Միջազգային հարաբերությունները Երկրորդ աշխարհամարտի նախօրեին
1930–ական թվականներին աշխարհի զարգացած տերությունների կառավարող շրջանները հակվեցին այն միտմանը, որ արտաքին քաղաքական խնդիրները կարելի է լուծել միայն ուժի դիրքերից։ Դա ստիպեց նրանց մեծացնել ռազմական ներուժը և նախապատրաստվել աշխարհում իրենց դիրքերի ամրապնդմանն ուղղված պայքարի նոր փուլին։
Ազգերի լիգա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ազգերի լիգան բարդ միջազգային խնդիրների լուծման փորձ չուներ։ Դա մեծացնում էր անվստահությունը Լիգայի հանդեպ։ Էական դեր էր խաղում նաև սոցիալական լարվածությունը, որ բնորոշ էր Եվրոպայի և Լատինական Ամերիկայի երկրներին։ Վերսալ– վաշինգտոնյան համակարգը արդեն չէր բավարարում ոչ միայն պարտված պետություններին, այլև հաղթող երկրներից Իտալիային, Ճապոնիային և նույնիսկ Մեծ Բրիտանիային։ Միջազգային համապարփակ կազմակերպության ստեղծման գաղափարը ծագել էր դեռևս Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին։ ԱՄՆ-ի նախագահ Վուդրո Վիլսոնն այն մտցրեց 1918 թվականի հունվարին հռչակած իր «տասնչորս կետերի» մեջ։ Այդպիսի կազմակերպություն հանդիսացավ Ազգերի լիգան, որի կանոնադրությունը հաստատեց Փարիզի խորհրդաժողովը 1919 թվականին հունվարի 28-ին։ Ազգերի լիգայի կանոնադրությունն անմիջապես ստորագրեց 44 պետություն։ Ազգերի լիգայի գլխավոր մարմիններն էին Ասամբլեան, Ազգերի լիգայի Խորհուրդը և Քարտուղարությունը, որոնց մշտական նստավայրը Ժնևն էր։
Ազգերի լիգան կոչված էր լինելու խաղաղություն պահպանող, ագրեսիաները կանխող և միջազգային համագործակցությունն ապահովող կազմակերպություն։ Դրան էին նպատակամղված նրա կանոնադրության գլխավոր հոդվածները։ Այսպես, օրինակ, կանոնադրության 10-րդ ոդվածը հաստատում էր Ազգերի լիգայի անդամ պետությունների տարածքային ամբողջականության փոխադարձ երաշխավորման սկզբունքը։ Այն պահանջում էր անդամ-երկրների ջանքերի միավորում ընդդեմ ագրեսիայի։ Իսկ 16-րդ հոդվածը նախատեսում էր պատժամիջոցների կիրառում ագրեսոր պետության նկատմամբ։ Ընդ որում, կանոնադրությամբ թույլատրվում էր Ազգերի լիգայի միջամտությունը նաև ոչ անդամ երկրների վեճերին։ Սակայն Ազգերի լիգան չարդարացրեց իր վրա դրված հույսերը և դարձավ պայքարի թատերաբեմ Անգլիայի և Ֆրանսիայի, իսկ ապա նաև՝ Գերմանիայի, Իտալիայի, Ճապոնիայի և ԽՍՀՄ-ի համար։
Վերջինիս անհանգստացնում էր աշխարհում իր ֆինանսական դիրքերի անկումը հօգուտ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներիի։ Վերսալ-վաշինգտոնյան համակարգից 1930–ական թվականների սկզբներին շարունակում էին «կառչել» մի այն Ֆրանսիան, որը կրկին զգում էր գերմանական վտանգը, և Փոքր Անտանտի (Հարավսլավիա, Ռումինիա, Չեխոսլովակիա) երկրներն ու Լեհաստանը, որոնք տարածքային ձեռք բերումներ էին ստացել դրա շնորհիվ։
Միջազգային հարաբերություններում առկա էին հետևյալ երեք մի տումները՝
- 1919–1922 թվականներն ձևավորված աշխարհակարգի վերանայում, որի օգտին էին հանդես գալիս Գերմանիան, Իտալիան և Ճապոնիան,
- Վերսալ–վաշինգտոնյան համակարգը պահպանելու ձգտում, որի հետևորդներն էին Ֆրանսիան և Արևելյան Եվրոպայի նրա դաշնակիցները,
- առաջին և երկրորդ խմբի միջև ճկուն կերպով մանևրելու ձգտումը, որի հետևորդներն էին Մեծ Բրիտանիան, ԽՍՀՄ–ը և շատ այլ երկրներ։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները գերադասում էր մեկուսացման քաղաքականություն։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համաշխարհային Պատմություն 11-րդ դասարան