չի եղել, նա բավականին լուրջ և հիմնավորապես գիտեր այդ աշխարհի մարդկանց, լավ գիտեր»[54]։ «Քոչարյանի շրջապատի» մեջ էին մտնում Էդմոնդ Քեոսայանը, Յուլիան Սեմյոնովը, Օլեգ Ստրիժենովը, Իլյա Գլազունովը, Լյուդմիլա Գուրչենկոն, Անդրեյ Տարկովսկին և շատ ուրիշներ։ Նրանց թվում, ովքեր Բոլշայա Կարետնայայում լսել են Վիսոցկու վաղ շրջանի երգերը, եղել է նաև Վասիլի Շուկշինը։ Այնտեղ Վիսոցկին ծանոթացել է հեռավոր նավարկությունների նավապետ Անատոլի Գարագուլյայի հետ, որն ավելի ուշ՝ 1969 թվականին, նրան Մարինա Վլադիի հետ հրավիրել է ճանապարհորդության «Գրուզիա» ջերմանավով։ 1960-ական թվականների սկզբին ընկերախմբում հայտնվել է նաև Միխայիլ Տալը, որն արդեն գիտեր (մագնիտոֆոնի շնորհիվ) Վլադիմիր Վիսոցկու առանձին ստեղծագործություններ։ Նրա երգերի առաջին ձայնագրություններն արել են Լևոն Քոչարյանը (ավելի ուշ նույնիսկ առաջացել է «Քոչարյանի ոսկե ժապավեն» հասկացությունը[55]) և Վլադիմիր Ակիմովը։ Կինոյում իր առաջին դերերը Վիսոցկին ստացել է կրկին Քոչարյանի միջնորդությունների շնորհիվ, որը տարբեր ֆիլմերում աշխատել է որպես երկրորդ ռեժիսոր[56][57]։

Լևոն Քոչարյանին Վիսոցկին նվիրել է 1962 թվականին գրված «Большой Каретный» երգը, որը սկսվում է կրկներգից. «Где твои семнадцать лет? / На Большом Каретном…»: Տեքստում հղում կա այն իրադարձություններին և հանգամանքներին, որոնք այս կամ այն կերպ կապված են 11-րդ բնակարանի ընկերախմբի պատմության հետ։ Օրինակ, միայն այն համայնքի ներկայացուցիչները կարող էին վերծանել այն ակնարկը, որը հնչում է «Стало всё по новой там, верь не верь» («Ամեն ինչ նոր է դարձել այնտեղ, հավատաք, թե չէ») տողում, որում բառախաղով հիշատակվում է հագուստների նկարչուհի Նատալյա Պանովայի ազգանունը, որին սիրահարված էր հեղինակը։ «Где твой чёрный пистолет?» («Որտե՞ղ է քո սև ատրճանակը») հարցական արտահայտություն, ըստ գրականագետ Վլադիմիր Նովիկովի վարկածի, կարող էր յուրօրինակ հիշեցում ծառայել այն մասին, որ իրավաբանական ֆակուլտետն ավարտելուց հետո Անատոլի Ուտևսկին գնացել է աշխատելու Մոսկվայի քրեական հետախուզությունում և այնտեղ զենք է ստացել։ Միևնույն ժամանակ Սեմյոն Վիսոցկին գրել է, որ խոսքը նրա ռազմավարային «վալտերի» մասին է, որը մինչև որոշակի պահը պահվել է Բոլշայա Կարետնայայում՝ Լիխալատովայի սենյակում[58][59]։

1960-ական թվականների վերջին Քոչարյանը ծանր հիվանդացել է։ Վիսոցկին ոչ մի անգամ չի այցելել իր պատանեկության ընկերոջը հիվանդանոցում և չի մասնակցել նրա թաղմանը։ Էդմոնդ Քեոսայանի խոսքով՝ Բոլշայա Կարետնայայի բնակիչները հավաքվել են Լևոնի ծննդյան և մահվան օրը․ «Ես արևելյան մարդ եմ և շատ բարձր եմ գնահատում այդ վարմունքները։ Վոլոդյան այդ օրերին չեկավ Բոլշայա Կարետնայա, և ես երկար ժամանակ չէի կարողանում ներել նրան»։ Ավելի ուշ Վիսոցկին, հանդիպելով Քեոսայանին «Մոսֆիլմի» միջանցքում, խոստովանել է, որ «չի կարողացել տեսնել Լյովային» այն վիճակում, որում գտնվել է նա մահվանից առաջ։ Պահպանվել է 1975 թվականին արված տեսագրություն, որտեղ Վլադիմիր Վիսոցկին կրկին բացատրել է հիվանդանոց և հոգեհանգստի չգնալու իր ցանկությունը․ «Ես չէի կարող տանել այն, որ նա [Քոչարյանը] հիվանդ է»[60]։

Մենք ապրում էինք Բոլշայա Կարետնայա նրբանցքի մի բնակարանում՝ Լյովա Քոչարյանի մոտ, ապրում էինք ուղղակի համայնքի նման։ <...> Հիշում եմ, ես միշտ նրանց համար տանում էի իմ նոր երգերը և նրանց էի առաջինը ցույց տալիս, ես նրանց համար էի գրել և ոչ մեկից չէի ամաչում։ Սեղանի շուրջ, խմիչքներով կամ առանց դրանց, կարևոր չէ։ Մենք խոսում էինք ապագայի մասին, էլի ինչ-որ բանի մասին, շատ ծրագրեր կային < ... > Դա իմ կյանքի ամենահիշվող ժամանակն էր[61]։

Վլադիմիր Վիսոցկի — Բոլշայա Կարետնայայի ընկերախմբի մասին

Ուսանողական տարիներ։ Առաջին ամուսնություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դպրոցն ավարտելուց հետո Վլադիմիր Վիսոցկին ցանկացել է իր հետագա ճակատագիրը կապել դերասանական մասնագիտության հետ, սակայն նրա ծրագրերն ընտանիքում աջակցություն չեն ստացել․ Սեմյոն Վլադիմիրովիչը և մյուս հարազատները պնդել են, որ տղան բուհ ընդունվի։ Կոխանովսկու հետ Վիսոցկին փաստաթղթերը ներկայացրել է Մոսկվայի ինժեներաշինարարական ինստիտուտ, որի ընդունելության մրցույթում 1955 թվականին մեկ տեղի համար պայքարել է 17-18 մարդ։ 1955 թվականի օգոստոսի 23-ին Վլադիմիր Վիսոցկու ազգանունը հայտնվել է Մոսկվայի ինժեներաշինարարական ինստիտուտի ռեկտորի № 403-ի հրամանում. «Գրանցել մեխանիկական ֆակուլտետի 1-ին կուրսի ուսանողների թվում ընկ. Վիսոցկի Վ. Ս.-ին առանց հանրակացարանի տրամադրման»[62][63][64]։ Ինժեներական մասնագիտությամբ սովորելուն նա շատ սառն է վերաբերվել և առաջին կիսամյակի վերջում՝ դեկտեմբերի 23-ին, հասկանալով, որ չի կարողանա սովորել տեխնիկական բուհում, սեփական ցանկությամբ հեռացման դիմում է գրել։ 1956 թվականի հունվարի 25-ին՝ իր ծննդյան օրը, Վիսոցկին Կոխանովսկու հետ միասին երկար երգ է գրել, որն ավարտվում էր հետևյալ քառյակով. «А коль во МХАТ не попадёт, / раздавим поллитровочку, / Васёк в солдатики пойдет / носить ружье-винтовочку»[65][66][67]։ 1956 թվականի հունվարին Վլադիմիր Վիսոցկին վերադարձել է Բոգոմոլովի թատերական խմբակ, որտեղ այդ ժամանակ բեմադրում էին «Աշխատանքային հաց» (ռուս.՝ «Трудовой хлеб») ներկայացումը Օստրովսկու պիեսի հիման վրա և «Դյուրաբորբոք մարդու նոթերից» (ռուս.՝ «Из записок вспыльчивого человека») ներկայացումը Չեխովի ստեղծագործության հիման վրա, և սկսել է ակտիվորեն պատրաստվել «թատերական» ընդունվելուն[68]։

Ընդունելության համար, ի թիվս այլ փաստաթղթերի, պահանջվել է բժշկական տեղեկանք դիմորդի մոտ ձայնալարերի հիվանդության բացակայության վերաբերյալ։ Բժիշկ-քիթկոկորդականջաբանը զննումից հետո եզրակացրել է, որ ձայնը կարող է մշակվել։ Բայց Վիսոցկու բնութագրում նշել է․ «Լսողությունը լավն է, ռիթմը լավն է, երաժշտական ձայն՝ չունի»։ Չնայած դրան՝ հունիսին, հանձնելով քննությունները և անցնելով մրցույթով, Վիսոցկին ընդունվել է ՄԳԱԹ-ի դպրոց-ստուդիա[69]։ Մասնագիտական քննության ժամանակ նա ընթերցել է Օլեգ Բայանի մենախոսությունը Վլադիմիր Մայակովսկու «Փայտոջիլ» (ռուս.՝ «Клоп») պիեսից։ Ըստ Բորիս Պոյուրովսկու հիշողությունների, որն աշխատել է այդ ուսումնական հաստատությունում՝ դերասանական վարպետության ամբիոնում և զբաղվել է ուսանողների հավաքագրման կազմակերպմամբ, Վլադիմիր Վիսոցկին ընդունվել է «ազնվորեն, առանց որևէ հովանավորության» և քննությունները լավ է հանձնել[70][71]։ Վիսոցկին սովորել է Ռոման Վիլդանի, Գեորգի Եպիֆանցևի, Վալենտին Նիկուլինի և այլոց հետ։ Սկզբում խումբը ղեկավարել է Բորիս Վերշիլովը, սակայն նրա անսպասելի մահվանից հետո ուսանողներն անցել են Ալեքսանդր Կոմիսարովի և Պավել Մասալսկու վերահսկողության ներքո։ Իգոր Կոխանովսկու կարծիքով՝ Մասալսկին ալկոհոլի հանդեպ իր վերաբերմունքով վատ է ազդել երիտասարդ Վիսոցկու վրա․ հարևան կուրսերում «խմելու հարցը» շատ խիստ էր, իսկ Պավել Վլադիմիրովիչը դրան շատ ներողամիտ է վերաբերվել[70]։

Յալովիչի նախաձեռնած ուսանողական առաջին իսկ կաղամբատոնը բացահայտել է Վիսոցկու բանաստեղծական ընդունակությունները. այդ ժամանակ հայտնի «Օդեսայի նավահանգիստ» (ռուս.՝ «Одесский порт») երգի մոտիվներով նա գրել է «Մոլորակների մեջ, գիսաստղերի մեջ...» (ռուս.՝ «Среди планет, среди комет…») բանաստեղծությունը, որը հետագայում դարձել է ՄԳԱԹ-ի ուսանողների ոչ պաշտոնական հիմնը։ Ներկայացումը շատ հաջող է անցել, և Վիսոցկին դարձել է պարոդիաների, էպիգրամների, ուսանողական երեկոների համար ներբողների մշտական հեղինակը[72][73]։ Նրա բանաստեղծական ունակությունների մասին բարձր կարծիք է հայտնել նաև ռուս գրականության դասախոս Ալեքսանդր Աբրամովիչ Բելկինը, որը մի անգամ երրորդ կուրսում սովորող Վիսոցկի մասին Պոյուրովսկուն ասել է. «Ահա նա, իսկական բանաստեղծը։ Դուք պարզապես չգիտեք դա»[74]։ Վիսոցկու սիրած առարկան եղել է գրականությունը։ Նրան հետաքրքել է անտիկ գրականությունը, հին հունական դիցաբանությունը։ Ռուսական գրականություն դպրոց-ստուդիայում դասավանդել է Անդրեյ Դոնատովիչ Սինյավսկին։ Նա ուսանողներին ծանոթացրել է Պուշկինի, Գոգոլիի, Մայակովսկու, Պաստեռնակի ստեղծագործությունների հետ, նրանց սովորեցրել նայել բանաստեղծական տեսանկյունից։ Դասական գրականության և ժամանակակից գրականության միջև սահմաններ չդնելով՝ նա Վլադիմիր Վիսոցկուն ծանոթացրել է Օկուջավայի ստեղծագործությանը․ ստուդիայում նույնիսկ կազմակերպել են Բուլատ Շալվովիչի համերգը։ Այս համերգը խթանել է Վիսոցկուն՝ սկսել կիթառի նոր պարապմունքները. այս անգամ նվագել սովորելու համար նա դիմել է Ռոման Վիլդանին։ 1966 թվականին, երբ Սինյավսկին դատապարտվել է յոթ տարով հակախորհրդային պրոպագանդայի և ագիտացիայի մեղադրանքով, Վիսոցկին չի կարողացել բանաստեղծաբար չարձագանքել այդ իրադարձությանը։ Նա գրել է մի բանաստեղծություն, հեգնանքով նկարագրելով անցկացված դատը․ «Вот и кончился процесс, / Не слыхать овацию — / Без оваций всё и без / Права на кассацию…»[75]։

Արտաքին պատկերներ
Իզա Ժուկովա
Վլադիմիր և Իզոլդա (Իզա) Վիսոցկիներ

1956 թվականին Վիսոցկին ստացել է իր նորամուտային դերը (մարտիկ, առանց խոսքերի) առաջին կուրսում Ալեքսանդր Շտեյնի «Աստորիա» հյուրանոց» պիեսի ուսանողական ներկայացման մեջ (փորձերը շարունակվել են երկու տարի, պրեմիերան կայացել է 1958 թվականին)։ 1959 թվականին Մոսկվայի մարզի Ստուպինսկի շրջանի բնակիչների առջև կուրսի ուսանողների ելույթի ժամանակ Վիսոցկին կարդացել է Շուկարի պապի մենախոսությունը «Հերկած խոպան» վեպից։ Ազա Լիխիտչենկոն ասել է. «Վոլոդյան սկսում էր կարդալ իր հատվածը, և աստիճանաբար դահլիճն այնպես էր գրավում, որ հանդիսատեսն արդեն վախենում էր գոնե մեկ բառ բաց թողնել»[76]։ Բացի այդ, ուսանողական տարիներին Վիսոցկին խաղացել է Բորկինի դերը Անտոն Չեխովի «Իվանով» պիեսի բեմադրությունում (1959), Պորֆիրի Պետրովիչի դերը (1959) Ֆեոդոր Դոստոևսկու «Ոճիր և պատիժ» վեպի հիման վրա բեմադրված ուսումնական էտյուդում (1959), նկարահանվել է կինոյում՝ կատարելով ուսանող Պետյայի էպիզոդիկ դերը ռեժիսոր Վասիլի Օրդինսկու «Հասակակիցներ» (ռուս.՝ «Сверстницы») ֆիլմում (1959), ստեղծել է փոստակառապանի կերպարը Չեխովի «Վյուկը» պատմվածքի հիման վրա բեմադրված ուսումնական ներկայացման մեջ (1960), իսկ նույն հեղինակի «Հարսանիք» պիեսի բեմադրության մեջ մարմնավորել է պաշտոնաթող կոլեգիալ ռեգիստրատոր Եվդոկիմ Ժիգալովին (1960)։ «Հատակում» դիպլոմային ներկայացման մեջ Վիսոցկին կատարել է Բուբնովի դերը[77][78][79][80]։

Վլադիմիր Վիսոցկու դիպլոմը, 1960 թվական

«Աստորիա» հյուրանոց» ներկայացման փորձերի ժամանակ Վիսոցկին ծանոթացել է երրորդ կուրսի ուսանողուհի Իզա Ժուկովայի հետ (նա Վիսոցկուց մեկ տարով մեծ էր)[78][81]։ 1957 թվականի աշնանը Վլադիմիրը և Իզան սկսել են համատեղ ապրել Առաջին Մեշչանսկի փողոցում։ Ամուսնությունն այդ ժամանակ նրանք չէին կարող գրանցել, քանի որ առաջին ամուսնուց ամուսնալուծություն Իզան միանգամից չի ստացել։ 1958 թվականի հունիսին Ժուկովան ավարտել է դպրոց-ստուդիան և, ստանալով գերազանցության դիպլոմ, մեկնել է աշխատելու Կիևում, որտեղ սեպտեմբերին սկսել է աշխատել Լեսյա Ուկրաինկայի անվան թատրոնում։ Գրեթե ամեն շաբաթ Վիսոցկին մեկնել է Իզայի մոտ, իսկ երկուշաբթի վերադարձել է Մոսկվա[82]։ Պաշտոնապես Իզան և Վլադիմիր Վիսոցկին ամուսնությունը գրանցել են և հարսանիք են արել 1960 թվականի ապրիլի 25-ին։ Հարսանիքը տեղի է ունեցել Բոլշայա Կարետնայայում՝ համակուրսեցիների մասնակցությամբ[83]։

1960 թվականի հունիսի 20-ին Վիսոցկին ավարտել է ՄԳԱԹ-ի դպրոց-ստուդիան և ստացել «դրամայի և կինոյի դերասանի» որակավորմամբ դիպլոմ։ Շրջանավարտին ուղարկել են աշխատելու Մոսկվայի Ա. Պուշկինի անվան դրամատիկական թատրոնում։ Ուսման ընթացքում Վլադիմիրը հանձնել է երեսունմեկ քննություն («գերազանց»՝ 24, «լավ»՝ 6, «բավարար»՝ 1) և երեսունհինգ ստուգարք։ Պետական քննությունների համար (դերասանի վարպետություն, դիալեկտիկական և պատմական մատերիալիզմ) նա ստացել է ամենաբարձր միավորներ։ Դպրոց-ստուդիան ավարտելը նշվել է «Артистическое» սրճարանում համակուրսեցիների՝ Վալենտին Բուրովի, Գենադի Պորտերի, Ելենա Սիտկոյի հետ։ Արդյունքում Վիսոցկու աշխատանքի առաջին վայր՝ թատրոն, ստացվել է արձանագրություն միլիցիայից՝ սրճարանում նրա կազմակերպած «փոքր կռվի» վերաբերյալ[84]։

1960-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ երաժշտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկին սկզբնական ճանաչման արժանացել է որպես ճամբարային և բակային երգերի հեղինակ[85]։ Բանաստեղծի պատմությունների համաձայն՝ նրա գրած առաջին ստեղծագործություններից մեկի՝ «Դաջվածքների» (ռուս.՝ «Татуировки») գաղափարը ծագել է 1961 թվականի հուլիսին Լենինգրադի ավտոբուսում[Ն. 6]. ուղևորների թվում հեղինակը տեսել է մի մարդու, որի կրծքին դաջված է եղել նկար՝ կանացի դիմանկար՝ «Լյուբա։ Ես քեզ չեմ մոռանա» գրությամբ։ Երգի մտահղացումն իրականացվել է երկու օրվա ընթացքում, միայն Լյուբայի փոխարեն տեքստում հայտնվել է Վալյա անունը. «Не делили мы тебя и не ласкали, / А что любили — так это позади. / Я ношу в душе твой светлый образ, Валя, / А Лёша выколол твой образ на груди»[86][89][87]։ «Դաջվածքները» համարվում է Վիսոցկու առաջին երգը, սակայն հետազոտողները նշում են, որ դեռևս 1960 թվականին նա գրել է մի ստեղծագործություն, որը հետագայում բացառվել է ստեղծագործության հիմնական շրջանից։ Խոսքը «Քառասունինը օր» (ռուս.՝ «Сорок девять дней») երգի մասին է, որը վաղ խմբագրությունում ունեցել է «Ձեռնարկ սկսնակ և կատարյալ խալտուրչիկների համար» (ռուս.՝ «Пособие для начинающих и законченных халтурщиков») ենթավերնագիրը։ Սյուժեի հիմքում իրական պատմություն է այն մասին, թե ինչպես են չորս խորհրդային զինծառայողներ անցկացրել քառասունինը օր ինքնագնաց զբոսանավի վրա, որը քշվել էր բաց ծով[Ն. 7][92][93]։

1964 թվականի հոկտեմբերին Վիսոցկին ձայնագրել է այն բոլոր երգերը, որոնք հասցրել էր գրել մինչ այդ, նրա «շարադրությունների ժողովածուում» հայտնվել է քառասունութ անուն[94]։ Այս ստեղծագործությունները գրվել են փողոցի լեզվով, որը տարբերվում է «թույլատրված գրականության «թորած» լեզվից». դրանցում առկա են եղել «распивать на троих», «расколоть» և նմանատիպ այլն բառեր։ Որպես կանոն, այդ երգերում կար հարուստ իրադարձությունների շարքը, սյուժեն առանձնանում էր դինամիկությամբ, իսկ կերպարներն անհատական հատկություններ ունեին։ Արդեն Վիսոցկու վաղ ստեղծագործության մեջ հայտնվել են դերային հերոսներ, և դա պատճառ է դարձել հեղինակի անձին վերաբերող լուրերի առաջացման համար. մարդիկ, որոնք ծանոթ չէին նրա կենսագրությանը, կարծում էին, որ քրեական երգերը հորինված են մի մարդու կողմից, որը երկար տարիներ անցկացրել է ճամբարներում։ «Գողական շարքի» վերջին ստեղծագործությունները թվագրվում են 1965 թվականով։ Քրեական և ճամբարային թեմատիկայի երգերը պահպանվել են Վիսոցկու երգացանկում, սակայն «գողական շարքի» համար նոր ստեղծագործություններ այլևս չեն ստեղծվել. գրականագետ Վլադիմիր Նովիկովի խոսքով՝ դրանց հետ կապված «գրական, բանաստեղծական խնդիրն ամբողջությամբ լուծվել է»[95]։

Թատերական գործունեությունը 1960-ական թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վլադիմիր Վիսոցկու գրիմի սեղանիկը Տագանկայի թատրոնում

ՄԳԱԹ-ի դպրոց-ստուդիան ավարտելուց հետո Վիսոցկու կյանքում եղել է քառամյա ժամանակահատված՝ կապված «իր թատրոնի» որոնման հետ։ Երիտասարդ դերասանը հասցրել է աշխատել (ընդմիջումներով) Պուշկինի անվան թատրոնում և այլ կոլեկտիվներում[96]։ 1964 թվականի գարնանը գնացել է լսումների Տագանկայի թատրոնում։ Ինչպես ավելի ուշ հիշել է Յուրի Լյուբիմովը, իր առջև կանգնած էր մի երիտասարդ՝ գլխարկով և մոխրագույն բաճկոնով, «ծխախոտը, իհարկե, մարեց»։ Նրա կարդացած Մայակովսկու բանաստեղծությունները մեծ տպավորություն չեն թողել ռեժիսորի վրա («ինչ-որ բան՝ քիչ հասկանալի, հոխորտալից»), բայց կիթառի նվագակցությամբ երգելն ստիպել է հետաձգել բոլոր գործերը և ունկնդրել արտիստին քառասունհինգ րոպեի ընթացքում։ Որոշում կայացնելուց առաջ Լյուբիմովը լսել է տարբեր նախազգուշացումներ. «Ինձ ասում են․ «Գիտեք, ավելի լավ է չվերցնել նրան։ Նա խմող մարդ է»։ Դե պատկերացնում ես, ասում եմ, Ռուսաստանում ևս մեկը խմող է, ինչ մի զարմանք բան է»[97]։

Արտաքին տեսաֆայլեր
ԽՍՀՄ կինոամսագրի հատված Տագանկայի թատրոնի մասին (1966)

1964 թվականի սեպտեմբերին Վիսոցկին դարձել է Տագանկայի թատրոնի դերասան և արդեն տասն օրից բեմ դուրս եկել «Բարի մարդը Սեզուանից» ներկայացման մեջ, երբ փոխարինել է հիվանդացած գործընկերոջը՝ շտապ կարգով նախապատրաստվելով երկրորդ Աստծո դերի համար[98]։ Դերասանին առաջին մեծ դերն առաջարկել են «Գալիլեյի կյանքը» ներկայացման մեջ, որի պրեմիերան կայացել է 1966 թվականի գարնանը։ Վիսոցկին խաղացել է առանց դիմահարդարման և կեղծամի․ բոլոր փոփոխությունները, որոնք կապված էին այդ թվում նաև Գալիլեյի տարիքի հետ, Վլադիմիր Սեմյոնովիչը փոխանցել է ներքին ապրումների միջոցով[99][100]։ Նրա հաջորդ հերոսը եղել է Սերգեյ Եսենինի «Պուգաչով» դրամատիկ պոեմում Խլոպուշայի՝ փախած տաժանակիրը։ Քննադատ Նատալյա Կրիմովան, համեմատելով Խլոպուշայի մենախոսության հեղինակային ձայնագրությունը նույն խոսքի հետ, որն արտասանվում է ձեռնաշղթաներով Վիսոցկու կողմից, նշել է, որ երկու բանաստեղծների մոտ հատման շատ կետեր են եղել. նրանցից յուրաքանչյուրն ուներ իր «սև մարդը» և իր «հեռացող Ռուսիան», և՛ խոսքի քնքշությունը, և՛ լարվածությունը, և՛ բանաստեղծության ներքին երգայնությունը, և ժամանակ առ ժամանակ՝ անբուժելի, ոչնչով չծածկվող կարոտը»[101]։

Լյուբիմովի հարաբերությունները Վլադիմիր Սեմյոնովիչի հետ միշտ չէ, որ անամպ են եղել. ռեժիսորը պարբերաբար տեղեկացրել է թատերախմբին «Վիսոցկուն վերջնականապես հեռացնելու» որոշման մասին[102]։ Նրա առաջին հեռացումը թատրոնից տեղի է ունեցել 1968 թվականի մարտին, երբ «Գալիլեյի կյանքը» ներկայացման հարկադիր չեղարկումից հետո Լյուբիմովը և «Տագանկայի» տնօրեն Նիկոլայ Դուպակը հրաման են արձակել դերասանին աշխատանքից ազատելու մասին Աշխատանքային օրենսգրքի 47 «Գ» հոդվածով՝ «աշխատանքային կարգապահության աղաղակող խախտման համար»[103][104]։ Նման իրավիճակներ առաջացել են նաև հետագայում, սակայն Վիսոցկու լիակատար խզումը թատրոնի հետ տեղի չի ունեցել[102][105][106]։

Աշխատանքը կինոյում 1960-ական թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին անգամ Վիսոցկին էկրանին հայտնվել է դեռ ուսանողական տարիներին, երբ ընդունել է Վասիլի Օրդինսկու «Հասակակիցները» (ռուս.՝ «Сверстницы») մելոդրամայում նկարահանվելու հրավերը։ Հիշելով իր կինոդեբյուտի մասին՝ դերասանը հետագայում ոչ առանց հեգնանքի պատմել է, որ հուզմունքի պատճառով հնչյունավորման ժամանակ Պետյայի կերպարի խոսքն ասել է «կովկասյան ակցենտով, բարձր ձայնով և կակազելով»[107]։ Հաջորդ մի քանի տարիների ընթացքում Վիսոցկու ֆիլմագրությունը զգալիորեն համալրվել է, սակայն մինչև որոշակի պահը նա միայն փոքր դերեր է խաղացել կամ նկարահանվել է այնպիսի դրվագներում, որոնք կրճատվել են մոնտաժի ժամանակ[108]։ Հետագայում Վիսոցկին խոստովանել է, որ իր կինոկենսագրությունը ներառել է մի քանի դերեր, որոնց մասին նախընտրում է չհիշել[109]։ Դրանց թվում էր տրակտորիստ Անդրեյ Պչյոլկայի դերը «Խոհարարուհին» (ռուս.՝ «Стряпуха») քնարական կատակերգությունում, որը ֆիլմում կատարում էր երգ ուրիշի ձայնով[110]։ Վիսոցկուն հիասթափեցրել է նաև աշխատանքը «Տայգայի տերը» ֆիլմում. դերասանը դժգոհ էր ֆիլմի սցենարից, երկար պարապուրդներից և կինոխմբում տիրող ընդհանուր մթնոլորտից[111][112]։ «Սաշա-Սաշենկա» կատակերգության մասին Վլադիմիր Սեմյոնովիչն արտահայտվել է որպես «շատ վատ ֆիլմի»[113][114]։

Ընդհանուր առմամբ Վիսոցկին տարբեր ֆիլմերի համար առաջարկել է հարյուրից ավելի երգ, սակայն կինոստուդիաներին տրված յուրաքանչյուր հինգ ստեղծագործությունից էկրան են հասել միայն երկուսը[115]։ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը կարծում էր, որ ֆիլմի կառուցվածքում երգերն ընդգրկելու ամենահաջող փորձերից մեկը իրականացվել է «Ուղղահայաց» (ռուս.՝ «Вертикаль») ֆիլմում, որտեղ երաժշտական ստեղծագործությունները ներդաշնակորեն համադրվել են տեսաշարի հետ[116]։ Այս ֆիլմը Վիսոցկուն իսկական ժողովրդականություն է բերել, ըստ գրող Նիկոլայ Անդրեևի, ֆիլմի թողարկումից հետո «Վիսոցկու համբավը ձգվել է ուղղահայաց դեպի վեր»[117]։ Նրա երգերը հնչել են նաև «Ես ծնունդով մանկությունից եմ» (ռուս.՝ «Я родом из детства», այդ ֆիլմի շնորհիվ դերասանն ազատվել է իր «էպիզոդիկ ամպլուայից»), «Կարճ հանդիպումներ» (ռուս.՝ «Короткие встречи») և այլ ֆիլմերում[118]։

Շատ դրամատիկ է ծավալվել ռեժիսոր Գենադի Պոլոկայի «Ինտերվենցիա» ֆիլմի պատմությունը, որում նկարահանվել է Վիսոցկին։ Դերասանին հոգեհարազատ էին և՛ ֆիլմի ֆարսային, խեղկատակային ոճավորումը, և՛ գլխավոր հերոսը՝ դիմակ ու հագուստ փոխող ընդհատակային Բրոդսկին[119]։ Սակայն Պետկինոյի հանձնաժողովը որոշել է, որ հեղափոխական իրադարձությունները «Ինտերվենցիայում» վերարտադրվել են «անթույլատրելի էքսցենտրիկ ձևով»։ Ֆիլմը ցուցադրությանը արգելվել է։ Ջանալով պաշտպանել ֆիլմը՝ Վիսոցկին (այլ տվյալներով՝ Զոլոտուխինը) նամակ է պատրաստել Լեոնիդ Բրեժնևի անունով, որն ստորագրել են նկարահանող խմբի գրեթե բոլոր մասնակիցները։ Այնուամենայնիվ, Վիսոցկու կենդանության օրոք «Ինտերվենցիան» այդպես էլ վարձույթի չի հանվել․ հանդիսատեսն առաջին անգամ այն տեսել է միայն 1987 թվականին[120][121][122][123]։

Երկրորդ ամուսնություն։ Լյուդմիլա Աբրամովա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1961 թվականին, «713-ը վայրէջք է խնդրում» (ռուս.՝ «713-й просит посадку») գեղարվեստական ֆիլմի նկարահանումների ժամանակ գտնվելով Լենինգրադում, Վիսոցկին ծանոթացել է ՎԳԻԿ-ի ուսանողուհի Լյուդմիլա Աբրամովայի հետ։ Ընտանեկան ավանդույթի համաձայն (Նիկիտա Վիսոցկու հստակեցմամբ), երեկոն անցկացնելով «Վիբորգ» հյուրանոցի ռեստորանում, Վլադիմիր Վիսոցկին փողի պակասի պատճառով չի կարողացել վճարել ընթրիքի համար։ Դուրս գալով պատշգամբ՝ նա դիմել է հյուրանոց ուղևորվող Լյուդմիլային՝ խնդրելով տրամադրել անհրաժեշտ գումարը։ Նա, ի պատասխան, մատից հանել է մատանին՝ տոհմային թանկարժեք զարդը, որը ժառանգել էր տատից, և տվել անծանոթին ռեստորանում որպես գրավ թողնելու առաջարկով։ Հաջորդ օրը, գտնելով գումար, Վիսոցկին հետ է վերցրել մատանին և վերադարձրել այն Աբրամովային։ Այդ ժամանակ էլ պարզվել է, որ նրանք նկարահանվում են նույն ֆիլմում․ Վիսոցկին մարմնավորում է ամերիկյան ծովային հետևակայինի, Լյուդմիլան՝ Էվա Փրիսթլիին[124][125]։

Վերադառնալով Մոսկվա՝ Վիսոցկին և Լյուդմիլան բնակություն են հաստատել Աբրամովների տանը, որը գտնվում էր Բեգովայա փողոցում. ավելի ուշ նրանք տեղափոխվել են Նինա Մաքսիմովնայի ստացած երկսենյականոց բնակարան (Հեռուստատեսության փողոց, 11, 4 մասնաշենք հասցեում)։ 1962 թվականին Աբրամովների ամառանոցում տեղի է ունեցել ընտանեկան հանդիսություն՝ նվիրված նրանց համատեղ կյանքի մեկնարկին։ Մի քանի տարվա ընթացքում ամուսիններն ապրել են չգրանցված ամուսնությամբ, քանի որ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը երկար ժամանակ չի կարողացել ամուսնալուծվել առաջին կնոջ՝ Իզայի հետ։ Վիսոցկու և Աբրամովայի ամուսնության պաշտոնական գրանցումը տեղի է ունեցել 1965 թվականի հուլիսի 25-ին։ 1962 թվականի նոյեմբերին ծնվել է Արկադին, 1964 թվականի օգոստոսին՝ Նիկիտան[126][127]։

Արտաքին պատկերներ
Լյուդմիլա Աբրամովան որդիների՝ Արկադիի ու Նիկիտայի հետ

Վիսոցկու հետ ամուսնանալուց հետո Լյուդմիլան հրաժարվել է դերասանական կարիերայից։ Ինչպես պարզաբանել է Նիկիտա Վիսոցկին, դա գիտակցված ընտրություն էր. «Չի ստացվել երկու երեխաների և բավական խնդրահարույց ամուսնու հետ զբաղվել նաև իր կարիերայով։ < ... > Նա ինձ եղբորս հետ սիրում և զգում էր պատասխանատվություն ամուսնու՝ իմ հոր ճակատագրի, առողջության, ինքնազգացողության համար»[128]։ Պաշտոնապես Վիսոցկու և Աբրամովայի ամուսնությունը տևել է մինչև 1970 թվականը (փետրվարին կայացել է ամուսնալուծությունը), փաստացի ամուսնական հարաբերությունները դադարել են ավելի վաղ[129]։

Վիսոցկու մահվանից հետո Լյուդմիլա Աբրամովան բավական երկար ժամանակ մնացել է մամուլի ուշադրությունից դուրս։ Նյու Յորքի «Новое русское слово» թերթում հրապարակախոս Ե. Գրիշինան գրել է, որ բանաստեղծի երկրորդ կնոջ մասին գրեթե ոչինչ հայտնի չէ. «Դե, այո, կարծես թե ինչ-որ բան լսել ենք, կարծես թե նրանք երեխաներ ունեն... Թվում է, նա նույնպես դերասանուհի է, բայց ոչ էկրաններին, ոչ էլ ամսագրերում չի երևացել»։ Բանաստեղծուհի Վերոնիկա Դոլինան Աբրամովային նվիրել է «Եղել է ևս մեկ այրի։ Նրա մասին մոռացել են» (ռուս.՝ «Была ещё одна вдова. О ней забыли») երգը[130]։

Լյուսիկ, հրաշալի է, որ դու զանգեցիր, որ լսեցի քո ձայնը։ Ամեն ինչ կարծես կանգնեց իր տեղը։ Երեկ հեռուստատեսությամբ ցուցադրում էին «Կնոջ օրագիրը»։ Ես ցնցուղ ընդունեցի, նիհարեցի, սափրվեցի, մազերս ցիգեյկայի նման արեցի և, ասում են, հմայիչ էի։ Ափսոս, դու չես տեսել, ես շատ էի... Իսկ երեկ քունս չէր տանում մինչև առավոտյան ժամը 6-ը, և ...ես երգ գրեցի. Գարունը դեռ սկզբում է/ Դեռ քեֆ չենք արել, / բայց հոգին արդեն պոկվում է կրծքից…

Հատված Վ. Վիսոցկու՝ Լ. Աբրամովային ուղղված նամակից, 13 հուլիսի, 1962 թվական, Սվերդլովսկ – Մոսկվա[131]

Լրագրային արշավ Վիսոցկու դեմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկու երգարվեստի վարկաբեկման լրագրային արշավին նախորդել է իշխանության ներկայացուցիչների և Տագանկայի թատրոնի միջև հակամարտությունը։ 1968 թվականի գարնանը Մոսսովետի մշակույթի վարչությունն արգելել էր «Կենդանի» (ռուս.՝ «Живой») ներկայացման փորձերը (Բորիս Մոժաևի վիպակի հիման վրա)։ Ապրիլի 25-ին կուսակցության Պրոլետարի շրջանային կոմիտեի բյուրոյի նիստում թատրոնի ռեժիսոր Յուրի Լյուբիմովին նախազգուշացումով խիստ նկատողություն է տրվել, իսկ հաջորդ օրը տեղի է ունեցել Տագանկայի թատերախմբի ընդհանուր ժողովը՝ ԽՄԿԿ շրջկոմի՝ թատրոնը համակարգող հրահանգչի մասնակցությամբ։ «Մենք ասում ենք «Տագանկա», ենթադրում ենք Լյուբիմովին։ Մենք ասում ենք Լյուբիմով, ենթադրում ենք «Տագանկա»[132]։

Արտաքին մեդիաֆայլեր
Պատկերներ
1968 թվականի թերթերի գլխագրերը Վիսոցկու մասին
Տեսաֆայլեր
Վլադիմիր Վիսոցկին մամուլի քննադատական հրապարակումների մասին

Թատրոնի հետապնդումների հետ գրեթե միաժամանակ սկսվել է լրագրային արշավը, որտեղ Վիսոցկու երգարվեստը խիստ քննադատության է ենթարկվել։ Մեկնարկը տվել է «Պրավդան», որը 1968 թվականի ապրիլի 14-ին հրապարակել է «Գեղեցիկը՝ դեպի ամեն տուն» (ռուս.՝ «Прекрасное — в каждый дом») հոդվածը։ Նրա հեղինակը պատմել է մտավորական ընտանիքում լսած ինչ-որ դերասանի երգերի ձայնագրությունների մասին, որ խռպոտ ձայնով «վայրի գողական» երգեր էր եգում և հաճույքով օգտագործում գողական ժարգոնը։ Այնուհետև «Սովետսկայա Ռոսիա» թերթը (մայիսի 31-ի համարը) տպագրել է «Если друг оказался вдруг…» հոդվածը՝ սպորտի պալատում եղած անշլագի մասին հիշատակմամբ. «Իրարանցում առաջացրել է գլխավորապես «երգացանկը»։ Բայց սրանք ոչ թե այն իսկապես լավ երգերն են «Ուղղահայաց» և այլ ֆիլմերից, որոնք Վիսոցկին կատարել է Կույբիշևում, այլ նրանք իր իսկ «երգացանկից», որոնք երեկոյան պտտում են դարբասատակերում»։ Հունիսի 9-ին նույն հայտնվել է «Սովետսկայա Ռոսիա» թերթում հայտնվել է «Ինչի մասին է երգում Վիսոցկին» (ռուս.՝ «О чём поёт Высоцкий») ծավալուն նյութը։ Հրապարակման հեղինակները նշում էին, որ իր ստեղծագործություններում «արվեստի անվան տակ մատուցվում է քաղքենիություն, գռեհկություն, անբարոյականություն։ Վիսոցկին երգում է հարբեցողների, տուգանակիրների, հանցագործների, արատավոր ու թերի մարդկանց անունից և նրանց համար»։ «Ուրիշի ձայնից» (ռուս.՝ «С чужого голоса», «Տյումենսկայա պրավդա», 7 հուլիսի) հոդվածում Վիսոցկուն անվանել են «կեղտոտ և գռեհիկ երգերի», «երկու-երեք մաշված ակորդների ներքո կեղծ-թվերգերի» («подделок-речитативов под два-три затасканных аккорда») հեղինակ[133][134][135]։

Վիսոցկու հասցեին այդ ժամանակ կտրուկ քննադատություն է հնչել նաև պրոֆեսիոնալ կոմպոզիտորների կողմից։ Վասիլի Սոլովյով-Սեդոյը 1968 թվականի նոյեմբերին գրել է «Սովետսկայա Ռոսիայի» էջերում, որ Վլադիմիր Սեմյոնովիչի ստեղծագործությունները երաժշտական տեսանկյունից «մռայլ ու ձանձրալի» են։ Հեղինակային երգի բոլոր ներկայացուցիչների վերաբերյալ դժգոհություն է հայտնել կոմպոզիտորական համագումարի ամբիոնից նաև Դմիտրի Կաբալևսկին, որը կոչ է արել լրջորեն զբաղվել այսպես կոչված «բարդերի» և «մենեստրենների» մառախուղով պարուրված խորհրդավորության խնդրով» («Советская музыка», 1969, № 3)։ «Ուղղահայաց» ֆիլմից «Ընկերոջ մասին երգը» (ռուս.՝ «Песня о друге») Կաբալևսկին անվանել է «ցածրորակ արտադրանքի» օրինակ[136][137]։ 1968 թվականի հունիսի 23-ի Վալերի Զոլոտուխինի օրագրային գրառման մեջ արձանագրվել են նաև «առաջարկություններ», որոնք կուսակցության պրոլետարական շրջկոմի առաջին քարտուղարը տվել է «Տայգայի տերը» ֆիլմի ռեժիսոր Վլադիմիր Նազարովին կինոստուդիայի խորհրդի նիստից առաջ։ Բեմադրիչին, մասնավորապես, ասվել է, որ Իվան Ռյաբոյի դերի թեկնածու Վլադիմիր Վիսոցկին «բարոյալքված մարդ է, որը բարոյալքված է մինչև ամենահատակը» (ռուս․՝ «это морально опустившийся человек, разложившийся до самого дна»)[138]։

1968 թվականի հունիսի 26-ին Վիսոցկին նամակ է ուղարկել ԽՄԿԿ Կենտկոմի պրոպագանդայի և ագիտացիայի բաժին, որտեղ նշել է, որ վերջին շրջանում իր ստեղծագործությունը դարձել է մամուլի մեծ ուշադրության առարկա։ Վլադիմիր Սեմյոնովիչի խոսքով՝ ինքը չի պատրաստվում վիճել «Իինչի մասին է երգում Վիսոցկին» հոդվածի հեղինակների հետ իր երգերի գնահատման վերաբերյալ. «Դա նրանց ճաշակի հարցն է, ինչպես նաև խմբագրության խնդիրը»։ Միևնույն ժամանակ բանաստեղծը մատնանշել է հրապարակման մեջ պարունակվող փաստացի սխալները, օրինակ, իրեն վերագրվել է «Я старый сказочник» ծրագրային երգը», ինչպես նաև «Зато мы делаем ракеты, / Перекрываем Енисей, / А также в области балета / Мы впереди планеты всей» տողերը[Ն. 8][140][135]։

Հեղինակը նշում է, որ ես խոսքեր չեմ գտել պատերազմի հերոսների մասին գրելու համար, և ես, կարծես, տուգանակիրների մասին գրել եմ որպես հայրենիքի միակ պաշտպանների մասին։ Դա սուտ է։ Եվ նախքան հոդված գրելը և տպագրելը, հեղինակներն ու խմբագրությունը կարող էին պարզել, որ ես շատ երգեր եմ գրել պատերազմի, զոհված մարտիկների, սուզորդների և օդաչուների մասին[140]։

Հատված Վլադիմիր Վիսոցկու՝ ԽՄԿԿ Կենտկոմի պրոպագանդայի և ագիտացիայի բաժին ուղարկած նամակից, 24 հունիսի, 1968 թվական

Երգարվեստը 1964-1970 թվականներին։ Նոր «ռուսական կյանքի հանրագիտարան»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960-ականների երկրորդ կեսից Վլադիմիր Սեմյոնովիչի երգային թատրոնն սկսել է արագորեն համալրվել նոր բանաստեղծական դերերով։ Այս շրջանում Վիսոցկու ստեղծած դիմակների և սյուժեների բազմազանության շնորհիվ սկսել է ձևավորվել նոր, խորհրդային ձևով ճանաչելի «ռուսական կյանքի հանրագիտարան»։ Դեպի նոր թեմաները շարժումն անսպասելի չէր, շատ արդիական սյուժեներ ու կերպարներ «սկիզբ էին առնում» բանաստեղծի վաղ երգերից։ Այսպես, «անցումային» 1964 թվականի ռազմական ստեղծագործությունները (օրինակ՝ «Штрафные батальоны» (հայ․՝ «Տուգանային գումարտակներ») և «Все ушли на фронт» (հայ․՝ «Բոլորը գնացին ռազմաճակատ») Վիսոցկու քրեական երգերի յուրատեսակ շարունակություններն էին։ Նույնը վերաբերում է նաև 1968 թվականին գրված «Банька по-белому» երգին, որտեղ արդեն ծանոթ ճամբարային մոտիվները բարձրացել են մինչև ողբերգական ընդհանրացումների մակարդակի[141]։

Այս փուլում Վիսոցկու կողմից օգտագործված գեղարվեստական հնարքների թվում էր նաև այլաբանությունը։ Այն առկա է, օրինակ, «Песенка ни про что, или Что случилось в Африке» (հայ․՝ «Երգ ոչ մի բանի մասին, կամ ինչ պատահեց Աֆրիկայում») երգում[142][143]։ Վիսոցկու բանաստեղծական աշխարհում կիրառվող մեկ այլ փոխաբերական հնարք է դարձել գրոտեսկը, որը գալիս է Նիկոլայ Գոգոլի և Միխայիլ Սալտիկով-Շչեդրինի ավանդույթներից[144]։ Գրոտեսկային պատկերավորությամբ երգի օրինակ է հանդիսանում «Бал-маскарад» (հայ․՝ «Պարահանդես-դիմակահանդես») երգը[145]։

Հարաբերությունները Տատյանա Իվանենկոյի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Только вербы и льны, только дали,
Только светлые дни или луны.
Здесь прибежище твоё, Таня.
Так пропойте ей аллилуйю!
Так пропойтесь ей, злые песни,
Отзвучите ей, все кантаты!
Гимны добрые или вести,
Чаще в голову лезьте для Таты.

Հատված Տատյանա Իվանենկոյին
նվիրված երգից
[146]

Վիսոցկու ստեղծագործությունների թվում կա մի երգ, որը պարունակում է հետևյալ տողերը. «Ինչպես է, ինչպես է այս ամենը եղել, / Ե՛վ կուլիսներում, և՛ կայարանում, / Դու, ասես լոգանքի օճառ / Հեռանում էիր ու խույս տալիս» (ռուս․՝ «Как всё <это>, как всё это было / И в кулисах, и у вокзала! / Ты, как будто бы банное мыло, / Устранялась и ускользала», 1970-1971): Այն ուղղված է Տագանկայի թատրոնի դերասանուհի Տատյանա Իվանենկոյին, որի հետ Վլադիմիր Սեմյոնովիչի սիրավեպն սկսվել է, հավանաբար, 1966 թվականին և շարունակվել մի քանի տարի։ Վիսոցկու ընկերը՝ թարգմանիչ Դավիթ Կարապետյանը, «Վլադիմիր Վիսոցկի։ Խոսքի և փառքի միջև» (ռուս.՝ «Владимир Высоцкий. Между словом и славой») գրքում գրել է, որ բանաստեղծի հետ ինքը ծանոթացել է Տատյանայի շնորհիվ[147]։ Կարապետյանի վկայությամբ՝ «Նա արտասովոր գեղեցիկ էր» (ռուս.՝ «была она хороша собой необычайно»), ընդ որում, Տատյանան առանձնացրել է ինքավստահությամբ և սառը նպատակասլացությամբ։ Հնարավոր է՝ նրա «անկեղծ ճշմարտասիրությունը» կապված էր նրա հետ, որ Իվանենկոն մեծացել էր զինծառայողի ընտանիքում։ Թատրոնում և կինեմատոգրաֆիական աշխարհում հայտնի է եղել Տատյանայի ու Վիսոցկու հարաբերությունների մասին, կյանքի որոշակի հատվածում նրանք գրեթե չեն բաժանվել։ Իվանենկոն հաճախ է Վլադիմիր Սեմյոնովիչի հետ մեկնել կինոնկարահանումների, հիմնականում Օդեսայում և Լենինգրադում։ Վիսոցկին ծանոթ է եղել նրա ծնողների հետ[148][149][150][146][151]։

Արտաքին պատկերներ
Վիսոցկին և Տատյանա Իվանենկոն

Ինչպես պնդել է Կարապետյանը, Մարինա Վլադիի հետ Վիսոցկու ծանոթությունն սկզբում չի անհանգստացրել Տատյանային, և նա երկար ժամանակ ֆրանսիացի դերասանուհուն չի համարել «լուրջ մրցակցուհի»[152]։ Բանաստեղծից բաժանվելուց մի քանի տարի անց՝ 1977 թվականին, Իվանենկոն, Փարիզում հանդիպելով Վիսոցկու երրորդ կնոջը, խոստովանել է․ «Գիտեք, ես շատ եմ սիրում Ձեր ամուսնուն»։ Վլադին պատասխանել է, որ ինքը նույնպես շատ է սիրում իր ամուսնուն[153]։ 1972 թվականի սեպտեմբերի 26-ին ծնվել է Տատյանայի դուստրը՝ Անաստասիան, որի ծննդյան վկայականում նշվել է Իվանենկո ազգանունը[154]։ Թատրոնում Վիսոցկու ու Տատյանայի գործընկերները համոզված են եղել, որ Նաստյան Վլադիմիր Վիսոցկու դուստրն է․ ըստ Բորիս Խմելնիցկու՝ աղջիկը «իսկապես շատ նման է Վոլոդյային»[155]։ Վիսոցկու ընկերը՝ դերասան Գեորգի Եպիֆանցևը, բանաստեղծի մահվանից մի քանի տարի անց ասել է․ «Տանյա Իվանենկոն սրբորեն պահպանում է Վոլոդյայի հիշատակը․․․ Ինքնամփոփ է, ոչ ոքի ոչինչ չի պատմում։ Նրա դիրքորոշումն է՝ ինձ ոչինչ պետք չէ»[153]։ Սցենարիստ Արթուր Մակարովը, որը Վիսոցկու մահվանից հետո դարձել է Վլադիի վստահված անձը և զբաղվել նրա ժառանգության գործերով, պնդել է, որ 1990-ական թվականների առաջին կեսին Մարինան հանդիպել է Տատյանայի ու Նաստյայի հետ․ «Դրանով իսկ նա [Վլադին] ասես ճանաչել է Վիսոցկու հայրությունը»[156]։ Ըստ Իգոր Կոխանովսկու տվյալների՝ Տատյանա Իվանենկոյին է նվիրված Վլադիմիր Վիսոցկու՝ 1970 կամ 1971 թվականին գրված «Песня о двух красивых автомобилях» (հայ․՝ «Երգ երկու գեղեցիկ ավտոմեքենաների մասին») երգը[157]։

Վիսոցկու հարցաթերթիկը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Սիրելի քանդակագործը, քանդակը՝ Ռոդեն, «Մտածողը»
  • Սիրելի նկարիչը, նկարը՝ Կուինջի, «Լուսնի լույսը»
  • Ի՞նչն է քեզ պակասում՝ Ժամանակը
  • Քո հետաքրքրությունը՝ Բանաստեղծություններ, կրակայրիչներ
  • Ինչի՞ ես ուզում հասնել կյանքում՝ Որ հիշեն, որ ամեն տեղ թողնեն։
  • Դու երջանի՞կ ես՝ Երբեմն՝ այո։
  • Ինչո՞ւ՝ Հենց այնպես։
Վիսոցկու պատասխանները հարցաթերթիկի հարցերին[158]

1970 թվականի հունիսի 28-ին բեմի մեքենավար Անատոլի Մենշչիկովը «Տագանկայի» արտիստներին առաջարկել է լրացնել հարցաթերթիկ, որը ներառում է «խոստովանական բնույթի» հարցեր։ Այդ երեկո թատրոնում երկու ներկայացում են տվել՝ «Антимиры» և «Ընկած ապրողները» (ռուս.՝ «Павшие живые»)։ Վիսոցկին, որը մասնակցել է երկու բեմադրություններին, խոստացել է պատասխանել ընդմիջմանը։ Սակայն հարցաշարերը լրացվել են միայն կեսգիշերին մոտ, և հանձնելով դրանք Մենշչիկովին, Վլադիմիր Սեմյոնովիչը խոստովանել է, որ իր ծախսած էներգիայով դատելով՝ այդ քրտնաջան աշխատանքը նման էր տասը ներկայացումների մասնակցելու։ Որպես իր սիրելի գրող Վիսոցկին նշել է Միխայիլ Բուլգակովին, բանաստեղծ՝ Բելլա Ախմադուլինային։ Դերասաններից և դերասանուհիներից նա նախապատվությունը տվել է Միխայիլ Յանշինին և Տագանկայի բեմի իր գործընկեր Զինաիդա Սլավինային։ Ֆիլմերի շարքում հարցվողն առանձնացրել է «Մեծ քաղաքի լույսերը» ֆիլմը և նրա ռեժիսորին՝ Չարլի Չապլինին։ Վիսոցկին իր երաժշտական նախասիրությունների թվում նշել է՝ Շոպեն, «12-րդ էտյուդ», «Վեր կաց, երկիր հսկայական («Священная война», «Սրբազան պատերազմ»)[159][160]։

Վլադիմիր Սեմյոնովիչի համար հարցաթերթիկի լրացման պահին տղամարդու իդեալը եղել է Մառլոն Բրանդոն։ Վիսոցկին կնոջ իդեալի մասին գրել է. «Գաղտնիք է, այնուամենայնիվ»։ Որպես ընկեր նա նշել է Վալերի Զոլոտուխինին՝ նշելով, որ նրան բնորոշ են այնպիսի հատկանիշներ, ինչպիսիք են «հանդուրժողականությունը, իմաստությունը»։ Դերասանի կյանքի ամենաուրախ իրադարձությունը եղել է «Համլետի» պրեմիերան, իսկ ամենադրամատիկ իրադարձությունը՝ ձայնի կորուստը։ Վիսոցկին որպես իր սիրելի աֆորիզմ նշել է սեփական արտահայտությունը՝ «Կկարգավորենք» (ռուս․՝ «Разберёмся»): Հարցեթրթիկի վերջին՝ «Դու ուզո՞ւմ ես արդյոք լինել մեծ և ինչո՞ւ» հարցին պատասխանել է․ «Ուզում եմ և կլինեմ։ Ինչո՞ւ։ Դե, դա գիտեք»։ Ավելի ուշ Մենշչիկովը խոստովանել է, որ պատասխանները կարդալուց հետո որոշակի հիասթափություն է ապրել. դա հիմնականում կապված է եղել «Սրբազան պատերազմ» երգի հետ։ Վիսոցկին թատրոնի իր գործընկերոջը շատ կոշտ է պատասխանել. «Լակո՛տ։ Երբ այդ երգը լսելիս մարմնովդ սարսուռ կանցնի, դու կհասկանաս, որ ես ճիշտ եմ»։ Մենշչիկովի հիշողությունների համաձայն՝ հարցաթերթիկը լրացնելուց ութ տարի անց նա Վլադիմիր Սեմյոնովիչին ցույց է տվել իր պատասխանները։ Վերընթերցելով պատասխանները թարմ հայացքով՝ Վիսոցկին նկատել է. «Ավելացնելու ոչինչ չկա։ Մի՞թե ես այդպես կոնսերվացման եմ ենթարկվե»[158][160]։

1970-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարինա Վլադի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարինա Վլադի, 1960 թվական

1960-ական թվականների վերջին խորհրդային մտավորականության արտասահմանյան կուռքերի թվում էին Էռնեստ Հեմինգուեյը և Իվ Մոնտանը։ «Կախարդը» (ֆր.՝ La Sorcière) ֆիլմի խորհրդային վարձույթում հայտնվելուց հետո նրանց շարքում է դասվել նաև Մարինա Վլադին՝ դերասանուհի, որն իր ծագման մասին արտահայտվել է հետևյալ կերպ․ «Ես ռուս եմ ֆրանսիական անձնագրով և ունեմ սլավոնական առողջ արմատներ, որոնք ինձ բաժին են հասել մորիցս՝ ռուս ազնվականից և հորիցս՝ ծագումով ուկրաինացի գնչուներից»։ Վիսոցկու հետ հանդիպումից առաջ Վլադին երկու անգամ եղել է Մոսկվայում 1959 և 1965 թվականներին[161][162]։ Նրա հերթական այցը խորհրդային մայրաքաղաք տեղի է ունեցել 1967 թվականի հուլիսին՝ Մոսկվայի 5-րդ միջազգային կինոփառատոնի շրջանակներում։ Ընդունող կողմի երաշխավորությամբ Մարինան այցելել է Տագանկայի թատրոն, որտեղ առաջին անգամ տեսել է Վիսոցկի դերասանին, բեմում կատարվել է «Պուգաչով» ներկայացման փորձը, որի ժամանակ Խլոպուշայի դերակատարը կատաղի մարտնչում էր շղթաներով։ Ծանոթությունը շարունակվել է երեկոյան ՀԹԿ ռեստորանում, իսկ հետո՝ մոսկովյան «Յումանիտե» թերթի թղթակից Մաքս Լեոնի մոտ[163]։ Հետագայում Վլադին պատմել է, որ Վիսոցկին՝ որը ցածրահասակ էր, աչքի չընկնող արտաքինով, սկզբում մեծ տպավորություն չի թողել իր վրա․ նրան դուր էին գալիս «լատինական տիպի» տղամարդիկ։ Սակայն երբ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը վերցրել է կիթառն ու երգել, «մոռացա ամեն ինչի մասին։ Տեսնում և լսում էի միայն նրան՝ հրաշքով միանգամից հասարակ տղայից վերափոխված ոչ սովորական արարչի»[164]։

Նույն 1967 թվականին Վիսոցկին գրել է «Дом хрустальный» («Если я богат, как царь морской…», հայ․՝ «Բյուրեղապակյա տունը», «Եթե ես հարուստ եմ որպես ծովային թագավոր...»)՝ սիրո մասին իր առաջին երգը, որն ակնհայտ հեգնական ենթատեքստ չունի և ուղղված է Մարինային[165]։ Հետագայում բանաստեղծը նրան նվիրել է նաև այլ ստեղծագործություններ։ Օրինակ, բանաստեղծական տեքստը, որը պարունակում է հետևյալ տողերը՝ «Я больше не избавлюсь от покоя: / Ведь всё, что было на душе на год вперёд, / Не ведая, она взяла с собою — / Сначала в порт, а после — в самолёт», Վլադին առաջին անգամ լսել է հեռախոսով իր տանը Մեզոն-Լաֆիտում։ Վիսոցկին այդ երգը գրել է հեռախոսախցիկում՝ Փարիզի հետ միացմանն սպասելիս։ Խնդիրներից մեկը, որին բախվել է Մարինան կյանքի այդ փուլում, եղել է թույլտվության փաստաթղթերի ստացումն ու երկարաձգումը։ Դերասանուհու խոսքով՝ նա այնքան հաճախ է ստիպված եղել դիմել ՕՎԻՐ՝ վիզայի ձևակերպման հարցերով, որ տարիների ընթացքում այդ կազմակերպության ղեկավարության հետ հարաբերությունները դարձել են «գրեթե մտերիմ»[166]։ Գործողությունը, որը թույլ է տվել հետագայում լուծել մի շարք բարդ հարցեր, այդ թվում՝ Վիսոցկու արտասահմանյան անձնագիր ստանալու հետ կապված, դարձել է 1968 թվականին Վլադիի՝ ֆրանսիական կոմկուսին անդամակցելը․ «Կուսակցությանն այս կարճաժամկետ և խորհրդանշական անդամակցությունն իմ խնդրանքներին կշիռ կտա»[167]։

Վլադիմիր Վիսոցկու և Մարինա Վլադիի ամուսնության գրանցումը տեղի է ունեցել 1970 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Գրիբոյեդովի ՔԿԱԳ-ում։ Արարողությունը եղել է կարճատև, զուրկ պաթոսից և առանց Մենդելսոնի քայլերգի, փեսան ու հարսը, որոնցից յուրաքանչյուրն ուներ նախկին ամուսնական կյանքի փորձ և հինգ որդի երկու հոգու համար, պսակադրությունների պալատ էին գնացել առօրեկան հագուստով։ Վկաների դերում հանդես են եկել Մաքս Լեոնը և Վսեվոլոդ Աբդուլովը։ Նրանցից բացի միջոցառմանը ներկա են եղել ռեժիսոր Վիկտոր Տուրովը, կոմպոզիտոր Օսկար Ֆելցմանը և քանդակագործ Զուրաբ Ծերեթելին, որը Մարինային և Վլադիմիր Սեմյոնովիչին հրավիրել է մեկնել Թբիլիսի՝ հարսանեկան ուղևորության։ Ամուսիններն ընդունել են հրավերը, և Վրաստանում անցկացվել է տոնակատարություն՝ կովկասյան հյուրընկալության օրենքներին համապատասխան[168][169][170]։

Մարինայի կարծիքով՝ իրենց ամուսնության պաշտոնական գրանցումը հեշտացրել է Վլադիմիր Սեմյոնովիչի կյանքը, հատկապես իշխանության հետ հարաբերություններում. «Չլիներ մեր ամուսնությունը, Վիսոցկուն պարզապես կոչնչացնեին։ < ... > Իսկ ինձ մոտ նրան չէին համարձակվում դիպչել»։ Բացի այդ, նրան թվում էր, թե ամուսնությունը կփրկի բանաստեղծին ինքնակործանումից[171]։ Սակայն ալկոհոլ Վիսոցկին շարունակել է օգտագործել նաև հարսանիքից հետո։ Վլադիի հիշողությունների համաձայն՝ ամեն անգամ, երբ ամուսինը հանկարծ անհետանում էր, նա ստիպված էր փնտրել նրան ամբողջ Մոսկվայում։ Իսկ եթե Վլադին, գտնվելով Փարիզում, չի կարողացել վերահսկել Վլադիմիր Սեմյոնովիչի տեղաշարժերը, որոնումները ձգձգվել են․ այդ օրերին նա կարող էր ինքնաթիռով թռչել կամ ճամփորդել նավով[172]։ Նախքան հարսանիքը՝ 1969 թվականին տեղի ունեցած հարբեցողություններից մեկը գրեթե ավարտվել է ողբերգությամբ․ Վիսոցկու մոտ սկսվել է զարկերակային ուժեղ արյունահոսություն, բանաստեղծին տեղափոխել են Սկլիֆոսովսկու ինստիտուտ, որտեղ նրան փրկել է բժիշկ-վերակենդանացնողների բրիգադը[173][Ն. 9]։ Ավելի ուշ այդ իրադարձության մասին դերասանուհի Ալլա Դեմիդովային պատմելիս Վիսոցկին խոստովանել է, որ «կյանքի վերադառնալուց» անմիջապես հետո նա տեսել է Մարինայի՝ իր վրա խոնարհված դեմքը[174]։ Այս պատմությունը ստացել է բանաստեղծական մարմնավորում 1970 թվականին Անդրեյ Վոզնեսենսկու գրած «Ռեքվիեմ լավատեսական» (ռուս.՝ «Реквием оптимистический») բանաստեղծությունում[169]։

Գրականագետ Վլադիմիր Նովիկովի կարծիքով՝ Վիսոցկու երազանքը՝ Համլետի դերը կատարելը չէր իրականանա առանց Վլադիի. նա Վիսոցկու կողքին կատարել է նույն դերը, ինչ Բուլգակովի Մարգարիտան՝ Վարպետի կողքին, որը կարողացել է գրել իր սիրավեպը՝ շնորհիվ սիրեցյալի՝ իր ուժի ու հնարավորությունների հանդեպ ունեցած հավատի[175]։ Դավիթ Կարապետյանը հիշել է, թե ինչպես մի օր, լսելով Վլադիմիր Սեմյոնովիչի «Белое безмолвие» (ռուս․՝ «Սպիտակ լռություն») երգի ձայնագրությունը, նա գնահատել է աշխատանքի բարձր որակը, բանաստեղծը պատասխանել է, որ իրենք դա արել են Մարինայի հետ․ կյանքի ինչ-որ փուլում Վիսոցկին սկսել է ընկալել Վլադիին՝ որպես համահեղինակի, չնայած վերջինս ստեղծագործության հետ ուղղակի կապ չի ունեցել[176]։ Մարինայի և Վլադիմիրի ստեղծագործական կենսագրության մեջ եղել է նաև մեկ համատեղ կինոնախագիծ. խոսքը «Նրանք երկուսով են» կամ «Նրանք երկուսը» ֆիլմի մասին է (հունգ.՝ Ök ketten), որը նկարահանել է ռեժիսոր Մարթա Մեսարոշը հունգարական «Մաֆիլմ» կինոստուդիայում 1977 թվականին։ Ֆիլմում կա մի փոքրիկ տեսարան, երբ Վլադիի հերոսուհին՝ Մարիան, որը ամուսնացած կին է, ձնառատ երեկոյին կինո է գնում ծառայակցի հետ, իսկ նա անսպասելիորեն համբուրում է ուղեկցուհուն։ Գործընկերոջ դերը կատարել է Վիսոցկին[177]։ Ինքը դրվագը ռոմանտիկ է ստացվել, բայց իր հիշողությունների գրքում Մարինան պատմել է այն մասին, թե ինչն է իրեն անհանգստացրել թե՛ Բուդապեշտում նկարահանվելու ժամանակ, թե՛ դուբլների միջև դադարների ընթացքում․ «Սառը խուճապը, որը ես տեսա քո աչքերում, առաջանում է թմրամոլների մոտ, երբ նրանք ժամանակին չեն ստանում իրենց չափաբաժինը»[178]։ Վիսոցկու կյանքի վերջին տարիներին նրա և Վլադիի միջև հարաբերությունները բարդ են եղել[179]։ Նրա նամակներից մեկը, որը, ենթադրաբար, գրվել է նախքան 1980 թվականի հունիսի 11-ը, Մարինան գտել է բանաստեղծի մահվանից հետո․

Մարինոչկա, սիրելիս, ես խորտակվում են անհայտության մեջ։ Ինձ մոտ տպավորություն է, որ ես կարող եմ ելք գտնել, չնայած այն հանգամանքին, որ ես հիմա գտնվում եմ ինչ-որ թույլ և անկայուն ժամանակահատվածում։ <...> Գլխավորն այն է, որ ես ուզում եմ, որ դու ինձ հույս թողնես, որ դու սա չընդունես որպես խզում, դու միակն ես, ում շնորհիվ ես կարող եմ նորից ոտքի կանգնել։ Եվս մեկ անգամ՝ ես սիրում եմ քեզ և չեմ ուզում, որ քեզ վատ զգաս։ Հետո ամեն ինչ իր տեղը կընկնի, մենք կխոսենք ու երջանիկ կապրենք[180][181]։

Վ. Վիսոցկի

Թատերական դերերը 1970-ական թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նոյեմբերի 29-ին Տագանկայի թողտրոնի բեմում կայացած «Համլետի» պրեմիերան դարձել է1971 թվականի ամենանշանակալի թատերական իրադարձություններից մեկը։ Դահլիճ մտնող հանդիսատեսները տեսնում էին բեմի խորքում նստած սև ջինսով և սվիտերով դերասանին, որը, երրորդ զանգին սպասելով, կիթառ էր նվագում։ Միևնույն ժամանակ, անհնար էր դիմել նրան ողջույնի ռեպլիկով, քանի որ հանդիսատեսը գիտակցում էր, որ դա ոչ թե երգիչ Վիսոցկին է, այլ Համլետը, որը հագել է 1970-ական թվականների առօրյա հագուստներ, ինչպես գրախոսականներից մեկում նշել էր քննադատ Տատյանա Բաչելիսը, նա «կարծես այլ հարթության մեջ լիներ։ Եվ միայն նրան էր պատկանում սրբազան իրավունքը՝ միավորելու այլ, Շեքսպիրյան իրականությունը՝ մերի, սովորականի հետ»։ Վիսոցկու Համլետը հիշեցնում էր «փողոցի տղայի», բայց նրա «փշոտության» հետևում կանգնած էին մտքի անընդհատ աշխատանքը և աշխարհում կատարվող ամեն ինչի հանդեպ զգացած «երկուտակող» ցավը[182]։

1975 թվականին Վիսոցկու բեմական կենսագրության մեջ հայտնվել է ևս մեկ հերոս՝ վաճառական Երմոլայ Ալեքսեևիչ Լոպախինը Չեխովի «Բալի այգին» պիեսից։ Ներկայացման բեմադրիչ Անատոլի Էֆրոսի մեկնաբանությամբ՝ «Բալի այգին» բեմադրության միջանցիկ թեման Լոպախինի բազմամյա ամենակուլ սերն էր Ռանևսկայայի հանդեպ։ Վաճառականը, որը կարողացել է ձեռք բերել ունեցվածք, Վիսոցկու մարմնավորմամբ կյանքին հաղթողի տեսք չուներ. նրա դրաման այն էր, որ Լյուբով Անդրեևնան, որը կորցրել է այգին, կլքի Ռուսաստանը, և ինքը կկորցնի նրան ընդմիշտ[183]։ Ալլա Դեմիդովայի խոսքով՝ Վիսոցկու կյանքն այդ ժամանակ լցված էր սիրով, և այդ զգացողությունն ազդել է նրա դերերի վրա. հերոսին են փոխանցվել դերակատարի և՛ քնքշությունը, և կրքոտությունը[184]։

Վիսոցկու վերջին թատերական դերը եղել է Սվիդրիգայլովի դերը «Ոճիր և պատիժ» ներկայացման մեջ, որի պրեմիերան տեղի է ունեցել 1979 թվականի փետրվարի 12-ին։ Հետագայում նա շարունակել է նկարահանվել կինոյում, հանդես գալ համերգներով, աշխատել երգերի ու սցենարների վրա, սակայն բեմական կերպարներ այլևս չի ստեղծել[185]։ Գրականագետ Յուրի Կարյակինի հետ զրույցում, որը Տագանկայի համար պատրաստել էր Դոստոևսկու վեպի բեմադրությունը, Վլադիմիր Սեմյոնովիչը խոստովանել է, որ այդ դերի վրա աշխատելիս իր համար կարևոր էր գտնել հերոսի պատմության մեջ ամենացավոտ տեղը. «Ճշմարտությունը միայն այնտեղ է, որտեղ պայթում է ցավը» (ռուս․՝ «Правда только там, где прорывается боль»)[186]։

Երգա-բանաստեղծական արվեստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ես շատ էի զբաղվում [սպորտով], երբ երիտասարդ էի։ Զբաղվել եմ բռնցքամարտով, զբաղվել ակրոբատիկայով, զբաղվել այլ մարզաձևերով։ Երբ դարձա դերասան, սկսեցի սպորտով զբաղվել բեմի համար։ < ... > Ես սկսեցի սպորտով զբաղվել երգերի հետ կապված։ Ես շատ լուրջ եմ վերաբերվում մարզական խնդիրներին և երգում եմ սպորտի մասին երգեր։ Սպորտում կա մեծ դրամատուրգիա։ Միշտ կա բախում։ Ինչ-որ մեկը ցանկանում է հաղթել, ինչ-որ մեկը չի ցանկանում պարտվել։ Սա պարադոքս է, քանի որ միայն մեկը կարող է հաղթել։ Այդ պատճառով ես գրել եմ մի քանի սպորտային երգեր։

Բուլղարական հեռուստատեսությանը տված հարցազրույցից11.11.1976[187]

1970-ականների առաջին կեսի փիլիսոփայական քնարերգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկու ստեղծագործական կենսագրության գլխավոր իրադարձություններից մեկը եղել է Տագանկայի թատրոնում Համլետի դերի վրա աշխատանքը։ Համլետի թեման ազդել է ոչ միայն Վիսոցկի դերասանի, այլև Վիսոցկի բանաստեղծի վրա[188]։ 1972 թվականին՝ ներկայացման պրեմիերայից մեկ տարի անց, Վիսոցկին գրել է «Իմ Համլետը» բանաստեղծությունը, որը միաժամանակ պատմում է և՛ հեղինակի, և՛ նրա բեմական հերոսի մասին[189]։ Համլետյան երանգները նկատվում են Վիսոցկու այլ ստեղծագործություններում, որոնք գրված են այդ ժամանակահատվածում։ Օրինակ, «Песня конченого человека» ստեղծագործության հերոսն արտասանում է մենախոսություն կյանքի իմաստի (կամ անիմաստության) վերաբերյալ։ Հոգեկան ձախողման վիճակում գտնվող կերպարի շփոթմունքի պատճառը, հավանաբար, դանիացի արքայազնի դերի «աուրան» է. «Փիլիսոփայական քարը այլևս չեմ փնտրում, / Ոչ էլ կյանքի արմատը, քանի որ արդեն գտել են ժենշենը…»։ Համլետյան հարցի պատասխանն է փնտրում նաև «Իմ թաղումը» (ռուս.՝ «Мои похорона») երգի հերոսը, որը պատմում է իր սարսափելի երազի մասին. «Իմ թաղումին / Հավաքվել են վամպիրները» (ռուս․՝ «На мои похорона / Съехались вампиры»)[190]։

Չնայած նրան, որ 1970-ականների սկզբին Վիսոցկու երգերում և բանաստեղծություններում խոստովանական երանգներն աստիճանաբար աճում էին, նրա ստեղծագործության մեջ պահպանվում և զարգանում էր դերային քնարերգությունը, որի ստեղծագործական յուրացումը սկսվել էր դեռևս 1960-ականներին։ Այնպիսի ստեղծագործությունների օրինակներ են, որտեղ հեղինակը «վերափոխվում» է նույնիսկ անշունչ առարկաների, «Բալլադ լքված նավի մասին» («Կապիտանին այդ օրը դու էին ասում...», ռուս․՝ «Баллада о брошенном корабле» («Капитана в тот день называли на ты…») և «Խոսափողի երգը» (ռուս․՝ «Песня микрофона»): Առաջին դեպքում պատմությունը ներկայացվում է անձնակազմի կողմից լքված նավի անունից, երկրորդում հերոս-հեքիաթասաց է դառնում «ափերի հարվածներից» խլացած միկրոֆոնը, որը գործունեության բերումով «ուժեղացնում, ուժեղացնում, ուժեղացնում էր»[191]։ Բացի այդ, Վիսոցկին շարունակել է ռազմական թեմա զարգացնել. այդ ընթացքում նա գրել է այնպիսի երգեր, ինչպիսիք են «Սև բուշլատները» (ռուս.՝ «Чёрные бушлаты»), «Մենք պտտում ենք Երկիրը» (ռուս.՝ ««Мы вращаем Землю»»), «Նա, որը չի կրակել» (ռուս.՝ «Тот, который не стрелял»): Նրանցում պատերազմի մասին պատմությունն արդեն անցնում էր «հեղինակի համլետյան փորձի» պրիզմայով[192]։

Սինթեզի պոեզիա։ 1970-ականների երկրորդ կես[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կյանքի վերջին տարիներին Վիսոցկին սկսել է իր երգ-բանաստեղծական ստեղծագործության մեջ ներառել թեմաներ, մոտիվներ, սյուժեներ և պատկերներ, որոնք իր կողմից մշակվել են բոլոր նախորդ տարիներին։ Բանաստեղծի ուշ քնարերգության մեջ կրկին հայտնվել է մարգինալ հերոսը, որը ներկա էր Վլադիմիր Սեմյոնովիչի բակային երգային շարքերում, այժմ այդ հասունացած կերպարը սկսել է աշխարհին նայել համլետյան փորձի պրիզմայով։ Վիսոցկին վերադարձել է գեղարվեստական հնարքներին, որոնք նա օգտագործել է 1960-ական թվականների երկրորդ կեսի երգերում. խոսքը գրոտեսկի, այլաբանության, ոճավորումների մասին է։ Ի վերջո, 1970-ական թվականների երկրորդ կեսի երգերում պահպանվել է խոստովանական ինտոնացիան, որն ի հայտ է եկել Դանիայի արքայազնի կերպարի վրա աշխատանքի ժամանակ։ Արդյունքում ծնվել է այսպես կոչված «սինթեզի պոեզիան», որն իր մեջ ներառում էր ստեղծագործական որոնումներ և ստեղծագործական նախորդ երեք ժամանակաշրջանների մշակումները[193]։

1970-ական թվականների երկրորդ կեսին Վիսոցկին այնքան հաճախ է անդրադարձել մանկության ու պատանեկության մասին հիշողություններին, որ արդյունքում ձևավորվել է յուրօրինակ թեմատիկ շարք, որը ներառում էր «Մանկությունից» (ռուս.՝ «Из детства», («Ах, чёрная икорочка!»), «Մանուկ հասակում մեզ մայրերը վախեցնում էին...» (ռուս.՝ «В младенчестве нас матери пугали…»), «Բալլադ մանկության մասին» (ռուս.՝ «Баллада о детстве») ստեղծագործությունները։ Այս թեմային անդրադառնալը հետազոտողները կապում են ոչ այնքան անցյալի հեղինակային կարոտախտի հետ, որքան բանաստեղծի փորձերի հետ՝ հասկանալու, թե ինչպես են արմատներն ու ակունքներն ազդում մարդու ճակատագրի վրա։ Բացի այդ, Վիսոցկու ուշ քնարերգության մեջ առկա ինքնակենսագրական մոտիվները կապված են երկրի ճակատագրի հետ[194]։

Դերերը կինոյում 1970-ական թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հասակը՝ 170 սմ, քաշը՝ 70 կգ, մազերի գույնը՝ խարտյաշ, աչքերի գույնը՝ կանաչ։ Գործիք՝ կիթառ, դաշնամուր։ Պար՝ այո։ Երգեցողություն՝ այո։ Ամսական դրույքը՝ 150 ռուբ․, դրույքը նկարահանման օրվա համար՝ 40 ռուբ․։

«Մոսֆիլմի» հաշվառման քարտից, որը ձևակերպվել է 1974 թվականին[195]

1970-ական թվականներին Վիսոցկու կինոդերերի ցանկը համալրվել է, սակայն նրա ոչ բոլոր աշխատանքներն են բարյացակամությամբ ընդունվել քննադատության կողմից։ Այսպես, դերասանը մեծ հույսեր է կապել Ալեքսանդր Ստոլպերի «Չորրորդը» ֆիլմին մասնակցելու հետ, որտեղ Վլադիմիր Սեմյոնովիչին առաջարկել էին մարմնավորել լրագրողի, որը լուսագրերում նշվել է որպես Նա (ռուս.՝ Он): Սակայն վարձույթում «ակնհայտ պրոպագանդիստական կոնտեքստ» պարունակող ֆիլմը ձախողվել է[196][197][198]։ Կինեմատոգրաֆիայի բնագավառում նշանակալի իրադարձություն չի դարձել նաև Վիսոցկու մասնակցությամբ խորհրդա-հարավսլավական «Միակ ճանապարհը» ֆիլմը, որտեղ դերասանը մարմնավորել է ռուս ռազմագերի կապիտան Սոլոդովին[199][200]։ Վլադիմիր Սեմյոնովիչի համար մեծ հիասթափություն է եղել նաև մասնակցությունը «Միստր Մաք-Քինլիի փախուստը» (ռուս.՝ «Бегство мистера Мак-Кинли») երկսերիանոց կինոժապավենում։ Ռեժիսոր Միխայիլ Շվեյցերը Վիսոցկուն առաջարկել է ֆիլմի համար գրել մի քանի բալլադներ, որոնք, ըստ բեմադրիչի մտահղացման, պետ է ուղեկցեին ֆիլմի միջանցիկ թեմային։ Բալլադները կատարել է Վիսոցկու հերոսը՝ փողոցային երգիչ Բիլ Սիգերը։ Սակայն նրանց մեծ մասը հեռացվել է ֆիլմից։ Բիլ Սիգերի դերը հանգուցայինից դարձել է էպիզոդիկ[201]։

Դրա հետ մեկտեղ 1970-ական թվականներին Վիսոցկու ֆիլմագրության մեջ հայտնվել են դերեր, որոնք գրավել են գրախոսների ուշադրությունը «խաղի բարդ պսիխոլոգիզմով»։ Դրանց թվում են կենդանաբան ֆոն Կորենը Իոսիֆ Խեյֆիցի «Վատ լավ մարդը» ֆիլմում, որը նկարահանվել է Չեխովի «Մենամարտ» ստեղծագործության հիման վրա։ 1974 թվականին Թաորմինում կայացած Ազգերի փառատոնում ֆոն Կորենի դերի համար Վիսոցկին արժանացել է «Տղամարդու լավագույն դերակատարման համար» մրցանակի[202][203]։ Վիսոցկու խաղացած ամենանշանավոր կերպարներից մեկը դարձել է Գլեբ Ժեգլովը Ստանիսլավ Գովորուխինի «Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի» ֆիլմից։ Այդ ֆիլմում Վլադիմիր Սեմյոնովիչը ռեժիսորի խնդրանքով հանդես է եկել նաև որպես բեմադրիչ։ Նա ինքնուրույն նկարահանել է Ֆոքսի ճանաչման դրվագը և Շարապովի կողմից բժիշկ Գրուզդևի հարցաքննության տեսարանը։ 1987 թվականին «Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի» հեռուստատեսային գեղարվեստական ֆիլմում Ժեգլովի կերպարի ստեղծման և երգերի հեղինակային կատարման համար» Վիսոցկուն հետմահու շնորհվել է ԽՍՀՄ պետական մրցանակ[204][205][206]։ Վիսոցկու կինեմատոգրաֆիական կենսագրության մեջ վերջին դերը դարձել է Դոն Գուանը Միխայիլ Շվեյցերի «Փոքր ողբերգություններ» ֆիլմում։ Ռեժիսորը, դերասանին ընտրելով գայթակղող հերոսի դերում, հաշվի է առել արտիստի և կերպարի ներքին նմանությունը։ «Նա բանաստեղծ է, և նա տղամարդ է։ < ... > Հասկանում եք՝ Պուշկինի հերոսներն ապրում են «անդունդների մռայլ եզրին» և գտնում են «անբացատրելի հաճույք» սպառնացող մահվան մոտ ապրելու մեջ։ Դուն Գուանը նրանցից է։ Եվ Վիսոցկին նրանց նման մարդ է»[207][208]։

Կոնստանտին Մուստաֆիդիի երաժշտական արխիվ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1972 թվականին Լյուդմիլա Օռլովան (միջազգային հեռախոսային կայանի հերթափոխի պետը, որը հաճախ օգնում էր Վիսոցկուն կապ հաստատել Փարիզի հետ, «Ноль семь» երգի հերոսուհու նախատիպը) նրան ծանոթացրել է արբանյակային կապի ինժեներ Կոնստանտին Մուստաֆիդիի հետ։ Վերջինս եղել է Տագանկայի թատրոնում, Վլադիմիրի հետ խոսել Ռադիոյի գիտահետազոտական ինստիտուտի և արբանյակային կապի մասին։ Պատմությունները գրավել են Վիսոցկուն, զրուցակիցները փոխանակել են հեռախոսահամարները և սկսել են պարբերաբար զանգահարել միմյանց։ Կոնստանտինը լավ է հասկացել ձայնագրությունները և իր տրամադրության տակ ունեցել է բավական բարձր կարգի AIWA կոճային մագնիտոֆոն։ Մուստաֆիդիի տանը կատարված ձայնագրությունն իր որակով դուր է եկել Վիսոցկուն, և նա համաձայնել է երգերի արխիվ ձայնագրելու առաջարկին։ Կոնստանտինը ընկերներին խնդրել է Ճապոնիայից Վլադիմիրի համար բերել Akai կվադրոակուստիկ համակարգ։ Հաջորդ ձայնագրություններն արվել են արդեն այդ ապարատով Վիսոցկու մոտ՝ Մատվեևսկայա փողոցում վարձակալած բնակարանում (տուն 6, բն.27), որպես կանոն, մեկ սեանսի ընթացքում ձայնագրվել է ութ-տասը երգ։ Երգացանկը որոշել է Վիսոցկին՝ հրաժարվելով երգել այն, ինչ նախկինում ֆիլմերի համար ձայնագրվել էր ստուդիաներում։ Այդ կերպ հաջողվել է ձայնագրել մոտ չորս հարյուր երգ[209][210][211]։

Համատեղ աշխատանքի սկզբում Մուստաֆիդին պայմանավորվել է, որ ձայնագրությունները կպահվեն իր մոտ։ Վիսոցկին երբեմն դիմել է Կոնստանտինին՝ խնդրելով ստեղծել ձայնագրությունների պատճենները ընկերների կամ հարազատների համար, բայց դա տեղի է ունեցել ոչ հաճախ։ Այդ ժամանակ լավ սարքավորումներ են հայտնվել իրանցի գործարար Բաբեկ Սերուշի, Շեմյակինի, Ալեքսանդր Միտտայի, Միխայիլ Կրիժանովսկու մոտ։ Վիսոցկին սկսել է ձայնագրվել նաև նրանց մոտ[209]։ Բանաստեղծի մահվանից հետո Մարինա Վլադին Մուստաֆիդիին է հանձնել Վիսոցկու անձնական ժապավենները և հանձնարարել է հավաքել ձայնագրությունների արխիվը բոլոր ծանոթներից։ Այսպիսով, ժապավենները պահպանվել են՝ հայտնի դառնալով «Կոնստանտին Մուստաֆիդիի հավաքածու» անվանմամբ[212]։ 1989 թվականին թողարկված «Վլադիմիր Վիսոցկու համերգներին» (ռուս.՝ «На концертах Владимира Высоцкого») երգերի հավաքածուն ստեղծվել է, այդ թվում նաև այդ ձայնագրությունների հիման վրա[213]։

Համերգային գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վլադիմիր Վիսոցկու կիթառը

Վլադիմիր Վիսոցկու առաջին մենահամերգը տեղի է ունեցել 1965 թվականի ապրիլին Տագանկայի թատրոնի լենինգրադյան հյուրախաղերի ժամանակ, երբ արտիստին հրավիրել են ելույթ ունենալ «Մոլեկուլա» սրճարանում, որը պատկանում էր Բարձր մոլեկուլային միացությունների ինստիտուտին։ Նա կատարել է «Татуировка», «Тот, кто раньше с нею был», «գողական շարքի» այլ երգեր։ Պատվավոր հյուրերի գրքում Վլադիմիր Սեմյոնովիչը գրել է. «Շատ հաճելի է, որ ուրիշ քաղաքում կարող ես քեզ զգալ ինչպես տանը» (ռուս․՝ ռուս.՝ «Очень приятно, что в другом городе можно чувствовать себя, как дома»)[214]։ 1966 թվականի հունվարի 4-ին Վիսոցկին ելույթ է ունեցել Վոլխոնկայա փողոցում գտնվող Ռուսաց լեզվի ինստիտուտում։ Հանդիսատեսը շատ բարյացակամ է տրամադրված եղել բանաստեղծի նկատմամբ, նա երգերի կատարումից բացի տվել է հեղինակային մեկնաբանություններ և լեզվաբաններից որպես հրաժեշտի նվեր ստացել է Աննա Ախմատովայի «Ժամանակի վազքը» (ռուս.՝ «Бег времени») հատորյակը[215]։

Վիսոցկին, նախապատրաստվելով հանդիսատեսի հետ հանդիպումներին, ձգտել է հանդիսատեսին ներկայացնել «հեղինակային «Ընտրանիի» նմանությամբ կազմված երգերի շարք․ ծրագրում սովորաբար եղել է ներքին սյուժե, որը բացահայտել է բանաստեղծի ստեղծագործական հնարքները․ գրականագետ Վլադիմիր Նովիկովի խոսքով՝ Վլադիմիր Սեմյոնովիչի յուրաքանչյուր համերգ նմանվել է յուրօրինակ «երգերից կազմված վեպի» (ռուս.՝ «роман в песнях»)[216]։ Աստիճանաբար ելույթների աշխարհագրությունն սկսել է ընդլայնվել։ Համերգներ են տեղի ունեցել ԳՀԻ-ներում և մշակույթի տներում, Վիսոցկին երգել է ալպինիստական ճամբարներում, սաղավարտով և կիթառով իջնել է հանք, երբ Մարինա Վլադիի կրտսեր որդին գտնվել է մանկական հիվանդանոցում, Վլադիմիր Սեմյոնովիչը մենահամերգով հանդես է եկել հիվանդների և կլինիկայի անձնակազմի համար[217]։ 1976 թվականին նա մեկնել է Իրկուտսկի արտել՝ Վադիմ Տումանովի մոտ[218]։ Ավելի ուշ Տումանովը պատմել է, որ Խոլոմխո ավանում, որը գտնվում է Բոդայբոյի տայգայում, Վիսոցկին չորս ժամ երգել է ոսկեխույզների համար, որոնցից շատերը հատուկ այդ համերգի համար եկել էին հեռավոր հանքատեղերից։ Նրա ելույթի օրը հետաձգվել են տեղական ավիաուղիների չվերթները, քանի որ Բոդայբոյի օդաչուները նույնպես գնացել են Խոլոմխո[219]։

Սկզբում Վիսոցկու ելույթների մասին ծանուցող ազդագրեր ու տոմսեր չեն եղել․ համերգները տեղի են ունեցել «հանդիպում թատրոնի և կինոյի դերասանի հետ» ոչ պաշտոնական ցուցանակի ներքո։ Պաշտոնական թույլտվություն ստանալու համար անհրաժեշտ էր երգացանկի հաստատումը Մոսհամերգում, սակայն 1966 թվականին այդ կազմակերպության աջակցությունն ստանալու փորձը հաջողությամբ չի պսակվել[220]։ Ավելի ուշ ելույթների մի մասն սկսել են անցկացվել «Գիտելիք» ընկերության ուղեգրերով, որտեղ Վիսոցկու մեկ համերգի համար վճարել են 75 ռուբլի[221]։ 1973 թվականի մարտին «Սովետսկայա կուլտուրա» թերթում լույս է տեսել «Մասնավոր կարգով» (ռուս․՝ «Частным порядком») վերնագրով հոդված։ Դրանում նշվել է, որ նույն տարվա փետրվարին Վիսոցկին Նովոկուզնեցկում տասնվեց համերգ է տվել, որոնք անցկացվել են առանց Ռոսհամերգի իմացության։ Ներկայացումները, որոնց կազմակերպիչը եղել է տեղի թատրոնի տնօրինությունը, հրապարակման հեղինակը անվանել է «խալտուրա» և «անօրինական ձեռնարկատիրական գործունեություն»[222]։ «Նովոկուզնեցկի գործն» ավարտվել է դատարանի որոշմամբ, ըստ որի՝ բանաստեղծը պետք է պետությանը վերադարձներ 900 ռուբլի։ Ամռանը Վլադիմիր Սեմյոնովիչը նամակ է ուղարկել Պյոտր Դեմիչևի անունով։ Տեքստում նշվել է, որ ինը տարվա ընթացքում Վիսոցկին՝ որպես երգերի հեղինակ և կատարող, չի կարողանում «հասնել ունկնդիրների հետ պաշտոնական շփման օրինականացման»[223]։

Տարօրինակ է, որ այդ մասին մտահոգվում եմ միայն ես։ Դա պարզ խնդիր չէ, բայց ճի՞շտ է արդյոք լուծել այն՝ փորձելով փակել իմ բերանը կամ ինձ համար հրապարակային նվաստացումներ հորինել։ Ես ուզում եմ միայն մեկ բան՝ լինել բանաստեղծ և արտիստ[224]։

Հատված Վիսոցկու՝ Պյոտր Դեմիչևին ուղղված նամակից, 1973

Տաշքենդի Սպորտի պալատում Վիսոցկու համերգների ազդագիր, 1979 թվական
Արտաքին տեսաֆայլեր
Վլադիմիր Վիսոցկու համերգային ելույթի առաջին նկարահանումը, Լենինգրադ, «Արևելք» ակումբ, 1967 թվականի հունվար

Վիսոցկու նամակի դիտարկումից հետո Վիսոցկուն՝ «որպես խոսակցական ժանրի արտիստի» շնորհվել է համերգային ֆիլհարմոնիկ դրույք՝ 11 ռուբլի 50 կոպեկ մեկ ելույթի համար[225]։ Սակայն Նովոկուզնեցկի պատմությունը միակը չէր նմանատիպ «գործերի» շարքում։ 1979 թվականին ծագել է այսպես կոչված «Մինսկի գործը»՝ կապված այն բանի հետ, որ կինոսիրողների միության գծով աշխատող ելույթների կազմակերպիչները Վիսոցկու համերգների տոմսերը թանկ գնով են վաճառել։ Ինչպես ավելի ուշ պարզաբանել է Տագանկայի թատրոնի ադմինիստրատոր Վալերի Յանկլովիչը, որը Վիսոցկու հետ միասին մեկնել էր Բելառուսի մայրաքաղաքում ելույթների համար, ընդունող կողմի ներկայացուցիչը «50 կոպեկանոց տոմսերին դրոշմակնիքով երկուս է դրել և ստացվել է 2 ռուբլի 50 կոպեկ»։ Քննիչը, որը զբաղվել է գործի հետաքննությամբ, չի գտել Վիսոցկու և Յանկլովիչի մեղսակցությունը այդ մանիպուլյացիաներին[226]։

1979 թվականի գարնանը Ուդմուրտիայում Վիսոցկու ելույթներից հետո հարուցվել է «իժևյան գործը»։ Փաստաբան Գենրիխ Պադվայի խոսքով, որին Վիսոցկին դիմել է օգնության համար, համերգային ադմինիստրատոր Վասիլի Կոնդակովը մեղադրվել է այն բանում, որ Իժևսկում և Գլազովում անցկացված համերգների ժամանակ (դրանց մասնակցել են Վալենտինա Տոլկունովան, Գենադի Խազանովը, Վլադիմիր Վիսոցկին) ավելի շատ տոմսեր է վաճառել, քան նշել է հաշվետու փաստաթղթերում։ 1980 թվականի հուլիսի 2-ին դատարանը հրապարակել է դատավճիռը։ Ինչպես ընդգծել է Պադվան, «Վիսոցկու համերգների հետ կապված ամեն ինչ դատարանը դուրս թողել՝ ընդունելով, որ այնտեղ ոչ մի քրեական բան չկա»[227][228]։

Արտասահմանյան ուղևորություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1965 թվականին Վիսոցկին երգ է գրել այն խնդիրների մասին, որոնց կարող է բախվել խորհրդային մարդը, որը որոշել է գնալ արտասահման․ երգն սկսվել է հետևյալ բառերով. «Перед выездом в загранку / Заполняешь кучу бланков…»։ Այս ստեղծագործությունը գրելու պահին հեղինակը դեռ չուներ ՕՎԻՐ-ի հետ շփման գործնական փորձ, եթե հաշվի չառնվի Գերմանիան, որտեղ նա ապրել էր իր մանկության տարիներին հոր և խորթ մոր հետ, բանաստեղծը մինչև 30 տարեկան չի մեկնել արտասահման[229]։ Մարինա Վլադիի հիշողությունների համաձայն՝ ամուսնու համար արտասահմանյան անձնագիր ստանալու համար նա ստիպված է եղել դիմել քաղաքական գործիչ և լրագրող Ռոլան Լերուայի օգնությանը, որն իր հերթին աջակցություն է խնդրել ՖԿԿ-ի ղեկավար Ժորժ Մարշեից։ Հարցը լուծվել է երկու երկրների կոմունիստական կուսակցությունների ղեկավարների մակարդակով, և արդյունքում Վիսոցկու՝ ձևակերպված վիզայով անձնագիրը նրա տուն է տարել հատուկ ցրիչը[230][231]։ 1973 թվականի ապրիլի 18-ին Վլադիմիր Սեմյոնովիչը և Մարինան մեկնել են եվրոպական ուղևորության «Ռենո» ավտոմեքենայով։ Վիսոցկու առաջին արտասահմանյան ուղևորությունից ստացած տպավորությունները հետագայում հիմք են դարձել նրա «ճանապարհային» բանաստեղծությունների շարքի համար[232][233]։

Հետագայում Վիսոցկին մշտապես այցելել է Ֆրանսիա և այլ երկրներ, սակայն մինչև որոշակի պահը նա ստիպված է եղել ենթարկվել ԽՍՀՄ մինիստրների խորհրդի 22.09.1970 որոշման դրույթներից մեկով նախատեսված սահմանափակումների ռեժիմին։ Այդ փաստաթղթի համաձայն՝ խորհրդային քաղաքացիներին թույլատրվում էր «մուտք գործել զարգացող և կապիտալիստական երկրներ» ոչ հաճախ, քան տարին մեկ անգամ[234]։ 1977 թվականի մարտին Վիսոցկին դիմել է ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարությանը․ «Խնդրում եմ թույլ տալ ինձ բազմիցս մեկնել կնոջս մոտ, քանի որ երբեմն պահանջվում է շտապ ներկայությունս նրա մոտ և օգնություն, իսկ ես ամեն անգամ պետք է ձևակերպվեմ, և դա նևրոզ է առաջացնում և՛ թատրոնում, և՛ կինոյում, և իմ բոլոր այլ նախաձեռնություններում»: Իշխանությունները համաձայնություն են տվել բազմակի մուտքի վիզա ստանալու համար, ընդ որում՝ Վիսոցկուն «բացառության կարգով» թույլատրել են ՕՎԻՐ-ի համար հարցաթերթիկներ լրացնել և պետտուրքի համար 300 ռուբլի վճարել տարին միայն մեկ անգամ, իսկ մնացած դեպքերում բավական էր գրել «ազատ ձևի» դիմում[235]։

Փարիզում Վիսոցկու համար ձգողության կենտրոններից մեկը եղել է նկարիչ և քանդակագործ Միխայիլ Շեմյակինի արվեստանոցը, որի հետ բանաստեղծը ծանոթացել է 1974 թվականին Ֆրանսիա կատարած երկրորդ ուղևորության ժամանակ։ Մարինա Վլադիի խոսքով՝ Վիսոցկին ու Շեմյակինը ժամերով այնտեղ քննարկել են բազմաթիվ հարցեր։ Դերասանուհին կարծում էր, որ հոգեկանի տեսանկյունից նրանք տարբերվում էին միմյանցից. «Ձեր միակ շփման կետը, բացառությամբ տաղանդի, սերն է վայրի գինարբուքի հանդեպ»[236]։ Վիսոցկին Շեմյակինին մի քանի երգ ու բանաստեղծություններ է նվիրել։ Դրանցից մեկը՝ «Открытые двери больниц, жандармерий…», գրվել է, ինչպես նշել է հեղինակը, «մի տարօրինակ այնպիսի խրախճանքի հետ կապված, որը տեղի է ունեցել ոչ այնքան վաղուց»։ Խոսքն այն պատմության մասին է, երբ ընկերները սկզբում հայտնվել են Ժան Տատլյանի «Երկու կիթառ» կաբարում, ապա երեկոն շարունակել են ռուսական «Ռասպուտին» ռեստորանում։ Երբ Վիսոցկին սկսել է այնտեղ կատարել «Большой Каретный» երգը, Շեմյակինը գրպանից հանել է ատրճանակը և սկսել է կրակել առաստաղին։ Այնուհետև, չսպասելով ժանդարմների ժամանմանը, բանաստեղծն ու նկարիչը ուղևորվել են «Ցարևիչ» ռեստորան։ Ինչպես ավելի ուշ պատմել է Շեմյակինը, «ամեն ինչ սարսափելի էր, ամեն ինչ հետաքրքիր էր»[237]։ Այդ իրադարձությունները տեղի են ունեցել 1977 թվականին Ֆրանսիայում Տագանկայի թատրոնի հյուրախաղերի ժամանակ։ Վիսոցկու գլխավոր դերակատարմամբ «Համլետ» ներկայացումն այդ օրերին արժանացել է ֆրանսիացի կինոքննադատների մրցանակին որպես տարվա լավագույն արտասահմանյան ներկայացում[238]։

1970 թվականին Վիսոցկին, պատասխանելով թատրոնում տարածված հարցաթերթիկի հարցերին, «երկիրը, որին դու համակրանքոց ես վերաբերվում» կետում, բացի Ռուսաստանից և Ֆրանսիայից, նշել է Լեհաստանը։ Այս երկրում Վիսոցկին ու Վլադին առաջին անգամ կանգ են առել 1973 թվականին՝ ավտոմոբիլային ճանապարհորդության ժամանակ։ Կազմակերպվել է ընկերական երեկո Դանիել Օլբրիխսկու, Քշիշտոֆ Զանուսիի, Անջեյ Վայդայի, Եժի Հոֆմանի մասնակցությամբ[239]։ Ավելի ուշ, հիշելով Վիսոցկու հետ հանդիպումների մասին, Օլբրիխսկին ասել է. «Նա նստել էր Վիսլայի ափին և նայում էր վերակառուցված Հին Մյաստոյին, իսկ Վարշավան շատ էր տուժել պատերազմի ժամանակ։ Եվ հետո իմ տանը նա հորինեց երգ քառասունչորս թվականի խորհրդային տանկի մասին»[240]։ Վիսոցկու մոտ շատ ջերմ վերաբերմունք է ձևավորվել Բուլղարիայի հանդիսատեսի նկատմամբ։ 1975 թվականին Բուլղարիան դարձել է առաջին երկիրը, որտեղ Տագանկայի թատրոնին, որը «երկրից դուրս չեկողի» համբավ ուներ, թույլատրել են հյուրախաղերի մեկնել։ Ի սկզբանե Սոֆիայում Տագանկայի թատերախմբի ներկայությունը սահմանափակվել է 12 օրով, ավելի ուշ հաջողվել է երկարացնել հյուրախաղերը ևս վեց օրով[241]։

1975 և 1976 թվականներին Վիսոցկին ու Վլադին երկու ճանապարհորդություն են կատարել «Բելառուսիա» զբոսանավով։ Լաս Պալմասից Վիսոցկին իր ընկեր Իվան Բորտնիկին բացիկ է ուղարկել հետևյալ տեքստով. «Կարոտում եմ, Վանյա ես, / Շուրջն Իսպանիան է։ Նրանք խմում են դառը, / Լակում են ջին։ / Առանց հասկանալու / Եվ մտավախությունները. / Նրանք, Վանեչկա, / Բոլորն առանց զսպանակի են» (ռուս.՝ «Скучаю, Ваня, я, / Кругом Испания. / Они пьют горькую, / Лакают джин. / Без разумения / И опасения. / Они же, Ванечка, / Все без пружин»)։ Ինչպես պարզաբանել է վիսոցկիագետ Մարկ Ցիբուլսկին, «զսպանակ» ասելով բանաստեղծը նկատի ուներ էսպերալը[242]։ Իվան Բորտնիկին է հասցեագրված եղել նաև Վիսոցկու այն նամակը, որն ուղարկվել էր Մեքսիկայից, որտեղ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը եղել է 1977 թվականի ամռանը Մարինա Վլադիի հետ, որն այնտեղ նկարահանվում էր «Բերմուդյան եռանկյան գաղտնիքները» ֆիլմում։

Յուկատանի ամենավերջում, ինչպես լեզվաբշտիկը լեզվի վրա, կա Կանկուն դրախտային վայրը, բայց ես այնտեղ չեմ։ Ես ևս չորս ժամ պետք է գնամ շոգենավով մինչև Կոսումել կղզին․ այն, Վանյա, քարտեզի վրա մի փնտրիր, չկա այն քարտեզի վրա, քանի որ այն փոքրիկ է, ինչպես քո մոտից մինչև Վնուկովո։ Ահա այստեղ էլ բերեց ինձ վերջերս երգված «Դժվարը»[243]։

Լոս Անջելեսի համերգի ազդագիր, 25 հունվարի, 1979 թվական

Վիսոցկին բազմիցս եղել է Հյուսիսային Ամերիկայում։ Մարինա Վլադին, պատմելով ամերիկյան հանդիպումների մասին, հիշել է Միխայիլ Բարիշնիկովին, որը ամուսիններին տրամադրել էր Նյու Յորքում գտնվող իր բնակարանը բնակվելու համար, Միլոշ Ֆորմանին, որը նրանց առաջարկել էր ներկա գտնվել «Մազեր» ֆիլմի փորձերին, Իոսիֆ Բրոդսկուն, որի հետ հանդիպումը տեղի է ունեցել Ներքին Մանհեթենի Բոհեմյան թաղամասում՝ Գրինվիչ-Վիլլիջում գտնվող փոքրիկ սրճարանում։ Զբոսնելուց հետո Բրոդսկին հյուրերին հրավիրել է իր փոքրիկ բնակարան և ընթրիք պատրաստել արևելյան ոճով։ «Նախքան մեր հեռանալը, նա գրում է քեզ ընծայագիր իր բանաստեղծությունների վերջին գրքի վրա»[244]։ 1979 թվականին կայացել են Վիսոցկու ելույթները ԱՄՆ-ում և Կանադայում։ Իր ծննդյան օրը՝ 1979 թվականի հունվարի 25-ին, նա ելույթ է ունեցել երկու քաղաքներում՝ Չիկագոյում և Լոս Անջելեսում[245]։ Նույն ձմռանը բանաստեղծին սպասում էին Տորոնտոյում, սակայն այնտեղ Վիսոցկու համերգները կայացել են միայն ապրիլին[246]։

Մեկ տարի անց՝ 1980 թվականի գարնանը, Ամերիկա նոր ուղևորության թեման դարձել է հիմնականներից մեկը ընկերների հետ Վիսոցկու զրույցներում։ Նա ծրագրել է ոչ միայն մի շարք համերգներ տալ ԱՄՆ-ում, այլև, Միխայիլ Շեմյակինի վկայությամբ, իր ուժերը փորձել ամերիկյան կինեմատոգրաֆիայում։ Սակայն, խոսելով ուղևորության մասին, Վիսոցկին նկատի է ունեցել ոչ միայն ստեղծագործական նախագծերը։ Վալերի Յանկլովիչի հետ զրույցում բանաստեղծը, որն իրեն արդեն շատ վատ է զգացել, չի թաքցրել, որ ակնկալում է ամերիկացի բժիշկների օգնությունը։ Այդ պլանները մնացել են չիրագործված[247]։

Հրապարակումներ և ժողովածուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նա ինքն իրեն միլիոնավոր տպաքանակով տպագրել է մագնիտոֆոնային ժապավենների ու ձայնապնակների վրա։ Սա նման հազվագյուտ դեպք է, երբ բանաստեղծն ինքն է դարձել հրատարակչություն, նախքան լույս կտեսներ նրա գիրքը։

Վիսոցկու կենդանության օրոք նրա ստեղծագործությունների ամբողջական ժողովածու լույս չի ընծայվել։ Բանաստեղծությունների ու երգերի տեքստերը պարբերաբար հայտնվել են տարբեր հրատարակություններում, բայց դրանք շատ փոքրաթիվ էին։ Համեմատաբար մանրամասն բանաստեղծական ընտրանիները լույս են տեսել միայն Արևմուտքում։ Վիսոցկուն փորձել են օգնել բանաստեղծներ Բորիս Սլուցկին, Ալեքսանդր Մեժիրովը, Դավիթ Սամոյլովը, Եվգենի Եվտուշենկոն, Անդրեյ Վոզնեսենսկին, սակայն առաջատար խմբագրությունների պոեզիայի բաժինների վարիչներին նրանց այցերն արդյունք չեն ունեցել։ Վիսոցկու բանաստեղծական ժողովածուի հրատարակումը պաշտոնական հրատարակչությունում անհնար էր նաև այն պատճառով, որ Վիսոցկին կտրականապես հրաժարվել է կրճատել կամ փոխել իր տեքստերը, իսկ խմբագրությունն ու ԽՍՀՄ գրաքննությունը միշտ պնդել են ուղղումների կամ կրճատումների վերաբերյալ[249]։

«Ես ծնունդով մանկությունից եմ» (ռուս.՝ «Я родом из детства») և «Ուղղահայաց» ֆիլմերի էկրան բարձրանալուց հետո Վիսոցկու երգերի տեքստերը հայտնվել են «Սովետսկի էկրան» ամսագրի 1967 թվականի № 15 («Прощание с горами», հայ․՝ «Հրաժեշտ սարերին») համարում, «Նոր ֆիլմեր» տեղեկատվական ժողովածուում (հուլիսյան համարում՝ «Песня о друге» երգի տեքստը, իսկ փետրվարյան համարում՝ «На братских могилах» տեքստը), «Սմենա» հանդեսում («На братских могилах»՝ «Вечный огонь» («Հավերժական կրակ») վերնագրով)։ Այդ հրապարակումներից և «Մելոդիա» ֆիրմայի կողմից «Ուղղահայաց» ֆիլմի երգերով ճկուն ձայնապնակի թողարկումից հետո այդ ֆիլմերից Վիսոցկու երգերի տպագրված տեքստերը (երբեմն նոտաներով) տպագրվել են գավառական մամուլում։ Շրջանային կամ քաղաքային մակարդակի թերթերի խմբագիրները, որոնք համարձակություն են ունեցել հրապարակելու այդ բանաստեղծությունները, գրեթե ռիսկի չեն դիմել. երգերն արդեն թույլատրական վճիռ են ստացել ավելի բարձր ատյաններում։ Այսպես են տպագրվել «В суету городов и в потоки машин…» (հայ․՝ «Քաղաքների ունայնության մեջ և մեքենաների հոսքերում...», մոտ երեսուն հրատարակություն), «Если друг оказался вдруг…» (հարյուրից ավելի հրատարակություն), «Братские могилы» («Եղբայրական գերեզմաններ», ավելի քան քսան հրատարակություն), «Здесь вам не равнина, здесь климат иной…» (հինգ հրատարակություն), «Мерцал закат, как сталь клинка…» (յոթ հրատարակություն)[250][251][252][253]։

Հաճախ Վիսոցկու երգերը, երբեմն առանց հեղինակի անունը նշելու, երբեմն այլ հեղինակների անունների նշումով, տպագրվել են պիեսների և նոտաների ժողովածուների հրատարակման ժամանակ։ Այսպես է եղել «Песня Геращенко», «Моя цыганская» («В сон мне — жёлтые огни…»), «Утренняя гимнастика», «Песня Сенежина», «Корабли постоят — и ложатся на курс…», «Один музыкант объяснил мне пространно…» ստեղծագործությունների դեպքում, որոնք ընդգրկվել են Ալեքսանդր Շտեյնի «Վերջին շքերթը» (ռուս.՝ «Последний парад») պիեսում, որը լույս է ընծայվել 1969 թվականին «Искусство» հրատարակչությունում առանց բանաստեղծությունների հեղինակի մասին հիշատակելու և վերահրատարակվել է 1978 թվականին (արդեն հեղինակի անվան նշումով)։ «Վտանգավոր հյուրախաղեր» (ռուս.՝ «Опасные гастроли») ֆիլմի երգը 1970 թվականին հրատարակել են Ուկրաինայում Ալեքսանդր Բիլաշի նոտային ժողովածուում («Было так — я любил и страдал…»)։ 1972-1974 թվականներին «Он не вернулся из боя» երգը ներառվել է չորս երաժշտական ժողովածուներում, երբեմն՝ կոմպոզիտոր Ստանիսլավ Պոժլակովի երաժշտության նշումով։ 1976 թվականին հրատարակվել է Վենիամին Բասների երաժշտական ստեղծագործությունների ժողովածուն «Երգում է Էդուարդ Խիլը. երգեր» (ռուս.՝ «Поёт Эдуард Хиль: Песни») խորագրով, որում ներառվել է Վիսոցկու «Когда я спотыкаюсь на стихах…» բանաստեղծությամբ («Դուք ինձ տարեք ձեզ հետ դեպի ծով», «Вы возьмите меня в море, моряки» վերնագրով)[253]։ «Միակ ճանապարհը» ֆիլմի «В дорогу — живо! Или — в гроб ложись!…» հրատարակել է Տալլինի «Ekraan» ամսագիրը (1976, № 4) ռուսերենով ու էստոներենով[253]։

Վլադիմիր Վիսոցկու կենդանության օրոք նրա հենց բանաստեղծության և հենց մասնագիտական բանաստեղծական պարբերականում տպագրվելու միակ դեպքը կարելի է համարել «Սպասումը երկարեց, իսկ ճանապարհումը կարճ տևեց...» (ռուս.՝ «Ожидание длилось, а проводы были недолги…») ստեղծագործության կրճատված տեսքով տպագրումը «Պոեզիայի օր-1975» ժողովածուում «Սովետսկի պիսատել» հրատարակչության կողմից[253][254]։ Նրա կազմող Պյոտր Վեգինին Վիսոցկին իր «ճանապարհային» բանաստեղծությունների շարքը փոխանցել է հրատարակումից դեռ մեկ տարի առաջ։ Ստեղծագործությունը տպագրելու համար Վեգինն ու «Պոեզիայի օր» ժողովածուի խմբագիր Եվգենի Վինոկուրովն ստիպված են եղել դիմել խորամանկության. հրատարակչությունում նրանք ձևացրել են, թե չգիտեն, թե ով է Վիսոցկին։ Բայց «առաջ մղել» հաջողվել է միայն մեկ բանաստեղծական տեքստ, և այն էլ ինչ-որ ղեկավարի խմբագրական ուղղումով, որը ջնջել է երկու տող[255][256]։

Բանաստեղծը երազել է իր բանաստեղծությունները տպված տեսնել, Վիսոցկու բանաստեղծական ժողովածուն պատրաստելու գաղափարը «օդում թևածում էր», բայց պաշտոնապես այն հրատարակել չի հաջողվել։ 1978 թվականին բանաստեղծ Օլեգ Տերենտևի և Բորիս Ակիմովի ծանոթները Վլադիմիր Սեմյոնովիչին նվիրել են ինքնաշեն գիրք՝ նրա երկերի տպված «ժողովածուն» երկու հատորներով։ «Իմ կարծիքով՝ դրանից ավելի թանկ նվեր Վոլոդյան երբեք կյանքում չի ստացել»,- այդ առիթով ասել է Վալերի Յանկլովիչը[257][258][259]։

1977-1978 թվականներին Փարիզում առանց Վիսոցկու մասնակցության և գիտության «YMCA-Press» հրատարակչությունը հրատարակել է «Ռուս բարդերի երգերը» քառահատոր ժողովածուն։ Ժողովածուի կազմող Վլադիմիր Եֆիմովիչ Ալլոյը դեռևս 1976 թվականին ԽՍՀՄ-ից ստացել է տասնյակ հեղինակների մոտ հազար երգ և հույս ուներ, որ «Միությունում այդքան մեծ ժողովրդականություն վայելող ոչ պաշտոնական երգային մշակույթի ամբողջական» հատորի հրատարակությունը կունենա կոմերցիոն հաջողության։ Այս հրատարակության մեջ, որը տարածվել է 1977 թվականի մայիսին հայտարարված բաժանորդագրությունով, ներառվել է Վիսոցկու ավելի քան երկու հարյուր ստեղծագործություն։ Այն հատկանշական է նաև նրանով, որ բաժանորդները ստացել են ոչ միայն գրքերը, այլև միաժամանակ երգեր ձայներիզներով[260][261]։

Մասնակցություն «Մետրոպոլին»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Մետրոպոլ» ալմանախի տպագրված տարբերակի տվյալները

«Մետրոպոլ» ալմանախի հրատարակման գաղափարը պատկանել է Վիկտոր Երոֆեևին և Եվգենի Պոպովին, որոնք աշխատանքերին մասնակից են դարձրել Վասիլի Ակսյոնովին, Ֆազիլ Իսկանդերին, Անդրեյ Բիտովին և այլ գրականագետների։ Նախագծի էությունն այն էր, որ գրաքննության չենթարկվող ժողովածուում տեղ գտնեին խորհրդային հրատարակչությունների կողմից մերժված ստեղծագործություններ։ Ոչ բոլոր բանաստեղծներն ու արձակագիրներն են, որոնց դիմել են «Մետրոպոլի» հեղինակները, համաձայնել իրենց բանաստեղծություններն ու արձակ ստեղծագործությունները տրամադրել ալմանախում տպագրելու համար։ Օրինակ, տարբեր պատճառներով հրաժարվել են մասնակցել Յուրի Տրիֆոնովը և Բուլատ Օկուջավան։ Վիսոցկին, ըստ Վասիլի Ակսյոնովի հիշողությունների, «խանդավառությամբ» է վերաբերվել առաջարկին և հրատարակման համար տրամադրել բանաստեղծությունների մեծ հավաքածու։ Ալմանախի ստեղծման անմիջական աշխատանքը տեղի է ունեցել այն բնակարանում, որը նախկինում պատկանել է Ակսյոնովի մորը՝ «Մետրոպոլի» թողարկումից կարճ ժամանակ առաջ մահացած Եվգենյա Գինզբուրգին։ Այնտեղ աշխատել են էնտուզիաստներ ու կամավոր օգնականներ, որոնք վերատպել են տեքստերը, սոսնձել մեքենագիր թերթերը, կատարել սրբագրումներ։ Մակետը մշակել է թատերական նկարիչ Դավիթ Բորովսկին, ֆրոնտիսպիսը ձևավորել է Բորիս Մեսերերը։ Վիսոցկին ալմանախի ստեղծման աշխատանքներին անմիջական մասնակցություն չի ունեցել, բայց երբեմն «խմբագրություն» է գնացել՝ իր հետ տանելով կիթառը և բնակարան մտնելիս կատակային հարց տալով. «Այստեղ կեղծ փողե՞ր են ստեղծում»[262][263][264][265]։

«Մետրոպոլը» լույս է տեսել 1978 թվականին 12 օրինակով։ Վիսոցկու ստեղծագործությունների թվում, որոնք ընդգրկված են եղել ալմանախում, եղել են ինչպես վաղ շրջանի երգեր, այնպես էլ 1970-ականների տեքստեր։ Նրանց թվում են՝ «Ребята, напишите мне письмо», «В тот вечер я не пил, не пел…», «На Большом Каретном» և այլն (ընդհանուր առմամբ՝ քսան ստեղծագործություն)։ Ալմանախի լույսընծայման արձագանքներից մեկը հայտնվել է փարիզյան «Русская мысль» թերթում (1979, մայիսի 17)․ արձակագիր Վլադիմիր Մաքսիմովը, ի թիվս այլոց վերլուծելով Վիսոցկու տեքստերը, դրանց հեղինակին անվանել է «ապստամբ, ողբերգական, մոլեգնած»[266][267]։

Ժողովածուն դարձել է իշխանական կառույցների (այդ թվում՝ գրական միջավայրում գործող) ուշադրության առարկա։ 1979 թվականի հունվարի 22-ին Գրողների միության մոսկովյան կազմակերպության քարտուղարության նիստում քննվել է «Մետրոպոլի գործը»։ Ըստ սղագրության՝ այդ կազմակերպության վարչության առաջին քարտուղար Ֆելիքս Կուզնեցովը նիստի սկզբում, հավաքվածներին ծանոթացնելով ալմանախի բովանդակությանը, երգելով կարդացել է Վիսոցկու երկու բանաստեղծություն, իսկ նրա «Գայլերի որսը» (ռուս.՝ «Охоту на волков») անվանել «քաղաքական քնարերգության օրինակ»։ Արձանագրության մեջ ամրագրված է նաև բանաստեղծ Յակով Կոզլովսկու արտահայտությունը. «Իսկ Վիսոցկին ինչի՞ համար է։ Թող կինոժապավեններում պտտվի»։ Փետրվարի 27-ին «Московский литератор» թերթում, որը լույս է տեսել մայրաքաղաքի գրական կազմակերպության հովանու ներքո, հայտնվել է «Ոգու պոռնոգրաֆիա» (ռուս.՝ «Порнография духа») հրապարակումը, որը դատապարտել է ալմանախի ստեղծումը։ Վիկտոր Երոֆեևին ու Եվգենի Պոպովին «Մետրոպոլի» ստեղծմանը մասնակցելու համար հեռացրել են Գրողների միությունից։ Եվս երեք գրողներ՝ Վասիլի Ակսյոնովը, Սեմյոն Լիպկինը և Իննա Լիսնյանսկայան, դուրս են եկել գրական միությունից՝ ի նշան բողոքի գործընկերների հեռացման դեմ։ Վիսոցկուն նման պատժամիջոցներ չէին սպառնում, ինչպես գրել է այդ իրադարձությունների մասնակիցներից մեկը՝ Մարկ Ռոզովսկին, Վլադիմիր Սեմյոնովիչը «Գրողների միության անդամ չէր, <...> իսկ հավատալ, որ նրան «կտամբելու» են հայրենի Տագանկայում, անհնար էր»։ Սակայն բանաստեղծը ջանում էր աջակցել ալմանախի ստեղծողներին։ Մի օր, գնալով «Մետրոպոլի» «խմբագրություն», Վիսոցկին նրանց համար երգել է «Конец „Охоты на волков“, или Охота с вертолётов» (հայ․՝ «Գայլերի որսի» վերջը կամ Որս ուղղաթիռներից» երգը։ Ակսյոնովի հիշողությունների համաձայն՝ այս երգից հետո «ամեն ինչ կախարդական կերպով փոխվեց. եղբայրության ու ոգեշնչման ալիքը տարավ մեզ»[266][268][269]։

Ստուդիական ձայնագրություններ, ձայնապնակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Мелодия» ընկերության մինի ալբոմ, երաժշտություն «Վերջին գողը» ֆիլմից

Առաջին անգամ Վիսոցկու ձայնը ձայնապնակից հնչել է 1965 թվականին, երբ «Кругозор» ամսագրում լույս է տեսել Տագանկայի թատրոնի «Տասը օր, որոնք ցնցեցին աշխարհը» ներկայացման ձայնագրությունից մի հատված։ «Վերջին գողը» ֆիլմը, որում հնչել է Վիսոցկու բանաստեղծությունների հիման վրա գրված երեք երգ, համարվել է նրա երգային սկավառակագրության սկիզբը։ 1967 թվականին լույս է տեսել Միքայել Թարիվերդիևի ձայնապնակը Վլադիմիր Սեմյոնովիչի ստեղծագործության առաջին ձայնագրությամբ. խոսքը վերաբերում է Նիկոլայ Գուբենկոյի կատարած «Вот что: жизнь прекрасна, товарищи…» երգին[270][271]: 1968 թվականին թողարկվել է ճկուն սկավառակ «Ուղղահայաց» ֆիլմի երգերով։ Դրանում տեղ են գտել «Прощание с горами», «Песня о друге», «Вершина», «Военная песня» երգերը հեղինակի կատարմամբ։ Նույն թվականին թողարկվել են «Էստրադային երգեր» երեք ճկուն ձայնապնակ-հավաքածուները, որտեղ «Песня о друге» հնչում է Վլադիմիր Մակարովի կատարմամբ։ 1973 թվականին թողարկվել է «Мелодия» ընկերության «Վլադիմիր Վիսոցկու երգերը կինոֆիլմերից» վերնագրով մինի ալբոմը, որում ներառվել են «Он не вернулся из боя», «Песня о новом времени», «Братские могилы» և «Песня о Земле» (երգեր «Ես ծնունդով մանկությունից եմ» ֆիլմից)։ 1974-1980 թվականների ընթացքում ԽՍՀՄ-ում թողարկել են Վիսոցկու ևս հինգ հեղինակային մինի ալբոմ, «Միստեր Մաք-Քինլիի փախուստը» ֆիլմի երգերի երկու ձայնապնակ և «Ալիսան հրաշքների աշխարհում» դիսկոներկայացման երկու հրատարակություն, որը ներառել է Վիսոցկու բանաստեղծություններով և մեղեդով վեց երգ հեղինակի, Վսեվոլոդ Աբդուլովի և Կլարա Ռումյանովայի կատարմամբ։ Չհաշված «Ալիսայի...» երգերը, ընդհանուր առմամբ ԽՍՀՄ-ում բանաստեղծի կենդանության օրոք պաշտոնապես թողարկվել է նրա կատարմամբ մոտ քսան երգ[272][273]։

1970-ական թվականների կեսերին Էդուարդ Խիլը որոշել է իր ձայնապնակում ներառել Վիսոցկու բանաստեղծությունների հիման վրա Վենիամին Բասների երեք երգեր։ Գեղխորհուրդը ոչինչ չէր ցանկանում լսել Վլադիմիր Վիսոցկու երգերի մասին, ուստի երգիչը հեղինակին ներկայացրել է որպես Վասիլի Վիսոցկի՝ սկսնակ բանաստեղծ Լենինգրադից։ Առաջարկվող երեք երգերից ընդունվել է մեկը՝ «Вы возьмите меня в море, моряки…», որն էլ ընդգրկվել է Խիլի ձայնապնակում[274]։

Վիսոցկին 1974 թվականին Մարինա Վլադիի հետ «Мелодия»-ում ձայնագրած երկու ձայնապնակները նրա կյանքի ընթացքում չեն թողարկվել։ 1975 թվականի հունվարին ամուսինները հանդիպել են մշակույթի նախարարի հետ։ Պյոտր Դեմիչևը «անկեղծ տարակուսանք էր հայտել» «Мелодия»-ի տնօրենին ձայնապնակի չթողարկվելու պատճառով, բայց դրանից հետո ձայնապնակների թողարկման ուղղությամբ իրական գործողություններ չեն հետևել։ 1979 թվականին, այնուամենայնիվ, թողարկվել է Վիսոցկու առաջին սկավառակը՝ տարբեր ժամանակներում «Мелодия»-ում ձայնագրված երգերով, բայց այն նախատեսվել է միայն արտահանման համար, երկրի ներսում վաճառքի չի հանվել[273][275]։

1972 թվականին ԱՄՆ-ում թողարկվել է Վլադիմիր Վիսոցկու երգերի «Underground Soviet Ballads» երգերի ձայնապնակը, որը ներառել է տասնհինգ երգ։ Այդ թողարկումը հայտնի է նրանով, որ ձայնապնակում ընդգրկվել են երգեր, որոնց ստեղծման հետ բանաստեղծը կապ չի ունեցել։ Սխալմամբ նրան են վերագրել «Бабье лето» («Клёны выкрасили город…», названная на пластинке «LETO»), «Цыганка с картами, дорога дальняя…» («TURMA NA TAGANE») и «Товарищ Сталин» («TOV STALIN») երգերը[276]։ Ինչպես նշում է բանաստեղծի ստեղծագործության ուսումնասիրող Մաքսիմ Կրավչինսկին, «ԽՍՀՄ-ում արգելված» կատարողների հրատարակությունն այն ժամանակ համարվում էր շահութաբեր բիզնես. «Ինչու փնտրել արտիստ, վճարել ստուդիայի վարձակալության, գործիքավորման և իրավունքների համար, եթե կարելի է վերցնել ամեն ինչ մաքսանենգային ձայներիզներից և ներդրում կատարել միայն տպաքանակի ու պարզունակ դիզայնի համար»։ Հրատարակության շապիկին զետեղված ծանոթագրության մեջ, մասնավորապես, ասվում է. «...Վիսոցկու երգերը անհավատալիորեն ժողովրդականություն են վայելում։ Դրանք լայնորեն տարածված են մագնիսական ժապավենների վրա։ Այդ ժապավենները բռնագրավելու ԿԳԲ-ի գործակալների բոլոր ջանքերը ի չիք են դառնում երգչի երկրպագուների շնորհիվ, ովքեր վճռական են տրամադրված՝ շարունակելու ձայնագրել և տարածել նրա երգերը»[277]։ 1974 թվականին ԱՄՆ-ում անհայտ տպաքանակով թողարկվել է մի ձայնապնակ, որն անվանում են «Անդրեևյան ալբոմ» ԽՍՀՄ-ից մի ներգաղթյալի անունով, որն ապօրինի կերպով այն թողարկել է Վիսոցկու միջակ ձայնագրությունից[277][278]։

1975 թվականի սեպտեմբերին Բուլղարիայում Տագանկայի թատրոնի հյուրախաղերի ժամանակ Վիսոցկին հրավիրվել է Սոֆիայի ռադիո։ Այնտեղ նա ստուդիաներից մեկում ձայնապնակ է ձայնագրել «Բալկանտոն» ընկերության համար։ Հյուրախաղերը տեղի են ունեցել Բուլղարիայի կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի գլխավոր քարտուղար Տոդոր Ժիվկովի դստեր՝ Լյուդմիլայի հրավերով։ Վիսոցկու զբաղվածության պատճառով ձայնագրությունը կայացել է գիշերը՝ առանց փորձերի։ Վիսոցկուն նվագակցողների հետ մեքենայով ստուդիա է տարել Լյուդմիլայի ամուսինը՝ Բուլղարիայի հեռուստատեսության ղեկավար Իվան Սլավկովը։ Այդ ժամանակ, ականատեսների հուշերի համաձայն, առանց ամենաբարձր պաշտոնյաների կողմից հավանության նման միջոցառումներ կազմակերպելն հնարավոր չէր։ Թատրոնում իր գործընկերներ Դմիտրի Մեժևիչի և Վիտալի Շապովալովի կիթառային նվագակցությամբ Վիսոցկու երգերի այս ձայնագրությունը նույնպես ձայնապնակով թողարկվել է առաջին անգամ միայն Վիսոցկու մահվանից հետո (1981 թվական, «Автопортрет» ալբոմ, Բուլղարիա)[279][280][281]։

«Ձգված պարան» ձայնապնակ

Նույն 1975 թվականին Վիսոցկին Փարիզում աշխատել է քսաներեք երգերի ձայնագրության վրա Le Chant du Monde ձայնագրող ընկերությունում։ Վիսոցկու երգերի կատարման «դասական» տարբերակ է համարվում կիթառի նվագակցությամբ հեղինակային կատարումը։ Կոնստանտին Կազանսկին, որը Վիսոցկու «ֆրանսիական ձայնապնակների» համար գործիքավորումների հեղինակ է, պատմել է, որ «Ձգված պարան» ալբոմի ստեղծումից առաջ իրեն է դիմել Ժակ Ուրևիչը (ձայնապնակի ձայնագրության նախաձեռնողը)։ Նա հետաքրքրվել է, թե ինչու է այս աշխատանքում Կազանսկին օգտագործել միայն երկու կիթառ։ Երբ գործիքավորողը բացատրել է, որ դա Վիսոցկու ցանկությունն ու ճաշակն է, Ուրևիչը խոսել է բանաստեղծի հետ և ստացել քարտ-բլանշ Կոնստանտինի համար. որոշ երգերի ձայնագրությանը մասնակցել է նվագախումբ[282][283]։ Վլադիմիր Վիսոցկին շատ է հավանել նվագախմբային գործիքավորումներից շատերը. «Հաջող է գործիքավորված, օրինակ, «Кони привередливые»․ ես հիմա չեմ կարող երգել այն համերգներում։ Շատ հակասական կարծիքներ կան․ որքան մարդ, այնքան կարծիք կա այդ մասին։ Ի՞նչ կարող եմ ասել։ Ես շատ ուրախ եմ «Баньки»-ի և «Большой Каретный»-ի գործիքավորման համար, որոնք կան սկավառակներից մեկում․ այնտեղ պարզ, առանց կիթառի նվագակցություններ են, ուրախ եմ, որ մենք դրանք չենք բարդացրել»[284]։ 1977 թվականին Վիսոցկին գնացել է երգերի ձայնագրումը շարունակելու և նույն տարում թողարկվել է երկու ձայնապնակ՝ «Le nouveau chansonnier international U.R.S.S. Vladimir Vissotski» և «Ձգված պարան» (ֆր.՝ La corde raide)[285]։

1976 թվականին՝ Կանադայում գտնվելու ժամանակ, Վիսոցկին ու Վլադին RCA Victor ստուդիայում ձայնագրել են նվագախմբային նվագակցությամբ ձայնապնակ, որը թողարկվել է 1977 թվականին Փարիզում։ Այն կոչվել է «Vladimir Vissotsky» և ներառել տասնմեկ երգ։ 1979 թվականին Ամերիկայում Վլադիմիր Վիսոցկու համերգներից հետո թողարկվել է «Վլադիմիր Վիսոցկու համերգը Նյու Յորքում» կրկնակի ձայնապնակը[286][287]։

Ռադիոներկայացումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վլադիմիր Վիսոցկու ստեղծագործական կենսագրության մեջ եղել է ինը ռադիոներկայացում, որոնց մեծ մասում նա խաղացել է գլխավոր դերեր։ Ուսումնասիրողները նշում են, որ հատկապես հաջող են Դամդինի Սուխե-Բատորի դերը «Մոնղոլական տափաստանների դյուցազունը» ներկայացման մեջ և Մարտին Իդենի կերպարը Անատոլի Էֆրոսի համանուն բեմադրությունում[288][289]։

Հարցազրույցներ և ելույթներ հեռուստատեսությամբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկու մահվանից հետո հաջողվել է հավաքել նրա մասնակցությամբ մոտ 12 ժամ ընդհանուր տևողությամբ հեռուստատեսային ձայնագրությունները, որոնք հիմնականում արվել են Խորհրդային Միությունից դուրս։ Պահպանվել են 12 երկրների (Շվեդիա, Գերմանիա, Ավստրիա և այլն) հեռուստաընկերությունների նկարահանումները։ ԽՍՀՄ կենտրոնական հեռուստատեսությունը Վիսոցկու կենդանության օրոք նրա մասին ոչ մի հեռուստահաղորդում չի հեռարձակել։ Հայտնի է միայն Էստոնական հեռուստատեսությամբ նկարահանված և ցուցադրված լիարժեք եթերի միակ դեպքը։ Մի քանի տեսագրված ծրագրեր կամ «մնացել են դարակում» և հանդիսատեսին ներկայացվել են Վիսոցկու մահվանից հետո, կամ ոչնչացվել են[290]։

Արտաքին տեսաֆայլեր
Հատված Էստոնիայի հեռուստատեսության ծրագրից, 1972 թվական
Լենինգրադի հեռուստատեսությամբ ելույթի պահպանված հատված, 1974 թվական
Հատված Չեչենա-Ինգուշական ԻԽՍՀ հեռուստատեսության նկարահանած նյութից, 1978 год
Պյատիգորսկի հեռուստատեսության նկարահանած նյութից պահպանված հատված, 1979 թվական
Կինոպանորամա, Վլադիմիր Վիսոցկի, Մենախոսություն, 1980 թվական

1972 թվականին Էստոնիայի հեռուստատեսության ռեժիսոր Մատի Տալվիկը և օպերատոր Մարկ Սոխարը Վիսոցկուն հրավիրել են Տալլին՝ նրա մասին հեռուստատեսային հաղորդում նկարահանելու համար։ Չնայած այն բանին, որ ստուդիայի ղեկավարությունը ռեժիսորից պահանջել է ծրագրի վերնագրում չհիշատակել Վիսոցկու անունը և հանել «Я не люблю» երգը, հաղորդումն, այնուամենայնիվ, եթեր է հեռարձակվել 1972 թվականի երկրորդ կեսին[291][292]։ 1974 թվականի հոկտեմբերի 8-ին Տագանկայի թատրոնի թատերախումբը, որը հյուրախաղերով հանդես էր գալիս Լենինգրադում, մասնակցել է Լենինգրադի հեռուստատեսությամբ հաղորդման ձայնագրությանը։ Վիսոցկին կատարել է իր երեք երգերը՝«Мы вращаем Землю», «Балладу о короткой шее» և «Диалог у телевизора», ինչպես նաև Անդրեյ Վոզնեսենսկու բանաստեղծության հիման վրա գրված «Песня акына»: Բացի այդ, դերասանը կարդացել է Վոզնեսենսկու «Провала прошу, провала…» բանաստեղծությունը[293]։

Գրոզնիում 1978 թվականի հոկտեմբերի սկզբին տեղի ունեցած հյուրախաղերի ժամանակ Չեչենա-Ինգուշեթիայի հեռուստատեսությունը ձայնագրել է հանդիսատեսի հետ Վիսոցկու հանդիպման ծրագիրը։ Հաղորդման շրջանակներում Վիսոցկին պատասխանում է հարցերի, պատմում թատրոնում և կինոյում իր աշխատանքի, երգերի վրա աշխատելու մասին։ Հանրապետության Պետհեռուստառադիոյի 1978 թվականի հոկտեմբերի 25-ի հրամանով կարգադրվել է. «Հեռուստատեսային հյուրասենյակ» հաղորդման՝ Վ. Վիսոցկու մասնակցությամբ հատվածը եթեր չհանձնել, վիդեոփաթեթը՝ ապամագնիեսլ»։ Այնուամենայնիվ, ստուդիայի աշխատակիցներից մեկը՝ Նիկոլայ Վորոնցովը, չի կատարել կարգադրությունը և պահպանել Է տեսագրության պատճենները[290][294]։

1979 թվականի սեպտեմբերի 14-ին Պյատիգորսկի հեռուստատեսության ստուդիայում Վադիմ Տումանովի կնոջ՝ Ռիմա Վասիլևնայի նախաձեռնությամբ ձայնագրվել է Վիսոցկու հարցազրույցը, որը նա տվել է լրագրող Վալերի Պերևոզչիկովին։ Բանաստեղծը պատմել է երգերի, կիթառների, հանդիսատեսի հետ շփումների մասին։ «Ի՞նչ հարց կցանկանայիք ուղղել ինքներդ ձեզ» հարցին Վլադիմիր Սեմյոնովիչը պատասխանել է. «Ստեղծագործելու համար քանի՞ տարի, ամիս, օր, ժամ է մնացել ինձ։ Ահա այսպիսի հարց կուզենայի տալ ինքս ինձ։ Ավելի ճիշտ՝ իմանալ նրա պատասխանը»։ Հաղորդումը քաղաքի բնակիչներին ցուցադրվել է մեկ անգամ՝ 1979 թվականի հոկտեմբերին, որից հետո տեսանյութի մեծ մասը ջնջվել է։ Պահպանվել է միայն հարցազրույցի մի փոքր հատված և ամբողջական ֆոնոգրաման (որի մի մասը հետագայում օգտագործվել է Տագանկայի թատրոնի «Վլադիմիր Վիսոցկի» ներկայացման մեջ)[295][290]։

1980 թվականի հունվարի 22-ին Վիսոցկին հրավիրվել է Կենտրոնական հեռուստատեսություն։ «Կինոպանորամա» հաղորդման ռեժիսոր Քսենյա Մարինինան պատրաստել է սյուժե՝ նվիրված «Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի» ֆիլմի ստեղծմանը։ Նրա մտահղացմամբ՝ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը ծրագրում պետք է կատարեր իր երգերը։ Տարբեր ստեղծագործական եզրեր ցուցադրելու համար Վիսոցկին ընտրել է ստեղծագործություններ մի քանի թեմատիկ շարքերից։ Մարինինայի հիշողությունների համաձայն՝ նկարահանումներն ուշ են ավարտվել, սակայն տեսաինժեներները, ցանկանալով ցուցադրել Վլադիմիր Սեմյոնովիչի նկարահանած աշխատանքը, աշխատել են գիշերը. «Եվ ոչ ոք չգնաց, բոլորը մնացին»։ «Կինոպանորամայի» պլանավորված թողարկման մեջ Վիսոցկու երգերը չեն ընդգրկվել, իսկ ձայնագրությունը պահվել է «դարակում»։ Նրա ամբողջական տարբերակը՝ «Մենախոսություն» (ռուս.՝ «Монолог») անվանումով, հանդիսատեսը հեռուստատեսությամբ տեսել է բանաստեղծի մահից հետո՝ 1987 թվականին[296][297][290][298]։

Հեռուստադիտողների հետ իր անձնական հանդիպմանը դերասանը շատ լուրջ էր պատրաստվում։ Մենք տեսնում էինք, որ Վիսոցկին շատ էր անհանգստանում նկարահանումից առաջ և կրկնում էր. «Ես մտածել եմ ամեն ինչ մինչև մանրուքներ... Արդյո՞ք կհաջողվի ինձ իրականացնել այն ամենը, ինչ ես մտածել եմ»։ Հավանաբար հաջողվել է։ Քանի որ նկարահանման ավարտից անմիջապես հետո նա բարձրացել է տեսագրության ապարատային սենյակ, որպեսզի տեսնի, թե ինչպես է ամեն ինչ ստացվել, և դիտելո՝ ասել է. «Որքան ուրախ եմ, որ մենք սա նկարահանեցինք, և որ դա հիմա կմնա ժապավենի վրա»։

— Քսենյա Մարինինա[299]

Օքսանա Աֆանասևա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկու կյանքի վերջին երկու տարիների ընթացքում նրա «մերձավոր շրջապատի» մեջ եղել է Մոսկվայի տեքստիլ ինստիտուտի ուսանողուհի Օքսանա Աֆանասևան։ Նրանց ծանոթությունը տեղի է ունեցել 1977 թվականի վերջին Տագանկայի թատրոնում, որտեղ Օքսանան գնացել էր Վենիամին Սմեխովի հրավերով։ Օքսանայի վկայությամբ՝ դա Վլադիմիր Սեմյոնովիչի կյանքում բավականին ներդաշնակ ժամանակաշրջան էր, և սկզբում նա հիվանդության ոչ մի նշան չէր նկատում[300][301]։ Բանաստեղծի հարազատներից և բարեկամներից ոչ բոլորն են ընդունել նրա նոր ծանոթին, օրինակ՝ Վիսոցկու ծնողները՝ Նինա Մաքսիմովնան և Սեմյոն Վլադիմիրովիչը, մինչև վերջ Աֆանասևային վերաբերվել են որոշակի զգուշավորությամբ[302]։ Միևնույն ժամանակ Տագանկայի թատրոնի ադմինիստրատոր Վալերի Յանկլովիչը պնդել է, որ Օքսանան «նրան [Վիսոցկուն] էներգիա էր տալիս, ներսից ջերմացնում»։ Ամերիկացի սլավոնագետ Բարբարա Նեմչիկի վկայությամբ, որը 1980 թվականի գարնանը հաճախ է եղել Մալայա Գրուզինսկայա փողոցում գտնվող բնակարանում, նրա տանը շատ մարդիկ են հայտնվել, բայց «ջերմություն է ճառագել միայն մեկ Օքսանայից»։ Սցենարիստ Էդուարդ Վոլոդարսկին հիշել է Վիսոցկու խոստովանություններից մեկի մասին. «Եթե ինձ հետ ինչ-որ բան պատահի, ու ես մեռնեմ, ամենից շատ խղճում եմ Քսյուխային, ախր ես նրա համար և՛ հայր եմ, և՛ սիրեկան, և՛ հոգաբարձու»։ Ուսումասիրող Վիկտոր Բակինը բանաստեղծի և Աֆանասևայի փոխհարաբերությունները համեմատել է «Կարճ հանդիպումներ» ֆիլմի հերոսների պատմության հետ, որտեղ Վիսոցկին նկարահանվել էր տասը տարի առաջ։ Ըստ Բակինի՝ Օքսանան հիշեցրել է այդ ֆիլմի երիտասարդ հերոսուհուն՝ Նադյային[301]։

Արտաքին պատկերներ
Օքսանա Աֆանասևա և Վլադիմիր Վիսոցկի, 1979 թվական

1979 թվականի հուլիսին Վիսոցկին հյուրախաղերի է մեկնել Միջին Ասիա։ Նրա հետ երկարատև շրջագայության են մեկնել Վալերի Յանկլովիչը, Վսեվոլոդ Աբդուլովը և բժիշկ-ռեանիմատոլոգ Անատոլի Ֆեդոտովը, որը ձևակերպվել է որպես «Ուզբեկկոնցերտի» արտիստ[303]։ Որոշ ժամանակ անց Մոսկվայում գտնվող Օքսանային զանգահարել է Յանկլովիչն ու հայտնել, որ Վլադիմիրը լավ չի զգում և խնդրել է պրոմեդոլ բերել։ Աֆանասևան մեկնել է Տաշքենդ, այնտեղից հասել է Զերավշան և Վիսոցկու ու նրա ընկերների հետ հասել է հյուրախաղերի պլանում ընդգրկված հաջորդ քաղաք՝ Բուխարա։ Այնտեղ տեղի շուկայում զբոսնելուց հետո Վլադիմիր Սեմյոնովիչի ինքնազգացողությունը կտրուկ վատացել է, նա կորցրել է գիտակցությունը։ Ինչպես հետագայում հայտարարել է Ֆեդոտովը, «դա իսկական կլինիկական մահ էր»։ Օքսանայի խոսքով՝ վերակենդանացման միջոցառումներն անցկացրել են ինքն ու Ֆեդոտովը[304][305][306]։

Իր քառասունամյակը՝ վերջին ծննդյան օրը Վիսոցկին նշել է 1980 թվականի հունվարի 25-ին նեղ շրջանակում. նրա կողքին են եղել Վալերի Յանկլովիչը, Վսեվոլոդ Աբդուլովի զարմիկը՝ Վլադիմիր Շեխտմանը և Օքսանա Աֆանասևան, որը ծննդյան օրը Վիսոցկուն նվիրել է իր ձեռքով պատրաստված նվեր՝ տիկնիկ թեյնիկի համար։ Այդ խոհանոցային իրը Վլադիմիր Սեմյոնովիչը հետագայում փոխանցել է Վոլոդարսկուն («Վերցրու, թե չէ Մարինան կգա, կսկսի հարցուփորձ անել»)։ Վլադին հավանաբար թեյի աքսեսուարը տարել է Ֆրանսիա[307][308]։ Վիսոցկու կյանքի վերջին շաբաթներին Օքսանան, հազվադեպ բացառությամբ, գրեթե միշտ գտնվել է նրա կողքին։ Օքսանայի խոսքով՝ «նրանք [ընկերները] եկան, աչքի ընկան և հեռացան, իսկ ես մնացի։ Չէ՞ որ ոչ ոք չէր ուզում ոչ նստել նրա հետ, ոչ էլ երկար զբաղվել նրանով»[309]։ Աֆանասևան բժիշկ Անատոլի Ֆեդոտովի հետ Վիսոցկու բնակարանում է եղել նաև նրա մահվան պահին։ Նա էլ ստիպված է եղել բանաստեղծի մահվան մասին ասել նրա մորը՝ Նինա Մաքսիմովնային, որը 1980 թվականի հուլիսի 25-ին գնացել է Մալայա Գրուզինսկայա․ «Նա տաքսուց դուրս եկավ, ես մոտեցա նրան։ «Ի՞նչ, Վոլոդյա՞ն»,։ «Այո, Նինա Մաքսիմովնա»։ Եվ նա սկսեց նստել, ընկնել»[310]։

Վիսոցկու մահվանից երկու տարի անց Օքսանան ծանոթացել է Տագանկայի թատրոնի դերասան Լեոնիդ Յարմոլնիկի հետ և դարձել նրա կինը։ 1983 թվականի նոյեմբերին նա դուստր էր ունեցել, որին կոչել են Ալեքսանդրա[311]։

Գիտեք, ես ոչ մի տեղ չեմ գնում և ոչ մի տեղ չեմ շտապում։ < ... > Ես պարզապես ամեն օր հիշում եմ նրան... Օր չի լինում, որ նրա մասին չմտածեմ։ < ... > Բայց ես կարծում եմ, որ այս ամենը պետք է լինի ներսում՝ գիտակցության մեջ, հիշողության մեջ, արարքներում[312]։

Վիսոցկու կյանքի վերջին տարին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջին նախագծեր, ձայնագրություններ, նկարահանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1980 թվականի հունվարին Վիսոցկին դիմել է Յուրի Լյուբիմովին՝ խնդրելով «մեկ տարի ժամկետով ստեղծագործական արձակուրդ տրամադրելու մասին»։ Այդ տարի Վլադիմիր Սեմյոնովիչը նախատեսել է օգտագործել «Կանաչ ֆուրգոն» ֆիլմի վրա աշխատելու համար[313]։ Ռեժիսորը համաձայնել է, և հունվարի 13-ին Տագանկայի թատրոնում հրապարակվել է համապատասխան հրաման[314]։ Նոր կինոնախագծի նկատմամբ հետաքրքրությունն Վլադիմիր Սեմյոնովիչի մոտ առաջացել էր դեռևս 1979 թվականին, երբ Իգոր Շևցովը, որն Օդեսայի կինոստուդիայի պատվերով աշխատում էր Ալեքսանդր Կոզաչինսկու համանուն վիպակի սցենարի վրա, Վիսոցկուն առաջարկել է երգեր գրել ապագա կինոնկարի համար։ Վերջինս ի պատասխան հայտնել է, որ պատրաստ է ձեռնամուխ լինել «Կանաչ ֆուրգոնի» էկրանավորմանը՝ հանդես գալով որպես ռեժիսոր և սցենարի համահեղինակ։ Դերասանն ինքը հույս է ունեցել ֆիլմում խաղալ Կրասավչիկի դերը[315][316]։ Իգոր Շևցովի վկայությամբ՝ նոր տարբերակի վրա համատեղ աշխատանքն ընթացել է բավականին ինտենսիվ, և 1980 թվականի հունվարի երկրորդ կեսին վերամշակված սցենարը փոխանցվել է կինոստուդիայի գեղխորհրդին։ Ապրիլին Վիսոցկին Շևցովին հայտնել է նախագծին մասնակցելու ցանկություն չունենալու մասին. «Թույլ չեն տա նկարահանել այն, ինչ մենք ուզում էինք»։ Հունիսին տեղեկություն է ստացվել Վիսոցկու՝ որպես «Կանաչ ֆուրգոնի» ռեժիսոր հաստատվելու մասին, իսկ սցենարը, ըստ հանձնաժողովի որոշման, վերամշակման կարիք ուներ։ Ֆիլմի արտադրությունը նախատեսվել է իրականացնել նույն տարվա սեպտեմբերին։ Մինչև նկարահանման շրջանի սկիզբը Վիսոցկին արդեն կենդանի չէր[317][318]։

Վերջին նկարահանումը, որտեղ Վիսոցկին երգել է, տեղի է ունեցել ապրիլի 16-ին Լենինգրադում, ուր բանաստեղծը ժամանել էր «Այն ակնթարթն եմ հիշում ես պայծառ» (ռուս.՝ «Я помню чудное мгновенье») ֆիլմի ռեժիսոր Վլադիսլավ Վինոգրադովի հրավերով։ Ֆիլմը նվիրված էր ռոմանսի պահապաններին։ Եզրափակիչ մասում Վլադիմիր Սեմյոնովիչը պետք է երգեր «Кони привередливые»։ Վինոգրադովին թվում էր, թե այս երգը նման է քաղաքային ռոմանսի։ Բանաստեղծը Լենինգրադ էր ժամանել Վալերի Յանկլովիչի հետ։ Նկարահանումներն անցկացվել են ՄԴԹ փոքր բեմում։ «Кони привередливые» երգի ձայնագրությունից հետո ռեժիսորը Վիսոցկուն առաջարկել է կատարել ևս մի քանի երգ, Վլադիմիր Սեմյոնովիչը երգել է «Охоту на волков», «Купола», պատերազմի մասին ստեղծագործություններ։ Հեռուստատեսությամբ «Այն ակնթարթն եմ հիշում ես պայծառ» ֆիլմը ցուցադրվել է 1980 թվականի ամռանը, սակայն Վիսոցկու մասնակցությամբ տեսարանը ֆիլմում բացակայում էր։ Հետագայում նկարահանված նյութն ընդգրկվել է Վլադիսլավ Վինոգրադովի «Ես վերադարձնում եմ ձեր դիմանկարը» (ռուս.՝ «Я возвращаю ваш портрет») վավերագրական կինոնկարում, որը թողարկվել է 1983 թվականին[319][320][321]։

1980 թվականի ապրիլին կայացել է Վիսոցկու վերջին ձայնագրությունը երաժիշտների հետ։ Այդ ժամանակ Իգոր Շևցովը՝ որպես սցենարիստ, մասնակցել է «Մերսեդես» ֆիլմի նկարահանման աշխատանքներին։ Նա ֆիլմը նկարահանած Ա. Դովժենկոյի անվան կինոստուդիայի հետ համաձայնություն է ձեռք բերել Վիսոցկու «О конце войны» երգը ֆիլմում ներառելու վերաբերյալ։ Վիսոցկին իր հերթին ներկայացրել է իր պահանջը․ «Ես ուզում եմ, որ ինձ համարեն ոչ միայն տեքստի, այլ նաև երաժշտության հեղինակ, այն էլ գոռում են՝ կոմպոզիտոր չէ, կոմպոզիտոր չէ։ Իմ երգն է, իմ մեղեդին, իսկ գործիքավորումը նրանց գործը չէ»։ Պայմանն ընդունվել է։ Երաժիշտ Անատոլի Բալչևի խոսքով՝՝ Վլադիմիր Սեմյոնովիչն ինքն է զանգահարել նրան՝ խնդրելով հավաքել կոլեկտիվին երգի ձայնագրման համար։ Մի քանի տարբերակների (վալս, բալլադ, լրիվ, կրճատված) ձայնագրությունը տեղի է ունեցել նույն երեկոյան Մալայա Գրուզինսկայայի բնակարանում։ «Մերսեդեսը» խույս է տալիս հետապնդումից» (ռուս.՝ «„Мерседес“ уходит от погони») ֆիլմում երգը չի ընդգրկվել[322]։

Հանդիպումներ Մարինա Վլադիի հետ, վերջին տողեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարինա Վլադիի խոստովանությամբ՝ վերջին տարում Վիսոցկու հետ «որոշակիորեն լարված հարաբերություններ են ունեցել»[323]։ 1980 թվականի գարնանը նա նկարահանվել է Իտալիայում։ Մարտին Վիսոցկին մեկնել է Վենետիկ։ Այս հանդիպման մասին Վլադին այսպես է հիշել. «Այդ գիշեր ասվեց ամեն ինչ, և վերջապես մեր միջև այլևս գաղտնիք չկա»։ Խոսքը վերաբերում էր մորֆինի առաջին ներարկմանը, որը բանաստեղծը կատարել էր ոմն ընկերոջ առաջարկությամբ՝ ալկոհոլ չօգտագործել չկարողանալու պատճառով առաջացած ծանր հետևանքներից ազատվելու համար. աստիճանաբար չափաբաժիններն սկսել են ավելանալ։ Մարինան գրել է. «Հիմա ես գիտեմ ամեն ինչ։ Դու համարձակվեցիր արտասանել «արգելված» բառերը»[324]։ Կան տարբեր վարկածներ՝ կապված «առաջին ներարկման» հետ։ Դա, Սկլիֆոսովսկու ինստիտուտի բժիշկ Լեոնիդ Սուլպովարի կարծիքով, կարող էր արվել Վիսոցկուն «պիկեից դուրս գալու» ժամանակ. «Երբ և որտեղ՝ ես չգիտեմ»։ Վալերի Յանկլովիչը պնդել է, որ 1975 թվականի վերջին թմրանյութերն արդեն առկա են եղել Վլադիմիր Սեմյոնովիչի կյանքում։ Այս տեղեկությունը հաստատել է բժիշկ-ռեանիմատոլոգ Անատոլի Ֆեդոտովը, որը բանաստեղծի հետ ծանոթացել է 1975 թվականի դեկտեմբերին. «Նա արդեն լավ գիտեր՝ ինչ և ինչպես։ < ... > Կարող է վերացնել խումհարի զգացումը։ Կախվածությունը զարգանում է շատ արագ»։ Օքսանա Աֆանասևայի տվյալներով, որը վկայակոչել է Վիսոցկու խոստովանությունը, առաջին ներարկումը 1977 թվականին նրան արել է Գորկու քաղաքում ոմն կին բուժաշխատող, որը հավաստիացրել է, որ հենց այդպես է ամուսնուն օգնել հաղթահարել հարբեցողությունը։ Ինչպես ենթադրել է Վիսոցկու կենսագրության ուսումնասիրող Վալերի Պերեևոզչիկովը, 1975 թվականի վերջին կամ 1976 թվականի սկզբին թմրամիջոցների մշտական պահանջարկ դեռևս չի եղել, և բանաստեղծը մինչև որոշակի պահը կախվածություն չի զգացել[325]։

Թմրանյութերի օգտագործումը Պերևոզչիկովը կապել է Վիսոցկու ստեղծագործական գերծանրաբեռնվածության հետ, որը սովոր էր թե՛ բեմում, թե՛ համերգային հարթակներում աշխատել լիարժեք նվիրումով. «Որոշ ժամանակ թմրանյութերը կարող են փոխհատուցել այդ ծախսերը»։ Բժիշկ-ռեանիմատոլոգ Ստանիսլավ Շչերբակովի վարկածով՝ Վիսոցկու մոտ «սովորական թմրամոլություն չի եղել. դա սոցիալական պաշտպանության ձև էր, յուրահատուկ քիմիական հենակ»։ Օքսանա Աֆանասևան կարծում էր, որ 1970-ական թվականների վերջին Վիսոցկին մի շարք հանգամանքների պատճառով, որոնք պայմանավորված էին այդ թվում հասարակական բարձր հեղինակությամբ, ձգտում էր հրաժարվել ալկոհոլից. «Իսկ թմրանյութերն սկզբում թույլ էին տալիս արտաքուստ նորմալ ապրել ու աշխատել»[326][327]։

1980 թվականի գարնանը Վիսոցկին արդեն սկսել էր գիտակցել իրավիճակի ողջ բարդությունը և կարիք ուներ Մարինայի աջակցության՝ հիվանդության դեմ պայքարելու համար[323]։ Նրանց հաջորդ հանդիպումը տեղի է ունեցել երկու ամսից էլ քիչ ժամանակ անց։ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը ժամանել է Ֆրանսիա և մայիսի 11-ին կնոջ պնդմամբ սկսել բուժվել Շարանտոնի մասնագիտացված կլինիկայում, որը գտնվում է Փարիզից ոչ հեռու[328]։ Մայիսի 22-ին նա, առանց բուժման լրիվ կուրս անցնելու, մեկնել է Մոսկվա, մեկ օր անցկացրել խորհրդային մայրաքաղաքում և մեկնել Լեհաստան, որտեղ ընթանում էին Տագանկայի թատրոնի հյուրախաղերը, և որտեղ սպասում էին Վիսոցկի-Համլետին[328]։

Մայիսի 30-ին բանաստեղծը կրկին մեկնել է Փարիզ։ Նրանք Վլադիի հետ մեկնել են Ֆրանսիայի հարավ։ Հիշելով Վիսոցկու հետ անցկացրած վերջին օրերի մասին՝ Մարինան գրել է. «Լռություն, սառնություն, այգում թաքցված շշեր, հանգստացնող դեղահաբեր, որոնք ոչ մեկին չեն հանգստացնում, և շուրջը՝ հսկայական տարածություն»։ Ֆրանսիայում Վիսոցկին մնացել է մինչև հունիսի 11-ը։ Մեկնելուց առաջ նա կարդացել է Մարինային ուղղված իր բանաստեղծությունը, որը սկսվում էր հետևյալ տողերով. «И снизу лёд и сверху — маюсь между, — / Пробить ли верх иль пробуравить низ? / Конечно — всплыть и не терять надежду, / А там — за дело в ожиданье виз» (բառացի թարգմ․՝ «Ե՛վ ներքևից է սառույց, և՛ վերևից, տանջվում եմ մեջտեղում / Արդյոք ծակե՞լ դեպի վերև, թե՞ շաղափել դեպի ներքև։ / Իհարկե՝ դուրս լողալ և չկորցնել հույսը, / Իսկ այնտեղ ՝ վիզայի սպասման գործին»)[329][181]։ Տեքստը գրվել է «Վիազուր» հյուրանոցի փոստային քարտի վրա, հարցազրույցներից մեկում Մարինան պատմել է, որ այդ գովազդային բացիկը Վլադիմիրը սեղանին տեսել է մեկնելուց մեկ օր առաջ և իր ներկայությամբ բանաստեղծություն է գրել։ Քարտը նա տարել է իր հետ՝ խոստանալով ուղարկել Մոսկվայից խմբագրված բանաստեղծությունը։ Վիսոցկու մահվան օրը Իգոր Շևցովը վերատպել է տեքստը, որն արագորեն տարածվել է երկրում[330]։

Գոյություն ունեն մի քանի վարկածներ՝ կապված Վիսոցկու վերջին տողերի հետ։ Դրանցից մեկի համաձայն՝ վերջին բանաստեղծական տեքստը կարող էր լինել «Իմ տխրությունը, իմ կարոտը» երգը (ռուս.՝ «Грусть моя, тоска моя», «Шёл я, брёл я, наступал то с пятки, то с носка…»), որը Վիսոցկին կատարել է 1980 թվականի հուլիսի 14-ին՝ ՄՎՄԳՀԻ-ում կայացած համերգի ժամանակ։ Վիսոցկիագետ Անդրեյ Կռիլովի խոսքով՝ «Վիսոցկին այդ երգը չի «փորձել» ընկերների վրա, չի երգել տանը, կատարել է միանգամից համերգի ժամանակ։ Ուրեմն՝ գրվել է բառացիորեն դրանից առաջ»։ Վալերի Յանկլովիչը նաև «Տխրություն...»-ը անվանում է Վլադիմիր Սեմյոնովիչի վերջին բանաստեղծական ստեղծագործությունը՝ ընդգծելով, որ դա ասում է «լիակատար համոզվածությամբ»[331]։ Արկադի Վիսոցկու վկայությամբ՝ հուլիսի 20-ին Վլադիմիր Սեմյոնովիչը երգել է նրա համար երկու երգ, այդ թվում՝ մեկ անավարտ։ Տեքստը գրվել է տետրում, որը հետագայում չեն գտել։ Նույն կերպ չի գտնվել «Իմ տխրությունը, իմ կարոտը» երգի ինքնագիրը[332]։

Երկրորդ վարկածը հիմնված է Իգոր Շևցովի հիշողությունների վրա, որը պատմել է Վիսոցկու հետ զրույցների մասին․ նրանց հանդիպումը տեղի է ունեցել Մալայա Գրուզինսկայա փողոցի բնակարանում հուլիսի 18-ին։ Այդ օրը բանաստեղծը հիշատակել է այն մասին, որ «երկու երգ է գրել այն ֆիլմի համար, որը նկարահանում է Գենա Պոլոկան»․ խոսքը «Մեր կոչումը» (ռուս.՝ «Наше призвание») ֆիլմի մասին էր։ Հաջորդ օրը՝ հուլիսի 19-ին, Վլադիմիր Սեմյոնովիչը զանգահարել է Պոլոկային և երգել նրա համար առաջին երգը՝ «իր վերջին երգը, ինչպես պարզ դարձավ հետո»։ Այնուհետև Վիսոցկին բացատրել է ռեժիսորին, թե ինչպիսին պետք է լինի երաժշտական նվագակցությունը, և խոստացել է երկու օր անց տանել տեքստը։ Խոսքը «Հիմն դպրոցին» («Гимн школе» կամ «Гимн бузовиков») ստեղծագործության մասին էր, որը սկսվում էր հետևյալ տողերով. «Դասարանից դասարան մենք կգնանք դեպի վեր, ինչպես աստիճաններով․․․»։ Հուլիսի 25-ին Պոլոկան, իմանալով Վլադիմիր Վիսոցկու մահվան մասին, չեղյալ է հայտարարել նկարահանումը և վերադարձել Մոսկվա։ Հաջորդ օրը նա գնացել է Մալայա Գրուզինսկայա, և Մարինա Վլադին նրա խնդրանքով երկար ժամանակ ձեռագրերի մեջ փնտրել է այդ երգը։ «Գտավ, և իմ օգնականը շտապ կերպով արտագրեց այն»։ Վալերի Պերեվոզչիկովի դիտարկմամբ՝ «միանգամայն հնարավոր է, որ այդ տողերը Վ. Վ. ձեռքով գրված ամենավերջին տողերն են»[333][334]։

Վերջին հյուրախաղեր, համերգներ, ներկայացումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկու վերջին հյուրախաղերը կայացել են Կալինինգրադում հունիսի 18-22-ը, ընդ որում՝ բանաստեղծը հանդես է եկել «Զեմլյանե» խմբի և «Դիապազոն» ջազ-համույթի հետ նույն ծրագրում։ Այդ օրերին «Կալինինգրադսկայա պրավդա» թերթը տպագրել է հայտարարություն, որը վկայում է այն մասին, որ հինգ օրվա ընթացքում երկու ստացիոնար հարթակներում արտիստներն ստիպված են եղել աշխատել բավական կոշտ ռեժիմով՝ «Համերգների սկիզբը՝ 13.30, 16.00, 18.30, 21.00»[335]։ Վերջին համերգից առաջ Վիսոցկու ձայնը կորել է, և նա բեմ է բարձրացել առանց կիթառի։ Մեկ ժամվա ընթացքում Վլադիմիր Սեմյոնովիչը հանդիսատեսին պատմել է իր թատերական դերերի, կինեմատոգրաֆիական փորձի մասին, կարդացել Համլետի մենախոսությունը՝ «Լինե՞լ, թե՞ չլինել», պատասխանել հարցերի[336]։ Բանաստեղծի վերջին մենահամերգը տեղի է ունեցել հուլիսի 16-ին մեկ այլ Կալինինգրադում՝ Մերձմոսկովյան շրջանում։ Երեկոյի միջանցիկ թեման եղել է Վլադիմիր Սեմյոնովիչի հիշողություններն իր երիտասարդության, Բոլշայա Կարետնայայի, ընկերների մասին։ «Баллады о детстве» երգի կատարումից առաջ նա ասել է․ «Դա իսկապես իմ մանկության և իմ տան մասին է»։ Համերգն ավարտվել է «Я не люблю» երգով։ Այնտեղ Վիսոցկին պայմանավորվել է Թռիչքների կառավարման կենտրոնի ներկայացուցիչների հետ՝ տիեզերագնացների հետ ուղիղ կապի սեանսին մասնակցելու վերաբերյալ, որը նախատեսված էր հուլիսի 24-ին[337][338]։

Չնայած Վիսոցկին պաշտոնապես եղել է ստեղծագործական արձակուրդում, նա, Լյուբիմովի հետ պայմանավորվածության համաձայն, պարբերաբար բեմ է դուրս եկել։ «Համլետին» մասնակցելու համար նա մայիսին ընդհատել էր բուժումը ֆրանսիական Շարանտոն կլինիկայում և ժամանել Վարշավա, որտեղ այդ ժամանակ հյուրախաղերով հանդես էր գալիս «Տագանկան»։ Մայիսի 26-ին Վիսոցկին խաղացել է «Բարի մարդը Սեզուանից», մայիսի 27-ին և 28-ին՝ «Համլետ» ներկայացումներում։ Լեհ դերասան Դանիել Օլբրիխսկին, որը դիտել է ներկայացումը դահլիճից, նշել է, որ «դա շատ հոգնած մարդ էր, բայց նա ֆենոմենալ էր խաղում։ Առանց դույզն-ինչ ավելորդ շարժման, ծամածռության»[339]։ Հենց «Համլետով» է ավարտվել Վիսոցկու թատերական կենսագրությունը. Շեքսպիրյան ողբերգության հիման վրա իր վերջին ներկայացումը նա խաղացել է հուլիսի 18-ին արդեն Տագանկայի բեմում։ Ալլա Դեմիդովայի հիշողությունների համաձայն, որը բեմադրության մեջ կատարել է Գերտրուդայի դերը, դերասանն իրեն «շատ վատ» էր զգում։ Լեոնիդ Ֆիլատովը, որը գիտեր Դանիայի արքայազնի տեքստն ու նկարը, Վլադիմիր Սեմյոնովիչի հետ միասին պատրաստվել է բեմ դուրս գալ կուլիսներից՝ «քանի որ այնտեղ շատ անցումներ կան...»[340][341]։ Երեք օր անց՝ հուլիսի 21-ին, Վիսոցկին պետք է խաղար «Ոճիր և պատիժ» ներկայացման մեջ։ Նա եկել է թատրոն, բայց բեմ դուրս գալ չի կարողացել, և նրան փոխարինել է Միխայիլ Լեբեդևը՝ Սվիդրիգայլովի երկրորդ դերակատարը։ Թատրոնի կադրերի բաժնի վարիչ Ելիզավետա Ավալդուևայի վկայությամբ՝ այդ երեկո ինքը, ուշադրություն դարձնելով Վիսոցկու արտասովոր գունատությանը, հարցրել է նրան. «Ի՞նչ է պատահել քեզ, Վոլոդյա», ինչին դերասանը պատասխանել է. «Ելիզավետա Ինոկենտևնա, ես շուտով կմեռնեմ»[342]։

Վերջին օրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1980 թվականի ամռանը Վիսոցկին մեծ քաղաքներից հեռու թմրակախվածությունից ազատվելու առնվազն երկու փորձ է կատարել։ Բանաստեղծը պայմանավորվածություն է ունեցել Վադիմ Տումանովի հետ այն մասին, որ ինքը կժամանի ոսկի արդյունահանող «Պեչորա» արտել և բնակություն հաստատելով մեկուսի տնակում՝ կփորձի բժիշկների հսկողության տակ հաղթահարել հիվանդությունը։ Նրանք պատրաստվում էին Վլադիմիր Սեմյոնովիչի ժամանմանը. նրանք ուղղաթիռով տայգա են տարել տուն, հավաքել են մթերքի պաշարներ[343]։ Առաջին անգամ Վիսոցկին փորձել է մեկնել արտել հուլիսի 4-ին, երկրորդ անգամ՝ երեք օր անց։ Մտադրությունները լուրջ էին թվում, հուլիսի 7-ին բանաստեղծը նույնիսկ Մալայա Գրուզինսկայայի իր բնակարանում թողել է գրություն՝ ուղղված Վալերի Յանկլովիչին. «Եթե դու չլինեիր երկրի վրա, ապա ոչինչ էլ չէի անի նրա վրա կոկորդը պատռելու համար։ Հանկարծ կարող է թռչեմ այսօր։ <…> Երջանիկ եղիր։ Վիսոցկի»։ Վադիմ Տումանովը, որը գիտեր նրա չվերթի համարը, մեկնել է օդանավակայան։ Սակայն երեկոյան Վլադիմիր Սեմյոնովիչը հայտնել է, որ ուշացել է ինքնաթիռից[344]։

Հուլիսի 23-ին Վիսոցկու տանը տեղի է ունեցել յուրօրինակ բժշկական կոնսիլիում բժիշկ-ռեանիմատոլոգ Անատոլի Ֆեդոտովի, որը վերջին ամիսներին գրեթե մշտապես գտնվել է բանաստեղծի կողքին, և Սկլիֆոսովսկու ինստիտուտի բժիշկներ Լեոնիդ Սուլպովարի և Ստանիսլավ Շչերբակովի մասնակցությամբ, որոնք քաջատեղյակ էին նրա առողջական խնդիրներին (Սուլպովարը դեռևս ապրիլին Վիսոցկու հեմոսորբցիա է անցկացրել)։ Երկարատև քննարկումներից հետո որոշվել է, որ հուլիսի 25-ից Վլադիմիր Սեմյոնովիչը կշարունակի բուժումը հիվանդանոցում[345]։ Հուլիսի 24-ի առավոտյան Մալայա Գրուզինսկայա է եկել Նինա Մաքսիմովնա Վիսոցկայան և գրեթե ամբողջ օրը որդու կողքին անցկացրել։ Օքսանա Աֆանասևան առավոտյան շուկայից գնել է թարմ հատապտուղներ և կերակրել Վիսոցկուն սերուցքով ելակով։ Այդ օրը բանաստեղծին այցելել է Վադիմ Տումանովը։ Եկել են Թռիչքների կառավարման կենտրոնի մասնագետները, որոնք հույս ունեին Վլադիմիր Սեմյոնովիչին տանել տիեզերական կապի սեանսի, նրանց մոտ փողոց է դուրս եկել Վսեվոլոդ Աբդուլովը՝ բացատրելով, որ «Վոլոդյան իրեն վատ է զգում, նա այսօր չի կարող»[346]։

Վլադիմիր Վիսոցկու մահվան պահին բնակարանում եղել են Օքսանա Աֆանասևան և Անատոլի Ֆեդոտովը։ Վիսոցկու սիրտը կանգ է առել, Ֆեդոտովի խոսքով, հուլիսի 25-ին գիշերվա ժամը երեքի և առավոտյան չորսն անց կեսի միջև։ Որպես մահվան պատճառ Ֆեդոտովը նշել է քնած ժամանակ տեղի ունեցած սրտամկանի ինֆարկտը[Ն. 10]։ Սուլպովարը և Շչերբակովը կարծում էին, որ բանաստեղծը մահացել է ասֆիքսիայից), որն առաջացել է «հանգստացուցիչ դեղամիջոցների չափից ավելի օգտագործումից»։ Սեմյոն Վիսոցկու կամքի համաձայն՝ դիահերձում չի կատարվել[348]։ Բժշկական վկայականում որպես մահվան պատճառ նշվել է սուր սիրտ-անոթային անբավարարությունը[349]։

Հուլիսի 25-ի առավոտյան ժամը 4-ին արթնանում եմ քրտինքի մեջ, լույս եմ վառում, նստում եմ մահճակալի վրա։ Բարձի վրա կարմիր հետք է, ես հսկայական մոծակ եմ ճզմել։ Ես առանց կտրվելու նայում եմ բարձին, ինձ կարծես կախարդել էր այդ վառ բիծը։ Անցնում է բավականին շատ ժամանակ, և երբ հեռախոսը զանգահարում է, ես գիտեմ, որ ես կլսեմ ոչ քո ձայնը։ «Վոլոդյան մահացավ»։ Ահա և բոլորը, երկու կարճ բառերը, որոնք ասվում են անծանոթ ձայնով։ Քեզ ճզմեց սառույցը, քեզ չհաջողվեց կոտրել այն[350]։

Մարինա Վլադի

Հուղարկավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին մեդիաֆայլեր
Պատկերներ
Վիսոցկու հրաժեշտի արարողությունը և հուղարկավորությունը
Տեսաֆայլեր
Վլադիմիր Վիսոցկու հրաժեշտի արարողությունը Տագանկայի հրապարակում
Վլադիմիր Վիսոցկու հրաժեշտի արարողությունը Վագանկովյան գերեզմանատանը
Յուրի Լյուբիմովի ելույթը Վլադիմիր Վիսոցկու հրաժեշտի արարողության ժամանակ
Վլադիմիր Վիսոցկի – Կգնամ ես այս ամառ․․․ (վավ. ֆիլմ)

1980 թվականի հուլիսի 25-ի առավոտյան Վիսոցկու հարազատների և մտերիմների առջև ծառացած հարցերից մեկը կապված էր բանաստեղծի թաղման վայրի հետ։ Վսեվոլոդ Աբդուլովը օգնության համար դիմել է Իոսիֆ Կոբզոնին, և նա Մոսկվայի խորհրդում կարողացել է Վլադիմիր Սեմյոնովիչին Վագանկովյան գերեզմանատանը թաղելու թույլտվություն ստանալ։ Կոբզոնի աջակցությամբ հաջողվել է կազմակերպել նաև կարճ հաղորդագրությունների հրապարակում «Երեկոյան Մոսկվա» և «Սովետսկայա կուլտուրա» պարբերականներում (այդ երկու թերթերը խորհրդային միակ հրատարակություններն են, որոնք հիշատակել են Վիսոցկու մահվան մասին)[351]։ № 6 դագաղը, այսպես կոչված, «վեցյակը», որը մինչ այդ հատուկ պատվերով պատրաստվել էր միայն իշխանական բարձրագույն կառույցների ներկայացուցիչների համար, պատրաստել են էլիտար գործարանում, բավական երկար ժամանակ է պահանջվել երեսպատման համար որակյալ սպիտակ նյութ գտնելու համար[352]։

Հուլիսի 25-28-ը «Տագանկայի» մոտ շուրջօրյա կանգնած են եղել մարդիկ։ Նրանք թատրոնի մոտ ծաղիկներ են տարել, մոմեր վառել, արտագրել «Եվ ներքևից է սառույց և վերևից․․․»։ Վալերի Յանկլովիչը լուսանկարիչ Վալերի Նիսանովի հետ միասին, որն ապրում էր Վիսոցկու հետ նույն տանը, ֆոտոձեռնարկությունում տպագրել են Վիսոցկու 10 000 դիմանկարներ՝ նրա ինքնագրով։ Այս լուսանկարներն անվճար բաժանել են նրանց, ովքեր եկել էին հրաժեշտ տալու բանաստեղծին[353]։ Հուլիսի 26-ին կայացած «Տասը օր, որոնք ցնցեցին աշխարհը» ներկայացումից առաջ բեմ է դուրս եկել Յուրի Լյուբիմովը և ասել. «Մեզ մեծ դժբախտություն է պատհել․․․ Մահացել է Վիսոցկին․․․»[354]։ Հուլիսի 27-ին նախատեսված «Համլետը» չեղյալ է հայտարարվել։ Լյուբիմովի և թատրոնի տնօրեն Նիկոլայ Դուպակի խոսքով՝ հանդիսատեսներից ոչ մեկը չի վերադարձրել գնած տոմսը։ Ուսումնասիրող Վալերի Պերեվոզչիկովի տվյալներով՝ մի քանի հանդիսատես հուղարկավորության հետ կապված բոլոր միջոցառումների ավարտից հետո, այնուամենայնիվ, տոմսարկղ են վերադարձրել տոմսերը, հետագայում դրանք որպես հիշատակ վերցրել են «Տագանկայի» արտիստներ[355]։

Հուլիսի 28-ի վաղ առավոտյան Վիսոցկու դագաղը Մալայա Գրուզինսկայայից տեղափոխել են թատրոն և տեղադրել սև թավշով պատած բեմում։ Երաժշտությունից (Սերգեյ Ռախմանինովի «Всенощное бдение», Մոցարտի ««Ռեքվիեմը») բացի հնչել են Վիսոցկու ձայնով «Համլետի» դրվագների ձայնագրությունները։ Ժամը 10-ին սկսվել է հրաժեշտի արարողությունը։ Ինչպես հիշել է Արթուր Մակարովը, հերթը, որը շարժվում էր դեպի «Տագանկա», ձգվել է 9 կմ։ Ըստ Մոսկվայի ոստիկանության ամփոփագրերի՝ Տագանկայի հրապարակում և դրան հարող տարածքներում այդ օրը հավաքվել է 108 հազար մարդ[356][357]։

Փողոցի ձախ դատարկ կողմով, համախմբված և միաժամանակ առանձացած, իրենց կլաններով, նրանք քայլում էին արագ, ինչպես երթի ժամանակ, իսկ առջևում քայլում էին նրանց կապիտանները։ Այդ ռուսական թատրոններն էին գնում արտիստին հրաժեշտ տալու։ Քայլում էին ՄԳԱԹ-ը և «Սովրեմեննիկը», Փոքր Բրոննայայի թատրոնն ու Երմոլովայինը, Փոքրը, Վախթանգովի թատրոնը․․․[358]

Վ. Վիսոցկու գերեզմանը (1983 թվական)

Քաղաքացիական հոգեհանգիստը բացել է Յուրի Լյուբիմովը, որն ստիպված է եղել երկու անգամ հրաժեշտի խոսք ասել․ առաջին ներածական խոսքերից հետո նրա ձայնը դողացել է։ Ռեժիսորը, պատմելով Վիսոցկու ժողովրդականության մասին, հիշել է, թե ինչպես էր նա քայլում «ԿամԱԶի փողոցներով»՝ լսելով իր երգերը, որոնք հնչել են բոլոր բաց պատուհաններից։ Միխայիլ Ուլյանովը հայտարարել է, թե «անփոխարինելի մարդիկ չկան» արտահայտությունը Վիսոցկուն չի վերաբերում․ «Իսկ ումո՞վ կփոխարինենք մենք նրան։ Որտեղի՞ց վերցնենք նրան հավասար մեկ այլ տաղանդ։ Որտեղի՞ց վերցնենք մեկ ուրիշ, նրա նման ձայն»։ Հոգեհանգստի ժամանակ ելույթ են ունեցել նաև Վալերի Զոլոտուխինը, Գրիգորի Չուխրայը, Նիկիտա Միխալկովը[359]։

Վագանկովյան գերեզմանատանը կայացած հուղարկավորությունից հետո տեղի է ունեցել հոգեհանգստյան արարողությունը։ Բանաստեղծի ընկերներն ու հարազատները հավաքվել են Մալայա Գրուզինսկայայում՝ Վիսոցկու բնակարանում։ «Վարպետը և Մարգարիտան» երեկոյան ներկայացումից հետո հոգեհանգստի արարողություն է անցկացվել նաև թատրոնում. սեղանի շուրջ նստել են բեմադրության մասնակից արտիստները։ Ինչպես հիշել է Յուրի Կարյակինը, հնչել են «Վոլոդյայի երգերն ու Համլետի մենախոսությունը մահվան մասին։ Եղել է Վոլոդյայի բաժակ՝ մինչև եզրերը լի օղով»։ Այդ օրերին թատրոնում ստացվել են հեռագրեր են ամբողջ երկրից։ «Նովոսիբիրսկ։ Սգում ենք։ Այլևս նմանը չի լինի։ Բոլորը, ովքեր սիրում են նրան Ակադեմգորոդոկում», «Լենինգրադ։ Սգում եմ բոլոր նրանց հետ, ովքեր գիտեին, սիրում էին, գնահատում էին թանկագին Վոլոդյային։ Իոսիֆ Խեյֆից», «Կոմարովո, Լենինգրադի։ Երբեք չենք մոռանա Վոլոդյային։ Աչքերը, ժպիտը, ձայնը, երգերը, կիթառը․․․ Ռաիսա Օռլովա, Լև Կոպելև»[360][357]։

Համաշխարհային մամուլը Վիսոցկու մահվան մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին տեսաֆայլեր
Հաղորդագրություն Վլադիմիր Վիսոցկու մահվան մասին
Ֆրանսիայի հեռուստատեսության ռեպորտաժը Վիսոցկու թաղման մասին
Լեհաստանի հեռուստատեսության սյուժեն Վիսոցկու մահվան մասին

Վիսոցկու մահվանն առաջիններից մեկն արձագանքել է Ֆրանսպրես լրատվական գործակալությունը, որը հուլիսի 25-ին ժամը 10 անց 28 րոպեին հայտնել է, որ «խորհրդային դերասան և երգիչ Վլադիմիր Վիսոցկին՝ ֆրանսիացի դերասանուհի Մարինա Վլադիի ամուսինը, ուրբաթ օրը մահացել է սրտի կաթվածից։ Վլադիմիր Վիսոցկին հայտնի էր Խորհրդային Միությունում ինչպես Տագանկայի՝ Մոսկվայի ավանգարդիստական թատրոնու կատարած դերերով, այնպես էլ իր երգերով»։ Հաջորդ շաբաթվա ընթացքում համաշխարհային լրատվամիջոցները հրապարակել են մահախոսականներ, ռեպորտաժներ, ակնարկներ՝ նվիրված բանաստեղծի հիշատակին։ 1980 թվականի հուլիսի 27-ին «Նյու Յորք Թայմս» թերթը հոդված է հրապարակել, որում Վիսոցկու կենսագրության հետ ներկայացվել է նրա հերոսների պատմությանը. «Նա պատիժ է կրել ճամբարներում երիտասարդության տարիներին, բայց ազատ է արձակվել Նիկիտա Խրուշչովի օրոք՝ 1953 թվականին Ստալինի մահվանից հետո»[361]։ Անգլիական Morning Star հրատարակությունը հուլիսի 28-ին հրապարակված նյութում հաղորդել է, որ «ռուսների սերնդի համար նա եղել է այն, ինչ Բոբ Դիլանը Արևմուտքի սերնդի համար»։ Կանադական «The Globe and Mail» օրաթերթի թղթակիցը հուլիսի 29-ի համարում, պատմելով Վիսոցկու հրաժեշտի արարողության մասին, հիշատակել է մի արտահայտություն, որն ասել է Տագանկայի հրապարակում գտնող մի մարդ. «Սա քաղաքական ցույց չէ։ Մենք պարզապես սիրում էինք նրան»[362]։

Այդ օրերին Վիսոցկու մահվանը նվիրված հոդվածներ են տպագրել Լեհաստանի գրեթե բոլոր խոշոր թերթերը, որտեղ դեռ թարմ էին 1980 թվականի մայիսին կայացած Տագանկայի թատրոնի հյուրախաղերի տպավորությունները։ Մեծ թվով հրապարակումներ են եղել նաև Բուլղարիայում։ Այսպես, «Գրական ճակատը» հուլիսի 31-ի համարում տպագրել է մի քանի արտահայտություններ, որոնք գրի էր առել այդ հրատարակության թղթակիցը Վիսոցկու հետ հանդիպման ժամանակ․ բանաստեղծը կյանքը կոչել է վերք, «որը բուժվում է ինքնին։ Ինձ համար թանկ են տառապանքները, որովհետև նրանց են ծնվում ուրախությունները»[363]։

Հուղարկավորությունն ինքը ցնցել է Մոսկվան․ այդպիսին դեռ չի եղել։ Սիրո ու վշտի այդ տարերային պայթյունը ակնհայտորեն մեծ տպավորություն է թողել օտարերկրյա թղթակիցների վրա։ Ցնցված Կլաուս Բեդնարդը՝ ԳԴՀ 1-ին ծրագրի մոսկովյան թղթակիցը, նույնիսկ անցել է իրեն ոչ հատուկ պաթոսի․ «Ժողովուրդը, որը կարողանում է այսպես հրաժեշտ տալ իր բանաստեղծներին, անմահ է»[364]։

Վլադիմիր Վիսոցկու մկրտության հարցը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարինա Վլադին իր հուշերի գրքում գրել է, որ Վիսոցկու հուղարկավորության նախօրեին նրա բժիշկ Իգոր Գոդյաևը հարցրել է, թե կարելի է արդյոք բանաստեղծի դագաղի մեջ դնել խնկաման։ «Ես հրաժարվում եմ՝ իմանալով, որ դու չես հավատում Աստծուն։ Տեսնելով նրա հուսահատությունը՝ ես վերցնում եմ նրա ձեռքից և թաքցնում եմ քո սվիտերի տակ»։ Վիսոցկին մկրտված լինելու հարցը տարբեր աղբյուրներում ծավալված քննարկումների թեմա է դարձել․ կան և՛ հաստատող, և՛ ժխտող վարկածներ ու անուղղակի վկայություններ։ Այս հարցի պատասխանը մի քանի տարի փորձել են գտնել Նատալյա և Ալեքսեյ Պոպովները[365][366][367]։

Սուրբ Տիխոնի աստվածաբանության համալսարանի դասախոս Պյոտր Գեորգիևիչ Մալկովի վկայությամբ՝ Վիսոցկու հուղարկավորությանը նախորդած Կարմիր Պրեսնեի Սուրբ Ծննդյան եկեղեցում կայացած հուղարկավորման հեռակա ծեսի մասին իրեն պատմել են հոգևոր հայր Ալեքսանդր Մեշչերյակովը և նրան օգնած հոգևոր հայր Բորիս Դուբովենկոն (1980 թվականին դեռևս աստիճան չէր ստացել)։ Մոսկվայում անցկացվող Օլիմպիական խաղերի պատճառով հանգուցյալին տաճար տանելը հնարավոր չի եղել։ Հուղարկավորման ծեսի կազմակերպմամբ զբաղվել են Ֆելիքս Անտիպովը, Լեոնիդ Ֆիլատովը և Բորիս Խմելնիցկին, որոնցից ոչ մեկն այդ ընթացքում կասկած չի հայտնել, թե Վիսոցկին մկրտված է։ Հայտնի է նաև, որ հուղարկավորության օրը Վագանկովյան գերեզմանատան Հարության տաճարում հոգեհանգստյան ծես է մատուցվել[368]։ 1980 թվականի օգոստոսին Մոսկվայի մարզի Դմիտրովսկիոե գյուղի Դիմիտրիա Սոլունսկու եկեղեցում վանահայրը սարկավագի հետ հանգուցյալ Վլադիմիրի համար հոգեհանգստյան ծես են կատարել երաժշտական ձայնագրությունների վերականգնող Ֆեոդոր Ալեքսանդրովիչ Նոլեի խնդրանքով։ Ծառայության հարցված մասնակիցներից ոչ մեկը չի ստուգել Վիսոցկու մկրտության փաստը և չի ունեցել նրա մկրտությունը հաստատող որևէ փաստ[368]։

Վենիամին Սմեխովը, Վլադիմիր Ակիմովը, Միխայիլ Շեմյակինը, Լիդիա Սառնովան, Իրենա Վիսոցկայան, Տատյանա Իվանենկոն, ինչպես նաև Վլադիմիր Վիսոցկու մայրը՝ Նինա Մաքսիմովնան, չեն կարողացել հաղորդել որևէ տվյալ Վիսոցկու մկրտության մասին։ Օքսանա Աֆանասևան (Յարմոլնիկ) պնդել է, որ նա միրտված չի եղել։ Իզա Կոնստանտինովնա Վիսոցկայան նույնպես հակված է եղել այդ կարծիքին։ Վալերի Յանկլովիչը նշել է․ «90 տոկոս՝ մկրտված չէ»։ Կոնստանտին Սմիռնովը, որն անձամբ ճանաչել է Վիսոցկուն, հարցազրույցի ժամանակ ասել է, որ 1960-ական թվականների վերջին Վիսոցկին մկրտված չէր[369]։ Լյուդմիլա Աբրամովայի ենթադրությամբ՝ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը մկրտվել է Հայաստանում, քանի որ այնտեղ ուղևորվելուց քիչ առաջ նա եկել է իր մոտ՝ մարմնի վրա կրվող փոքրիկ խաչ վերցնելու։ Այդ վարկածը հերքել է Դավիթ Կարապետյանը, որը 1970 թվականին Վիսոցկու հետ մեկնել էր Հայաստան. Հայաստանում մկրտության փաստը մերժելուց բացի, Կարապետյանը, որը մոտիկից ճանաչել է Վիսոցկուն, նրան աթեիստ է համարել[370][371]։

Լեոնիդ Մոնչինսկին երբեք չի հարցրել Վիսոցկուն մկրտության մասին, բայց հետագայում նշել է, որ երբ նա Իրկուտսկում ապրել է իր բնակարանում (1976), ամեն առավոտ աղոթել է իր ուղղափառ մոր հետ։ Նրա կարծիքով՝ Վիսոցկին «մահացել է որպես հավատացյալ մարդ»։ Նույն կարծիքին են եղել Վսեվոլոդ Աբդուլովը և Իգոր Շևցովը։ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը բազմիցս այցելել է Տրոիցե-Սերգիյան մայրավանք, այլ եկեղեցիներ։ Վասիլիսա Վասիլևան պնդել է, որ իր եղբայր Միխայիլը բանաստեղծի մարմնի վրա խաչ է տեսել՝ նրա վրայից մահվան դիմակը հանելու ժամանակ։ Վիսոցկու մահվանից հետո նրա գրքերի թվում գտնվել են աղոթագրություն (1894), 1977 թվականի եկեղեցական օրացույց, Մոսկվայի Պատրիարքարանի հրատարակչության Աստվածաշունչ (1968) և Նոր Կտակարանի երկու տարբերակներ։ Պարզել, թե արդյոք այդ գրքերը նվիրվել են ինչ-որ մեկի կողմից, թե դրանք ձեռք է բերել Վիսոցկին, չի հաջողվել[372]։

Չնայած Վիսոցկու մկրտության փաստի վերաբերյալ հավաստի տեղեկատվության բացակայությանը, «Վերջերս[373] բանաստեղծի գերեզմանի մոտ... անմիջապես Վագանկովյան ծխի Անդրեևսկի եկեղեցու մուտքի մոտ... ծննդյան և մահվան օրը ծխական հոգևորականները կատարում են հոգեհանգստյան արարողություններ, որտեղ աղոթում են Վլադիմիր Վիսոցկու տաղանդի բազմաթիվ երկրպագուներ, նրա հարազատները և մտերիմները <...> Հիշատակի օրերին Վլադիմիր Վիսոցկու գերեզմանի մոտ հոգեհանգստի կանոնավոր կատարումը հաստատել է եկեղեցու քահանան՝ հավատացյալների խնդրանքով այն բանից հետո, երբ հարազատներն ու մտերիմները հաստատել են բանաստեղծի՝ ուղղափառ դավանանքի և մկրտված լինելու փաստը»[374]։

Արվեստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկու կիթառը Լյուբիմովի աշխատասենյակում

Երաժշտություն, ձայն, գործիքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկին ունեցել է յուրահատուկ տեմբր՝ խռպոտ և խուլ բարիտոն՝ երկուսուկես օկտավայի միջակայքում[375]։ Վիսոցկիագետներն ընդգծում են, որ Վլադիմիր Սեմյոնովիչի ստեղծագործությունները պետք է ընկալել որպես մեկ գեղարվեստական ամբողջություն՝ վերլուծության ժամանակ դիտարկելով ոչ միայն տեքստն ու երաժշտությունը, այլև ռիթմը, տեմպը, կատարման ինտոնացիան։ Նրա երգերի կարևորագույն տարրերից մեկը ուսումնասիրողները համարում են մետրոռիթմը[376]։ Առաջին կիթառը Վիսոցկուն նվիրել է մայրը՝ Նինա Մաքսիմովնան, տղայի տասնյոթամյակի առթիվ[44]։ Վիսոցկին միշտ նվագել է յոթ լարային կիթառ։ Եթե նա ստիպված է եղել օգտագործել ուրիշի վեց լարային կիթառը, ապա նա այն վերածել է յոթ լարայինի՝ առանց բասի լարի։ Վիսոցկին հաճախ փոքր-ինչ խաթարել է կիթառի լարերը (դասական կարգավորումներից), դրանք «իջեցրել» է։ Երգիչ և երգահան Ալեքսանդր Կալյանովի կարծիքով՝ դա ներդաշնակել է երգչի ձայնին և ստեղծել յուրահատուկ, գրավիչ «բակային մթնոլորտ» համերգների ժամանակ[377]։ 1960-ական թվականների երկրորդ կեսից կիթառը դարձել է Վլադիմիր Վիսոցկու կերպարի անբաժանելի մասը։ Վոզնեսենսկին նրա մասին գրել է. «Գնում էր ավելի ճանաչված, քան Պելեն, / Կրում էր կիթառն ուսին»[378][379][380]։

Արձակ, սցենարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկու գրական ժառանգությունը ներառում է նաև արձակ ստեղծագործություններ և սցենարներ։ Դրանց թվում են «Լենինգրադցի շատ երիտասարդ մարդու և Շերբուրից եկած աղջկա զարմանալի պատմությունը»( ռուս.՝ «Удивительная история очень молодого человека из Ленинграда и девушки из Шербура»)․ այս սցենարը հավանաբար ստեղծվել է ապագա կինոֆիլմի համար, որում պետք է նկարահանվեին Վլադիմիր Սեմյոնովիչը և Մարինա Վլադին[381]։ Պահպանվել է Վիսոցկու հեղինակած «Որտեղ է կենտրոնը» (ռուս.՝ «Где центр?») կարճամետրաժ սցենարը՝ թվագրված ենթադրաբար 1969-1970 թվականներով։ ՌԳԱՊ-ում պահվում է Վլադիմիր Սեմյոնովիչի «Երկխոսություն սպորտի մասին» (ռուս.՝ «Диалог о спорте») սցենարային ուրվագիծը, որը գրվել է «Սպորտ, սպորտ, սպորտ» (1970) ֆիլմի համար, սակայն չի վերածվել ֆիլմի[382][383]։ Վիսոցկու չիրացված նախագծերի թվում է Էդուարդ Վոլոդարսկու հետ համատեղ աշխատանքը «Արձակուրդ պատերազմից հետո» («Վիեննական արձակուրդներ», ռուս.՝ «Каникулы после войны» («Венские каникулы») սցենարի վրա[384] և Իգոր Շևցովի հետ՝ Ալեքսանդր Կոզաչինսկու «Կանաչ ֆուրգոն» վիպակի հիման վրա նկարահանվելիք ֆիլմի սցենարի վրա[385][316]։ Վիսոցկու մահից հետո նրա ձեռագրերում գտնվել է «Վեպ աղջիկների մասին» («Աղջիկները սիրում էին օտարերկրացիներին...», ռուս.՝ «Роман о девочках» («Девочки любили иностранцев…») արձակ ստեղծագործությունը, որը գրվել է ենթադրաբար 1977 թվականին[386]։

Օրագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկիագետներն ուսումնասիրում են նաև Վլադիմիր Վիսոցկու ստեղծագործական ժառանգության այնպիսի շերտը, ինչպիսին օրագրերն են։ Դրանք բանաստեղծը վարել է անկանոն։ Պահպանվել են հատվածներ, որոնք ենթադրաբար գրվել են 1963 թվականիի վերջին, 1967 թվականի աշնանը, 1971-1972 թվականներին և 1975 թվականի ձմռանը։ Դրանք եղել են հեղինակային նշումներ, որոնք նախատեսված չեն տպագրության համար, «անձնական օգտագործման համար նշումներ» են, որոնք անցնում են արձակի[387]։ Առանձին նշումներ ոճով մոտ են ներդրված նովելներին։ Ուսումնասիրող Գալինա Շպիլևայի խոսքով՝ Վիսոցկու օրագիրը կազմակերպված գրական տեքստ է, որն ստեղծել է «պոետ, որը մտածում է կերպարներով, մնում է բանաստեղծական «նյարդի» վրա»[388]։

Գրախոսություն, քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկու թատերական դերերն ու էկրանային կերպարները միանգամից քննադատների ուշադրությանը չեն արժանացել։ Այնուամենայնիվ, Վլադիմիր Սեմյոնովիչի կենդանության օրոք հայտնվել են բազմաթիվ գրախոսական հոդվածներ, որոնք թույլ են տալիս հասկանալ, թե ինչպես է զարգացել նրա դերասանական կենսագրությունը։ Համամիութենական հրատարակության էջերում նրա ազգանունն առաջին անգամ հայտնվել է 1960 թվականին, երբ «Սովետսկայա կուլտուրա» թերթի թղթակից Լ. Սերգեևը նյութ է տպագրել Գորկու «Հատակում» պիեսի հիման վրա բեմադրված դիպլոմային ներկայացման մասին, որը բեմադրվել է ՄԳԱԹ-ի դպրոց-ստուդիայում։ «Տասնինը ՄԳԱԹ-ից» (ռուս.՝ «Девятнадцать из МХАТ») հոդվածում հիշատակվել է նաև Վիսոցկու մասնակցությամբ դրվագը, որը կատարել է Բուբնովի դերը[389]։ Տագանկայի թատրոն ընդունվելուց հետո նրա ազգանունը սկսել է գրախոսականներում հայտնվել բավականին հաճախ, սակայն սկզբում նա հիմնականում հիշատակվել է այս կամ այն բեմադրությանը մասնակցած կատարողների ընդհանուր ցանկում[390]։

Յուրի Լյուբիմովի աշխատասենյակը Տագանկայի թատրոնում

1966 թվականին Վիսոցկին Տագանկայի բեմում առաջին անգամ խաղացել է գլխավոր դեր՝ մարմնավորելով Գալիլեյին «Գալիլեյի կյանքը» ներկայացման մեջ։ Մամուլն ընդհանուր առմամբ դրական է արձագանքել և՛ Լյուբիմովի բեմադրությանը, և՛ Վիսոցկու աշխատանքին։ Արվեստաբան Ալեքսանդր Անիկստը «Մոսկովսկի կոմսոմոլեցի» էջերում գրել է, թե «Գալիլեյը մեզ համար դառնում է կենդանի մարդ, որի ճակատագրով մենք ջերմորեն հետաքրքրված ենք»[391]։ Թատերական քննադատ Վադիմ Ֆրոլովի խոսքով՝ թատրոնում հայտնվել է արտիստ, որն աշխատում է «մեծ նկարչի» մակարդակով[392]։ Միևնույն ժամանակ, գրախոսող Իննա Վիշնևսկայան նշել է, որ «Գալիլեյի կյանքում» դերասանական խառնվածքը գերիշխել է մտքի վրա[393][390]։

Թատերագետների կողմից հետաքրքրությամբ է ընդունվել նաև Վիսոցկու ստեղծած Խլոպուշայի դերը «Պուգաչով» ներկայացման մեջ։ Գրախոսականները նշել են կերպարի «պոետականությունն ու կրակոտ խառնվածքը»[394], հերոսին անվանել են «խռովության տարերքի մարմնացում»[395], ընդգծել են Վիսոցկու՝ «պոեմի ամենանվիրական էությունը» հանդիսատեսին հասցնելու կարողությունը[396]։ Մեծ թվով հրապարակումներ են հայտնվել նաև «Համլետի» թողարկումից հետո։ Թատերագետ Վադիմ Գաևսկու կարծիքով՝ «Վիսոցկու Համլետը միայնակ Համլետ է»։ Քննադատ Վ. Շչերբակովը գրել է, որ «Վիսոցկին խաղացել է ոչ միայն Համլետի բարձր ճշմարտությունը, այլ նաև նրա ակամա, անխուսափելի, ողբերգական մեղքը»[390]։

Վիսոցկու էկրանային աշխատանքների նկատմամբ կինոքննադատների ուշադրությունն սկսվել է «Ուղղահայաց» ֆիլմից։ Ճիշտ է, ռադիստ Վոլոդյայի դերը, որը խաղացել է դերասանը, գրեթե չի արժանացել գրախոսների արձագանքին։ Նրանք հիմնականում նշել են «փիլիսոփայությունը, նրբաճաշակությունն ու ճաշակը Վ. Վիսոցկու երգերում, որոնցով առատորեն ծաղկում է ֆիլմը»։ Հերոսի «երգ-կատարողական» ամպլուան հիմնականում հետաքրքրել է գրախոսներին նաև «Կարճ հանդիպումներ» ժապավենում. «Նա հմայիչ է, այդ Մաքսիմը՝ Վլադիմիր Վիսոցկու կատարմամբ, որը չի բաժանվում կիթառից ու երգերից, երբ լավ է և երբ վատ է»։ Ավելի բազմազան են եղել «Ծառայում էին երկու ընկեր» ֆիլմում Վիսոցկու հերոս պորուչիկ Բրուսենցովի մասին քննադատների արձագանքները։ Եթե կինոգետներ Վ. Սոլոմատինը և Մարկ Զակը կարծում են, որ Վլադիմիր Սեմյոնովիչի աշխատանքը որակյալ էր, բայց ավանդական, պրոֆեսիոնալ նորարարություններ չկրող, ապա արվեստաբան Նատալյա Կրիմովան, ընդհակառակը, նշել է, որ Բրուսենցովի կերպարը ստեղծվել է շտամպների շրջանցմամբ։ Կրիմովայի կարծիքով՝ այդ դերը դարձել է Վիսոցկու դերասանական շնորհի մասշտաբների ցուցադրումը[397]։

Շատ լուրջ վերլուծություն է հրապարակվել «Վատ լավ մարդը» ֆիլմի թողարկումից հետո, ընդ որում՝ Վիսոցկու կերպարի՝ կենդանաբան ֆոն Կորենեի մասին գրել են ոչ միայն կինոգետները, այլև թատերագետներ՝ Կոնստանտին Ռուդնիցկին, Ալեքսանդր Սվոբոդինը և ուրիշներ, ինչը, վիսոցկիագետ Ելենա Կուզնեցովայի դիտարկմամբ, «որակի ցուցանիշ է. թատերագետները «գրիչ են վերցնում» միայն այն ժամանակ, երբ խոսքը բարձրարվեստ նյութի մասին է»։ Բավականին շատ արձագանքների է արժանացել նաև Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի» ֆիլմի թողարկումը։ Գրեթե ամենուրեք ընդգծվել է Վիսոցկու դերասանական աշխատանքը, որի խաղը համեմատել են «հին ՄԳԱԹ-ի դպրոցի հետ»[398]։

Մահվանից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Համաժողովրդական գրականագիտության ֆենոմեն»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Мамаша, успокойтесь, он не хулиган,
Он не пристанет к вам на полустанке,
В войну Малахов помните курган?
С гранатами такие шли под танки.
…Чтоб мы не унижались за гроши,
Чтоб мы не жили, мать, по-идиотски,
Ушёл из жизни хулиган Шукшин,
Ушёл из жизни хулиган Высоцкий.

Վալենտին Գաֆտ, «Хулиганы»[399]

Վիսոցկու մահվան լուրը երգային ու բանաստեղծական բազմաթիվ տարերային արձագանքների է արժանացել. հետագայում բանաստեղծական ստեղծագործության ինքնաբուխ պոռթկումը, որն ընդգրկել է բնակչության ամենատարբեր շերտերը, կոչվել է «համաժողովրդական գրականագիտության ֆենոմեն»։ Սկզբում մարդիկ Վլադիմիր Սեմյոնովիչին ուղղված բանաստեղծություններով թերթիկներ են տարել Տագանկայի թատրոնի մոտ։ Ավելի ուշ բազմաթիվ ձոներգեր են հայտնվել Վագանկովյան գերեզմանատանը։ Դրանք արտագրել են, վերատպել գրամեքենաներով, տարածել ցուցակներում, ներառել ինքնաշեն բուկլետներում։ Այդ ժամանակ էլ առաջացել են մեծ թվով լեգենդներ՝ կապված բանաստեղծի կերպարի և կենսագրության հետ։ 1990 թվականի մարտին «Վագանտ» լրատվական տեղեկագրում ներկայացվել է նման միֆերից մեկը։ Ըստ դրա՝ Վիսոցկու շիրիմին արծաթե ծաղկեպսակ է տարել Բուլատ Օկուջավան, որի հետ «նրանք հինգ տարի նույն խցում» են նստել։ Մեկ այլ լեգենդ վերաբերում էր բանաստեղծի «վերջին» բանաստեղծությանը՝ 1980-ի ամռանը ինքնահրատ ժողովածուներում ներառված և Վլադիմիր Սեմյոնովիչին վերագրվող տեքստին, որն սկսվում է երախտագիտության խոսքերով՝ ուղղված նրանց, ովքեր եկել են այցի նրան գերեզմանին։ Այն վարկածը, որ այդ տողերը պատկանում են Վիսոցկուն, այն ժամանակ շատ տարածված էր, և առանձին շրջանային ու քաղաքային թերթեր դրանք երկար ժամանակ վերատպել են հիշատակի օրերին[400][401][402]։

Գրականագետ Վլադիմիր Նովիկովի դիտարկմամբ՝ ժողովրդական «վիսոցկիանայի» հիմնական ուղերձը, որը միավորել է սիրողական հեղինակներին (հաճախ անանուն) ու պրոֆեսիոնալ գրական գործիչներին, դարձել է «իսկական հուզականությունը»[402]։ Այսպես, Վիսոցկու հուղարկավորության նախօրեին նրա հիշատակին նվիրված բանաստեղծություն է գրել Տագանկայի թատրոնի գլխավոր ռեժիսոր Յուրի Լյուբիմովը, որը հարցազրույցներից մեկում նշել է, որ դրանք նախատեսված չեն եղել մամուլի համար․ «Предсмертно метался, / Рвал струны и сердце / Усердно, усердно! / Крещендо! Крещендо!»[403]։ Դերասան Լեոնիդ Ֆիլատովը 1980 թվականի հուլիսին գրել է բանաստեղծություն, որն ավարտվում է հետևյալ տողերով. «И на равных в то утро / У таганских ворот / Академик и урка / Представляли народ»[404]։ Օլեգ Դալը, որը Վլադիմիր Սեմյոնովիչի հուղարկավորության օրը, սկանատեսների վկայությամբ, ասել է «Հիմա իմ հերթն է» արտահայտությունը, 1981 թվականի հունվարին գրել է բանաստեղծական խոստովանություն՝ «И одиночество, и злоба, / И плачу я во сне, и просыпаюсь»: Բանաստեղծությունն ունեցել է «Վ. Վիսոցկուն։ Եղբորս» (ռուս.՝ «В. Высоцкому. Брату»): Երկու ամիս անց՝ մարտին, Դալը մահացել է[405]։

Վիսոսկուն նվիրված մեծ թվով ստեղծագործություններ են գրել հեղինակային երգի ժանրի ներկայացուցիչները։ 1980 թվականի դեկտեմբերին «Պրոժեկտոր» մշակույթի տանը տեղի ունեցած բանաստեղծի հիշատակի երեկոյին առաջին անգամ լայն լսարանի համար հնչել է Բուլատ Օկուջավայի «Վոլոդյա Վիսոցկու մասին» բալադը, որում առկա են սև և սպիտակ արագիլների այլաբանական կերպարները։ Օկուջավայի պոետիկայում սպիտակ արագիլը խորհրդանշում է հույսը, իսկ սևը երկրային ճանապարհի վերջի մարմնացումն է[406][407]։ Ալեքսանդր Գորոդնիցկին նույն երեկոյի ընթացքում կատարել է մի երգ, որը սկսվում էր հետևյալ բառերով. «Погиб поэт. Так умирает Гамлет, / Опробованный ядом и клинком»[408]։ Յուրի Վիզբորը Վիսոցկուն է ուղղել իր բանաստեղծական «Նամակը»․ «Привет тебе, Володя, с Садового кольца, / Где льют дожди, похожие на слёзы»[409]։ Անդրեյ Մակարևիչը Վիսոցկուն նվիրել է «Я разбил об асфальт / расписные стеклянные детские замки…» երգը[410]։

Վիսոցկուն նվիրված բանաստեղծությունների ու երգերի զգալի մասը հետագայում ներառվել է «Վագանտ-Մոսկվա» ամսագրի գրադարանի կողմից հրատարակված «Վլադիմիր Վիսոցկու պայծառ հիշատակին» (ռուս.՝ «Светлой памяти Владимира Высоцкого») երկհատորյակում (կազմող՝ Զինաիդա Լիխաչյովա)։ 20-րդ և 21-րդ դարերի սահմանագծին այդ ժողովածուն ներառել է առնվազն տասը հազար բանաստեղծական տեքստեր[402]։

Հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանաստեղծի այրին՝ Մարինա Վլադին, այն կարծիքին էր, որ Վիսոցկու գերեզմանի վրա պետք է լինի բնական քար. «Թող այն լինի տգեղ, բայց պետք է փոխանցի Վոլոդյայի կերպարը։ Բնությունը, որն ստեղծել է ոչ մեկին չնմանվող Վիսոցկուն, կարտահայտի այն, ինչ չի կարող անել ոչ մի նկարիչ...»: Վլադին դիմել է Վադիմ Տումանովին, և նրա խնդրանքով երկրաբանները Ղազախստանում գտել են վեց տոննա կշռող քար՝ ժայռի վրա արծաթե տրոկտոլիտի տարատեսակ։ Քարը տեղափոխել են Մոսկվա և տարել Տումանովի ամառանոց։ Բոլորովին այլ կարծիք ունեին Նինա Մաքսիմովնան և Սեմյոն Վլադիմիրովիչ Վիսոցկին. բանաստեղծի ծնողները ցանկանում էին, որ իրենց որդին հուշարձանի վրա «կենդանի» տեսք ունենա[411]։

1982 թվականին մեկնարկել է տապանաքարի լավագույն նախագծի մրցույթը։ Մրցույթն անցկացվել է փակ ձևաչափով. «Տագանկայի» արտիստները մասնավոր կերպով զանգահարել են նկարիչներին և քանդակագործներին։ 1983 թվականի հունվարի 25-ին թատրոնում բացվել է ցուցահանդես, որտեղ ներկայացվել են շուրջ վաթսուն տարբեր նախագծեր։ Մարինա Վլադին հավանել է Դավիթ Բորովսկու ներկայացրած աշխատանքը՝ իսկական երկնաքարի տեսքով տապանաքար։ Քանդակագործի մտահղացմամբ՝ երկնաքարը պետք է «կրծքով» մխրճվեր քարի մեջ, կոմպոզիցիայի վրա նախատեսվում էր քանդակադրոշմել միայն մեկ բառ՝ «Վիսոցկի»։ Յուրի Լյուբիմովը նույնպես շատ է տարվել այդ գաղափարով, նա գնացել է Գիտությունների ակադեմիա և գիտնականների հետ պայմանավորվել երկնաքար տրամադրելու վերաբերյալ։ Վիսոցկու ծնողներին դուր է եկել քանդակագործ Ալեքսանդր Ռուկավիշնիկովի և ճարտարապետ Իգոր Վոզնեսենսկու ներկայացրած հուշարձանը։ Վադիմ Տումանովը, որն այդ աշխատանքը գնահատել է «Նման է, նման է» բառերով, ամրապնդել է նրանց այդ կարծիքը։ Հուշարձանի հիմնական թեման մոտ էր «Кони привередливые» երգին։ Քանդակագործն իր տեսակետը հիմնավորել է հետևյալ կերպ. «Բայց մենք նրա մեջ, առաջին հերթին, տեսնում ենք երկրային մարդու, մեր ժամանակակցի, որը քայլում էր Մոսկվայի ծանոթ փողոցներով»[412]։

Նախագծի նախաձեռնողներն ստիպված են եղել երկու տարի ծախսել համաձայնության գալու և հաստատման համար. մշակույթի վարչության պաշտոնյաները պահանջել են փոփոխություններ կատարել, հրաժարվել քանդակի մի մասից, նվազեցնել դրա բարձրությունը։ Սեմյոն Վլադիմիրովիչ Վիսոցկին, օգտագործելով իր կապերը, այնուամենայնիվ, հասել է նախատեսված տեսքով հուշարձանի տեղադրման թույլտվությանը։ Քանդակը պատրաստվել է Եկատերինա Բելաշովայի անվան գեղարվեստական ձուլման Միտիշչինսկի գործարանում։ Աշխատանքի համար վճարել են բանաստեղծի հարազատները, Ռուկավիշնիկովը հրաժարվել է հոնորարից։ 1985 թվականի հոկտեմբերի 12-ին տեղի է ունեցել Վիսոցկու տապանաքարի բացումը Վագանկովյան գերեզմանատանը[413]։ Հուշարձանի տեղադրման 35-ամյակի կապակցությամբ տապանաքարի հեղինակ, քանդակագործ Ալեքսանդր Ռուկավիշնիկովը փոխել է նրա բարձրությունն ու բանաստեղծի բրոնզե դեմքի արտահայտությունն այնպես, ինչպես նախապես ծրագրվել էր[414]։

1988 թվականին Տագանկայի թատրոնի ներքին բակում տեղադրվել է Գենադի Ռասպոպովի հեղինակած «Վիսոցկի-Համլետ» քանդակը, ինչպես նաև ամրացվել է հուշատախտակ Մալայա Գրուզինսկայա, 28 հասցեում հետևյալ գրությամբ. «Բանաստեղծն ու արտիստն այս տանն ապրել է 1975 թվականից մինչև 1980 թվականը» (ռուս.՝ «Поэт и артист жил в этом доме с 1975 года по 1980 год»)։ Հետագա տարիներին Վլադիմիր Վիսոցկուն նվիրված հուշարձաններ, հուշատախտակներ և հարթաքանդակներ են տեղադրվել տարբեր քաղաքներում և երկրներում, այդ թվում՝ Չիկագոյում, Պոդգորիցայում, Վիրշեցում, Դուբնում և այլուր[415]։

Բանավեճ Վիսոցկու վերաբերյալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1980-ական թվականներին խորհրդային մամուլում քննարկումներ են ծավալվել Վիսոցկու ստեղծագործության և նրա երկրպագուների պահվածքի հետ կապված։ Բանավեճի նախաձեռնողը եղել է Ստանիսլավ Կունյաևը, որը, արձագանքելով «Լիտերատուրնայա գազետայի» «Մշակույթ. ժողովրդականություն և մասսայականություն» (ռուս.՝ «Культура: народность и массовость») թեմայով քննարկմանը, խմբագրություն է ուղարկել «Մեծից մինչև ծիծաղելի» (ռուս.՝ «От великого до смешного») հոդվածը։ Այն հրապարակվել է 1982 թվականի հունիսի 9-ին։ Հոդվածի հեղինակի խոսքով՝ Վիսոցկու տեքստերը մաքուր տեսքով, առանց ձայնի և կիթառի, ներկայացնում են «անճաշակություն, ֆելիետոնայնություն և սիրողականություն», իսկ բանաստեղծի բազմաթիվ ստեղծագործությունների քնարական հերոսը «որպես կանոն, պարզունակ մարդ է, կիսահարբեցող Վանյա, գողական Սերյոժա»[416]։ Երկու տարի անց Կունյաևը թեման զարգացրել է «Наш современник» ամսագրի էջերում՝ այնտեղ հրապարակելով «Ի՞նչ են երգում քեզ համար» (ռուս.՝ «Что тебе поют?», 1984, № 7) նյութը։ Հոդվածում նա կանխատեսել է, որ Վիսոցկին արագ կմոռացվի, և ներկայացրել է իր տպավորությունները Վագանկովյան գերեզմանատուն այցելությունից։ Կունյաևի տվյալներով՝ բանաստեղծի երկրպագուները փաստորեն ոչնչացրել են 1940 թվականին մահացած «մայոր Պետրովի» գերեզմանը, որը թաղված է Վիսոցկու հուշարձանից չորս մետր հեռավորության վրա։ Ապա հետևել է եզրակացությունը․ «Ես չեմ կարող պատկերացնել, որ Բլոկի, Գվարդովսկու, Զաբոլոցկու կամ Պաստեռնակի երկրպագուները կարող են իրենց թույլ տալ իրենց աստվածայնության հանդեպ սիրուց անտարբերորեն ոտնատակ տալ ուրիշների գերեզմանները»[417]։

Կունյաևին սատարել են «Երիտասարդ գվարդիա» և «Դոն» ամսագրերը։ «Наш современник»-ում մի քանի ամիս անց հայտնվել է ընթերցողական նամակների ընտրանի։ Նրանց հեղինակները Վիսոցկու երկրպագուների մասին գրել են որպես «մոլի բազմության» և «սոցիալական ուժի» մասին։ Միևնույն ժամանակ, «Юность» ամսագիրը (1986, № 7) մեջբերել է Վագանկովյան թաղումների պատմությանը ծանոթ մարդկանց հայտարարությունները։ Նրանց թվում էր Ստանիսլավ Իվանովիչ Անիսիմովը, որը ծնվել է 1935 թվականին և բնակվում էր Վագանկովյան գերեզմանատան տարածքում. «Մեր փոքրիկ փայտե տնակը գտնվում էր Վ. Ս. Վիսոցկու թաղման վայրում։ <…> Հաստատում եմ, որ 1940 թվականին վերաբերող գերեզմաններ Վիսոցկու գերեզմանի մոտ 5-7 մետր շառավղով չեն եղել»։ Բացի այդ, Մոսսովետի գործկոմին կից կենցաղային սպասարկման մասնագիտացված տրեստը տվել է պաշտոնական պատասխան։ Նամակում հաղորդվում էր, որ «Վագանկովյան գերեզմանատան 1-ին տեղամասում, որտեղ ներկայումս գտնվում է Վիսոցկու գերեզմանը, 40-ական թվականների գերեզմաններ չեն եղել։ Այդ տարածքի օգտագործումը գերեզմանոցի համար սկսվել է 60-ական թվականներին։ «Մայոր Պետրով Ա. Ս. մոտ 1940 թ.» գրությամբ մետաղական ցուցանակը անհայտ անձանց կողմից տեղադրվել է մոտակայքում աճող կեչու մոտ՝ ազատ վայրում։ Այդ ցուցանակը հանվել է 1982 թ.-ին տեղադրվելուց անմիջապես հետո»[418][419][420]։

Ի պաշտպանություն Վիսոցկու այդ ժամանակ ելույթ են ունեցել ամենատարբեր ոլորտների ներկայացուցիչներ։ Այսպես, փիլիսոփա Վալենտին Տոլստիխը գրել է. «Ս. Կունյաևը և նրանք, ովքեր համաձայն են նրա հետ, դեռ պետք է հասկանան, թե ինչու է այդքան հուզում Վիսոցկին իր երգերով (և ոչ միայն պատերազմի ու տղամարդկանց ընկերության մասին) բժշկության պրոֆեսորներին և փիլիսոփաներին, բանվորներին և տիեզերագնացներին, ինժեներներին և ուսանողներին՝ չխանգարելով բոլորին սիրել և հասկանալ Պուշկինին, Մոցարտին և Բլոկին»։ Ալեքսեյ Գերմանի խոսքով՝ Վիսոցկին «եղել է անողոք, բայց երբեք չար չի եղել։ Նրա մոտ ամեն ինչ խառնված է սիրո, մարդկային հոգու հանդեպ հավատի վրա»։ Ալեքսանդր Մենը խոստովանել է, որ անձամբ չճանաչելով Վիսոցկուն՝ միշտ հաճույքով է լսել նրա երգերը․ նա «առաջին ժողովրդական բանաստեղծն է, որն արտացոլել է վերջին տասնամյակի ժամանակաշրջանի ողջ կտրվածքը»[421]։

Վիսոցկու գրական ժառանգության օրինականացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիսոցկին, իր մոր՝ Նինա Մաքսիմովնայի խոսքով, հավատում էր, որ իր երգերն ու բանաստեղծությունները ժամանակի ընթացքում կհասնեն ոչ միայն ունկնդիրներին, այլև ընթերցողներին․ մի անգամ նրա ներկայությամբ բանաստեղծն ասել է. «Բայց, միևնույն է, ինձ տպագրելու են։ Նույնիսկ մահից հետո, բայց կանեն»[422]։ 1981 թվականին «Սովրեմեննիկ» հրատարակչությունը թողարկել է Վիսոցկու «Նյարդ» ստեղծագործությունների առաջին ժողովածուն (տպաքանակը՝ 25 000 օրինակ)։ Հրատարակման տվյալներում զետեղված «ստորագրված է տպագրության» (ռուս.՝ «Подписано в печать») բառերը նշանակում էին այդ թվում, որ գրքում ներառված բոլոր տեքստերը նախապես ստացել են գրաքննության թույլտվություն։ «Նյարդ» ժողովածուի կազմողը՝ բանաստեղծ Ռոբերտ Ռոժդեստվենսկին, չի եղել Վլադիմիր Սեմյոնովիչի ընկերների թվում և մոտ չի եղել Տագանկայի թատրոնին։ Լեոնիդ Ֆիլատովը, որը դեռ 1975 թվականին մի շարք պարոդիաներ էր գրել «Ժանրի որոնումներում» ներկայացման համար, Ռոսդեստվենսկու անունից կատակային բանաստեղծությունն սկսել է այսպես. «Գուցե դա կհնչի / կտրուկ, / Գուցե դա կհնչի / հանդուգն, / Բայց թատրոն ես գնում եմ / Հազվադեպ / Իսկ Տագանկան չեմ սիրում / Մանկուց...»[423][424]: Այնուամենայնիվ, հենց Ռոժդեստվենսկու նախաբանով «Նյարդի» լույսընծայումը, Վլադիմիր Նովիկովի դիտարկմամբ, դարձել է «առաջին վճռական բեկումը», որը մեծապես որոշել է խորհրդային մշակութային պատմության հետագա զարգացումը[425]։

1981 թվականին Վիսոցկու ստեղծագործությունների փոքր ընտրանիներ են տպագրվել նաև «Дружба народов» (№ 5) և «Литературная Грузия» (№ 8) ամսագրերում։ Միևնույն ժամանակ, բանաստեղծի անվան արգելքները շարունակել են գործել այլ քաղաքներում և խմբագրություններում։ Օրինակ, երբ գրող Բորիս Դրույանն առաջարկել է «Նևա» ամսագրի էջերում հրապարակել Վլադիմիր Սեմյոնովիչի մի քանի ռազմական երգեր, այդ հրատարակության գլխավոր խմբագիր Դմիտրի Խրենկովը ոչ առանց ափսոսանքի հայտնել է, որ «Վիսոցկին սև ցուցակում է, իսկ ցուցակը կազմել են ամենավերևում»[426]։

Վլադիմիր Վիսոցկու երգային-բանաստեղծական արվեստի օրինականացման և նրա՝ բանաստեղծի պաշտոնական կարգավիճակ ստանալու հարցում բեկումը տեղի է ունեցել 1986 թվականին, երբ ԽՍՀՄ գրողների միությանն առընթեր ստեղծվել է Վիսոցկու գրական ժառանգության հանձնաժողով։ Նրա նախագահ է դարձել Ռոբերտ Ռոժդեստվենսկին, պատասխանատու քարտուղար՝ արվեստաբան Նատալյա Կրիմովան, որն Վլադիմիր Սեմյոնովիչի մասին իր առաջին հոդվածը հրապարակել էր դեռևս 1968 թվականին։ Հանձնաժողովն անցկացրել է միայն մեկ՝ կազմակերպչական նիստ, որի ընթացքում որոշում է կայացվել «բանաստեղծի ժառանգության շուտափույթ և ամբողջական հրատարակման» անհրաժեշտության մասին։ Այդ մարմնի ստեղծման մասին տեղեկատվությունը, որը հայտնվել է «Լիտերատուրնայա գազետայում» (1986, մարտի 19), դարձել է յուրօրինակ ազդանշան այն բանի համար, որ Վիսոցկու տեքստերի հրապարակման արգելքն այլևս արդիական չէ[427]։ Նույն տարվա աշնանը «Дружба народов» (№ 10) և «Ավրորա» (№ 9) ամսագրերում տպագրվել են բանաստեղծի ստեղծագործությունների՝ Կրիմովայի պատրաստած ժողովածուն։ Այնուամենայնիվ, գրաքննությունը դեռևս շարունակել է գործել։ Այսպես, «Օգոնյոկ» ամսագիրը (1986, № 28) Վալերի Զոլոտուխինի՝ «Банька по-белому» երգի ստեղծման պատմության մասին ակնարկը հրապարակելիս մեջբերվող երգից հանել է «И наколка времён культа личности / Засинеет на левой груди» (թարգմ․՝ «Եվ անձի պաշտամունքի ժամանակների դաջվածքը / Կկապտի ձախ կրծքին») տողը։ Միայն 1987 թվականին՝ ԽՍՀՄ Պետական մրցանակի հետմահու շնորհումից հետո, տեղի է ունեցել «երբեմնի շնորհազրկված արտիստի ամբողջական պաշտոնական ճանաչումը»[428]։

Ստեղծագործության արդիականություն։ Ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աֆորիզմներ

  • Ոչ, տղաներ, ամեն ինչ այդպես չէ։
  • Ոչ մի տառով չեմ ստում։
  • Մենք հերթում առաջինն էինք, բայց նրանք, որոնք մեզնից հետո էին, արդեն գնում են։[429].

Կոմպոզիտոր Ալֆրեդ Շնիտկեն, խոսելով Վիսոցկու մասին, նշել է․ «Վիսոցկին կմնա, քանի որ նա հսկայական ազդեցություն է ունեցել բազմաթիվ մարդկանց վրա։ Դժվար է նույնիսկ ասել, թե ուրիշ ով կարող էր նման ազդեցություն ունենալ»[430]։ 21-րդ դարում Վլադիմիր Սեմյոնովիչի բանաստեղծությունների և երգերի արդիականության վկայությունն են հասարակական կարծիքի հարցման արդյունքները, որն անցկացվել է ՀԿՈՒՀԿ-ի կողմից 2018 թվականի հունվարին։ Սոցիոլոգների տվյալների համաձայն՝ Վլադիմիր Սեմյոնովիչը «20-րդ դարի ռուսական կուռքերի» թվում է (ժողովրդական վարկանիշում նրան գերազանցում է միայն Յուրի Գագարինը), բանաստեղծի ստեղծագործությունը «ամբողջ ժողովրդի կողմից սիրված է»․ հարցվածների երկու երրորդը կարծում է, որ Վիսոցկին «ուժեղ ազդեցություն է ունեցել իր ժամանակակիցների և հաջորդ սերունդների հայացքների ձևավորման վրա»։ Այն ստեղծագործությունների թվում, որոնք հարցման մասնակիցների կողմից նշվել են որպես սիրելի կամ ամենից շատ հիշվող, ներառված են՝ «Песня о друге», «Скалолазка», «Кони привередливые», «Охота на волков» և այլն[431]։

Վիսոցկին այն գրականագետներից է, որի տողերը ներառվել են ժամանակակից մեջբերումների և թևավոր արտահայտությունների ժողովածուներում։ Այսպես, առօրյա գործածության մեջ մտած աֆորիզմների քանակով «Диалог у телевизора» երգը համեմատելի է Գրիբոյեդովի «Խելքից պատուհաս» կատակերգության հետ[432]։ Ռուսաստանցիների ամենօրյա բառապաշարում ընդգրկվել են Վիսոցկու ստեղծագործություններից այնպիսի արտահայտություններ, ինչպիսիք են՝ «Սարերից ավելի լավ կարող են լինել միայն սարերը» (ռուս.՝ «Лучше гор могут быть только горы»), «Իսկական խելահեղները քիչ են, այդ պատճառով էլ չկան առաջնորդներ» (ռուս.՝ «Настоящих буйных мало — вот и нету вожаков»), «Եթե ես ինչ-որ որոշել եմ, ապա կխմեմ պարտադիր» (ռուս.՝ «Если я чего решил, то выпью обязательно») և այլն[429]։

1990 թվականին «Ավրորա» ամսագիրը հիշատակել է դերասան Ռոլան Բիկովի կանխատեսումը, որն արվել էր 10 տարի առաջ և վերաբերում էր Վիսոցկու ստեղծագործությանը. «Ես կարծում եմ, որ դպրոցներում շատ շուտով դպրոցներում կուսումնասիրեն նման բանաստեղծի»։ Հետագա տասնամյակներում Վիսոցկու բանաստեղծություններն ու երգերն իսկապես ներառվել են դպրոցական ծրագրերում, այդ թվում՝ ֆակուլտատիվ։ Օրինակ՝ «Банька по-белому» 2000 թվականին ներառվել է Ռուսաստանի հանրակրթական դպրոցների 11-րդ դասարանի համար «XX դարի ռուս գրականություն» ուսումնական ձեռնարկում։ Վիսոցկիագետ Անատոլի Կուլագինի խոսքով, որն այդ դասագրքի համար գրել է «Հեղինակային երգ» գլուխը, «Банька по-белому» կարող է ուսումնասիրվել այսպես կոչված համակցված դասերում՝ «Սառը անցյալի մառախուղից...» (ռուս.՝ «Из тумана холодного прошлого…») պայմանական անվանումով, Ալեքսանդր Գալիչի «Ամպերի» և Տվարդովսկու «Հիշողության իրավունքով» (ռուս.՝ «По праву памяти») պոեմի հետ միասին[433]։ 2005 թվականին մանկավարժների համար հրատարակվել է «Ուսուցչի պորտֆել» մեթոդական ձեռնարկը՝ «Գրականություն։ Վիսոցկին դպրոցում։ 5-11-րդ դասարաններ» թեմայով դասերի ու արտադասարանային պարապմունքների համար։ Նույն թվականին Անատոլի Կուլագինը բարձր դասարանցիների համար տպագրության է նախապատրաստել «Զրույցներ Վիսոցկի մասին» (ռուս.՝ «Беседы о Высоцком») գիրքը[434]։

Վիսոցկու ստեղծագործությունն ուսումնասիրվում է տարբեր երկրների հանրակրթական դպրոցներում։ Այսպես, Չեխիայի դպրոցների և ուսումնարանների աշակերտների համար քրեստոմատիայում ներառված են «Песня о друге», «Притча о Правде и Лжи», «Диалог у телевизора» ստեղծագործությունները[435]։ Վիսոցկու կյանքի և պոեզիայի մասին պատմող նյութերը դեռևս 1995 թվականին զետեղվել են Իսրայելում լույս տեսած «Ավագ դպրոցի աշակերտներին հասունության վկայականի (բագրուտ) քննությանը նախապատրաստելու ձեռնարկում», իսկ 2002 թվականին՝ «Մեկ մոլորակի վրա» (ռուս.՝ «На одной планете») ռուսաց լեզվի դասագրքում[436]։ ԱՄՆ-ում 2009 թվականին լույս է տեսել Ռ․ Ջոնեսի «Վլադիմիր Վիսոցկու երաժշտության օգտագործումը ռուսերենը սովորելիս» դասագիրքը․ ձեռնարկի հեղինակը, որը պաշտպանել է թեզ բանաստեղծի ստեղծագործության թեմայով, պատրաստել է առաջարկությունների ցանկ, որոնք արվել են նրա սեփական մեթոդական մշակումների հիման վրա[437]։ Չեխ բանաստեղծ և արձակագիր Բոհումիլ Հրաբալը հումանիտար գործընթացների վրա զգալի ազդեցություն ունեցած համաշխարհային գրականության տասը գործիչների ցուցակը կազմելիս նշել է Վիսոցկու ազգանունը։ Իր ստեղծագործություններից մեկում Գրաբալը խոստովանել է. «Իմ պոետիկայի և իմ կյանքի հիմքում երեք խուլիգաններ են՝ Սերյոժա Եսենինը, Վասիլի Շուկշինը և Վոլոդյա Վիսոցկին»[435]։ Վիսոցկու ստեղծագործությունները թարգմանվել են անգլերեն, բուլղարերեն, իտալերեն, դանիերեն, գերմաներեն, լեհերեն, սերբերեն, ռումիներեն, սլովակերեն, ֆրանսերեն, չեխերեն, շվեդերեն[438]։

Վիսոցկին զգալի ազդեցություն է ունեցել նաև ռուսական ռոքի զարգացման վրա։ Ռոք-անդերգրաունդի հիմնադիրներից մեկը՝ Իլյա Սմիռնովը, նկարագրելով «զանգակների ժամանակի»՝ որպես 1980-ականների ռուսական ռոք-պոեզիայի այցեքարտի ծագումը, նշել է, որ «ռոքերների համար <...> Վիսոցկին տեղ է զբաղեցնում պանթեոնում՝ Ջոն Լենոնի կողքին»։ Մի շարք երաժիշտներ՝ Կոնստանտին Կինչևը, Յուրի Շևչուկը, Ալեքսանդր Բաշլաչյովը, բանաստեղծին ընդունել են որպես «ռուսական ռոքի հայր»։ Իլյա Սմիռնովը նշել է, որ «Վլադիմիր Վիսոցկին եղել է և՛ պանկ-մտածողության պիոներ, և՛ գործիքավորման մեջ ռոք հեղափոխությունն սկսել է երկարամազ ու «ճաղատագլուխ» փորձարարների շատ առաջ։ Յուրի Շևչուկը խոստովանել է. «Ես Վլադիմիր Սեմյոնովիչին համարում եմ իմ ուսուցիչներից մեկը, բայց միշտ չէ, որ ես գերազանցիկ եմ»[439]։ Ալեքսանդր Բաշլաչյովի պոեզիայի վրա Վիսոցկու ստեղծագործության ազդեցության մասին հետազոտող Ս. Վ. Սվիրիդովը գրել է.

Տագանկայի երգիչն անցողակի գցում է փոխաբերություն, Բաշլաչյովը բարձրացնում է այն, մշակում, ակտիվացնում է նրա փոխաբերական ներուժը, արդյունքում հեռանալով նախնական նմուշից։ «Կյանք – լող – ջուր» փոխաբերական շարքը նա մոտեցնում է «ջուր – խմել – կյանք» շարքի հետ և ներառում է իր գլխավոր թեմայի բանաստեղծական գործիքակազմում, որն է ճշմարիտ և կեղծ գոյությունը[440]։

Ֆիլմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1999 թվականի դրոշմանիշ
Տարի Հայերեն անվանում Բնօրինակ անվանում Դեր
1959 ֆ Հասակակիցները Сверстницы Պետյա
1961 ֆ Դիմա Գորինի կարիերան Карьера Димы Горина Սոֆրոն
1962 ֆ Հեռացում դեպի ափ Увольнение на берег Պյոտր
1962 ֆ 713-ը խնդրում է վայրէջք 713-й просит посадку ամերիկացի ծովային հետևակ
1963 ֆ Տուգանային հարված Штрафной удар մարմնամարզիկ Յուրի Նիկուլին, նույն ինքը ձիավար Մասլյուկով
1964 ֆ Ողջերն ու մեռածները Живые и мёртвые ուրախ զինվոր
1965 ֆ Վաղվա փողոցում На завтрашней улице Մարկին
1965 ֆ Մեր տունը Наш дом ռադիոտեխնիկ
1965 ֆ Խոհարարուհին Стряпуха Անդրեյ Պչյոլկա
1966 ֆ Ես ծնունդով մանկությունից եմ Я родом из детства տանկիստ Վոլոդյա
1967 ֆ Ուղղահայաց Вертикаль Վոլոդյա, ռադիստ
1967 ֆ Կարճ հանդիպումներ Короткие встречи Մաքսիմ
1968 ֆ Ինտերվենցիա Интервенция ընկեր Բրոդսկի, նույն ինքը Միշել Վորոնով (ագիտատոր)
1968 ֆ Ծառայում էին երկու ընկեր Служили два товарища Ալեքսանդր Բրուսենցով
1968 ֆ Տայգայի տերը Хозяин тайги Իվան Ռյաբոյ, լաստառաքների բրիգադիր
1969 ֆ Վտանգավոր հյուրախաղեր Опасные гастроли Նիկոլյա Բենգալսկի (Նիկոլայ Կովալենկո)
1969 ֆ Սպիտակ պայթյուն Белый взрыв կապիտան
1974 ֆ Միակ ճանապարհը Единственная дорога Սոլոդով, վարորդներից մեկը
1975 ֆ Չորրորդը Четвёртый Նա, լրագրող
1975 ֆ Միստր Մաք-Քինլիի փախուստը Бегство мистера Мак-Кинли Բիլ Սիգեր, փողոցային երգիչ
1975 ֆ Միակը… Единственная… Բորիս Իյիչ
1976 ֆ Վատ լավ մարդը Плохой хороший человек Նիկոլայ Վասիլիևիչ ֆոն Կորեն, կենդանաբան
1976 ֆ Ասք այն մասին, թե ինչպես Պետրոս I-ը արաբին ամուսնացրեց Сказ про то, как царь Пётр арапа женил Իբրահիմ Գաննիբալ
1977 ֆ Նրանք երկուսով են հունգ.՝ Ők ketten/ֆր.՝ Elles deux Մարիայի գործընկերը
1979 ֆ Հանդիպման վայրը փոխել չի կարելի Место встречи изменить нельзя Գլեբ Ժեգլով
1979 ֆ Փոքր ողբերգություններ Маленькие трагедии դոն Գուան

Գրքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հուշարձան։ Բանաստեղծությունների ժողովածու (հայերեն և ռուսերեն լեզուներով), Թարգմ.՝ Հովհ. Սարոյան, Եր.: Հեղինակային հրատ., 2007, 400 էջ։
  • Բանաստեղծություններ /Թարգմ.՝ Հովհ. Սարոյան/, Երևան, Արամազդ հրատ., 1999, 192 էջ։
  • Ես, ինչ խոսք, ետ կգամ /բանաստեղծություններ, թարգմ. Լևոն Բլբուլյան/, Երևան, 1997, 248 էջ։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Աղբյուրներում նշվում են Դարյա (Իրաիդա) Ալեքսեևնա Վիսոցկայայի (օրիորդական անունը՝ Դեբորա Եվսեևնա Բրոնշտեյն) ծննդյան տարբեր ամսաթվեր։ Վլադիմիր Նովիկովը նշում է 1896 թվականը[18], Վիկտոր Բակինը ներկայացնում է տվյալներ 1893-1894 թվականների վերաբերյալ[19], Վլադիմիր Վիսոցկու զարմիկ Իրենան իր գրքում ներկայացնում է հարազատների տվյալները այն մասին, որ տատիկը մի քանի անգամ փոխել է անունը պաշտոնական փաստաթղթերում՝ «Դեբորա — Դորա — Իրոդիադա — Իրինա — Դարյա» և փաստաթղթեր է հրապարակում նրա ծննդյան օրվա երկու տարբերակների գոյության մասին՝ 1893 թվականի նոյեմբերի 29 և 1891 թվականի նոյեմբերի 22։ Ծննդյան վայրը Ժիտոմիրն է[20]։
  2. Վլադիմիր Վիսոցկու զարմուհին՝ Իրենան, պնդում էր, վկայակոչելով իր տվյալները՝ Վիսոցկու առաջին կնոջ՝ Իզայի և Վիսոցկու մոր՝ Նինա Մաքսիմովնայի հիշողությունները, որոնք Վոլոդյան երբեք Լիխալատովային «մայրիկ» չի անվանել։ Միայն «մորաքույր Ժենյա»[34]։
  3. Վիսոցկին և Կոխանովսկին, պատահաբար լսելով «Ինձ կոչեք պարզապես Վասյա» (ռուս․՝ «Зовите меня просто — Вася»), սկսել են միմյանց դիմել՝ Վասյա, Վասյոկ, Վասյոչեկ։ Ընկերախմբի ընկերները նույնպես կոչվել են «Վասյոչեկներ» (ռուս․՝ «Васёчки»)[39]։
  4. Իր առաջին բանաստեղծություններից մեկը Վիսոցկին գրել է տասնհինգամյա տարիքում։ 1953 թվականի մարտի 5-ին մահացել է Իոսիֆ Ստալինը։ 8-րդ դասարանցի Վոլոդյան ընկեր-անվանակից Ակիմովի հետ երկու անգամ եղել է այն դահլիճում, որտեղ տեղի է ունեցել առաջնորդի հրաժեշտի արարողությունը։ Մարտի 8-ին Վիսոցկին գրել է «Опоясана трауром лент…» («Իմ երդումը», հայ․՝ «Моя клятва») բանաստեղծությունը՝ նվիրված այդ իրադարձությանը։ Նինա Մաքսիմովնա Վիսոցկայան այն տեղադրել է իր աշխատանքի վայրի պատի թերթում[42]։
  5. Աղբյուրները նշում են Բոլշայա Կարետնայայում Լևոն Քոչարյանի հայտնվելու տարբեր տարեթվերը։ Վլադիմիր Նովիկովը կարծում է, որ դա մոտավորապես եղել է 1951 թվականին[44], Վիկտոր Բակինը ներկայացնում է տվյալներ 1955 թվականի վերջի վերաբերյալ[50]։ Վիսոցկու համադասարանցի Վլադիմիր Ակիմովը նկարագրում է մի դեպք, երբ 9-րդ և 10-րդ դասարանների միջև եղած դպրոցական արձակուրդներին (1954 թվական) Վոլոդյա Վիսոցկին իրեն ցույց է տվել Լևոն Քոչարյանին լողափին[51]։ Լիդիա Սարնովան պնդում է, որ Քոչարյանի հետ ծանոթության համար Վիսոցկին պարտական է իր քրոջը, որը Լևոնի հետ սովորել է իրավաբանական ֆակուլտետում և 1951 թվականին նրան բերել է Բոլշայա Կարետնայա[52]։
  6. Վիսոցկիագետների շրջանում երգի պատմության մասին միասնական կարծիք չկա։ Վլադիմիր Նովիկովը գրել է, որ «Դաջվածքների» մտահղացումը հայտնվել է Լենինգրադի ավտոբուսում, երգի առաջին ունկնդիրը եղել է Արթուր Մակարովը, երկրորդը՝ Իննա Քոչարյանը[86]։ Մարկ Ցիբուլսկին, հղում անելով Իննա Քոչարյանին, նշում է, որ երգը գրվել է Սևաստոպոլում[87]։ Պավել Ֆոկինի վարկածով՝ «Դաջվածքներն» առաջին անգամ հնչել է 1961 թվականի հուլիսի 29-ին Սևաստոպոլում Լևոն Քոչարյանին ճանապարհելու ժամանակ։ Նույն տեքստոլոգը հիշատակել է տեղեկություններ, որոնց համաձայն՝ ստեղծագործության հիմնական տարբերակը հայտնվել է 1961 թվականի աշնանը[88]։
  7. Նինա Մաքսիմովնա Վիսոցկայայի արխիվներում հայտնաբերվել է «Ձեռնարկ սկսնակ և կատարյալ խալտուրչիկների համար» վերնագրով ստեղծագործության ամբողջական չափածո-գրավոր տեքստը և հրապարակվել 1989 թվականին «Русская речь» հանդեսում (№ 6)[90][91]։
  8. «Я — сказочник» երգը, որը վերագրել են Վիսոցկուն, գրել է Յուրի Կուկինը,իսկ «Зато мы делаем ракеты» երգը՝ Յուրի Վիզբորը[139]։
  9. Բժիշկները ենթադրում էին ստամոքսի պատռվածք, սակայն ախտորոշման վերջնական տարբերակը եղել է՝ «զարկերակային արյունահոսություն, որն առաջանում է ստամոքս-կերակրափողի շրջանում լորձաթաղանթի պատռման ժամանակ»։ Արյունահոսությունը հաջողվել է կանգնեցնել առանց վիրահատության։ Մեկ օրվանից քիչ ավել Վիսոցկին մնացել է վերակենդանացման բաժանմունքում, իսկ հինգ օր անց (հուլիսի 23) նրան դուրս են գրել հիվանդանոցից։ Կա վարկած, ըստ որի՝ Վիսոցկին սրտի կանգ է ունեցել և կլինիկական մահ է տարել։ Վիկտոր Բակինի կարծիքով, որը հենվում էր նրա բժիշկ-ռեանիմատոլոգ Լեոնիդ Սուլպովարի հարցման վրա, կլինիկական մահ ադ ժամանակ չի եղել։ Դրա մասին հետագայում տարածված տեղեկությունը նա համարում է «լեգենդ»[173]։
  10. Վալերի Յանկլովիչի խոսքով՝ Անատոլի Ֆեդոտովը Վիսոցկու մահվան կապակցությամբ ապրումների պատճառով սկսել է իր վրա փորձարկել Վլադիմիր Սեմյոնովիչի բուժման մեթոդիկան։ Սակայն բժիշկ-ռեանիմատոլոգը, հատուկ անցնելով նույն փուլերը, «չի կարողացել հաղթել այդ հիվանդությունը, նրանից էլ մահացել է»[347]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #118809636 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. 5,0 5,1 5,2 Русская литература XX века. Прозаики, поэты, драматурги (ռուս.) / под ред. Н. Н. Скатов — 2005. — С. 436—440. — ISBN 5-94848-245-6
  6. http://russmus.net/song/1711
  7. http://russmus.net/song/2623
  8. http://russmus.net/song/2074
  9. http://www.senscritique.com/album/Album_de_Vladimir_Vysotsky/11466663
  10. http://poiskm.com/artist/1529713-Vladimir-Kiyko
  11. ««Премия МВД России»». Официальный сайт Министерства внутренних дел Российской Федерации. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 4-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
  12. «Биография Владимира Высоцкого». ТАСС. 2018 թ․ հունվարի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 4-ին.
  13. 13,0 13,1 Бражников, 2009, էջ 6, 11—12
  14. 14,0 14,1 Бакин, 2010, էջ 6—7
  15. 15,0 15,1 Новиков, 2013, էջ 10, 470, 482
  16. Перевозчиков, 2005, էջ 9
  17. Высоцкая, 2012, էջ 83
  18. Новиков, 2013, էջ 470
  19. 19,0 19,1 Бакин, 2010, էջ 7—8
  20. Высоцкая, 2012, էջ 96—100
  21. Новиков, 2013, էջ 470, 482
  22. Бражников, 2009, էջ 13—15
  23. Новиков, 2013, էջ 8
  24. 24,0 24,1 24,2 Крылов, том 1, 1993, էջ 6
  25. Бражников, 2009, էջ 37, 38
  26. Новиков, 2013, էջ 11
  27. Бражников, 2009, էջ 43—45
  28. Бакин, 2010, էջ 12—13
  29. 29,0 29,1 Бакин, 2010, էջ 13—14
  30. Новиков, 2013, էջ 13
  31. Бакин, 2010, էջ 14—15
  32. Новиков, 2013, էջ 15
  33. 33,0 33,1 Бражников, 2009, էջ 297, 313, 314
  34. Высоцкая, 2012, էջ 11—12
  35. Новиков, 2013, էջ 16
  36. Бражников, 2009, էջ 312—326
  37. Бакин, 2010, էջ 15
  38. Бакин, 2010, էջ 16
  39. Бакин, 2010, էջ 17
  40. Бакин, 2010, էջ 16—18
  41. Новиков, 2013, էջ 18
  42. Бакин, 2010, էջ 18
  43. Новиков, 2013, էջ 19
  44. 44,0 44,1 44,2 44,3 Новиков, 2013, էջ 20
  45. Перевозчиков, 1988, էջ 68—72
  46. Бакин, 2010, էջ 30
  47. Кулагин, 2016, էջ 8
  48. Новиков, 2013, էջ 17
  49. Кохановский, 2017, էջ 32
  50. Бакин, 2010, էջ 20
  51. Бражников, 2011, էջ 151
  52. Перевозчиков, 1988, էջ 30
  53. Бакин, 2010, էջ 21
  54. Бакин, 2010, էջ 21, 23
  55. Перевозчиков, 2003, էջ 128
  56. Бакин, 2010, էջ 22, 24, 64
  57. Новиков, 2013, էջ 40, 54, 144
  58. Новиков, 2013, էջ 46
  59. Крылов, том 1, 1993, էջ 7
  60. Перевозчиков, 2003, էջ 128—129
  61. Бакин, 2010, էջ 25
  62. Бакин, 2010, էջ 30—31
  63. Новиков, 2013, էջ 20—21
  64. Кохановский, 2017, էջ 22—24
  65. Кохановский, 2017, էջ 25
  66. Бакин, 2010, էջ 31—32
  67. Новиков, 2013, էջ 21
  68. Новиков, 2013, էջ 19—24
  69. Новиков, 2013, էջ 19—24, 463
  70. 70,0 70,1 Кохановский, 2017, էջ 57
  71. Бакин, 2010, էջ 34
  72. Новиков, 2013, էջ 25
  73. Жильцов, 1993, էջ 278, 386
  74. Кохановский, 2017, էջ 58
  75. Новиков, 2013, էջ 27—29, 83—84
  76. Кохановский, 2017, էջ 113
  77. Новиков, 2013, էջ 26—27, 30—33
  78. 78,0 78,1 Зацев С. Владимир Высоцкий: сценические работы // Вагант-Москва. — 2003. — № 1, 2, 3 (158—160).
  79. Бакин, 2010, էջ 38—42
  80. Высоцкая, 2005, էջ 92—93
  81. Кохановский, 2017, էջ 118
  82. Бакин, 2010, էջ 41
  83. Новиков, 2013, էջ 31—32
  84. Новиков, 2013, էջ 36, 463
  85. Кулагин, 2013, էջ 5
  86. 86,0 86,1 Новиков, 2013, էջ 40—42
  87. 87,0 87,1 Цыбульский, 2016, էջ 35
  88. Фокин, том 2, 2012, էջ 105—106
  89. Фокин, том 2, 2012, էջ 105
  90. Крылов, том 1, 1993, էջ 15, 592
  91. Жильцов, 1993, էջ 25, 306
  92. Кулагин, 2013, էջ 43—44
  93. Крылов, том 1, 1993, էջ 592
  94. Новиков, 2013, էջ 60—61
  95. Новиков, 2013, էջ 69
  96. Новиков, 2013, էջ 463
  97. Кохановский, 2017, էջ 130—131
  98. Новиков, 2013, էջ 463—464
  99. Новиков, 2013, էջ 85
  100. Никулин, 1989, էջ 19—20
  101. Никулин, 1989, էջ 25—26
  102. 102,0 102,1 Кохановский, 2017, էջ 263
  103. Новиков, 2013, էջ 111, 139
  104. Иванов-Таганский, 2015, էջ 210—211
  105. Кохановский, 2017, էջ 209—211
  106. Иванов-Таганский, 2015, էջ 220—212
  107. Цыбульский, 2016, էջ 13
  108. Цыбульский, 2016, էջ 7
  109. Крылов, 1991, էջ 7
  110. Цыбульский, 2016, էջ 75—76
  111. Бакин, 2010, էջ 266
  112. Цыбульский, 2016, էջ 137, 142
  113. Цыбульский, 2016, էջ 88—91
  114. Бакин, 2010, էջ 170
  115. Крылов, 1991, էջ 3, 41
  116. Крылов, 1991, էջ 3, 35, 41
  117. Андреев, 2015, էջ 230
  118. Цыбульский, 2016, էջ 117—118
  119. Блинова, 1992, էջ 68—69
  120. Кохановский, 2017, էջ 324
  121. Цыбульский, 2013, էջ 87
  122. Фомин, 2015, էջ 165—166
  123. Золотухин, 2013, էջ 42
  124. Новиков, 2013, էջ 43—44
  125. Кохановский, 2017, էջ 503
  126. Новиков, 2013, էջ 77, 463—464
  127. Перевозчиков, 2011, էջ 138
  128. Кохановский, 2017, էջ 504
  129. Новиков, 2013, էջ 130, 135, 150, 464
  130. Бакин, 2011, էջ 248
  131. Новиков, том 4, 2008, էջ 139—140
  132. Бакин, 2010, էջ 248
  133. Бакин, 2010, էջ 255—256
  134. Кулагин, 2016, էջ 23
  135. 135,0 135,1 Новиков, 2013, էջ 118—120
  136. Цыбульский, 2004, էջ 559—563
  137. Новиков, 2013, էջ 135
  138. Кохановский, 2017, էջ 202—203
  139. Новиков, 2013, էջ 119—120
  140. 140,0 140,1 Новиков, том 4, 2008, էջ 164
  141. Кулагин, 2013, էջ 56—58, 214
  142. Кулагин, 2013, էջ 75, 78
  143. Фокин, том 9, 2012, էջ 64
  144. Кулагин, 2013, էջ 83
  145. Кулагин, 2013, էջ 85
  146. 146,0 146,1 Жильцов, 1995, էջ 217, 474
  147. Карапетян, 2002, էջ 40—41
  148. Перевозчиков, 2011, էջ 70—71
  149. Карапетян, 2002, էջ 52, 65, 66
  150. Новиков, 2013, էջ 101
  151. Петраков, 2001, էջ 45
  152. Карапетян, 2002, էջ 67
  153. 153,0 153,1 Перевозчиков, 2011, էջ 71
  154. Новиков, 2013, էջ 182
  155. Перевозчиков, 2011, էջ 70
  156. Перевозчиков, 2011, էջ 67
  157. Карапетян, 2002, էջ 276
  158. 158,0 158,1 Бакин, 2010, էջ 324—326
  159. Бакин, 2010, էջ 323—324
  160. 160,0 160,1 Новиков, 2013, էջ 154
  161. Новиков, 2013, էջ 105
  162. Бакин, 2010, էջ 225, 227
  163. Влади, 1989, էջ 8—9
  164. Карапетян, 2002, էջ 242—243
  165. Новиков, 2013, էջ 108
  166. Влади, 1989, էջ 20—22
  167. Влади, 1989, էջ 11
  168. Бакин, 2010, էջ 334—335
  169. 169,0 169,1 Новиков, 2013, էջ 158—159
  170. Влади, 1989, էջ 41
  171. Бакин, 2010, էջ 336
  172. Влади, 1989, էջ 33
  173. 173,0 173,1 Бакин, 2010, էջ 297—298
  174. Демидова, 2016, էջ 58
  175. Новиков, 2013, էջ 167
  176. Карапетян, 2002, էջ 260
  177. Цыбульский, 2016, էջ 292—293
  178. Влади, 1989, էջ 144
  179. Перевозчиков, 2003, էջ 10—11
  180. Новиков, том 4, 2008, էջ 183
  181. 181,0 181,1 Перевозчиков, 2003, էջ 109
  182. Абелюк, 2007, էջ 88, 90—92
  183. Рудницкий, 1990, էջ 97—98
  184. Демидова, 2016, էջ 74
  185. Никулин, 1989, էջ 58—59
  186. Бакин, 2010, էջ 573
  187. Терентьев, 2000, էջ 186
  188. Кулагин, 2013, էջ 115—116
  189. Абелюк, 2007, էջ 87
  190. Кулагин, 2013, էջ 124—126
  191. Кулагин, 2013, էջ 131
  192. Кулагин, 2013, էջ 133—137
  193. Кулагин, 2013, էջ 163—164, 215-216
  194. Кулагин, 2013, էջ 164—165
  195. Демидова, 2016, էջ 13
  196. Цыбульский, 2016, էջ 194, 199
  197. Кузнецова, 2001, էջ 436
  198. Андреев, 2015, էջ 460
  199. Бакин, 2010, էջ 424
  200. Цыбульский, 2016, էջ 226—228
  201. Цыбульский, 2016, էջ 246—257
  202. Цыбульский, 2016, էջ 205—211
  203. «Плохой хороший человек». Энциклопедия отечественного кино под редакцией Л. Аркус. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 25-ին.
  204. Цыбульский, 2016, էջ 311—315, 317—318, 324
  205. Бакин, 2011, էջ 163
  206. Кузнецова, 2001, էջ 441—442
  207. Кузнецова, 2001, էջ 442—445
  208. Цыбульский, 2016, էջ 337—347
  209. 209,0 209,1 Кохановский, 2017, էջ 424—429
  210. Бакин, 2010, էջ 371—373
  211. Фокин, том 9, 2012, էջ 113
  212. Кохановский, 2017, էջ 429
  213. Бакин, 2010, էջ 24, 433
  214. Цыбульский, 2013, էջ 36
  215. Новиков, 2013, էջ 82—83
  216. Новиков, 2013, էջ 188
  217. Новиков, 2013, էջ 154—155, 168
  218. Новиков, 2013, էջ 279
  219. Фокин, том 3, 2012, էջ 71
  220. Новиков, 2013, էջ 96
  221. Перевозчиков, 2003, էջ 45
  222. Новиков, 2013, էջ 205—206
  223. Новиков, 2013, էջ 213
  224. Новиков, том 4, 2008, էջ 174
  225. Новиков, 2013, էջ 214
  226. Перевозчиков, 2005, էջ 223—224
  227. Перевозчиков, 2003, էջ 17—19
  228. Перевозчиков, 2005, էջ 237, 241
  229. Новиков, 2013, էջ 204—205
  230. Влади, 1989, էջ 52—53
  231. Новиков, 2013, էջ 206
  232. Новиков, 2013, էջ 206—208
  233. Перевозчиков, 2017, էջ 54
  234. Новиков, 2013, էջ 278
  235. Новиков, 2013, էջ 291—293
  236. Влади, 1989, էջ 90—91
  237. Фокин, том 9, 2012, էջ 42—43
  238. Цыбульский, 2004, էջ 298—299
  239. Новиков, 2013, էջ 209
  240. Цыбульский, 2004, էջ 400
  241. Цыбульский, 2004, էջ 378—384
  242. Цыбульский, 2004, էջ 306—309
  243. Новиков, 2013, էջ 295
  244. Влади, 1989, էջ 96—97
  245. Новиков, 2013, էջ 338—339
  246. Новиков, 2013, էջ 344
  247. Перевозчиков, 2003, էջ 76—77
  248. Перевозчиков, 2005, էջ 268
  249. Перевозчиков, 2005, էջ 264—267
  250. Новиков, 2013, էջ 103
  251. Крылов, том 1, 1993, էջ 147, 599
  252. Новиков, том 1, 2009, էջ 247
  253. 253,0 253,1 253,2 253,3 Дузь-Крятченко В. Каталог прижизненных публикаций поэтических произведений В. С. Высоцкого в СССР // Вагант. — 1999. — № 10—12 (119-121). Архивировано из первоисточника 2017 թ․ նոյեմբերի 19.
  254. Новиков, 2013, էջ 262
  255. Новиков, 2013, էջ 225, 262
  256. Цыбульский, 2009, էջ 52—53
  257. Кохановский, 2017, էջ 431—432
  258. Перевозчиков, 2005, էջ 264
  259. Цыбульский, 2004, էջ 465
  260. Цыбульский М. (2013 թ․ դեկտեմբերի 12). ««Песни русских бардов" — первое собрание сочинений Владимира Высоцкого». «Владимир Высоцкий. Каталоги и статьи». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 17-ին.
  261. Перевозчиков, 2005, էջ 269
  262. Бакин, 2010, էջ 574—576
  263. Новиков, 2013, էջ 315—316
  264. Перевозчиков, 2005, էջ 271
  265. Кохановский, 2017, էջ 381
  266. 266,0 266,1 Бакин, 2010, էջ 576—579
  267. Метрополь, 1979, էջ 189—214
  268. Новиков, 2013, էջ 349
  269. Перевозчиков, 2005, էջ 272
  270. Цыбульский, 2016, էջ 85—87
  271. Цыбульский, 2004, էջ 473
  272. Эпштейн, 1992, էջ 47—48
  273. 273,0 273,1 Цыбульский, 2004, էջ 472—475
  274. Цыбульский М. (2011-0-22). «О Владимире Высоцком вспоминает Эдуард Анатольевич Хиль». «Владимир Высоцкий. Каталоги и статьи». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 27-ին.
  275. Новиков, 2013, էջ 253
  276. Сёмин А. «Чужие» песни Владимира Высоцкого. — Воронеж: Эхо, 2012. — С. 247. — 310 с. — ISBN 978-5-87930-100-3
  277. 277,0 277,1 Кравчинский М. Музыкальные диверсанты / Н. Резанова. — Нижний Новгород: Деком, 2016. — С. 142. — 240 с. — ISBN 978-5-89533-334-1
  278. «Visotsky* – Visotsky». Discogs. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 2en-ին.
  279. Цыбульский, 2004, էջ 378—389
  280. «Владимир Висоцки* – Автопортрет». Discogs. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 17en-ին.
  281. Бакин, 2011, էջ 433
  282. Цыбульский М. (2006 թ․ օգոստոսի 16). «О Владимире Высоцком вспоминает Константин Казански». «Владимир Высоцкий. Каталоги и статьи». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  283. Крафт, 1999, էջ 162
  284. Шилина, 2008, էջ 103
  285. Цыбульский, 2004, էջ 292—305
  286. Новиков, 2013, էջ 338—339, 342
  287. Цыбульский, 2004, էջ 362—372, 412—415
  288. Бакин, 2010, էջ 333—334, 357, 459, 482—483
  289. «Голос Высоцкого». «Владимир Высоцкий. Каталоги и статьи». 2013 թ․ ապրիլի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 27-ին. {{cite web}}: Text "Цыбульский М." ignored (օգնություն)
  290. 290,0 290,1 290,2 290,3 Антон Орехъ (2017 թ․ հունիսի 17). «Высоцкий. Глава 66. «Отдых в Крыму, ураган и Кобзон»». Эхо Москвы. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 20-ին.
  291. Перевозчиков, 2013, էջ 117—119
  292. Цыбульский, 2004, էջ 228—229
  293. Цыбульский, 2013, էջ 186—187
  294. Бакин, 2010, էջ 570
  295. Перевозчиков, 2005, էջ 288—299
  296. Новиков, 2013, էջ 360—361
  297. Перевозчиков, 2003, էջ 27—30
  298. Бакин, 2010, էջ 622—623
  299. Эпштейн, 1992, էջ 196
  300. Перевозчиков, 2003, էջ 390
  301. 301,0 301,1 Бакин, 2010, էջ 546—547, 635
  302. Перевозчиков, 2003, էջ 392
  303. Перевозчиков, 2003, էջ 362
  304. Новиков, 2013, էջ 346—347
  305. Перевозчиков, 2003, էջ 363, 398
  306. Бакин, 2010, էջ 600—601
  307. Новиков, 2013, էջ 362
  308. Бакин, 2010, էջ 623—624
  309. Перевозчиков, 2003, էջ 401
  310. Перевозчиков, 2003, էջ 186—191
  311. Бакин, 2011, էջ 30
  312. Перевозчиков, 2003, էջ 403
  313. Перевозчиков, 2003, էջ 22
  314. Перевозчиков, 2003, էջ 22, 24
  315. Цыбульский, 2016, էջ 403—404
  316. 316,0 316,1 Перевозчиков, 2003, էջ 25
  317. Перевозчиков, 2003, էջ 26, 75
  318. Цыбульский, 2016, էջ 403, 406, 409
  319. Перевозчиков, 2003, էջ 82
  320. Цыбульский, 2013, էջ 230—231
  321. Новиков, 2013, էջ 366
  322. Перевозчиков, 2003, էջ 82—84
  323. 323,0 323,1 Перевозчиков, 2003, էջ 72
  324. Влади, 1989, էջ 157
  325. Перевозчиков, 2003, էջ 36—38
  326. Перевозчиков, 2003, էջ 38—39
  327. Высоцкая, 2012, էջ 5
  328. 328,0 328,1 Перевозчиков, 2003, էջ 96—98
  329. Новиков, 2013, էջ 373
  330. Перевозчиков, 2003, էջ 109, 255-256
  331. Перевозчиков, 2003, էջ 145—147
  332. Перевозчиков, 2003, էջ 255—256
  333. Перевозчиков, 2003, էջ 256—257
  334. Кохановский, 2017, էջ 326—327
  335. Бакин, 2010, էջ 648
  336. Перевозчиков, 2003, էջ 122—123
  337. Перевозчиков, 2003, էջ 148—149
  338. Новиков, 2013, էջ 377—378
  339. Перевозчиков, 2003, էջ 101—104
  340. Перевозчиков, 2003, էջ 149, 152-153
  341. Новиков, 2013, էջ 378—379
  342. Перевозчиков, 2003, էջ 163—164
  343. Перевозчиков, 2003, էջ 116
  344. Перевозчиков, 2003, էջ 139
  345. Перевозчиков, 2003, էջ 87, 173-177
  346. Перевозчиков, 2003, էջ 178—182
  347. Перевозчиков, 2003
  348. Новиков, 2013, էջ 383
  349. Перевозчиков, 2003, էջ 193
  350. Влади, 1989, էջ 169
  351. Перевозчиков, 2003, էջ 197—199
  352. Перевозчиков, 2003, էջ 211—212
  353. Перевозчиков, 2003, էջ 209—212, 221
  354. Бакин, 2010, էջ 672
  355. Перевозчиков, 2003, էջ 212
  356. Бакин, 2010, էջ 676
  357. 357,0 357,1 Новиков, 2013, էջ 386
  358. Перевозчиков, 2003, էջ 220
  359. Перевозчиков, 2003, էջ 223—224
  360. Перевозчиков, 2003, էջ 230—231
  361. Перевозчиков, 2003, էջ 242
  362. Перевозчиков, 2003, էջ 244
  363. Перевозчиков, 2003, էջ 245
  364. Перевозчиков, 2003, էջ 246
  365. Перевозчиков, 2011, էջ 63
  366. Влади, 1989, էջ 170
  367. Поповы, 2011, էջ 90
  368. 368,0 368,1 Поповы, 2011, էջ 91
  369. Поповы, 2011, էջ 95—98
  370. Поповы, 2011, էջ 92
  371. Цыбульский, 2004, էջ 204
  372. Поповы, 2011, էջ 92—94
  373. Այդ արտահայտությունն օգտագործվել է 2020 թվականի հուլիսի 26-ին հրապարակված նյութում։
  374. В день 40-летия со дня кончины Владимира Высоцкого у его могилы была совершена панихида
  375. Бакин, 2011, էջ 93
  376. Шилина, 2009, էջ 203—204, 212
  377. Цыбульский, 2004, էջ 143
  378. Перевозчиков, 2017, էջ 45
  379. Симакова, 2009, էջ 245—254
  380. Шилина, 2008, էջ 10—12
  381. Жильцов, 1998, էջ 570
  382. Жильцов, 1998, էջ 570, 575
  383. Цыбульский М. (2006 թ․ ապրիլի 12). «Владимир Высоцкий в кино. Фильмография». «Владимир Высоцкий. Каталоги и статьи». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 11-ին.
  384. Роговой, 1990, էջ 160—163
  385. Цыбульский, 2016, էջ 403—406
  386. Бакин, 2010, էջ 496
  387. Шпилевая, 2013, էջ 36—37
  388. Шпилевая, 2013, էջ 46
  389. Сергеев Л. Девятнадцать из МХАТ // Советская культура : газета. — 1960.
  390. 390,0 390,1 390,2 Кузнецова, 2003, էջ 4—51
  391. Аникст А. Трагедия гения // Московский комсомолец : газета. — 1966.
  392. Фролов В. Открытия и надежды // Юность : журнал. — 1966. — № 10. — С. 89.
  393. Вишневская И. {{{заглавие}}} // Вечерняя Москва : газета. — 1966.
  394. Гловащенко Ю. Поэтическая героика // Советская культура : газета. — 1967. — С. 3.
  395. Данилова Г. Мятеж вздымает паруса… // Театральная жизнь : журнал. — 1968. — № 7. — С. 22.
  396. Иванов В. И вновь звучат есенинские строки… // Вечерний Ташкент : газета. — 1973.
  397. Кузнецова, 2001, էջ 430—434
  398. Кузнецова, 2001, էջ 441—442, 437
  399. Бакин, 2011, էջ 17—18
  400. Перевозчиков, 2003, էջ 209, 255, 286
  401. Бакин, 2011, էջ 14
  402. 402,0 402,1 402,2 Новиков, 2013, էջ 460
  403. Бакин, 2011, էջ 54
  404. Бакин, 2011, էջ 16
  405. Бакин, 2011, էջ 51—52
  406. Соколова, 2002, էջ 70—71
  407. Бакин, 2011, էջ 41, 43
  408. Бакин, 2011, էջ 46
  409. Бакин, 2011, էջ 147
  410. Бакин, 2011, էջ 48
  411. Бакин, 2011, էջ 148—149
  412. Бакин, 2011, էջ 149—150
  413. Бакин, 2011, էջ 148, 150—151
  414. «Памятнику Высоцкому на Ваганьковском кладбище поменяли выражение лица». «Российская газета». 2020/07/23. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 24-ին.
  415. Бакин, 2011, էջ 199, 255, 264, 290, 405, 406
  416. Кулагин А. В. «Пишу тебе, Володя...» (Из книги «Визбор») // В поисках Высоцкого. — Пятигорск: Издательство Пятигорского государственного лингвистического университета, 2013. — № 9. — С. 27—32.
  417. Бакин, 2011, էջ 83—86
  418. Мальгин А. Лес рубят щепки летят // Юность. — 1986. — № 7. — С. 73–74.
  419. Бакин, 2011, էջ 85—87
  420. Новиков, 2013, էջ 437
  421. Бакин, 2011, էջ 90—92
  422. Новиков, 2013, էջ 417
  423. Новиков, 2013, էջ 418, 420
  424. «Министерство непечати». Лениздат.ру. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 7-ին.
  425. Новиков, 2013, էջ 422
  426. Новиков, 2013, էջ 418—419
  427. Кулагин, 2018, էջ 252—254
  428. Кулагин, 2018, էջ 257—259
  429. 429,0 429,1 Бакин, 2011, էջ 483—484
  430. Бакин, 2011, էջ 355
  431. «Пресс-выпуск № 3561». Всероссийский центр изучения общественного мнения. 2018 թ․ հունվարի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 12-ին.
  432. Дыханова, 2009, էջ 36
  433. Кулагин А. В. Авторская песня // Русская литература XX века: 11 кл. Учеб. для общеобразоват. учеб. заведений: В 2 ч. — М.: Дрофа, 2000. — Т. 2. — С. 423—436.
  434. Бакин, 2011, էջ 379
  435. 435,0 435,1 Бакин, 2011, էջ 267
  436. Бакин, 2011, էջ 307
  437. Бакин, 2011, էջ 256
  438. Дузь-Крятченко, 2015, էջ 300—316
  439. Шилина, 2008, էջ 68—69
  440. Свиридов С. Поэзия Башлачёва: 1983—1984 // Русская рок-поэзия: текст и контекст. — 2000. — № 3.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Абелюк Е., Леенсон Е. Таганка: личное дело одного театра / при участии Юрия Любимова. — М.: Новое литературное обозрение, 2007. — 645 с. — ISBN 5-86793-509-4
  • Андреев Н. Жизнь Высоцкого. — М.: Доброе дело, 2015. — 672 с. — ISBN 978-5-8493-0327-7
  • Бакин В. В. Владимир Высоцкий без мифов и легенд. — М.: Эксмо, 2010. — 688 с. — ISBN 978-5-699-41173-3
  • Бакин В. В. Владимир Высоцкий. Жизнь после смерти. — М.: Алгоритм, 2011. — 500 с. — ISBN 978-5-457-51403-4
  • Блинова А. И. Экран и Владимир Высоцкий (Размышления об актёрском мастерстве, о ролях, о среде) / Научный редактор О. В. Тенейшвили. — М.: Всероссийский институт переподготовки и повышения квалификации работников кинематографии при Правительстве Российской Федерации, 1992. — 208 с.
  • Влади М. Владимир, или Прерванный полёт: Пер. с фр.. — М.: Прогресс, 1989. — 176 с. — ISBN 5-01-001751-2
  • Владимир Высоцкий: Исследования и материалы 2007—2009 гг.: сборник научных трудов / редколлегия: Б.С. Дыханова, А. Е. Крылов, А. В. Скобелев, Г. А. Шпилевая. — Воронеж: Воронежский государственный педагогический университет, 2009. — 248 с. — ISBN 978-5-88519-533-1
  • Владимир Высоцкий: Монологи со сцены / Лит. запись О. Л. Терентьева. — М.: АСТ, 2000. — 208 с. — ISBN 5-237-04172-8
  • Высоцкий В. Песни беспокойства. Избранные произведения / Сост. А. Е. Крылов, коммент. А. Е. Крылова, А. В. Кулагина. — СПб.: Вита Нова, 2012. — 584 с. — (Рукописи). — ISBN 978-5-93898-391-5
  • Высоцкий В. Я был душой дурного общества…: [Стихотворения] / сост. и коммент. П. Фокина; подгот. текста С. Жильцов. — СПб.: Амфора, 2012. — Т. 2. — 127 с. — (Владимир Высоцкий. Иллюстрированное собрание сочинений в 11 томах). — ISBN 978-5-367-02109-7
  • Высоцкий В. Летела жизнь в плохом автомобиле: [Стихотворения] / сост. и коммент. П. Фокина; подгот. текста С. Жильцов. — СПб.: Амфора, 2012. — Т. 3. — 127 с. — (Владимир Высоцкий. Иллюстрированное собрание сочинений в 11 томах). — ISBN 978-5-367-02110-3
  • Высоцкий В. Больно мне за наш СССР…: [Стихотворения] / сост. и коммент. П. Фокина; подгот. текста С. Жильцов. — СПб.: Амфора, 2012. — Т. 4. — 127 с. — (Владимир Высоцкий. Иллюстрированное собрание сочинений в 11 томах). — ISBN 978-5-367-02111-0
  • Высоцкий В. Не кричи нежных слов, не кричи…: [Стихотворения] / сост. и коммент. П. Фокина; подгот. текста С. Жильцов. — СПб.: Амфора, 2012. — Т. 9. — 127 с. — (Владимир Высоцкий. Иллюстрированное собрание сочинений в 11 томах). — ISBN 978-5-367-02116-5
  • Владимир Высоцкий. Человек. Поэт. Актёр. / Сост. Ю. А. Андреев, И. Н. Богуславский. Вступ. ст. Ю. А. Андреева. — М.: Прогресс, 1989. — 360 с. — ISBN 5-01-002284-22
  • Высоцкий: исследования и материалы: в 4 томах. Том 1. Детство / сост. С. И. Бражников, Ю. А. Куликов, Г. Б. Урвачёва. — М.: ГКЦМ В. С. Высоцкого, 2009. — 397 с. — ISBN 978-5-9010-70-14-7
  • Высоцкий: исследования и материалы: в 4 томах. Том 2. Юность / сост. С. И. Бражников, Ю. А. Куликов, Г. Б. Урвачёва. — М.: ГКЦМ В. С. Высоцкого, 2011. — 400 с. — ISBN 978-5-9010-70-15-4
  • Высоцкая И. Мой брат Владимир Высоцкий. У истоков таланта. — М.: Астрель, 2012. — 192 с. — ISBN 978-5-271-45384-7
  • Высоцкая И. К. Короткое счастье на всю жизнь. — М.: Молодая гвардия, 2005. — 182 с. — (Библиотека мемуаров: Близкое прошлое: Малая серия; Вып. 1). — ISBN 5-235-02855-4
  • Высоцкий В. 130 песен для кино / Сост. и примеч. А. Е. Крылова. — М.: «Киноцентр», 1991. — 304 с. — 100 000 экз.
  • Высоцкий В. Собрание сочинений в пяти томах. Том 1. Стихи и песни. 1960—1967 / Сост. и коммент. С. Жильцова. — Тула: Тулица, 1993. — Т. 1. — 401 с. — ISBN 5-86152-003-8
  • Высоцкий В. Собрание сочинений в пяти томах. Том 2. Стихи и песни. 1968—1972 / Сост. и коммент. С. Жильцова. — Тула: Тулица, 1995. — Т. 2. — 542 с. — ISBN 5-86152-004-6
  • Высоцкий В. Собрание сочинений в пяти томах. Том 3. Стихи и песни. 1973—1975 / Сост. и коммент. С. Жильцова. — Тула: Тулица, 1996. — Т. 3. — 408 с. — ISBN 5-86152-005-4
  • Высоцкий В. Собрание сочинений в пяти томах. Том 4. Стихи и песни. 1976—1980 / Сост. и коммент. С. Жильцова. — Тула: Тулица, 1997. — Т. 4. — 308 с. — ISBN 5-86152-006-6
  • Высоцкий В. Собрание сочинений в пяти томах. Том 5. Проза. Драматургия. Дневники. Письма. / Сост. и коммент. С. Жильцова. — Тула: Тулица, 1998. — Т. 5. — 600 с. — ISBN 5-86152-007-0
  • Высоцкий В. С. Сочинения. В 2 томах. Том I / Подготовка текста и комментарии А. Крылова. — М.: Художественная литература, 1993. — Т. 1. — 639 с. — ISBN 5-280-02943-2
  • Высоцкий В. С. Сочинения. В 2 томах. Том II / Подготовка текста и комментарии А. Крылова. — М.: Художественная литература, 1993. — Т. 2. — 544 с. — ISBN 5-280-02945-9
  • Высоцкий В. С. Собрание сочинений в четырёх томах / Составители и авторы комментариев В. И. Новиков, О. И. Новикова. — М.: Время; WebKniga, 2009. — Т. 1. Песни. 1961—1970. — 262 с. — ISBN 978-5-9691-0412-9
  • Высоцкий В. С. Собрание сочинений в четырёх томах / Составители и авторы комментариев В. И. Новиков, О. И. Новикова. — М.: Время; WebKniga, 2008. — Т. 4. Проза. — 183 с. — ISBN 978-5-9691-0908-7
  • Высоцкий В. Выйти живым из боя…: [стихотворения] / сост. и коммент. П. Фокина; подгот. текста С. Жильцов. — СПб.: Амфора, 2012. — Т. 1. — 127 с. — (Владимир Высоцкий. Иллюстрированное собрание сочинений в 11 томах). — ISBN 978-5-367-02108-0
  • Демидова А. С. Мой Высоцкий. — М.: Эксмо, 2016. — ISBN 978-5-699- 91510-1
  • Дузь-Крятченко В. Краткий обзор публикаций переводов поэзии В. С. Высоцкого // Мир Высоцкого: Исследования и материалы. Выпуск VIII. / науч. ред. П. П. Ткачёва. — М.: ГКЦМ В. С. Высоцкого, 2015. — 400 с. — ISBN 978-5-8493-0349-9
  • Золотухин В. С. // Секрет Высоцкого. — М.: Алгоритм, 2013. — ISBN 978-5-4438-0386-9
  • Иванов-Таганский В. Триумф и наваждение. Записки о Театре на Таганке. — М.: ИПО «У Никитских ворот», 2015. — 352 с. — ISBN 978-5-00095-074-6
  • Карапетян Д. Владимир Высоцкий. Между словом и славой. — М.: Захаров, 2002. — 278 с. — ISBN 5-8159-0245-4
  • Всё не так, ребята…: Владимир Высоцкий в воспоминаниях друзей и коллег / сост. Игорь Кохановский. — М.: АСТ, 2017. — 512 с. — ISBN 978-5-17-098692-7
  • Крафт Т. Сентиментальный боксёр Высоцкого. Анализ синкретического произведения // Мир Высоцкого: исследования и материалы / Сост. А. Е. Крылов, В. Ф. Щербакова. — М.: ГКЦМ В. С. Высоцкого, 1999. — Т. 1; выпуск III. — С. 161—169. — 608 с. — ISBN 5-88673-011-7
  • Кузнецова Е. «Высоцкий в театральной критике» // Владимир Высоцкий в «зеркале» критики: роли в театре и кино. — Ком. по культуре Москвы, Рос. культур. центр-музей В. С. Высоцкого. — М.: ГКЦМ В. С. Высоцкого, 2003. — 173 с. — (Приложение к альманаху «Мир Высоцкого»).
  • Кузнецова Е. Владимир Высоцкий в кинокритике: Образ, восприятие, оценка // Мир Высоцкого. Исследования и материалы. Вып. V / Сост. А. Е. Крылов и В. Ф. Щербакова. — Ком. по культуре Москвы, Рос. культур. центр-музей В. С. Высоцкого. — М.: ГКЦМ В. С. Высоцкого, 2001. — 720 с. — ISBN 5-93038-007-4
  • Кулагин А. В. Беседы о Высоцком. — Изд. 2-е, испр. — Издательские решения, 2016. — 164 с. — ISBN 978-5-4474-8196-4
  • Кулагин А. Поэзия Высоцкого: Творческая эволюция. — Изд. 3-е, испр. — Воронеж: Эхо, 2013. — 230 с. — ISBN 978-5-87930-100-5
  • Кулагин А. В. Высоцкий и традиция песенного трио С. Кристи – А. Охрименко – В. Шрейберг // У истоков авторской песни Сборник статей / А. В. Кулагин. — Коломна: Московский государственный областной социально-гуманитарный институт, 2010. — 337 с. — ISBN 978-5-98492-089-6
  • Кулагин А. Словно семь заветных струн…: Статьи о бардах, и не только о них. — Коломна: Гос. соц.-гуманит. ун-т, 2018. — 324 с. — ISBN 978-5-98492-364-4
  • Летопись российского кино. 1966—1980: Научная монография / Ответственный редактор В. И. Фомин. — М.: РООИ «Реабилитация» Канон+, 2015. — 688 с. — ISBN 978-5-88373-445-7
  • Метрополь. Литературный альманах / Составители В. Аксёнов, А. Битов, В. Ерофеев, Ф. Искандер, Е. Попов. — Анн-Арбор: Ardis, 1979. — 760 с. — ISBN 0-88233-475-1
  • Высоцкий на Таганке: Cборник статей / Сост. С. Никулин. — Алма-Ата: Союзтеатр, 1989. — 80 с.
  • Новиков В. И. Высоцкий / Научн. кон. — А. Е. Крылов и И. И. Роговой. — М.: Молодая гвардия, 2013. — 492 с. — (Жизнь замечательных людей). — ISBN 978-5-235-03554-6
  • Перевозчиков В. Правда смертного часа. — М.: Вагриус, 2003. — 430 с. — ISBN 5-264-00837-X
  • Перевозчиков В. Неизвестный Высоцкий. — М.: Вагриус, 2005. — 303 с. — ISBN 5-9697-0014-2
  • Живая жизнь: Сборник / Интервью и литературная запись В. Перевозчикова. — М.: Московский рабочий, 1988. — 317 с. — ISBN 5-239-00483-8
  • Перевозчиков В. О Высоцком — только самые близкие. — М.: Эксмо, 2011. — 240 с. — ISBN 978-5-699-49562-7
  • Перевозчиков В. Владимир Высоцкий. Только самые близкие. — М.: Алгоритм, 2017. — 176 с. — (Наши кумиры). — ISBN 978-5-906947-91-8
  • В поисках Высоцкого № 10 / гл. редактор В. Перевозчиков. — научно-популярное периодическое издание (ежеквартальный журнал). — Пятигорск: ПГЛУ, 2013. — 124 с. — ISBN 978-5-4220-0214-6
  • Попова Н., Попов А. Был ли крещён В. С. Высоцкий // В поисках Высоцкого № 2 / гл. редактор В. Перевозчиков. — научно-популярное периодическое издание (ежеквартальный журнал). — Пятигорск: ПГЛУ, 2011. — С. 90—98. — 124 с. — ISBN 978-5-4220-0214-6
  • Владимир Высоцкий в кино / Сост. Роговой И. И.. — М.: Союз кинематографистов СССР. Всесоюзное ТПО «Киноцентр», 1990. — 224 с. — 400 000 экз.
  • Рубанова И. Владимир Высоцкий. — М.: Всесоюзное бюро пропаганды киноискусства, 1983. — 64 с. — 300 000 экз.
  • Рудницкий К. Л. Театральные сюжеты. — М.: Искусство, 1990. — 464 с. — ISBN 5-210-00369-8
  • Владимир Высоцкий : Каталоги : Книга вторая / Сост. А. Петраков, А. Ковановский, И. Рахманов. — М.: Галлея-принт, 2001. — Т. 2. — 188 с. — (Библиотека журнала «Вагант-Москва»).
  • Симакова Л., Сиесс-Кжишковская Д., Сатуров П. Гитары Высоцкого // Купола № 4. Литературно-художественный альманах. — Новосибирск: Арт-Авеню, 2009. — С. 245—254. — 292 с.
  • Соколова И. Авторская песня: от фольклора к поэзии. — М.: ГКЦМ В. С. Высоцкого, 2002. — 292 с. — ISBN 5-93038-009-0
  • Томенчук Л. Я. Хула и комплименты — песенно-поэтическое творчество В. Высоцкого и критика 1960-х—1980-х гг. // Гл. ред. А. Карамышев Владимир Высоцкий: Исследования и материалы. Частный альманах. № 1. — 1993. — С. 5—43.
  • Цыбульский М. Время Владимира Высоцкого. — Ростов-на-Дону: Феникс, 2009. — 446 с. — (Портреты без ретуши). — ISBN 978-5-2222-14095-6
  • Цыбульский М. Владимир Высоцкий в Ленинграде. — СПб.: Студия НП-Принт, 2013. — 248 с. — ISBN 978-5-91542-210-9
  • Цыбульский М. Владимир Высоцкий и его «кино». — Нижний Новгород: Деком, 2016. — 464 с. — (Имена). — ISBN 978-5-89533-355-6
  • Цыбульский М. Владимир Высоцкий: Ещё не всё… / Гл. ред. Я. И. Гройсман. — Нижний Новгород: Деком, 2017. — 272 с. — (Имена). — ISBN 978-5-89533-385-3
  • Цыбульский М. Жизнь и путешествия В. Высоцкого. — Ростов-на-Дону: Феникс, 2004. — 640 с. — ISBN 5-222-04826-8
  • Владимир Семенович Высоцкий: что? где? когда?: библиографический справочник (1960—1990 г.г.) / авт.-сост. А. С. Эпштейн. — Харьков: Прогресс; Москва: Студия-Л, 1992. — 399 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-87258-006-1
  • Шилина О. Ю. Творчество Владимира Высоцкого и традиции русской классической литературы. — СПб.: Островитянин, 2009. — 224 с. — ISBN 978-5-98921-024-4
  • Шилина О. Ю. Владимир Высоцкий и музыка: «Я изучил все ноты от и до…». — СПб.: Композитор, 2008. — 216 с. — ISBN 978-5-7379-0377-0
  • Шпилевая Г. А. О поэзии и прозе В. С. Высоцкого. — Центр изучения творчества В. С. Высоцкого при ВГПУ. — Воронеж: ВГПУ, 2013. — 112 с. — ISBN 978-5-87930-100-9

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]