Սպիտակ ժանիք (վեպ)

Սպիտակ ժանիք անգլ.՝ White Fang
Հեղինակ	Ջեկ Լոնդոն
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ժանր	արկածային
Թեմա	fictional wolf?
Բնօրինակ լեզու	անգլերեն
Ստեղծման տարեթիվ	1906
Նկարագրում է	Յուկոն և Կանադա
Նախորդ	Նախնիների կանչը
Երկիր	ԱՄՆ
Հրատարակիչ	Macmillan Publishers
Հրատարակման տարեթիվ	1906 և մայիս 1906
Թվային տարբերակ	gutenberg.org/ebooks/910​(անգլ.)
White Fang Վիքիպահեստում

«Սպիտակ ժանիք» (անգլ.՝ White Fang), Ջեկ Լոնդոնի արկածային վեպը, որի գլխավոր հերոսն է հանդիսանում Սպիտակ Ժանիք մականունով գայլը։ Ստեղծագործությունը առաջին անգամ հրատարակվել է «The Outing Magazine» ամսագրի մի քանի համարներում՝ 1906 թվականի մայիսից մինչև հոկտեմբեր ամիսները։ Գրքում պատմվում է 19-րդ դարի վերջերին Ալյասկայի Ոսկե տենդի ժամանակներում ընտելացված գայլի ճակատագրի մասին։ Ընդ որում, ստեղծագործության մեծ մասը ցույց է տրված կենդանու աչքերով, և, մասնավորապես, Սպիտակ Ժանիքի։ Վեպում նկարագրվում է մարդու և կենդանիների միջև տարբեր վարքի և փոխհարաբերությունների մասին՝ բարի և չար։

Սյուժե

Սպիտակ Ժանիքի հայրը գայլ էր, իսկ մայրը՝ Կիչին, կիսով չափ գայլ, կիսով չափ շուն։ Նա ծնվել է Հյուսիսային Ծայրամասում և միակ ողջ մնացածն էր ծնվածներից։ Հյուսիսում հաճախ ստիպված էին լինում քաղցած մնալ և դա էլ նրա քույրերի և եղբայրների մահվան պատճառն էր։ Հայրը՝ միաչքանի գայլը, շուտով զոհվում է լուսանի հետ անհավասար մարտում։ Գայլուկը և մայրը մնում են միայնակ։

Աշխարհը լի է անակնկալներով և դեպի ակունքն ընկած ճանապարհին գայլուկը հանդիպում իրեն անհայտ արարածներին՝ մարդկանց։ Պարզվում է նա տեր ունի՝ Մոխրագույն Կուղբը։ Մոխրագույն Կուղբը նորից դառնում է Կիչիի տերը։ Նրան է այժմ պատկանում նաև գայլուկը, որին նա տալիս է Սպիտակ Ժանիք անունը։ Սպիտակ Ժանիքին դժվար է հարմարվել հնդկացիների բնակատեղում նոր կյանքին՝ նա ստիպված է անդադար պաշտպանվել շների հարձակումներից, ստիպված է խստորեն հետևել մարդկանց կանոններին, որոնց նա համարում է աստվածներ, հաճախ կոպիտ, երբեմն արդարացի։

Առաջացնելով իր եղբայրակիցների և մարդկանց մոտ միայն ատելություն և մշտապես հակամարտելով բոլորի հետ, Սպիտակ Ժանիքը զարգանում է արագ, բայց միակողմանի։ Բնակավայրի տեղափոխման ժամանակ Սպիտակ Ժանիքը փախչում է, բայց, մնալով մենակ, զգում է վախ և միայնություն։ Հալածվելով դրանցից, նա փնտրում և գտնում է հնդկացիներին։ Սպիտակ Ժանիքը դառնում է լծկան շուն։ Որոշ ժամանակ անց նրան դնում են լծվածքի գլխամասում, որը ավելի է ուժեղացնում նրա եղբայրակիցների ատելությունը դեպի նրան, որոնց նա ղեկավարում է կատաղի անդրդվելիությամբ։

Տքնաջան առխատանքը լծվածքում ավելի է ամրապնդում Սպիտակ Ժանիքի ուժերը և նրա մտավոր զարգացումը հասցնում է ավարտին։ Դեպի մարդուն նվիրվածությունը նրա համար դառնում է օրենք և ազատության մեջ ծնված գայլուկից առաջանում է շուն, որում շատ է գայլայինը, բայց և այնպես, նա շուն է այլ ոչ թե գայլ։ Մի անգամ՝ հարբեցնելով Մոխրագույն Կուղբին, Սիրունիկ Սմիթը նրանից գնում է Սպիտակ Ժանիքին և դաժանագույն հալածանքներով նրան ստիպում է հասկանալ թե ով է նրա նոր տերը։ Սպիտակ Ժանիքը ատում է այդ խելացնոր աստվածին, բայց ստիպված է հպատակվել նրան։

Սիրունիկ Սմիթը Սպիտակ Ժանիքին դարձնում է իրական պրոֆեսիոնալ մարտիկ և կազմակերպում է շնային մարտեր։ Բայց բուլդոգի հետ մարտը քիչ էր մնում Սպիտակ Ժանիքի համար դառնար ճակատագրական։ Բուլդոգը՝ կառչելով նրա կրծքավանդակից և սեղմելով ծնոտները, կախվում է նրանից, ատամներով աստիճանաբար դեպի վեր բարձրանալով և ուղղվելով դեպի կոկորդը։ Տեսնելով, որ մարտը պարտված է, Սիրունիկ Սմիթը, կորցնելով բանականության մնացորդները, սկսում է ծեծել Սպիտակ Ժանիքին և ոտքերով հարվածել նրան։ Շանը փրկում է մի բարձրահասակ, երիտասարդ տղամարդ՝ եկվոր ինժեներ Ուիդոն Սթոքի հանքերից։ Ատրճանակի փողի օգնությամբ բանալով բուլդոգի ծնոտները, նա Սպիտակ Ժանիքին ազատում է մրցակցի մահացու բռնվածքից։ Այնուհետև շանը փրկագնում է Սիրունիկ Սմիթից։

Սպիտակ Ժանիքը շուտով ուշքի է գալիս և նոր տիրոջը ցուցադրում է իր զայրույթը և ատելությունը։ Սակայն Սքոթին բավարարում է համբերություն շանը փաղաքշանթով վարժեցնելու և դա Սպիտակ Ժանիքի մոտ վերածնում է այն նույն զգացմունքները, որոնք նիրհել էին և կիսով չափ մարել էին նրա մոտ։ Այնուհետև նրա նոր տերը նրան տանում է Կալիֆորնիա։ Կալիֆորնիայում Սպիտակ Ժանիքը պետք է հարմարվի լիովին նոր պայմաններին և դա նրան հաջողվում է։ Կոլլի հովվաշունը, որն երկար ժամանակ զայրացնում էր նրան, վերջի վերջո դառնում է նրա ընկերուհին։

Սպիտակ Ժանիքը սկսում է սիրել Սքոթի երեխաներին, նրան դուր է գալիս նաև Ուիդոնի հայրը՝ դատավորը։ Դատավոր Սքոթին հաջողվում է Սպիտակ Ժանիքին պաշտպանել մի դատապարտյալի՝ անուղղելի հանցագործ Ջիմ Հոլլիի ոճիրից։ Սպիտակ Ժանիքը ատամներով բռնում է Հոլլին, բայց վերջինս շան վրա արձակում է երեք գնդակ։ Գոտեմարտի արդյունքում շան մոտ առաջանում է ետին թաթի և մի քանի կողերի կոտրվածք։ Երկարատև ապաքինումից հետո Սպիտակ Ժանիքից հանում են բոլոր փաթաթանները և նա, որորվելով, դուրս է գալիս արևոտ մարգագետին։ Եվ շուտով նրա և Կոլլիի մոտ հայտնվում են փոքրիկ, սիրասուն ձագուկներ։

Էկրանավորում

Վեպը բազմաթիվ անգամներ էկրանավորվել է։ Ստեղծագործության առաջին էկրանավորումը հանդիսանում է 1946 թվականին ԽՍՀՄ-ում նկարահանված համանուն ֆիլմը։ Ֆիլմի ռեժիսորն է հանդիսանում Ալեկսանդր Զգուրիդին (նրա առաջին ռեժիսորական աշխատանքը), իսկ գլխավոր դերերում նկարահանվել են Օլեգ Ժակովը, Ելենա Իզմայլովան և Լև Սվերդլինը։ 1973 թվականին նկարահանվել է ֆրանս-իտալական «Սպիտակ Ժանիք» ֆիլմը, 1974 թվականին նրա շարունակությունը՝ «Սպիտակ Ժանիքի վերադարձը»։ 1991 թվականին այն նորից էկրանավորվում է, այս անգամ ԱՄՆ-ում՝ ռեժիսոր Ռենդլ Կլայզերի կողմից։ Գլխավոր դերերը կատարել են Իթան Հոուկը և Կլաուս Մարիա Բրանդաուերը։ Երեք տարի անց լույս է տեսնում ֆիլմի շարունակությունը՝ «Սպիտակ Ժանիք 2։ Լեգենդ սպիտակ գայլի մասին» անվանումով՝ ռեժիսոր Կեն Օլին։ Սակայն Ջեկ Լոնդոնի ստեղծագործության հետ այն փաստացի ոչ մի կապ չուներ։

Գեղարվեստական առանձնահատկությունները

Որպես հերոսների շրջապատի նյութական արժեքներ են հանդես գալիս բնական բնապատկերները և լայնարձակ հյուսիսային տարածքները, անվերջանալի ճանապարհները, գայլերի ոհմակները, մերձակա բնակավայրերը և այլն։ Ընդ որում հեղինակի մոտ բնության օրենքները դաժան են, բայց արդարացի և դժբախտությունը գալիս է այն ժամանակ երբ մարդը նահանջում է այդ օրենքներից։ Ջեկ Լոնդոնը մանրամասն նկարագրում է Սպիտակ Ժանիքի հոգեբանությունը, վարքի դրդապատճառները և գործողությունները։ Գրողը ցույց է տալիս, որ կենդանի արարածի նկատմամբ բարի վերաբերմունքը և փաղաքշանքը նրան սովորեցնում են սիրո փոխարեն սիրով վարձատրել, իսկ երբ պահանջվի, նաև կյանքը։ Սպիտակ Ժանիքի համար սերը կյանքից թանկ էր։

Բովանդակություն

Վեպը բաղկացած է հինգ մասերից և քսանհինգ գլուխներից։

Մաս առաջին

• Գլուխ առաջին. Որսի հետևից
• Գլուխ երկրորդ. Էգ գայլը
• Գլուխ երրորդ. Քաղցի երգը

Մաս երկրորդ

• Գլուխ առաջին. Ժանիքների գոտեմարտը
• Գլուխ երկրորդ. Որջը
• Գլուխ երրորդ. Գորշ ձագը
• Գլուխ չորրորդ. Աշխարհի պատը
• Գլուխ հինգերորդ. Որսի օրենքը

Մաս երրորդ

• Գլուխ առաջին. Կրակ ստեղծողները
• Գլուխ երկրորդ. Ազատազրկություն
• Գլուխ երրորդ. Մեկուսացածը
• Գլուխ չորրորդ. Աստվածների հետևից
• Գլուխ հինգերորդ. Պայմանադրություն
• Գլուխ վեցերորդ. Քաղցը

Մաս չորրորդ

• Գլուխ առաջին. Թշնամին
• Գլուխ երկրորդ. Խելագար աստվածը
• Գլուխ երրորդ. Ատելության թագավորություն
• Գլուխ չորրորդ. Անվրեպ մահ
• Գլուխ հինգերորդ. Անզուսպը
• Գլուխ վեցերորդ. Մի նոր գիտություն

Մաս հինգերորդ

• Գլուխ առաջին. Հեռավոր ուղևորություն
• Գլուխ երկրորդ. Հարավում
• Գլուխ երրորդ. Աստծու կալվածքները
• Գլուխ չորրորդ. Արյան ձայնը
• Գլուխ հինգերորդ. Նիրհած գայլը

Արտաքին հղումներ

• White Fang Գուտենբերգ նախագծի կայքում
• White Fang, by Jack London - Standard Ebooks
• White Fang Public Domain Audiobook
• Սպիտակ Ժանիք Արխիվացված 2020-02-20 Wayback Machine, Վեպի հայերեն տեքստը
• Սպիտակ Ժանիքը (վերապատում), «Զանգակ» հրատարակչություն

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սպիտակ ժանիք (վեպ)» հոդվածին։