Վիլհելմ Ստեյնից

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիլհելմ Ստեյնից
Wilhelm Steinitz
Դիմանկար
Ծնվել էմայիսի 14, 1836(1836-05-14)[1]
ԾննդավայրՊրահա, Բոհեմիայի թագավորություն, Չեխական թագի հողեր, Ավստրիական կայսրություն[2][3]
Մահացել էօգոստոսի 12, 1900(1900-08-12)[4][5][6][…] (64 տարեկան)
Մահվան վայրՆյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[2]
ԳերեզմանThe Evergreens Cemetery
Քաղաքացիություն ԱՄՆ,  Ավստրիական կայսրություն[7] և  Ցիսլեյտանիա
ԿրթությունՎիեննայի տեխնիկական համալսարան
Մասնագիտությունշախմատիստ, շախմատային տեսաբան և շախմատի տեսաբան
ԱմուսինElisabeth Wiebel?
Պարգևներ և
մրցանակներ
 Wilhelm Steinitz Վիքիպահեստում

Վիլհելմ Ստեյնից (Շտայնից; գերմ.՝ Wilhelm Steinitz, անգլ.՝ William Steinitz, մայիսի 14, 1836(1836-05-14)[1], Պրահա, Բոհեմիայի թագավորություն, Չեխական թագի հողեր, Ավստրիական կայսրություն[2][3] - օգոստոսի 12, 1900(1900-08-12)[4][5][6][…], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[2])։ Շախմատի աշխարհի առաջին պաշտոնական չեմպիոն (1886 - 1894), 19-րդ դարի ամենանշանավոր շախմատային տեսաբան։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեյնիցը 1866-ին

Վոլֆ Ստեյնիցը (Վիլհելմ անունը նա վերցրել է հետագայում) ծնվել է Պրահայի հրեական գետտոյում։ Նա աղքատ հրեա դերձակ Յոզեֆ-Սոլոմոն Ստեյնիցի (1789 - 1868) և Աննա Ստեյնիցի (ծնյալ՝ Տորշևա) (1804 - 1845) բազմազավակ (ընդհանուր առմամբ ընտանիքում կար 13 երեխա՝ 7 տղա և 6 աղջիկ) ընտանիքի վերջին երեխան էր։ Շախմատ խաղալ սովորել է 12 տարեկանում[8] ու, տարվելով դրանով, շուտով դրսևորել նկատելի շախմատային ունակություններ։ Դպրոցում նա նաև հակում է դրսևորել դեպի մաթեմատիկան։ 1858-ին տեղափոխվել է Վիեննա՝ նպատակ ունենալով լրագրող դառնալ։ Զուգահեռաբար նաև մաթեմատիա է ուսումնասիրել Վիեննայի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում[9], սակայն ֆինանսական ու առողջական խնդիրների պատճառով շուտով կիսատ է թողել ուսումը։ Նույն ժամանակ Ստեյնիցը դարձել է Վիեննայի «Կաքավ» սրճարանի մշտական հաճախորդը, ուր միշտ հավաքվում էին քաղաքի սիրողական շախմատիստները։ Նա գումար էր վաստակում սրճարանում գումարի դիմաց շախմատ խաղալով՝ միաժամանակ դառնալով պրոֆեսիոնալ։ Մրցաշարերին մասնակցությունը սկսել է 1859-ին՝ մասնակցելով Վիեննայի շախմատային հանրության մրցաշարին՝ 1859  - 3-րդ տեղ, 1860  - 2-րդ տեղ, 1861  - 1-ին տեղ (30/31 միավոր արդյունքով[10])։ Այս շրջանում նրան սկսել են կոչել «Ավստրիական Մորֆի»[11]։ 1862 թվականին ներկայացրել է Ավստրիական ԿայսրությունԼոնդոն-ի 2-րդ միջազգային մրցաշարում և զբաղեցրել 6-րդ տեղը (13 հնարավորից 8 միավորով)։ Ընդ որում նրա պարտիան Օգոստոս Մոնգրեդիենի հետ ճանաչվել է մրցաշարի լավագույն պարտիա[11]։ Մրցաշարի ավատրից անմիջապես հետո Ստեյնիցը անհատական մրցամարտում հաղթել է Սերաֆինո Դյուբուային (5 հաղթանակ, 1 ոչ ոքի, 3 պարտություն)[10]։ Նույն թվականից հաստատվել է Լոնդոնում։ 1862-63 թթ.-ին անհատական հանդիպումներում ջախջախել է 2 տարի առաջ շախմատ խաղալ սկսած, սակայն արդեն համաշխարհային լավագույն շախմատիստների 20-յակում տեղ զբաղեցնող Ջոզեֆ Հենրի Բլեքբըրնին (7 հաղթանակ, 2 ոչ ոքի, 1 պարտություն)[12]։ Նույն թվականին Ստեյնիցը ևս երկու տպավորիչ հաղթանակ է տանում Ֆրեներիկ Դիկոնի (5 հաղթանակ, 1 ոչ ոքի, 1 պարտություն) և Օգոստոս Մոնգրեդիենի (7 հաղթանակ, ոչ մի պարտություն) նկատմամբ։ Հաջորդ՝ 1864 թ. վստահ առավելության է հասնում Ուիլիամ Գրինի նկատմամբ (8 հաղթանակ, 2 ոչ ոքի, ոչ մի պարտություն)[13]։ Այս հաջողություները սակայն իրենց գինն ունեին.1863 թվականի մարտին Ստեյնիցը նամակով պարտքերը չվճարելու համար ներողություն է խնդրում Իգնաց Կոլիշից։ Դրա հիմնական պատճառն այն էր որ քանի դեռ Ստեյնիցը մրցում էր Միացյալ Թագավորությունը ներայացնող վարպետների հետ Դանիել Հարվիցը «փախցրել էր» նրա հիմնական եկամուտն ապահովող Լոնդոնի շախմատային ակումբի հաճախորդներին[14]։ 1865 և 1866 թթ.-ին հաջողության է հասել համապատասխանաբար Դուբլինի և Լոնդոնի մրցաշարերում՝ դրսևորելով շախմատային ստրատեգիկ մտածողության առաջին օրինակները։

abcdefgh
8
d8 black queen
f8 black rook
h8 black king
a7 black rook
d7 black bishop
g7 black bishop
h7 black knight
d6 black pawn
c5 black pawn
e5 black pawn
a4 black pawn
c4 white queen
e4 white pawn
f4 black pawn
g4 black pawn
a3 white rook
c3 white knight
d3 white pawn
f3 white pawn
a2 white pawn
c2 white pawn
d2 white bishop
g2 white pawn
b1 white rook
f1 white king
g1 white knight
8
77
66
55
44
33
22
11
abcdefgh
Ստեյնից-Անդերսեն մրցախաղի 13-րդ պարտիան. այս դիրքում սևերը (Ստեյնից) վճռում են պարտիայի ելքը 29... Թh4! վճռական քայլով։

Այս հաջողություններն ամրագրում եմ Ստեյնիցի անունը աշխարհի ուժեղագույն շախմատիստների ցանկում և հնարավորություն տալիս ձեռնոց նետելու Ադոլֆ Անդերսենին։ Վերջինս 1851 և 1862 թթ. Լոնդոնի միջազգային մրցաշարերում տարած հաղթանակներից ու գործող լավագույն շախմատիստ Պոլ Մորֆիի շախմատին հրաժեշտ տալուց հետո համարվում էր մոլորակի լավագույն ակտիվ խաղացողը[8]։ Լոնդոնյան 3 շախմատային ակումբների կազմակերպած այս մրցամարտը տեղի ունենում 1866 թ. հուլիսի 14-ից օգոստոսի 10-ը մինչև 8 հաղթանակ կանոնակարգով։ Յուրաքանչյուր 20 քայլի համար հատկացվում էր 2 ժամ։ Այս մրցամարտը համարվում է շախմատի պատմության մեջ ամենասկզբունքայիններից մեկը՝ բոլոր պարտիաներն արդյունավետ էին։ Ստեյնիցը սպիտակներով կիրառում էր միայն Արքայական գամբիտ, իսկ Անդերսենը միայն Էվանսի գամբիտ (բացի 13-րդ պարտիայից, ուր նա ընտրել էր դիրքային մանևրման մարտավարություն)։ Առաջին հինգ պարտիաներից հետո իշխում էր Ստեյնիցը՝ 4։1 (պարտվել էր 1-ին պարտիայում), բայց հաղթելով 4 պարտիա անընդմեջ Անդերսենը խլում է նախաձեռնությունը։ Հաջորդող 5 պարտիաներում Ստեյնիցը կրկին ավելի ուժեղ է գտնվում՝ հավաքելով 4/5 միավոր (պարտվել էր 12-րդ պարտիայում) հաղթում ընդհանուր 8։6 հաշվով[11]։ Որպես արդյունք Ստեյնիցը ճանաչվում է աշխարհի ուժեղագույն շախմատիստ[15] Մրցանակային ֆոնդը նախատեսում էր £100 հաղթողին (Ստեյնից) և £20 պարտվողին (Անդերսեն)։ Հաղթողի մրցանանակը բավականին մեծ գումար էր այն ժամանակների համար՝ հավասար այժմյան £60, 000-ի[16]։

Ադոլֆ Անդերսենը համարվում էր աշխարհի լավագույն շախմատիստը մինչև 1866 թվականը,երբ Ստեյնիցը անձնական մրցամարտում պարտության մատնեց նրան։

Գերիշխանություն շախմատային աշխարհում և գահակալում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեյնիցը 30 տարի շարունակ՝ 1862-92 թթ., հաղթում էր բոլոր անհատական մրցախաղերը՝ հաճախ զգալի առավելությամբ[11]։ Անդերսենի նկատմամբ հաղթանակից հետո նրա հաղթանակները Հենրի Բըրդի (1866 թ., 7 հաղթանակ, 5 պարտություն, 5 ոչ ոքի) և հատկապես Ջոզեֆ Հենրի Բլեքբըրնի (1870 թ., 5 հաղթանակ, 1 ոչ ոքի, ոչ մի պարտություն) նկատմամբ հաստատեցին Ստեյնիցի համբավը, որպես լավագույն մրցախաղային շախմատիստ։ Երկու տարի անց Ստեյնիցը մեծ առավելությամբ ջախջախում է Յոհան Ցուկերտորտին (1872 թ. օգոստոս-սեպտեմբեր, 7 հաղթանակ, 1 պարտություն, 4 ոչ ոքի), ով վստահորեն մուտք էր գործել շախմատային էլիտա մեկ տարի առաջ՝ հաղթելով նույն Ադոլֆ Անդերսենին[13]։ Բայց նրան երկար ժամանակ չէր հաջողվում առաջին մրցանակ նվաճել խոշոր մրցաշարերում. Փարիզի 3-րդ միջազգային մրցաշար՝ 3-րդ տեղ (1867 թ., զիջելով Իգնաց Կոլիշին և Շիմոն Վինևարին), Դանդիի մրցաշար՝ 2-րդ մրցանակ (1867 թ., զիջելով Գուստավ Նեյմանին), Բադեն-Բադենի մրցաշար՝ 2-րդ մրցանակ (1870 թ., զիջելով Ադոլֆ Անդերսենին)[17]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Стейниц Вильгельм // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  3. 3,0 3,1 3,2 Wurzbach D. C. v. Steinitz, Wilhelm (գերմ.) // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt habenWien: 1856. — Vol. 38. — S. 101.
  4. 4,0 4,1 4,2 Encyclopædia Britannica
  5. 5,0 5,1 5,2 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  6. 6,0 6,1 6,2 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.)LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8
  7. http://www.washingtontimes.com/news/2012/jun/5/sands-anand-retains-chess-crown-by-slimmest-of-mar/
  8. 8,0 8,1 Schoenberg, Harold C. (1981). Grandmasters of Chess (Rev. ed.). New York: W.W. Norton & Co. էջ 99.
  9. Landsberger, Kurt (2006). William Steinitz, Chess Champion. McFarland & Co. էջ 17. ISBN 9780786428465.
  10. 10,0 10,1 «Ռոմանտիկ շրջանի շախմատային համապատկեր (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 7-ին.
  11. 11,0 11,1 11,2 11,3 «Բիլլ Ուոլլի անդրադարձը Ստեյնիցին (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  12. Chessmetrics-ի շախմատիստների քարտարան՝ Ջոզեֆ Բլեքբըրն
  13. 13,0 13,1 «Ջերեմի Սիլմանը Վիլհելմ Ստեյնիցի մասին (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 7-ին.
  14. Լանդսբերգեր «Ստեյնիցի թղթերը. Շախմատի առաջին աշխարհի չեմպիոնի նամակներն ու փաստաթղթերը (անգլ.)
  15. «Վինթեր «Աշխարհի չեմպիոն»-ի վաղ կիրառություններ (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 8-ին.
  16. Բրիտանական ֆունտի համեմատական արժեքի հաշվարկում 1830-ից մինչև մեր օրերը(չաշխատող հղում)
  17. «Բադեն-Բադեն շախմատային մրցաշար 1870թ. (անգլ.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 29-ին.