Մեծ պանդա
| Մեծ պանդա | |
 Մեծ պանդա | |
| Դասակարգում | |
| Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
| Դաս | Կաթնասուն (Mammalia) |
| Կարգ | Գիշատիչներ (Carnivora) |
| Ինֆրակարգ | Arctoidea |
| Վերնաընտանիք | Ursoidea |
| Ընտանիք | Արջեր (Ursidae) |
| Ցեղ | Ailuropoda |
| Տեսակ | Մեծ պանդա (A. melanoleuca) |
| Միջազգային անվանում | |
| Ailuropoda melanoleuca | |
| Տարածվածություն և պահպանություն | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝  Խոցելի տեսակ  Տաքսոնի տարածվածությունը | |
Մեծ պանդա կամ հնդկեղեգի արջ[1] (լատին․՝ Ailuropoda melanoleuca), «սև-սպիտակ կատվաթաթ», կաթնասուն արջերի (Ursidae) ընտանիքից[2][3], որի հայրենիքը կենտրոնական Չինաստանն է։ Մեծ պանդան ապրում է լեռնային շրջաններում, ինչպիսիք են Սիչուանը և Տիբեթը։ 20-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսած պանդան դարձել է Չինաստանի ազգային խորհրդանիշը։
Չինարեն անվանումը նշանակում է «արջ- կատու», և անգամ հակառակ կողմից կարդալիս այն դարձյալ նույնն է նշանակում։ Նրա արևմտյան անվանումը ծագել է փոքր պանդա տեսակի անվանումից։ Նախկինում նրան անվանել են նաև բծավոր արջ (լատին․՝ Ailuropus melanoleucus)։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ պանդան ունի 1.2-1.5 մ երկարություն և 30-170 կգ քաշ։ Ի տարբերություն այլ արջերի՝ ունի բավականին երկար պոչ (մինչև 15սմ)[4]։ Մարմինը մեծ է, ծածկված խիտ սպիտակ մորթիով, աչքերի շուրջ սև բծերով և սև թաթերով։ Հետևի կարճ, հաստ թաթերը ունեն սուր եղունգներ։ Ներբաններին և յուրաքանչյուր մատի հիմքում լավ զարգացած են մերկ բարձիկները, որոնք հեշտացնում են հնդկեղեգի հարթ ցողուններ բռնելը։
Անունը չինարեն նշանակում է «Սև-սպիտակ կատու-արջ»։
• Մարմնի չափերը։ 1,2-1,5 մ
• Մարմնի զանգածը։ 30-170 կգ[5]
• Էգերը հիմնականում ավելի փոքր են։
• Մորթին սև ու սպիտակ է։
• Չորսոտանի կենդանի է։
• Ամեն մի ոտք ունի 6 մատ։
• Ունի 42 հզոր ատամներ։
• Լսողությունը և հոտառությունը գերզարգացած են։
• Տեսողությունը քիչ է զարգացած։
• Շնչում է թոքերով։
• Կաթնասուն է։
• Ընտելացվածները ապրում են մոտ 26-30 տարի, վայրիների կյանքի տևողությունը հայտնի չէ։
Կենսաձև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թեպետ պանդաները պատկանում են գիշատիչ կենդանիների շարքին, նրանց սննդակարգը ճնշող մեծամասնությամբ կազմված է բուսական սննդից։ Գործնականում նրանք ուտում են միայն հդդկեղեգ։ Մեծ պանդան օրական ուտում է մինչև 30 կգ հնդկեղեգի ընձյուղներ։ Իսկ տեխնիկապես, ինչպես շատ կենդանիներ, պանդաները ամենակեր են։ Հայտնի է, որ պանդաները իրենց հնդկեղեգի սննդակարգի հետ մեկտեղ ուտում են նաև ձու, ինչպես նաև որոշ միջատներ։ Կենդանական կերը պանդաների համար սպիտակուցի անհրաժեշտ աղբյուր է։
Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկար տարիներ պանդաների ճշգրիտ կենսաբանական դասակարգումը եղել է գիտնականների վիճաբանության առարկա. ինչպես մեծ, այնպես էլ փոքր պանդաները ունեն և արջերին, և ջրարջերին բնորոշ գծեր։ Վերջապես գենետիկական հետազոտություններն ապացուցեցին, որ մեծ պանդաները իրականում արջեր են, իսկ նրանց մերձավոր բարեկամը Հարավային Ամերիկայում ապրող ակնոցավոր արջն է[2]։ Փոքր պանդան ձևավորում է իր սեփական ընտանիքը (Ailuridae), որը ջրարջերի, սկունսերի և կզաքիսների հետ ձևավորում է կզաքիսանմանների (Musteloidea) վերընտանիքը[6]։ Մեծ պանդաները ունեն անսովոր թաթեր՝ «մեծ մատով» և հինգ սովորական մատներով. «մեծ մատը» իրականում դաստակի վերափոխված ոսկոր է։
Էկոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապրում է միայն Չինաստանի կենտրոնական մասերում, հնդկեղեգի անտառներով ծածկված 1800-3400 մ-ի վրա գտնվող լեռներում։
Մեծ պանդան մինչև 2016 թվականը համարվում էր անհետացող տեսակ, որը բնութագրվում է պոպուլացիայի անընդհատ նվազմամբ և ծնելիության ցածր մակարդակով, ինչպես վայրի բնությունում, այնպես էլ անազատության մեջ։ Գիտնականները ենթադրում են, որ վայրի բնության մեջ մնացել է մոտավորապես 2060 պանդա[7]։ Մեծ պանդան Վայրի բնության համաշխարհային հիմնադրամի (WWF) խորհրդանիշն է։ 2016-ին ԲՊՄՄ-ը վերադասակարգել է կարգավիճակը որպես «խոցելի տեսակ»։
Առաջին անգամ մեծ պանդան արևմուտքում հայտնի է դարձել 1869 թվականին ֆրանսիացի միսսիոներ Արմանդ Դավիդի (1826 - 1900) շնորհիվ։ Մեծ պանդաները շուտով դարձան հասարակության սիրելիները, քանի որ նրանք նման էին թավշե արջուկների։ Բացի այդ, կենդանի փափուկ խաղալիքի կերպարի ձևավորման մեջ իր լուման է ունեցել այն փաստը, որ պանդաները համարյա թե բուսակեր են և հիմնականում սնվում են հնդկեղեգով ։ Մարդու և պանդայի գեները 68%-ով համընկնում են։ ԱՄՆ-ի և Ճապոնիայի կենդանաբանական այգիներին մեծ պանդաների վաճառքը 1970-ական թվականների չինական քաղաքականության կարևոր մասն էր կազմում. այն հանդիսանում էր Չինաստանի և Արևմուտքի միջև մշակութային փոխանակության առաջին դրսևորումներից։ Սակայն, 1984 թվականից սկսած պանդաներին դադարեցին օգտագործել դիվանագիտական նպատակներով։ Դրա փոխարեն Չինաստանը այլ երկրներին առաջարկում է պանդաների վարձակալություն տասնամյա ժամկետով։ Վարձակալության պայմանները ներառում են տարեկան մեկ միլիոն ԱՄՆ դոլար վարձակալական վճար և երաշխիքների տրամադրում, որ վարձակալության ընթացքում ծնված քոթոթները հանդիսանում են ՉԺՀ սեփականություն։ Պետք է նշել, որ Չինաստանում պանդայի սպանության համար մահապատիժ է սահմանված, ինչը ևս իր դերն է խաղում այս տեսակի պահպանության հարցում[8]։
Արվեստ և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Պանդան պատկերված է վայրի բնության պահպանության Համաշխարհային հիմնադրամի խորհրդանշանի վրա (WWF)
- Պանդալիսիմո-իսպանական Panda Software (նախքան ռեբրենդինգը, որից հետո այն վերածվեց Panda Security) ընկերության լոգոտիպի վրա պատկերված պանդան
- Գեմմա Սաոտոմե-Ռունիկո Տակախասիի «Ռանմա1/2» ֆիլմի հերոսներից։ Թեպետ նա մարդ է, բայց սերիաների մեծ մասում հանդես է գալիս պանդայի կերպարով (կախարդանքի պատճառով)։
- Փոթորկի հոգին (Storm Spirit), Warcraft III համակարգչային խաղի հերոսներից մեկը։ Ներկայացված է ոչ ավանդական կապույտ գույնի պանդայի տեսքով
- Պանդառեն գարեջրագործ (Pandaren brewmaster), Warcraft III համակարգչային խաղի չեզոք հերոսներից մեկը։
- «Մեծ պանդա և փոքր պանդա» անիմացիոն ֆիլմ, 1972 թ., ռեժիսոր Տակահատա Իսաո, Հայաո Միյաձակիի հետ համահեղինակությամբ։
- «Մեծ պանդա», ռեժիսոր Մացո Խիկայամի։
- Panda - Tekken խաղի մարտիկներից մեկը։
- Քունգ-Ֆու Պանդա-անիմացիոն ֆիլմ (2008)։
- Մեծ պանդան հանդիսանում է 2008 թվականին Պեկինում անցկացված 29-րդ ամառային օլիմպիական խաղերի թալիսմաններից մեկը։
- Սեռական ոտնձգությունների պանդա-«Հարավային պարկ» մուլտֆիլմի դրվագներից մեկը և նույնանուն կերպար։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Соколов В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Млекопитающие. Латинский, русский, английский, немецкий, французский. / под общей редакцией акад. В. Е. Соколова. — М.: Рус. яз., 1984. — С. 97. — 352 с. — 10 000 экз.
- ↑ 2,0 2,1 Сарсембаев, Ильяс. (2008 թ․ հոկտեմբերի 13). «Китайские учёные расшифровали геном больших панд». ՌԻԱ Նովոստի. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 16-ին.
- ↑ Wozencraft, W. C. Mammal Species of the World / Wilson D. E. & Reeder D. M. (eds). — 3rd edition. — Johns Hopkins University Press, 16 November 2005. — ISBN 0-801-88221-4
- ↑ Описание панды на сайте Всемирного фонда дикой природы(անգլ.)
- ↑ Жизнь животных / под редакцией В. Е. Соколова. — М.: Просвещение, 1989.
- ↑ «Whence the Red Panda» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2007 թ․ փետրվարի 25-ին.
- ↑ Большие панды перестали быть вымирающим видом
- ↑ «Фотофакт: Как растёт панда…». Всероссийский Экологический портал. 2009 թ․ փետրվարի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 24-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Բ. Ժուկով. Պանդա
- Պանդայի պահպանության նախագիծ Արխիվացված 2005-02-07 Wayback Machine
- Պանդայի այլ անվանումներ
- Մեծ Չինաստան. Հանրագիտարան. Պանդա
- Կայք պանդաների մասին Արխիվացված 2010-05-08 Wayback Machine
Կենդանաբանական այգիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ԱՄՆ-ի ազգային կենդանաբանական այգի Արխիվացված 2016-08-18 Wayback Machine
- Ատլանտայի այգի Արխիվացված 2005-02-07 Wayback Machine
- Սան Դիեգոյի այգի
- Մեմֆիսի այգի Արխիվացված 2005-02-15 Wayback Machine
- Վենայի այգի Արխիվացված 2005-02-08 Wayback Machine
- Բեռլինի այգի Արխիվացված 2005-03-11 Wayback Machine
 |
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեծ պանդա» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մեծ պանդա» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
