Վիկտորիա (լիճ)

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Վիկտորիա լիճից)
Այս հոդվածը Լճի մասին է։ Այլ գործածությունների համար այցելեք Վիկտորիա (այլ կիրառումներ)։
Վիկտորիա լիճ

Լիճը
Կոորդինատներ
Տեղագրություն Արևելյան Աֆրիկա
Հայելու բացարձակ բարձրությունը 1136 մ
Երկարություն 320 կմ
Լայնություն 250 կմ
Ավազանի մակերեսը 68 000 կմ²
Ծավալը 2750 կմ³
Ջրափնյա գծի երկարությունը 3440 կմ
Ամենամեծ խորությունը 83 մ
Միջին խորությունը 40 մ
Թափվող գետերը Կագերա
Սկիզբ առնող գետերը Սպիտակ Նեղոս
Վիկտորիա (լիճ)ը գտնվում է Աֆրիկաում
Վիկտորիա (լիճ)
Վիկտորիա (լիճ) (Տանզանիա)##
Վիկտորիա (լիճ) (Տանզանիա)
Վիքիպահեստում

Վիկտորիա (անգլ.՝ Lake Victoria, սվահիլի՝ Ziwa Victoria, Viktoria Nyanza[1]), Աֆրիկայի Մեծ լճերից մեկը։ Գտնվում է Տանզանիայի, Քենիայի և Ուգանդայի սահմանին, Արևելաաֆրիկյան պլատֆորմի տեկտոնական խզվածքում՝ 1136 մ բարձրության վրա։ Ի տարբերություն Տանգանիկա և Նյասա լճերի, որոնք գտնվում են աֆրիկյան կիրճերի համակարգում, Վիկտորիան գտնվում է աֆրիկյան պլատֆորմի բյուրեղային հիմքի թեք ճկվածքում։ Լիճը 1858 թվականին հայտնաբերել և Մեծ Բրիտանիայի Վիկտորյա թագուհու պատվին անվանակոչել է բրիտանացի ճանապարհորդ Ջոն Սփիքը[2][3]։

Զբաղեցնելով մոտավորապես 59.947 քառակուսի կիլոմետր[4][5]՝ Վիկտորիան ամենաընդարձակ լիճն է Աֆրիկայում և աշխարհի արևադարձային գոտում[6], աշխարհում երկրորդ ամենամեծ քաղցրահամ լիճը Վերին լճից հետո[7]։ Պարունակող ջրի ծավալի մեծությամբ (մոտավորապես 2.424 խորանարդ կիլոմետր) Վիկտորիան աշխարհի մայրցամաքային լճերի ցանկում զբաղեցնում է իններորդ տեղը[5][8]։

Լճի առավելագույն խորությունը 80 մետր է, միջին խորությունը՝ 40 մետր[5][8][9]։ Վիկտորիայի ջրահավաք ավազանի մակերեսը 169.858 քառակուսի կիլոմետր է[10], ափերի ընդհանուր պարագիծը՝ 7142 կիլոմետր[11], լճի կղզիների ափերի ընդհանուր պարագիծը կազմում է այդ ցուցանիշի 3,7 տոկոսը[12]։ Լիճը բաժանված է երեք պետությունների միջև. Քենիային բաժին է ընկնում դրա ընդհանուր մակերևույթի 6 տոկոսը կամ 4,100 քառակուսի կիլոմետրը, Ուգանդային՝ 45 տոկոսը կամ 31,000 քառակուսի կիլոմետրը, Տանզանիային՝ 49 տոկոսը կամ 33,700 քառակուսի կիլոմետրը[13]։

Երկրաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիկտորիա լճի պատկերը

Երկրաբանորեն Վիկտորիան համեմատաբար երիտասարդ լիճ է։ Այն մոտ 400,000 տարվա ծագում ունի։ Ձևավորվել է արևմուտք հոսող գետերի՝ դուրս նետված քարաբեկորներով լցվելու հետևանքով[14]։ Իր երկրաբանական պատմության ընթացքում Վիկտորիա լիճը փոփոխությունների է ենթարկվել սկսած իր ներկայիս մակերեսային լճացումից, որի հետևանքով կարող էին առաջանալ շատ մանր լճեր։ Լճի խորքերից հանված կեռնները ցույց են տալիս, որ Վիկտորիա լիճը իր առաջացման պահից սկսած ամենաքիչը երեք անգամ ամբողջովին ցամաքել է[14]։ Եղել են ժամանակներ, երբ գլոբալ մթնոլորտային տեղումները նվազել են[14]։ Վիկտորիա լիճը վերջին անգամ ցամաքել է մոտ 17,300 տարի առաջ և նորից լցվել 14,700 տարի առաջ[15], երբ Աֆրիկայում սկսվեց տեղումնառատ շրջանը[16]։

Ջրաբանություն և լճաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիկտորիա լիճը 80 տոկոսով սնվում է անմիջապես անձրևաջրերով[12]։ Լճի միջին գոլորշիացումը տարեկան կազմում է 2.0-ից 2․2 մետր։ Վիկտորիան սնվում է գետերով և հազարավոր փոքր աղբյուրներով։ Կագերան Վիկտորիա լցվող ամենամեծ գետն է՝ Դելտա գետաբերանով՝ լճի արևմտյան ափին։ Քենիայի հատվածում հիմնական գետերն են Sio-ն, Nzoia-ն, Yala-ն, Nyando-ն, Sondu Miriu-ն, Mogusi-ն և Migori-ն։

Վիկտորիա լիճը և Աֆրիկյան ռիֆտային հովիտը

Վիկտորիա լճից դուրս հոսող միակ գետը Նեղոսն է, որի ակունքը գտնվում է Ուգանդայի տարածքում։ Իսկ կուտակված ջուրը Վիկտորիան դարձնում է Նեղոսի ամենաերկար ճյուղի աղբյուրը։ Այնուամենայնիվ Նեղոսի ավազանի ամենահեռու ակունքը հաճախ համարվել է Կագերայի վտակներից մեկը, որը սկիզբ է առնում կամ Ռուանդայից կամ Բուրունդիյից։ Նեղոսի ամենավերին հատվածը հայտնի է որպես Վիկտորիա Նեղոս մինչև Ալբերտ գետին հասնելը։ Չնայած Սպիտակ Նեղոսի մաս կազմելուն, այս անվանումը չի կիրառվում մինչև գետի Ուգանդայի սահմանը հատելը հարավային Սուդանում դեպի հյուսիս։

Լճում էվտրոֆիկացիա է նկատվում։ 1990-1991 թվականներին թթվածնի կոնցենտրացիաները ավելի շատ էին, քան 1960-1961 թվականներին, մակերեսային շերտում գրեթե շարունակական թթվածնի ավելացմամբ։ Համեմատելով ջիրմուռների բիոմասսայի և առաջացման հետ՝ թվայնացման փոփոխությունները համարվում են կայուն[17]։ Այս փոփոխությունները տեղի են ունենում տարբեր պատճառներով՝ ավազաններում հաջորդական այրումներ[18], մոխիր, որով պատված է լճի լայն տարածությունը, գետերից թափվող մեծ քանակությամբ թափոններ[19], որի պատճառ է հանդիսանում ափերին հաստատված բնակչությունը։

Ջրերի խորության չափում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիկտորիա լճի ջրային չափումների մոդել[20]

Վիկտորիան համարվում է ծանծաղ իր աշխարհագրական տարածաշրջանի նկատմամբ։ Ամենամեծ խորությունը կազմում է մոտ 80 մետր, իսկ միջին խորությունը՝ 40 մետր[21]։ 2016 թվականի ծրագրով տրվեց լճի առաջին ճշգրիտ չափումների քարտեղը[20]։ Ամենախոր հատվածը կապակցված է Քենիային մոտ գտնվող լճի արևելյայյն մասի հետ։ Սովորաբար արևմտյան հատվածում՝ Ուգանդայի ափամերձ շրջանում, և հարավում՝ Տանզանիայի շրջանում, լիճն ավելի ծանծաղ է[20]։

Կենդանական աշխարհ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաթնասուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիկտորիա լճի տարածաշրջանում ապրում են կաթնասունների մի շարք տեսակներ, և դրանցից որոշները սերտորեն կապված են լճի և շրջակա ջրային տարածքների հետ։ Դրանց շարքին են պատկանում հիպոպոտամը կամ սովորական գետաձին, African clawless otter-ը, անճանկավոր ջրասամույրը, marsh mongoose-ը, sitatunga-ն, bohor reedbuck-ը, defassa waterbuck-ը, cane rat-ը և giant otter shrew-ն։

Սողուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիկտորիա լիճը և շրջակա տարածքները հարուստ են նեղոսյան կոկորդիլոսներով, ինչպես նաև African helmeted, mud, և Williams' mud տեսակի կրիաներով[22]։ Williams' mud կրիաները սահմանափակ են Վիկտորիայում և այլ լճերում, գետերում և Նեղոսի վերին ավազանի ճահիճներում [22]։

Ցիխլյանեբի ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի տարբերություն ցիխլայնեբների այլ տեսակների՝ Haplochromis nyererei-ի աչքերը լույսի հանդեպ զգայուն են, հատկապես կարմիրի, որի վրա ավելի քիչ ազդեցություն ունի ջրի պղտորումը քան մնացած գույների[23]։

Վիկտորիա լիճը շատ հարուստ էր ձկներով, ներառյալ շատ էնդեմիկներ։ Բայց դրանց մեծամասնությունը վերացան վերջին 50 տարիների ընթացքում[24]։ Վիկտորիայում հիմնական խմբերը կազմում են հապլոքրոմին Ցիխլայնեբները՝ ավելի քան 500 տեսակներով, որոնցից գրեթե բոլորը էնդեմիկ են[15][25][26]։ Սա ավելի շատ ձկնային տեսակներ են, քան աշխարհում որևէ այլ լիճ, բացառությամբ Նյասա լճի։ Սրանք մոտակա 15,000 տարվա ընթացքում տեղի ունեցած ռադիացիայի հետևաքներն են[15][25][27]։ Այս ձկների արտասովոր բազմազանությունը և էվոլությոն արագությունը եղել է շատ գիտնականների ուսումնասիրության առարկան[25][28]։ Վիկտորիայի հապլոքլորիդները 700 սերտորեն կապված տեսակների ավելի հին խմբի մաս են կազմում, ներառում են տարածաշրջանի ավելի փոքր լճերի հապլոքլորիդները, հատկապես Կյոգա, Ալբերտ և Կիվու լճերը[15][25]։

Այս լճերից շատերը համեմատաբար մակերեսային են, ինչպես Վիկտորիան, և Նեղոսի ներկայիս վերին ավազանի մաս են կազմում։ Բացառություն է կազմում Կիվու լիճը, որը ներկայիս Կոնգո գետի ավազանի մաս է կազմում, սակայն կա վարկած, որ այն գետերով կապված է եղել Էդուարդ և Վիիկտորիա լճերին մինչև արևելաաֆրիկյան րիֆտի մասերի բարձրացումը[15]։ Այս խորը լիճը կարող էր ծառայել որպես «էվոլյուցիոն ջրամբար» հապլոքրոմինների խմբերի համար այն ժամանակ, երբ տարածաշրջանի մյուս մակերեսային լճերը ցամաքում են, ինչպես Վիկտորիան մոտ 15,000 տարի առաջ[15]։ Միայն Կյոգա լիճն է հեշտորեն հասանելի եղել Վիկտորիայի ցիխլյաբներին, քանի որ Վիկտորիա նեղոսի հոսքը ցած դեպի Ալբերտ լիճ կանխվում է ջրվեժներով։ Հակառակ սրան Owen ջրվեժը Վիկտորիայի և Կյոգոյի արանքում հոսքը չէր արգելում ձկների շարժը երկու լճերի միջև[29]։

Haplochromis thereuterion-ից պահպանվել են քիչ քանակությամբ[30]։ Անհետացման եզրին գտնվելով և կրկին հայտնաբերվելով՝ այն փոխել էր իր ապրելավայրը և սննդակարգը (մակերեսային միջատներից անցում միջատների թրթուրների)[31]։

Վիկտորիայի հապլոքրոմինները որոշակի սեռական տարբերակումներ ունեն (արուները ունեն պայծառ գունավորում, իսկ էգերը՝ գորշ)[32], և նրանց էկոլոգիան խիստ տարբեր է՝ բաժանվելով ամենաքիչը 16 խմբերի, որոնցից են դետրիտոֆագեր, պլանկտոններ, փափկամորթներ, միջատակերներ և ձկնակերներ[28]։ Պերկես գիշատչի կենսակերպի, ջրիմուռապատման և էկոհամակարգի այլ փոփոխությունների արդյունքում Վիկտորիայի հապլոքրոմների ամենաքիչը 200 տեսակ մոտ (40 տոկոսը) բնաջնջվել են[26][28][33]։ Հավանական էր, որ այս թիվը նույնիսկ ավելի մեծ էր․ որոշ չափումներով այն կազմում էր ընդհանուր տեսակների 65 տոկոսը[34]։ Բայց 1990-ական թվականներին որոշ տեսակներ, որոնք բնաջնջման եզրին էին համարվում, պերկեսի քանակի իջեցումից հետո նորից հայտնվեցին[28][35]։ Պահպանված տեսակներից մի քանիսը դեռ խոցելի են, և նույնիսկ հավանական է բնաջնջում[36]։ Որոշ տեսակներ էլ պահպանվել են մոտակա փոքր լճերում[35], որոշները՝ հարմարվել լճում՝ մարդկանց ներգործությամբ տեղի ունեցող փոփոխություններին[28][33]։ Այսպիսի հարմարեցումը ներառում են ավելի մեծ խռիկների առկայություն՝ անբավարար թթվածնով ջրում հարմարվելու համար, փոփոխություններ մարսողական և տեսողական համակարգում՝ պղտոր ջրում ավելի պարզ տեսնելու համար[23][28]։ Գլուխները համեմատաբար ավելի փոքր են, իսկ լողակներն ավելի մեծ, որը թույլ կտա ավելի արագ լողալ[37]։ Հատկապես տուժել են ձկնակերներ, փափկամորթ և միջատակեր հապլոքրոմները[28]։ Մնացած մաքուր, բնածին տեսակները բնաջնջվեցին, բայց պահպանել են իրենց հիբրիդ տեսակները[26][28]։ Զոոպլանկտոններն ամենաքիչն են տուժել։ Վիկտորիայի՝ վտանգի ենթարկված ցիխլյանեբների տեսակներից մի քանիսը պահպանվում են կենդանաբանական այգիներում, հանրային և անհատական ակվարիումներում[38][39][40][41][42]։

Նախքան լճի ցիխլյանեբի ընտանիքի մասսայական բնաջնջումը, որը տեղի ունեցավ վերջին 50 տարիների ընթացքում, բնածին ձկնատեսակների մոտ 90 տոկոսը հապլոքլորիններ էի[24]։ Հապլոքլորինները չհաշված, Վիկտորիայում միակ բնածին ցիխլյանեբներն են երկու բնաջնջման եզրին գտնվող տիլացիան, Singida tilapia-ն (Oreochromis esculentus) և Victoria tilapia-ը (O. variabilis)[43][44]։

Հապլոքրոմիս ցիխլյանեբների անհետացման պատճառ է հանդիսանում նաև լճի էվտրոֆիկացիան։ Արևադարձային ջրերի հարստությունը կախված է սննդանյութերի լուծման արագությունից։ Վիկտորիա լիճ թափվող գետերը որոշ չափով մատակարաում են սնուցող նյութեր։ Այս պատճառով Վիկտորիայի սնուցիչների մեծ մասը, ասում են, մնացել են ջրի հատակին[12][45]։ Կենդանական մարմինները քայքայվում են ավելի արագ, այսպիսով լճի սնուցումը կախված է ձկների և այլ օրգանիզմների կողմից այս սնուցիչների ընդունման արագությունից[45]։ Հավանական է, որ հապլոքրոմիսները կարևոր դեր են խաղացել դետրիդների և պլանկտոնների վերականգնման գործում[46][47][48]։ Դետրիդներով և միաժամանակ իրենք իրենցով սնվող իպոքրոմիսների տեսակների 80 տոկոսի հետ միասին նրանք իրենցից ներկայացնում են ներքին վերամշակման խիտ համակարգ, որոնք սնուցիչները և բիոզանգվածները ջրուղիներով շարժում են ուղղահայաց և հորիզոնական։ Հապլոքրոմիսների տեղաշարժը, այնուամենայնիվ, կարող է նպաստել ջրի ծաղկմանը, որն էլ իր հերթին կտանի դեպի ձկների մասսայական ոչնչացման[19][47][48]։

Այլ ձկնատեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցիխլյանեբներին չպատկանող ձկնատեսակները ներառում են African tetras -ը (Brycinus), cyprinid-ներ (Enteromius, Garra, Labeo, Labeobarbus, Rastrineobola և Xenobarbus), airbreathing catfish-ներ (Clariallabes, Clarias և Xenoclarias), bagrid catfish-ներ (Bagrus), loach catfish-ներ (Amphilius և Zaireichthys), silver butter catfish-ներ (Schilbe intermedius), Synodontis squeaker catfish-ներ, Nothobranchius killifish-ներ, poeciliid-ներ (Aplocheilichthys և Micropanchax), փղադունչեր (Gnathonemus, Hippopotamyrus, Marcusenius, Mormyrus, Petrocephalus և Pollimyrus), climbing gourami Ctenopoma muriei-ներ և marbled lungfish-ներ (Protopterus aethiopicus)[49]։

Այս տեսակներից շատերը տարածված են Աֆրիկայում։ Հազվադեպ հանդիպող Xenobarbus-ը և Xenoclarias-ը էնդեմիկ են, իսկ սովորական Rastrineobola մասամբ էնդեմիկ է[49]։

Խեցգետնակերպեր և փափկամորթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիկտորիա լճում հայտնի են քաղցրահամ ջրերում ապրող ոչ էնդեմիկ խեցգետինների երկու տեսակներ։ Potamonautes niloticus-ը ամենալայն տարածումն ունի լճում, իսկ P. emini-ին՝ Բուկոբայի հարևանությամբ[50][51]։

Վիկտորիա լճում են բնակվում քաղցրահամ ջրերում ապրող խխունջների 28 տեսակ ( Bellamya-ն, Biomphalaria-ն, Bulinus-ն, Cleopatra-ն, Gabbiella-ն և Melanoides-ն), ներառյալ 12 էնդեմիկ տեսկներն ու տարատեսակները[52][53]։ Կան երկփեղկանիների 17 տեսակներ (Corbicula-ն, Coelatura-ն, Sphaerium-ն և Byssanodonta-ն), որոնցից վեցն էնդեմիկ են[52][54]։ Խխունջների երկու տեսակները՝ Biomphalaria-ն և Bulinus-ն, շիստոսոմոզ մակաբույծների անմիջական կրող են հանդիսանում։ Վիկտորիայի տարածաշրանում մարդկանց մեջ տարածված է շիստոսոմոզով վարակը[55]։ Վերջինս ինվազիվ ջրերի հակինթների տարածման հետևանք է[56]։

Ձկնորսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ձկնորսներն իրենց նավակներով Վիկտորիա լճի ափին

Վիկտորիա լիճը ապահովում է Աֆրիկայում ամենամեծ ներերկրյա ձկնորսությունը[57]։ Սկզբնական շրջանում ձկնորսությունը նեևառում էր բնածին տեսակները, հատկապես տիլապիա և հապլոքրոմին ցիխլյանեբներ, ինչպես նաև լոքո (Bagrus, Clarias, Synodontis and silver butter catfish), փղադունչ և մարմարե երկշունչներ[58][59]։ Ձկնորսության հետևանքով տեսակներից շատերի քանակն արդեն պակասել է[28][60]։ 1990-ականների սկզբին 500,000 տոննա պերկես է բաց թողնվել Վիկտորիա, բայց վերջին տարիներին այն զգալիորեն նվազել է[28]։

Բնապահպանական խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիկտորիա լիճն ունի մի շարք էկոլոգիական խնդիրներ։ Էնդեմիկ ցիխլյաբների տարբեր տեսակների ամբողջովին բնաջնջումը համարվում է մարդու կողմից իրականացված ամենաողբերգական ոչնչացումը էկոհամակարգում[36]։

Զավթող ձկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկսած 1950-ական թվականներից Վիկտորիա լիճ բերվեցին որոշ տեսակներ, որոնք դարձան ինվազիվ տեսակներ և մի շարք էնդեմիկ հապլոքրոմին ցիխլյանեբի ոչնչացման պատճառ հանդիսացան[24]։ Դրանց շարքում են տիլապիաները, redbreast-ը(Coptodon rendalli), redbelly-ը (C. zillii), և նեղոսյան տիլապիաները (Oreochromis niloticus), և O. leucostictus-ները[28][59][61]։

Նեղոսյան պերկեսը Վիկտորիա լճում հասնում է երկու մետրի /շուրջ 200 կիլոգրամի/:

Վաղ 1920-ականներին առաջարկ կար ներմուծել հսկա ծովային գիշատիչներ, ինչպիսիք են նեղոսյան պերկեսները, լճում ձկնորսությունը բարելավելու նպատակով։ Միաժամանակ դա իրենից մեծ վտանգ էր ներկայացնում բնածին ձկնատեսակների համար և պահանջում էր դրանից հետ էկոհամակարգի վրե հավանական ազդեցությունների խորը ուսումնասիրություն[61]։ Այս վտանգները վերաբերում էին բնածին տիլապիաներին, քանի որ ավելի փոքր հապլոքրոմին ցիխլյանեբները, չնայած տեղի ձկնորսության համար կարևոր դեր ունենալուն, համարվում են վնասատուներ և նույնիսկ «անպիտան ձկներ»[61]։ Հետագա տասնամյակների ընթացքում պերկեսը Վիկտորիա ներմուծելու հարցի քննարկումը և դա անելու դեպքում վտանգների հավանականության զգուշացումները շարունակվում էին[61]։ Ուգունդայի խաղերի և ձկնորսության ընկերության և տեղի աֆրիկյան ձկնորսների կողմից տարածաշրջանում նեղոսյան պերկեսի առաջին ներմուծումը իրականացվեց Murchison ջրվեժի հոսանքին հակառակ` 1954 թվականին Owen Falls Dam ՋրԷԿ-ի բացումից անմիջապես հետո։ Սա նպաստում էր Կյոգա լճում այս ձկնատեսակների տարածմանը, և 1955 թվականին Վիկտորիա լճի փոխարեն այստեղ բաց թողնվեցին պերկեսներ։ Գիտնականները վիճում էին հետագա ներմուծման՝ մինչև Կյոգայի ներմուծման արդյունքների երևալը սպսելու հարցի շուրջ։ Սակայն մինչև ուշ 1920-ականներ պերկեսը արդեն նկատելի էր Վիկտորիայում[61]։ Քանի որ տեսակներն արդեն գոյություն ունեին լճում, 1962-1963 թվականներին հետագա ամրապնդման նպատակով ավելի շատ պերկես Վիկտորիա տեղափոխելիս քիչ առարկումներ եղան[61]։ 1950-ականներին Վիկտորրիայում կատարված առաջին ներմուծումների սկզբնաղբյուրը հայտնի չէ, իսկ ճշգիտ ապացույցներ չկան։ Ուգունդայի խաղերի և ձկնորսության ընկերության ծառայողականները հերքում էին իրենց ներգրավվածութույունը այս գործում։ Սակայն հիմնավոր ապացույցները հակառակն են ցույց տալիս։ Ըստ ընկերությունում աշխատանքի անցած Աֆրիկայի տեղացիների՝ 1954-1955 թվականներին իրենք ներմուծել են տեսակները հենց ղեկավարների հրամանով[61]։ Ղեկավարությունը պնդում էր, որ ձկնատեսակն ինքն իրենով է տարածվել Վիկտորիայում։ Սակայն շատ գիտնականներ այս պնդումը չէին ընդունում[61]։ Պերկեսը տարածվել է լճում մինչը 1970 թվականը[28]։ Սկզբնական շրջանում ձկնատեսակի քանակը բավականին քիչ էր, բայց քանակի կտրուկ ավելացում է տեղի ունենում, որն իր գագաթնակետին է հասնում 1980-ական թվականներին[28]։

Նեղոսյան պերկեսի առկայության շնորհիվ լճի էկոհամակարգի բնական բալանսը խախտվել է։ Սննդային շղթան փոխվում է, իսկ որոշ դեպքերում էլնեղոսյան պերկեսի սննդակարգի պատճառով ամբողջությամբ խախտվում։ Հետագայում ջրիմուռներով սնվող ձկների քանակի պակասումը նպաստեց ջրիմուռների՝ մեծ արագությամբ ավելացմանը։ Իր հերթին ջրիմուռների քանակի մեծացումը նպաստեց դետրիտների շատացմանը, որոնք մինչև քայքայվելը կուտակվում են ջրի խորքերում։ Որպես հետևանք՝ ջրի խորքային շերտում թթվածնի մակարդակը նվազում է։ Առանց թթվածնի ցանկացած aerobic life (օրինակ` ձուկ) չի կարող գոյատևել լճի խորքերում, ստիպելով մնացած բոլոր կենդանիներին գոյատևել խորության նեղ շրջանակներում։ Այսպիսով պերկեսը պակասեցրել է ժամանակին Վիկտորիայում գոյություւն ունեցած բազմազան և հարուստ էկոհամակարգը։ Ջրային կյանքի բազմազանությունը լճի միակ կարևորությունը չէ։ Տանզանիայում, Քենիայում և Ուգունդայիում ավելի քան 30 միլիոն մարդ իրենց բնական ռեսուրսների համար օգտվում են լճից։

Հարյուրավոր էնդեմիկ տեսակներ, որոնք Վիկտորիա լճում հատուկ պայմաններում էին պահպանվում ոչնչացան։ Որոշներն էլ դեռ խոցելի են։ Նրանց կորուստը կործանարար է լճի, էկոլոգիայի, գենետիկայի և էվոլուցիայի, և, իհարկե, տեղացի ձկնորսների համար։ Մեծածավալ ձկների վերացումը, նեղոսյան պերկեսի առկայությունը և մեծաքանակ ձկնորսությունը պատճառ են հանդիսացել շատ ձկնորսների կորստի և սպիտակուցի քանակի նվազման։ Սակայն քիչ ձկնորսների է հաջողվել որսալ պերկես, քանի որ այն պահանջում է մեծ քանակությամբ ռեսուրսներ[62]։

Ջրային հակինթների զավթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակնիթներով պատված լճափ Վիկտորիա լճում, Քենիա

Ջրային հակինթները համարվում են հիմնական ներմուծվող բուսատեսակները Վիկտորիայում։ Վերջին 30 տարիների ընթացքում եծ քանակությամբ անմշակ կեղտաջրերի ավելացումը, գյուղատնտեսական և արդյունաբերական արտահոսքը ուղիղ Վիիկտորիա լիճ զգալիորեն մեծացրել են ազոտի և ֆոսֆորի քանակը ջրում՝ նպաստելով ուշ 1990-ակններին էկզոտիկ ջրային հակինթների մեծաքանակ տարածմանը[63][64]։ Այս մոլախոտերը լճում առաջացնում են թթվածնի պակասություն, մեծացնում թունավոր նյութերի և ախտի ծավալը, որն էլ ազդում է և ձկների, և մարդկանց վրա։ Միաժամանակ բույսերի կույտը արգելք է հանդիսանում նավարկության, ափերին հասանելի լինելու համար, միջամտում է հիդրոէլեկտրակայանների արտադրությանը և արգելափակում ջրի օգտագործումը արդյունաբերական նպատակներով[63][65][66][67][68]։ Իսկ մյուս կողմից ջրային հակինթների կույտը կարող է պոտենցիալ դրական ազդեցություն ունենալ ձկների կյանքի վրա՝ արգելք հանդիսանալով մեծ քանակությամբ ձկնորսությանը, որն էլ նպաստում է ձկների աճին։ Վերջին տարիներին նույնիսկ եղել են ամբողջովին ոչնչացված համարվող տեսակկների առաջացում։

Վիկտորիայում ջրային հակինթների աճը հասավ իր ամենամեծ կենսազանգվածին 1997 թվականին, իսկ մինչև 2001 թվականի վերջ նվազեց[65]։ Մեծ քանակությամբ աճ էր նկատվում լճի հյուսիսային հատվածում՝ համեմատաբար պահպանված տարածքներում, որը կարող է կապված լինել եղանակային և ջրային պայմանների հետ, որոնք բարենպաստ են բույսերի աճման համար[68]։ Փորձ արվեց առաջի անգամ ձեքով մշակել մոլախոտերը։ Սակայն ջրից ձեռքով հեռացվելուց հետո վերաճն արագ էր ընթանում։ Անցկացվեցին նաև հանրային իրազեկման աշխատանքներ[68]։ Կիրառվեցին միջոցներ, ինչպիսիք են բնական գիշատիչ միջատների ներմուծումը[68][69][70][71]։

Վիկտորիա լճում ջրային հակինթների ոչնչացմանը նպաստող մեկ այլ գործոն է փոփոխական եղանակային պայմանները։ 1998թ․-ի առաջին վեց ամիսներին լճում ջրի մակարդակի բարձրացումը դուրս մղեց բույսերը լճից։ Նույն ժամանակաշրջանում ուժգին քամիներն ու անձրևները նույնպես կարող են բույսերի վերացման պատճառ հանդիսացած լինել։ Բույսերը ոչ թե ոչնչացել, այլ պարզապես տեղափոխվել են մեկ այլ միջավայր։ Ջրի որակը, սնուցիչները, ջերմաստիճանը և բնական գործոնները նույնպես դեր են խաղացել այս հարցում։ Ջրային հակինթը գտնվում է ոչնչացման եզրին, և այս միտումը շարունակական կմնա, եթե կանոնավոր ջանքեր գործադրվեն[72]։

Աղտոտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչության խտությունը Վիկտորիա լճի շուրջ

Վիկտորիա լճի աղտոտման հիմնական պատճառ են հանդիսանում կեղտաջրերը, կենցաղային և արդյունաբերական թափոնները, ֆերմաներից պարարտանյութերը և քիմիական նյութերը։

Վիկտորիա լճի ավազանը գյուղական վայրերում ունի շատ բնակեցված կենտրոններ։ Ափերը հիմնականում գտնվում են մեծ և փոքր քաղաքներին մոտ, ներառյալ Կիսումուն, Homa Bay-ը Քենիայում, Կամպալան և Ջինջան Ուգանդայում, և Բուկոբան, Mwanza-ն և Մուսոման՝ Տանզանիայում։ Այս քաղաքներնում են գտնվում նաև մի շարք գործարաններ, որոնք ուղիղ լիճ կամ լիճ ներհոսող գետեր են արտանետում քիմիկատներ։ Այս տարածքների մեծ մասն էլ իրենց հերթին գետն աղտոտում են կոյուղով՝ բարձրացնելով էվտրոֆիկացիան[73]։

Բնապահպանական տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականի դրությամբ գոյություն ունի Վիկտորիա լճի բնապահպանական տվյալների պահեստ։ Պահեստն իր մեջ ներառում է ափերը, խորության չափումները, աղտոտումը, ջերմաստիճանը, քամու ուղղությունը և այլ կարևոր տվյալներ։

Պատմություն և ուսումնասիրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Bismarck Rock

Վիկտորիա լճի մասին առաջին տեղեկությունները ստացվել են ստրուկներից և արաբ վաճառականներից, որոնք զբղվում էին ոսկու, փղոսկրի և այլ թանկարժեք իրերի որոնմամբ։ Մուհամեդ Ալ-Իդրիսի կոչվող քարտեզը տալիս է Վիկտորիա լճի ճշգրիտ պատկերը՝ նշելով այն որպես Նեղոսի աղբյուր։

Լճի տեսարանը Սպիկ առողջարանից, Ուգանդա

Լիճն առաջին անգամ հայտնաբերել է բրիտանացի Ջոն Սպիկը 1858 թվականին Կենտրոնական Աֆրիիկան ուսումնասիրելու և Մեծ լճերը տեղորոշելու նպատակով Ռիչարդ Ֆրանսիս Բյորտոնի հետ իր կատարած ճամփորդության ժամանակ։ Տեսնելով բաց ջրի լայն տարածությունը առաջին անգամ և վստահ լինելով, որ գտել է Նեղոսի ակունքը, Սպիկը լիճն անվանեց ի պատիվ Վիկտորիա թագուհու։ Բյորտոնին, ով որոշ ժամանակ բուժումից հետո վերականգնվում էր Տանգանիկա լճի ափերում, դուր չէր եկել այն փաստը, որ Սպիկը պահանջեց ապացուցել իր հայտնագործության՝ Նեղոս գետի ակունքը լինեը։ Բյորտոնը դա այս հարցը համարում էր դեռ չլուծված։

1860-ական թվականներին բրիտանացի հայտնի ճանապարհորդ, տարածքների ուսումնասիրող և միսիոներ Դավիդ Լիվինգսթոնը ձախողեց իր՝ Սպիկի հայտնագործությունը հաստատելու փորջը։ Վերջապես Հենրի Մորտոն Ստենլին New York Herald թերթի կողմից ֆինանսավորված արշավի ժամանակ հաստատեց Սպիկի հայտնագործության ճշտությունը՝ ճանապարհորդելով լճի շուրջ բոլորը և գրաանցելով մեծ արտահոսք լճի հյուսիսային ափին։

Նալուբաամե ՋԷԿ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիկտորիա լճի միակ արտահոսքը գտնվում է Ջինջայում, որտեղ էլ ձևավորվում է Վիկտորիա Նեղոսը։ 1952թ․-ին բրիտանական Ուգանդայի կառավարության ճարտարագետները պայթեցրին պատնեշը և ջրամբարը լճի մակարդակը վերահսկելու և աստիճանաբար առաջացող էրոզիան կանխելու համար արհեստական արգելք ստեղծելու նպատակով։ Նշանակված էր հատուկ ստանդարտ նախկինում հոսքի արագությունը չափելու համար (ամենամեծ հոսքը 300-ից 1․700 քառակուսի մետր վայրկյանում)՝ կախված ջրի մակարդակից։

2002 թվականին Ուգանդայում համաշխարհային բանկի աջակցությամբ ավարտին հասավ երկրորդ՝ Կիիրա հիդրոէլեկտրակայանի կառուցումը։ Նայրոբիի բնակիչ, ջրաբան Դանիել Կուլլի հաշվարկներով Ուգունդան բաց է թողնում երկու անգամ ավել ջուր քան թույլատրելի էր համաձայն պայմանավորվածության[74] և պատասխանատու էր ջրի մակարդակի իջեցման համար։

Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկսած 1990-ական թվականներից Վիկտորիա լճի լաստանավերը հանդիսանում էին հիմնական տեղափոխման միջոց Ուգունդայի, Տանզանիայի և Քենիայի միջև։ Գլխավոր նավահանգիստներն են Կիսումուն, Բուկոբան, Էնտեբբեն, Ջինջան։ 1966 թվականին Քենիայի և Տանզանիայի միջև սկսեց գործել լաստագնացք։ 1996 թվականի մայիսի 21-ին MV Bukoba նավը խորտակվեց լճում՝ խլելով 800-1000 կյանքեր։ Դեպքը դարձավ Աֆրիկայի ամենամեծ աղետը[75]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «The Victoria Nyanza. The Land, the Races and their Customs, with Specimens of Some of the Dialects». World Digital Library. 1899. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 18-ին.
  2. ↑ Dalya Alberge (2011 թ․ սեպտեմբերի 11). «How feud wrecked the reputation of explorer who discovered Nile's source». The Guardian. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  3. ↑ Moorehead, Alan (1960). «Part One: Chapters 1–7». The White Nile. Harper & Row. ISBN 978-0060956394.
  4. ↑ Stuart, Hamilton (2016 թ․ հոկտեմբերի 5). «Shoreline, Lake Victoria, vector polygon, ~2015» (անգլերեն). Harvard Dataverse. doi:10.7910/dvn/pwfw26. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Stuart, Hamilton (2018 թ․ նոյեմբերի 13). «Lake Victoria Statistics from this Dataverse» (անգլերեն). Harvard Dataverse. doi:10.7910/dvn/fvjj4a. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  6. ↑ Peter Saundry. «Lake Victoria».
  7. ↑ «Lake Victoria». Encyclopædia Britannica.
  8. ↑ 8,0 8,1 Stuart, Hamilton; Taabu, Munyaho, Anthony; Noah, Krach; Sarah, Glaser (2018 թ․ մայիսի 17). «Bathymetry TIFF, Lake Victoria Bathymetry, raster, 2017, V7» (անգլերեն). Harvard Dataverse. doi:10.7910/dvn/soeknr. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  9. ↑ United Nations, Development and Harmonisation of Environmental Laws Volume 1: Report on the Legal and Institutional Issues in the Lake Victoria Basin, United Nations, 1999, page 17
  10. ↑ Stuart, Hamilton (2017 թ․ նոյեմբերի 12). «Basin, Lake Victoria Watershed (inside), vector polygon, ~2015» (անգլերեն). Harvard Dataverse. doi:10.7910/dvn/z5rmyd. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  11. ↑ Hamilton, Stuart (2016 թ․ հոկտեմբերի 11). «Shoreline, Lake Victoria, vector line – 2015 – LakeVicFish Dataverse». Harvard Dataverse. doi:10.7910/dvn/5y5ivf. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 C.F. Hickling (1961). Tropical Inland Fisheries. London: Longmans.
  13. ↑ J. Prado, R.J. Beare, J. Siwo Mbuga & L.E. Oluka, 1991. A catalogue of fishing methods and gear used in Lake Victoria. UNDP/FAO Regional Project for Inland Fisheries Development (IFIP), FAO RAF/87/099-TD/19/91 (En). Rome, Food and Agricultural Organization.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 John Reader (2001). Africa. Washington, DC: National Geographic Society. էջեր 227–28. ISBN 978-0-7922-7681-4.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Verheyen, Salzburger, Snoeks, and Meyer (2003). Origin of the Superflock of Cichlid Fishes from Lake Victoria, East Africa. Science 300: 325–29.
  16. ↑ deMenocal, Peter; Ortiz, Joseph; Guilderson, Tom; Adkins, Jess; Sarnthein, Michael; Baker, Linda; Yarusinsky, Martha (2000 թ․ հունվար). «Abrupt onset and termination of the African Humid Period:». Quaternary Science Reviews (անգլերեն). 19 (1–5): 347–361. doi:10.1016/S0277-3791(99)00081-5. ISSN 0277-3791.
  17. ↑ R.E. Hecky; F.W.B. Bugenyi; P. Ochumba; J.F. Talling; R. Mugidde; M. Gophen; L. Kaufman (1994). «Deoxygenation of the deep water of Lake Victoria, East Africa». Limnology and Oceanography. 39 (6): 1476–81. Bibcode:1994LimOc..39.1476H. doi:10.4319/lo.1994.39.6.1476. JSTOR 2838147.
  18. ↑ R.E. Hecky (1993). «The eutrophication of Lake Victoria». Verhandlungen der Internationale Vereinigung für Limnologie]]. 25: 39–48.
  19. ↑ 19,0 19,1 Peter B. O. Ochumba; David I. Kibaara (1989). «Observations on blue-green algal blooms in the open waters of Lake Victoria, Kenya». African Journal of Ecology. 27 (1): 23–34. doi:10.1111/j.1365-2028.1989.tb00925.x.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Hamilton, Stuart; Munyaho, Anthony Taabu; Krach, Noah; Glaser, Sarah (2018 թ․ մայիսի 17). «Bathymetry TIFF, Lake Victoria Bathymetry, raster, 2016 – LakeVicFish Dataverse». doi:10.7910/dvn/soeknr. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  21. ↑ «LV_Bathy». faculty.salisbury.edu. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 Spawls, Howell, Drewes, and Ashe (2002). A Field Guide to the Reptiles of East Africa. Academic Press, London. 0-12-656470-1.
  23. ↑ 23,0 23,1 Witte; Msuku; Wanink; Seehausen; Katunzi; Goudswaard; and Goldschmidt (2000). "Recovery of cichlid species in Lake Victoria: an examination of factors leading to differential extinction". Reviews in Fish Biology and Fisheries 10: 233–41.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Witte, Goldschmidt, Goudswaard, Ligtvoet, van Oijen & Wanink (1992). "Species extinction and concomitant ecological changes in Lake Victoria". Netherlands Journal of Zoology 42(2–3): 214–32. doi:10.1163/156854291X00298.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Meier, Marques, Mwaiko, Wagner, Excoffier, & Seehausen (2017). Ancient hybridization fuels rapid cichlid fish adaptive radiations. Nature Communications 8: 14363. doi:10.1038/ncomms14363
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 DeWeerdt, S. (28 February 2004). Dark secret of the lake. New Scientist. Retrieved 26 March 2017.
  27. ↑ J.C. Stager; T.C. Johnson (2008). «The late Pleistocene desiccation of Lake Victoria and the origin of its endemic biota». Hydrobiologia. 596 (1): 5–16. doi:10.1007/s10750-007-9158-2.
  28. ↑ 28,00 28,01 28,02 28,03 28,04 28,05 28,06 28,07 28,08 28,09 28,10 28,11 28,12 Lowe-McConnell, R. (2009). "Fisheries and cichlid evolution in the African Great Lakes: progress and problems". Freshwater Reviews 2: 131–51.
  29. ↑ McClanahan, T. and T.P. Young (1996). East African Ecosystems and Their Conservation. pp. 201–06. 978-0-19-510817-0
  30. ↑ Witte, F., de Zeeuw, M.P. & Brooks, E. (2010). «'Haplochromis thereuterion'». The IUCN Red List of Threatened Species. 2010: e.T185857A8492470. doi:10.2305/IUCN.UK.2010-3.RLTS.T185857A8492470.en. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 14-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)(չաշխատող հղում)
  31. ↑ Steeves, G: "'Haplochromis' thereuterion". Cichlid-Forum. Retrieved 28 March 2017.
  32. ↑ Rijssel; Moser; Frei; Seehausen (2018). «Prevalence of disruptive selection predicts extent of species differentiation in Lake Victoria cichlids». Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 285 (1871): 1871. doi:10.1098/rspb.2017.2630. PMC 5805951. PMID 29367400.
  33. ↑ 33,0 33,1 van Rijssel; and Witte (2013). Adaptive responses in resurgent Lake Victoria cichlids over the past 30 years. Evol.Ecol. 27:253–67. doi:10.1007/s10682-012-9596-9.
  34. ↑ Goldschmidt, Witte, and Wanink (1993). "Cascading Effects of the Introduced Nile Perch on the Detritivorous/Phytoplanktivorous Species in the Sublittoral Areas of Lake Victoria". Conservation Biology' ' 7(3): 686–700.
  35. ↑ 35,0 35,1 IUCN Red Lists: Geographic Patterns Արխիվացված 2018-10-02 Wayback Machine. Eastern Africa. Retrieved 25 March 2017.
  36. ↑ 36,0 36,1 Fiedler, P.L. and P M. Kareiva, editors (1998). Conservation Biology: For the Coming Decade. 2nd edition. pp. 209–10. 978-0-412-09661-7
  37. ↑ Zeeuw, Westbroek, van Oijen, Witte (2013). "Two new species of zooplanktivorous haplochromine cichlids from Lake Victoria, Tanzania". ZooKeys 256: 1–34. doi: 10.3897/zookeys.256.3871
  38. ↑ Yirka, B. (27 November 2015). Study shows evolution does not always mean more diversification. Phys.org, press release. Retrieved 28 March 2017.
  39. ↑ Lévêque, C. (1997). Biodiversity Dynamics and Conservation: The Freshwater Fish of Tropical Africa. p. 358. 978-0-521-57033-6
  40. ↑ Steeves, G: "New to the hobby Haplochromines". Cichlid-Forum. Retrieved 28 March 2017.
  41. ↑ Rizza, D: "Looking At Victoria Cichlids". Conscientious Aquarist Magazine. Retrieved 28 March 2017.
  42. ↑ McAndrews, R. and D.I. Warmolts (25 May 2015). "Progress in breeding freshwater fish". Boston Aquarium Society. Retrieved 14 April 2017.
  43. ↑ Twongo, T.K.; Bayona, J.D.R.; Hanssens, M. (2006). «Oreochromis esculentus». The IUCN Red List of Threatened Species. 2006: e.T15457A4587658. doi:10.2305/IUCN.UK.2006.RLTS.T15457A4587658.en. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 14-ին. {{cite journal}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  44. ↑ Twongo, T.K.; Bayona, J.D.R.; Hanssens, M. (2006). «Oreochromis variabilis». The IUCN Red List of Threatened Species. 2006: e.T15458A4587788. doi:10.2305/IUCN.UK.2006.RLTS.T15458A4587788.en. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 14-ին. {{cite journal}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  45. ↑ 45,0 45,1 R.S.A. Beauchamp (1954). «Fishery research in the lakes of East Africa». East African Agricultural Journal. 19 (4): 203–07.
  46. ↑ Lucy Richardson, The lessons of Lake Victoria Uganda, Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 26-ին
  47. ↑ 47,0 47,1 Les Kaufman; Peter Ochumba (1993). «Evolutionary and conservation biology of cichlid fishes as revealed by faunal remnants in northern Lake Victoria». Conservation Biology. 7 (3): 719–30. doi:10.1046/j.1523-1739.1993.07030719.x. JSTOR 2386703.
  48. ↑ 48,0 48,1 Tijs Goldschmidt; Frans Witte; Jan Wanink (1993). «Cascading effects of the introduced Nile perch on the detrivorous/phytoplantivorous species in sublittoral areas of Lake Victoria». Conservation Biology. 7 (3): 686–700. doi:10.1046/j.1523-1739.1993.07030686.x. JSTOR 2386700.
  49. ↑ 49,0 49,1 FishBase: Fish Species in Victoria. Retrieved 25 March 2017.
  50. ↑ Cumberlidge, N. (2009). "Freshwater Crabs and Shrimps (Crustacea: Decapoda) of the Nile Basin". Chapter 27, pp. 547–61 in : Dumony, H.J. (editor). The Nile. Origin, Environments, Limnology and Human Use. Monographiae Biologicae, Vol. 89. Springer, New York. 978-1-4020-9726-3.
  51. ↑ Cumberlidge, N. (2016). «Potamonautes emini». The IUCN Red List of Threatened Species. 2016: e.T44523A84352263. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T44523A84352263.en. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 14-ին.(չաշխատող հղում)
  52. ↑ 52,0 52,1 Seddon, M.; Appleton, C.; Van Damme, D.; Graf, D. (2011). Darwall, W.; Smith, K.; Allen, D.; Holland, R.; Harrison, I.; Brooks, E. (eds.). Freshwater molluscs of Africa: diversity, distribution, and conservation. էջեր 92–119. ISBN 978-2-8317-1345-8. {{cite book}}: |journal= ignored (օգնություն)
  53. ↑ Brown, D. (1994). Freshwater snails of Africa and their medical importance. 2nd edition. 0-7484-0026-5
  54. ↑ Mwambungu, J.A. (2004). "The diversity of benthic molluscs of Lake Victoria and Lake Burigi". Tanz. J. Sci. 30(1): 21–32.
  55. ↑ Senthilingam, M. (2016 թ․ փետրվարի 9). «The snails spreading fever across Africa». CNN. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 16-ին.
  56. ↑ Chege, N. (1995). «Lake Victoria: A Sick Giant» (PDF). People & the Planet. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 16-ին.
  57. ↑ Kim Geheb (1997). The Regulators and the regulated: fisheries management, options and dynamics in Kenya's Lake Victoria Fishery (Ph.D. thesis). University of Sussex. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 31-ին.
  58. ↑ Lake Victoria Fisheries Organization (2016). «Lake Victoria Fisheries: An introduction». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 15. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 27-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link)
  59. ↑ 59,0 59,1 Njiru, Waithaka, Muchiri, van Knaap, and Cowx (2005). "Exotic introductions to the fishery of Lake Victoria: What are the management options?" Lakes & Reservoirs: Research and Management 10: 147–55.
  60. ↑ FishBase team RMCA & Geelhand, D. (2016). «Labeo victorianus». The IUCN Red List of Threatened Species. 2016: e.T60318A47182908. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T60318A47182908.en. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 14-ին.(չաշխատող հղում)
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 61,3 61,4 61,5 61,6 61,7 Pringle, R.M. (2005). The Origins of the Nile Perch in Lake Victoria. BioScience 55 (9): 780-787.
  62. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 11-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  63. ↑ 63,0 63,1 Luilo, G.B. (August 01, 2008). Lake Victoria water resources management challenges and prospects: a need for equitable and sustainable institutional and regulatory frameworks. African Journal of Aquatic Science, 33, 2, 105–13.
  64. ↑ Muli, J., Mavutu, K., and Ntiba, J. (2000). "Micro-invertebrate fauna of water hyacinth in Kenyan waters of Lake Victoria". International Journal of Ecology and Environmental Science 20: 281–302
  65. ↑ 65,0 65,1 Kateregga, E., & Sterner, T. (January 01, 2009). "Lake Victoria Fish Stocks and the Effects of Water Hyacinth". Journal of Environment & Development, 18, 1, 62–78.
  66. ↑ Mailu, A.M., G.R.S. Ochiel, W. Gitonga and S.W. Njoka. 1998. Water Hyacinth: An Environmental Disaster in the Winam Gulf of Lake Victoria and its Control, pp. 101–05.
  67. ↑ Gichuki, J., F. Dahdouh Guebas, J. Mugo, C.O. Rabour, L. Triest and F. Dehairs. 2001. "Species inventory and the local uses of the plants and fishes of the Lower Sondu Miriu wetland of Lake Victoria, Kenya". Hydrobiologia 458:99–106.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 68,3 Albright, T.P., Moorhouse, T.G., & McNabb, T.J. (January 1, 2004). "The Rise and Fall of Water Hyacinth in Lake Victoria and the Kagera River Basin, 1989-2001". Journal of Aquatic Plant Management, 42, 73–84.
  69. ↑ Ochiel, G.S., A.M. Mailu, W. Gitonga and S.W. Njoka. 1999. Biological Control of Water Hyacinth on Lake Victoria, Kenya, pp. 115–18.
  70. ↑ Mallya, G.A. 1999. Water hyacinth control in Tanzania, pp. 25–29.
  71. ↑ United Nations Environment Programme & Belgium. (2006). Africa's lakes: Atlas of our changing environment. Nairobi, Kenya: UNEP.
  72. ↑ Crisman, T.L., Chapman, Lauren J., Chapman, Colin A., & Kaufman, Les S. (2003). Conservation, ecology, and management of African fresh waters. Gainesville: University Press of Florida.
  73. ↑ «Water Hyacinth Re-invades Lake Victoria». Image of the Dat. NASA. 2007 թ․ փետրվարի 21.
  74. ↑ Fred Pearce (2006 թ․ փետրվարի 9). «Uganda pulls plug on Lake Victoria». New Scientist. 2538: 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 8-ին.
  75. ↑ Harris, Edward (2002 թ․ սեպտեմբերի 29). «Diver's recover 180 bodies from Africa's worst ferry disaster». Panama City News Herald. Panama city, Florida. էջ 8. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 6-ին – via Newspaperarchive.com. «The tragedy was one of Africa's deadliest maritime disasters. On May 21st 1996, at least 500 people died in the sinking of the MV Bukova on Lake Victoria.» {{cite news}}: Invalid |url-access=yes (օգնություն)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիկտորիա (լիճ)» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4063454-1 · LCCN: sh85143182 · VIAF: 315526599 · WorldCat VIAF: 315526599
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիկտորիա_(լիճ)&oldid=9767772» էջից