Գայ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Հայկ Բժշկյանից)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գայ (այլ կիրառումներ)
Գայ
փետրվարի 18, 1887(1887-02-18)[1] - դեկտեմբերի 11, 1937(1937-12-11)[2][3][1] (50 տարեկան) կամ 1937[4]
ԾննդավայրԹավրիզ, Իրան[2][3][1]
Մահվան վայրՄոսկվա, ԽՍՀՄ
ԳերեզմանԿոմունարկայի կրակահրապարակ
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
ԶորատեսակՌուսական կայսերական բանակ
Կոչումկորպուսի հրամանատար[3]
Մարտեր/
պատերազմներ
Առաջին համաշխարհային պատերազմ, Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ[3], Սիմբիր գործողություն, Գործողություն Սիզրան-Սամարա և Խորհրդա-լեհական պատերազմ
ԿրթությունՆերսիսյան դպրոց[3]
Պարգևներ
Կարմիր դրոշի շքանշան, 3-րդ աստիճանի Գեորգիևյան խաչ, 4-րդ աստիճանի Գեորգիևյան խաչ և Գեորգիևյան մեդալ

Հայկ «Գայ» Բժշկյան(ց) (փետրվարի 18, 1887(1887-02-18)[1], Թավրիզ, Իրան[2][3][1] - դեկտեմբերի 11, 1937(1937-12-11)[2][3][1] կամ 1937[4], Մոսկվա, ԽՍՀՄ), հայկական 6-րդ կամավորական գնդի հրամանատար, ԽՍՀՄ ԶՈՒ հայազգի հրամանատար, Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմի հերոս, սովետա-լեհական պատերազմի մասնակից, Հայաստանի ժողկոմ (1922 թվականին), կորպուսի հրամանատար (1935 թվական, հիմա՝ գեներալ-գնդապետ), պրոֆեսոր (1933 թվականից), ԽՄԿԿ անդամ (1918 թվականից)։ Իր դիվիզիայի կարմիրբանակայինները դժվարանում էին արտասանել նրա Հայկ անունը և Բժշկյանց ազգանունը, և խնդրել են իրենց հրամանատարին դիմելու նրան Գայ մականունով, որն ավելի հեշտ էր արտասանվում[5]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1887 թվականի փետրվար 6-ին Իրանի Թավրիզ քաղաքում, ուսուցչի ընտանիքում։ Նախնական կրթությունը ստացել է տեղի հայկական՝ Արամյան դպրոցում, որտեղ ուսուցչություն էր անում իր հայրը՝ Դիմիտրի Կարապետովիչը։ Այնուհետև ընդունվել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցը, սակայն չի ավարտել. հեռացվել է դպրոցից ուսանողական շարժումներին մասնակցելու պատճառով 1901 թվականին Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցից հեռացվելու պատճառով։ Հետագայում ստացել է զինվորական բարձրագույն կրթություն։ 1903-1918 թվականներին եղել է ՍԴ Հնչակյան կուսակցության անդամ։ Հեղափոխական գործունեություն է ծավալել Թիֆլիսում, Բաքվում։ 1911 թվականին երկու անգամ ձերբակալվել է ցարական ժանդարմերիայի կողմից, աքսորվել Աստրախանի նահանգ (1912-1913 թվականներ)։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ եղել է հայկական 6-րդ կամավորական գնդի հեծելազորային վաշտի հրամանատար, ապա՝ 6-րդ կամավորական գնդի հրամանատարը և մասնակցել կովկասյան ռազմաճակատում թուրքական զավթիչների դեմ մարտական գործողություններին։

Ռուսաստանի քաղաքացիական կռիվներում (1918-1920 թվականներ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դառնալով կոմունիստ, մասնակցել է Հոկտեմբերյան հեղափոխությանը։ 1917 թվականի նոյեմբերին կազմավորել է կարմիր գվարդիայի ջոկատ, կռվել Բուխարայի էմիրի զորքերի դեմ։ Գայի զորավարական տաղանդը դրսևորվել է հատկապես Ռուսաստանում ծավալված քաղաքացիական կռիվներում (1918-1920 թվականներ)։ 1918 թվականի մարտին Օրենբուրգի ճակատում իր ջոկատով կռվել է սպիտակ չեխերի, Դուտովի զորքերի դեմ։ 1918 թվականի հուլիսից՝ Սենգիլեյ-Ստավրոպոլյան ռազմաճակատի հրամանատարի տեղակալն էր, ապա՝ Սիմբիրսկի համահավաք դիվիզիայի պետը։ Նրա գլխավորած դիվիզիան ազատագրել է Սիմբիրսկը, Սիզրանը, Վոլգայի Ստավրոպոլը, Սամարան, Սենգիլեյը, Բուզուլուկը։ 1918 թվականի դեկտեմբերի 26-ին Գայը նշանակվել է Արևելյան ռազմաճակատի առաջին բանակի հրամանատար, Ուրալի, Անդուրալի և Պովոլժիեի շրջաններում մասնակցել է Կոլչակի ղեկավարած սպիտակգվարդիականների դեմ մարտական գործողություններին, Օրենբուրգի, Ուֆայի և Օմսկի պաշտպանությանը։ 1919 թվականի օգոստոս-սեպտեմբերին Հարավային ռազմաճակատում՝ 42-րդ հրաձգային դիվիզիայի, սեպտեմբերից՝ Կովկասյան ռազմաճակատում 1-ին Կովկասյան հեծյալ դիվիզիայի, 1920 թվականի մարտից՝ 2-րդ Կովկասյան հեծյալ կորպուսի հրամանատարն էր։ Սպիտակ լեհերից ազատագրել է Լիտվայի և Բելառուսիայի բազմաթիվ բնակավայրեր։ Ապահովելով 4-րդ բանակի նահանջը՝ Գայի կորպուսը ներկալվել է Արևելյան Գերմանիայում, բայց 1920 թվականի դեկտեմբերին խորհրդային կառավարության ձեռնարկած միջոցառումների շնորհիվ վերադարձվել է Խորհրդային Ռուսաստան։

Կյանքը 1922-1937 թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1922-1923 թվականներին եղել է ՀԽՍՀ ռազմական գործերի Ժողկոմ, ՀԽՍՀ ռազմական կոմիսար։ Եռանդուն գործունեություն է ծավալել Հայկական միացյալ ռազմական դպրոցում և Հայկական առանձին լեռնահրաձգային դիվիզիայում։ 1923 թվականի մայիսին նշանակվել է Սամարյան 7-րդ հեծյալ դիվիզիայի հրամանատար։ 1924 թվականի հոկտեմբերին նշանակվել է այդ դիվիզիայի հիման վրա կազմված 3-րդ հեծյալ կորպուսի հրամանատար։ 1927 թվականին Գայն ավարտել է Ֆրունզեի անվան ռազմական ակադեմիան։ 1927-1932 թվականներին Ֆրունզեի անվան ռազմական ակադեմիայում եղել է ռազմական արվեստի պատմության ամբիոնի վարիչ։ 1932 թվականին նշանակվել է ամբիոնի վարիչ Ն. Ժուկովսկու անվան ռազմաօդային ակադեմիայում։ Գայը եղել է Սիմբիրսկի, Սամարայի, Օրենբուրգի, հեղկոմների, Սամարայի նահանգային գործկոմի նախագահության անդամ, ընտրվել է Հայաստանի, Անդրֆեդերացիայի, Բելառուսիայի Կենտրոնական գործադիր կոմիտեների անդամ։ Գայը ռազմական արվեստի տեսաբան էր, ռազմագիտական աշխատությունների հեղինակ[6]։

Մահն ու անմահությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1935 թվականի հունիս 3-ին ձերբակալվել է «հակասովետական ահաբեկչական կազմակերպությանը անդամակցելու» մեղադրանքով, (պրոլետարական ծագման կարմիր հրամանատարի ձերբակալման առաջին դեպքը Խորհրդային Միությունում)։ 1937 թվականի դեկտեմբեր 11-ին ԽՍՀՄ Գերագույն Դատարանի ռազմական տրիբունալի որոշմամբ մեղավոր է ճանաչվել և նույն օրը գնդակահարվել։ 1956 թվականի հունվարի 21-ին հետմահու արդարացվել է։ Գայի և նրա Երկաթյա դիվիզիայի մարտիկների հիշատակին հուշարձան է կանգնեցված Ուլյանովսկում։ Խորհրդային Հայաստանում նրա անունով էին կոչվում Երևանի թիվ 129 միջնակարգ դպրոցը և սպայի տունը։ Նրա անունով է կոչվում Էջմիածնի տարածաշրջանի խոշոր գյուղերից մեկը (նախկին անվանումը՝ Ներքին Խաթունարխ)։ Գայի արձանը կանգնեցված է Երևանի Նոր Նորք թաղամասում։ Նրա մասին գրվել են պատմագիտական և գեղարվեստական գրքեր, ստեղծվել փաստագրական և գեղարվեստական ֆիլմեր։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարգևներ և Տիտղոսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիր Պարգև Աստիճան Տարեթիվ
Ռուսաստան Ռուսական Կայսրություն Սուրբ Գեորգիի խաչ 3 աստիճան
Ռուսաստան Ռուսական Կայսրություն Սուրբ Գեորգիի խաչ 4 աստիճան
Ռուսաստան Ռուսական Կայսրություն Սուրբ Աննա շքանշան
Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն Խորհրդային Միություն Կարմիր դրոշի շքանշան 1918, 1920

Լուսանկարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 675