Ստեփան Դեմուրյան

Ստեփան Դեմուրյան
Ծնվել է	հունիսի 12 (24), 1871; Թիֆլիս, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն
Երկիր	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Մահացել է	հունվարի 13, 1934 (62 տարեկան); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Գերեզման	Գերեզման Ստեփան Դեմուրյանի և Կոմիտասի անվան զբոսայգու պանթեոն
Մասնագիտություն	խմբավար, ազգագրագետ և կոմպոզիտոր
Կրթություն	Ներսիսյան դպրոց (1892) և Սանկտ Պետերբուրգի կոնսերվատորիա (1901)
	Stephan Demuryan Վիքիպահեստում

Ստեփան Գուրգենի Դեմուրյան (հունիսի 12 (24), 1871^[1], Թիֆլիս, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն^[1] - հունվարի 13, 1934(1934-01-13)^[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]), հայ երաժշտագետ, ֆոլկլորագետ, մանկավարժ, կոմպոզիտոր և երգիչ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեփան Դեմուրյանը ծնվել է 1872 թվականին, Թիֆլիսում, ձկնորսի ընտանիքում։ Մոր ջանքերով 1883-1892 թվականներին խմբավարություն, երգ-երաժշտություն է սովորել Ներսիսյան դպրոցում, 1892 թվականին՝ Մակար Եկմալյանի մոտ։ 1898 թվականին մեկնել է Պետերբուրգ, ընդունվել կոնսերվատորիա, վոկալ արվեստ սովորել Ս. Գաբելի մոտ։ Մասնավոր կարգով զբաղվել է նաև կոմպոզիցիայով։ Դասերի ծախսերը հոգացել է Ալեքսանդր Սպենդիարյանը։ 1901 թվականին ստիպված վերադարձել է հայրենիք՝ անավարտ թողնելով ուսումը և նորից սկսել աշխատել։

Դեմուրյանը երգ-երաժշտություն է դասավանդել Շուշի քաղաքի թեմական և Մարիամյան դպրոցում (1892-1917, ընդմիջումներով), Գորիում՝ 1895-1898, Ռուսաստանի, Հարավային Կովկասի և Հյուսիսային կովկասի զանազան քաղաքներում (1903-1924), Բաքվում (1924-1926), Երևանի Աբովյանի և Միասնիկյանի դպրոցներում (1926-1934)։ 1921 թվականին Դեմուրյանն աշխատել է Պյատիգորսկում որպես ուսուցիչ, անվճար համերգներ է տվել կարիքավոր ընտանիքների համար և բեմադրել Արմեն Տիգրանյանի Անուշ օպերան։

Դեմուրյանների տունը հավաքատեղի է եղել հայ մտավորականներից շատերի համար՝ կոմպոզիտորներ Ռոմանոս Մելիքյան, Արամ Քոչարյան, Սպիրիդոն Մելիքյան, Մարտին Մազմանյան, երգչուհի Արուս Բաբալյան, երգիչ Պավել Լիսիցյան և երաժշտագետ Ռուբեն Թերլեմեզյան, գրողներ Չարենց, Ազատ Վշտունի, Գուրգեն Մահարի, դերասաններ Ջանան և Հրաչյա Հերսիսյան, ռեժիսոր Վարդան Աճեմյան և ճարտարապետ Գևորգ Քոչար, նկարիչ Միքայել Արուտչյան։

Մահացել է 1934 թվականին հունվարի 13-ին կարճատև, տառապալից հիվանդությունից (արյան զեղում)^[2]։

Ստեղծագործական գործունեությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեմուրյանն իր ստեղծագործական կյանքի ընթացքում հավաքել և կորստից փրկել է հայ երգի բազմաթիվ նմուշներ, կրթական գործունեություն է ծավալել, պրոպագանդել երգ-երաժշտություն, փորձել իր ուժերը երաժշտական տեսության բնագավառում, ներդաշնակեցրել ժողովրդական երգեր և վերջապես, հորինել իր սեփական ստեղծագործությունները։ Դեմուրյանի ստեղծագործական գործունեությունը հիմնականում ծավալվել է անսամբլային ժանրում։

Դեմուրյանի կյանքը սերտորեն կապված էր բեմի հետ. կազմակերպել է հայ օպերաների բեմադրություններ (Արմեն Տիգրանյանի «Անուշը» և Դ. Ղազարյանի «Գյուլնազ տատի հեքիաթը» 1917 թվականին Շուշիում, «Անուշը»՝ 1921 թվականին Պյատիգորսկում և այլն)։ Նկարահանվել է «Երկու գիշեր» կինոֆիլմում։ Դեմուրյանի խաղը ռազմական ղեկավարի դերում բարձր գնահատականի է արժանացել։ Կատարել է Պեպոյի դերը ուսուցչական ուժերով կազմակերպած «Պեպո» ներկայացման մեջ։

Երեք տարի աշխատել է Գորի քաղաքում (1895-1898), որտեղ նրա կազմած երգեցիկ խումբը համերգներ է տվել ինչպես այդ քաղաքում, այնպես և մոտակա գյուղերում ու շրջաններում՝ Սուրամում, Ախալքալաքում և այլուր։

Շուշիում իր գործունեությունը ավարտելուց հետո Դեմուրյանը 1926 թվականի ամռանը համերգներ է կազմակերպում նաև Լենինականում և Երևանում։ Նույն թվականից նա Երևանի Մյասնիկյանի և Աբովյանի անվան դպրոցի ուսուցիչ էր, ուր աշխատել է մինչև կյանքի վերջը։ Բազմաթիվ համերգներ է տվել Կարմիր բանակի զինվորների համար։ 1929 թվականի ամռան ամիսներին Ստեփանակերտում կազմակերպել է մասսայական համերգներ, հանդես է եկել տարբեր ակումբներում։

Դեմուրյանի գործունեությունը, որը հիմնականում ծավալվել է մանկավարժական և կատարողական ասպարեզում, մշտապես զուգակցվել է երաժշտագիտական, բանահավաքչական և գիտական աշխատանքի հետ։ Բոլոր բնագավառներում էլ նա դրսևորել է մասնագիտական բարձր պրոֆեսիոնալիզմ` հենված գիտական մեթոդաբանության վրա, ինչը հնարավորություն է տվել ձևավորելու հայ երաժշտագիտական, մանկավարժական և մշակութաբանական մտքի կայացման համար։

Մանկավարժությունը և խմբավարությունը կարևոր տեղ են զբաղեցնում Դեմուրյանի ստեղծագործության մեջ։ Նա կարողացել է դասավանդման ճիշտ մեթոդի շնորհիվ աշակերտների և խմբի երգիչների մոտ սեր արթնացնել դեպի երաժշտությունը։ Երգը նրա ընկալմամբ կյանքն իմաստավորող և խթանող մի միջոց էր։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1904 թվականին ամուսնացել է Օսաննա Հովհաննեսի Յարալյանի հետ (հետագայում՝ Սոֆյա Իվանովնա Դեմուրյան)։ Դեմուրյանի որդիներն են՝ Գուրգեն Դեմուրյանը՝ գիտությունների թեկնածու, բիոքիմիկոս, և Թամար Դեմուրյանը՝ Հայաստանի վաստակավոր արտիստուհի, ասմունքի վարպետ։

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարգարիտ Բրուտյան (1969). Ստեփան Դեմուրյան. Երևան.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Չարենցի անվ. ԳԱԹ. Դեմուրյանի արխիվ.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստեփան Դեմուրյան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 3, էջ 346)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[2] Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005.

[1]

[2]