Մատնունի
| Մատնունի | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||
|
||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||
| Potentilla L., 1753 | ||||||||||||
| Այլ անվանումներ | ||||||||||||
Արծաթախոտ, հնգամատնե, հզորուկ, | ||||||||||||
|
|
Մատնունի (լատին․՝ Potentilla), արծաթախոտ, հնգամատնե, հզորուկ, վարդազգիների (վարդածաղիկներ) ընտանիքի բազմամյա, հազվադեպ՝ միամյա կամ երկամյա խոտաբույսերի, երբեմն՝ կիսաթփերի ցեղ։ Հայտնի է 300[1] (այլ տվյալներով՝ 500) տեսակ։
Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արմատներն իլիկանման հաստացած են։ Ցողունները փռվող են կամ կանգուն, բարձրությունը՝ 5-80 սմ։ Տերևները հակադիր են, սղոցաեզր։ Ծաղիկները հիմնականում մեկական են կամ հուրանանման ծաղկաբույլերում, բաց կամ մուգ դեղին։ Ծաղկում է ապրիլ-հուլիսին։ Պտուղը բագմընկուզիկ է։
Հայաստանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայաստանում՝ 29 տեսակ՝
- մատնունի արևելյան (Potentilla orientalis),
- մատնունի անփայլ (Potentilla impolita),
- մատնունի ուղիղ (Potentilla recta),
- մատնունի սողացող (Potentilla reptans),
- մատնունի կիսամատնաևման (Potentilla seidlitziana) և այլն։
Տարածում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տարածված է գրեթե բոլոր մարզերում։ Աճում է անտառներում, մարգագետիններում, թփուտներում, բացատներում, խճոտ վայրերում, ճամփեզրերին և այլն, աղբոտում ցանքերն ու այգիները։
Նշանակություն և կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ մասը դեղաբույսեր են. պարունակում են աղաղանյութեր, վիտամին C, ներկանյութ և այլն։ Պատրաստուկներն օգտագործում են որպես կապող, արյունահոսությունը դադարեցնող, հակաբորբոքային, վերքամոքիչ միջոց, նաև ստամոքսաղիքային հիվանդությունների ժամանակ։ Գեղազարդիչ է և մեղրատու։ Մատնունու Ծիրանավորը (P. porphyrantha) անդրկովկասյան բնաշխարհիկ է, աճում է միայն Գեղամա լեռնաշղթայում (3300-3500 մ բարձրություններում), ունի վառ վարդագույն ծաղիկներ, գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։
Իր մեջ պարունակող բավական մեծ քանակությամբ աղաղանյութերի շնորհիվ այս բույսը լայն տարածում է գտել ժողովրդական բժշկության մեջ։ Տերևներից և արմատակոճղերից պատրաստված եփուկները հայտնի մածուցիչ և պնդացնող միջոց են, իսկ հյութը խորհուրդ է տրվում փորկապության ժամանակ։
Վերերկրյա մասից պատրաստած թուրմը և եփուկը համարում են ուժեղ միզամուղ միջոց միզաքարային հիվանդության ժամանակ։ Խոտի եփուկները ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործում են տարբեր բնույթի կծկանքների և կարկամախտի ժամանակ[2]։
Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայտնի է մոտ 180 տեսակ[3]
- Potentilla alba L.
- Potentilla anserina L.
- Potentilla argentea L.
- Potentilla erecta (L.) Raeusch.
- Potentilla × friedrichsenii Spaeth.
- Potentilla indica
- Potentilla intermedia L.
- Potentilla megalantha Կաղապար:Takeda
- Potentilla multifida L.
- Potentilla nivea L.
- Potentilla norvegica L.
- Potentilla recta L.
- Potentilla sphenophylla Th.Wolf
- Potentilla supina L.
- Potentilla taurica Willd.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Guillén, A., et al. (2005). Reproductive biology of the Iberian species of Potentilla L. (Rosaceae). Anales del Jardín Botánico de Madrid 1(62) 9-21.
- ↑ Բուսաբուժության փոքր հանրագիտարան, Բնությունը՝ հարուստ դեղատուն, Չինար հրատարակչություն, Երևան-2007
- ↑ [https://web.archive.org/web/20181004063627/http://www.theplantlist.org/browse/A/Rosaceae/Potentilla/ Արխիվացված 2018-10-04 Wayback Machine Species of Potentilla по данным сайта The Plant List](անգլ.)(լատ.)
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Mabberley, D.J. (2002). Potentilla and Fragaria (Rosaceae) reunited. Telopea 9(4)։ 793—801.
- Eriksson, T., Hibbs, M. S., Yoder, A. D. Delwiche, C. F. & Donoghue, M. J. (2003). The Phylogeny of Rosoideae (Rosaceae) based on sequences of the internal transcribed spacers (ITS) of nuclear ribosomal DNA and the TRNL/F region of chloroplast DNA. Int. J. Plant Sci. 164(2)։ 197—211. (PDF)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Species of Potentilla. Արխիվացված 2018-10-04 Wayback Machine The Plant List. Retrieved 2013-05-28.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մատնունի» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մատնունի» հոդվածին։ |
| ||||||||||
|