Կորնգան
- Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կորնգան (այլ կիրառումներ)
Կորնգան | |
Դասակարգում | |
Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
Կարգ | Բակլածաղկավորներ (Fabales) |
Ընտանիք | Բակլազգիներ (Fabaceae) |
Ենթաընտանիք | Բակլայիններ (Faboideae) |
Տրիբա | Hedysareae |
Ցեղ | Կորնգան (Onobrychis) Mill., 1754 |
Կորնգան (լատին․՝ Onobrychis Adans), բակլազգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի, հազվադեպ՝ թփերի ցեղ։ Հայտնի է ավելի քան 130 այլ տվյալներով՝ 100) վայրի տեսակ։ Մշակության մեջ կա 3 տենակ՝ սովորական կամ միահար, անդրկովկասյան կամ երկհար և ավազային կորնգան։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անվանումը այլ լեզուներով. անգլ.՝ Sainfoin, վրաց.՝ ესპარცეტი, իսպ.՝ Onobrychis, կատ.՝ Trepadella, չինարեն՝ 紅豆草, լիտ.՝ Esparcetas, գերմ.՝ Esparsetten, հոլ.՝ Esparcette, պորտ.՝ Sanfeno, թուրքերեն՝ Adi korunga, ֆր.՝ Sainfoin, էսպերանտո՝ Onobriko
Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցողունը կանգուն է, ճյուղավորվող, բարձրությունը 30-100 (և ավելի) սմ, տերևները՝ կենտ փետրաձև։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է, ծաղիկները՝ դեղին, վարդագույն, կարմրավուն, երբեմն՝ սպիտակ։ Ունդը՝ հաճախ փշոտ, միասերմ։ Ծաղկում է մայիս-հունիսիև։ Պտուղը թույլ յտավոտ, չճեղքվող ունդ է։ Սերմը երիկամաձև է կամ կլոր, բաց գորշագույն կամ սև։ Կորնգանը երաշտադիմացկուն, ձմեռադիմացկուն, խաչաձև փոշոտվող բույս է։
Կորնգանը ՀՀ-ում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ՀՀ-ում՝ 21 տեսակ՝
- կորնգան ամենաբարձր (Օ.altissima),
- կորնգան Հայաստանի (Օ. hajastana),
- կորնգան կադմեյական (Օ. cadmea),
- կորնգան եղջյուրավոր (Օ. cornuta),
- կորնգան սրանավակ (Օ. oxytropoides)։
ՀՀ-ում վայրի վիճակում հանդիպում է ցածր, միջին և բարձրլեռնային գոտիներում։ Աճում է մարգագետիններում, արոտավայրերում, քարքարոտ ու խճոտ լանջերին, թփուտներում և այլն։
Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Onobrychis acaulis Bornm.
- Onobrychis aequidentata (Sm.) d'Urv.
- Onobrychis afghanica Sirj. & Rech.f.
- Onobrychis alatavica Bajtenov
- Onobrychis alba (Waldst. & Kit.) Desv.
- Onobrychis alba ssp. calcarea (Vandas) P.W.Ball
- Onobrychis aliacmonia Rech.f.
- Onobrychis altissima Grossh.
- Onobrychis alyassinicus Parsa
- Onobrychis amoena Popov & Vved.
- Onobrychis andalanica Bornm.
- Onobrychis angustifolia Chinth. (= O. petrae sensu auct. fl. Cauc.)
- Onobrychis arenaria (Kit.) DC.
- Onobrychis arenaria ssp. arenaria (= O. tanaitica Spreng., O. viciifolia sensu auct. fl. Ross.)
- Onobrychis arenaria ssp. sibirica (Besser) P.W.Ball (= O. tanaitica sensu auct. non Spreng.)
- Onobrychis arenaria ssp. tommasinii (Jord.) Asch. & Graebn.
- Onobrychis argyrea Boiss. (= O. ornata)
- Onobrychis arnacantha Boiss.
- Onobrychis atropatana Boiss. (=? O. heterophylla sensu Trautv.)
- Onobrychis aucheri Boiss.
- Onobrychis baldshuanica Sirj.
- Onobrychis bertiscea Sirj. & Rech.f.
- Onobrychis bicornis Vassilcz. (validity requires confirmation)
- Onobrychis biebersteinii Sirj. (= O. sativa sensu Ledeb.)
- Onobrychis bobrovii Grossh.
- Onobrychis buhseana Boiss.
- Onobrychis "buhseana" Bunge (validity requires confirmation)
- Onobrychis bungei Boiss.
- Onobrychis cadevallii Jahand. et al.
- Onobrychis caput-galli (L.) Lam. Cock's Head
- Onobrychis chorassanica Boiss. (= O. circinnata sensu auct. fl. As. Med. non Ledeb., O. radiata sensu auct. fl. As. Med., O. vaginalis sensu auct. fl. As. Med.)
- Onobrychis conferta (Desf.) Desv.
- Onobrychis conferta ssp. hispanica (Sirj.) Guitt. & Kerguelen
- Onobrychis cornuta (L.) Desv.
- Onobrychis crista-galli (L.) Lam.
- Onobrychis cyri Grossh. (=? O. viciaefolia sensu Trautv.)
- Onobrychis daghestanica Grossh.
- Onobrychis darwasicaa Vassilcz.
- Onobrychis dealbata Stocks
- Onobrychis degenii Dorfl.
- Onobrychis depauperata Boiss.
- Onobrychis dielsii (Sirj.) Vassilcz.
- Onobrychis ebenoides Boiss. & Spruner
- Onobrychis echidna Lipsky
- Onobrychis elymaitiaca Boiss. & Hausskn.
- Onobrychis eubrychidea Boiss.
- Onobrychis fallax Freyn & Sint.
- Onobrychis ferganica (Sirj.) Grossh.
- Onobrychis freitagii Rech.f.
- Onobrychis galegifolia Boiss.
- Onobrychis gaubae Bornm.
- Onobrychis gontscharovii Vassilcz. (= O. lipskyi sensu auct. non Korovin)
- Onobrychis gracilis Besser (= O. longeaculeata (Pacz.) Wissjul., O. petrae sensu Besser)
- Onobrychis grandis Lipsky
- Onobrychis grossheimii B.Fedtsch.
- Onobrychis gypsicola Rech.f.
- Onobrychis hajastana Grossh.
- Onobrychis hamata Vassilcz.
- Onobrychis haussknechtii Boiss.
- Onobrychis heliocarpa Boiss.
- Onobrychis heterophylla C.A.Mey.
- Onobrychis hohenackerana C.A.Mey.
- Onobrychis humilis (Loefl.) G.López
- Onobrychis humilis ssp. humilis
- Onobrychis humilis ssp. matritensis (Boiss. & Reut.) Greuter & Burdet (= O. longeaculeata (Boiss.) Pau)
- Onobrychis hypargyrea Boiss.
- Onobrychis iberica Grossh.
- Onobrychis inermis Steven
- Onobrychis iranica Bornm.
- Onobrychis iranshahrii Rech.f.
- Onobrychis jailae Czernova
- Onobrychis kabylica (Bornm.) Sirj.
- Onobrychis kachetica Boiss. & Buhse
- Onobrychis kemulariae Chinth. (= O. biebersteinii sensu auct. fl. Cauc.)
- Onobrychis kermanensis (Sirj. & Rech.f.) Rech.f.
- Onobrychis kluchorica Chinth.
- Onobrychis komarovii Grossh.
- Onobrychis kotschyana Fenzl
- Onobrychis lahidjanicus Parsa
- Onobrychis laxiflora Baker (=? O. schugnanica)
- Onobrychis longipes Bunge
- Onobrychis lunata Boiss.
- Onobrychis luristanica Rech.f.
- Onobrychis macrorrhiza Rech.f.
- Onobrychis major (Boiss.) Hand.-Mazz.
- Onobrychis majorovii Grossh.
- Onobrychis mazanderanica Rech.f.
- Onobrychis megalobotrys Aitch. & Hemsl. (= O. vaginalis sensu auct. non C.A.Mey. non fl. As. Med.)
- Onobrychis megaloptera Kovalevsk. (=? O. chorassanica sensu Nikitina)
- Onobrychis megataphros Boiss.
- Onobrychis melanotricha Boiss. (=? O. belangeri, =? O. linearis)
- Onobrychis mermuelleri Podlech & Rech.f.
- Onobrychis meschetica Grossh.
- Onobrychis michauxii DC.
- Onobrychis micrantha Schrenk
- Onobrychis microptera Baker
- Onobrychis montana DC.
- Onobrychis nemecii Sirj.
- Onobrychis nikitinii Orazm.
- Onobrychis novopokrovskii Vassilcz.
- Onobrychis nummularia Boiss.
- Onobrychis oxyodonta Boiss.
- Onobrychis oxyptera Boiss.
- Onobrychis oxytropoides Bunge
- Onobrychis pallasii (Willd.) M. Bieb.
- Onobrychis pallida Boiss. & Kotschy
- Onobrychis paucidentata Pomel (validity requires confirmation)
- Onobrychis persica Sirj. & Rech.f.
- Onobrychis petraea (Willd.) Fisch.
- Onobrychis pindicola Hausskn.
- Onobrychis plantago Bornm.
- Onobrychis poikilantha Rech.f.
- Onobrychis psoraleifolia Boiss.
- Onobrychis ptolemaica (Delile) DC.
- Onobrychis ptychophylla Sirj. & Rech.f.
- Onobrychis pulchella Schrenk
- Onobrychis pyrenaica (Sennen) Sirj.
- Onobrychis radiata (Desf.) M.Bieb. (= O. circinata Ledeb.
- Onobrychis rechingerorum Wendelbo
- Onobrychis reuteri Leresche
- Onobrychis ruprechtii Grossh.
- Onobrychis samanganica Rech.f.
- Onobrychis saravschanica B.Fedtsch. (= O. amoena sensu auct. non Popov & Vved., O. baldshuanica sensu auct. non Sirj., O. baldzuanica Sirj., O. circinata sensu auct. non Ledeb. non fl. As. Med.)
- Onobrychis sauzakensis Sirj. & Rech.f.
- Onobrychis saxatilis (L.) Lam.
- Onobrychis schahuensis Bornm.
- Onobrychis schuschajensis O.D.Agajeva
- Onobrychis scrobiculata Boiss.
- Onobrychis sennenii Sirj.
- Onobrychis shahpurensis Rech.f.
- Onobrychis sintenisii Bornm.
- Onobrychis sirdjanicus Parsa
- Onobrychis sojakii Rech.f.
- Onobrychis sphaciotica Greuter
- Onobrychis spinosissima Baker
- Onobrychis splendida Rech.f. & Podlech
- Onobrychis stenorhiza DC.
- Onobrychis stewartii Baker
- Onobrychis subacaulis Boiss.
- Onobrychis subnitens Bornm.
- Onobrychis supina (Vill.) DC.
- Onobrychis susiana Nabelek
- Onobrychis szovitsii Boiss.
- Onobrychis talagonica Rech.f.
- Onobrychis tavernieraefolia Boiss.
- Onobrychis tesquicola Krytzka
- Onobrychis tournefortii (Willd.) Desv.
- Onobrychis transcaspica V.V.Nikitin
- Onobrychis transcaucasica Grossh.
- Onobrychis transsilvanica
- Onobrychis vaginalis C.A.Mey.
- Onobrychis vassilczenkoi Grossh.
- Onobrychis verae Sirj. (= O. lipskyi Korovin)
- Onobrychis venosa (Desf).Desv.
- Onobrychis viciifolia Scop. (= O. sativa Lam.)
- Onobrychis wettsteinii Nabelek
Հոմանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մշակության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մշակության մեջ (հիմնականում նախալեռնային և լեռնային գոտիներում) տարածված են՝
- կորնգան սովորական կամ միահար (Օ. viciaefolia),
- կորնգան առաջավորասիական կամ բազմահար (Օ. antasiatica)
- կորնգան ավազային (Օ. arenaria) տեսակները։
Նշանակություն և կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բոլոր տեսակները սննդանյութերով հարուստ, լավորակ կերեր են։ Օգտագործվում է խոտը, կանաչ զանգվածը, ծղոտը։ 100 կգ խոտը համապատասխանում է 53 կերային միավորի։ Նրա հողը հարստացնում է ազոտով։ Թեքություններում ցանվում է որպես հողատարման դեմ պայքարի միջոց։ Լավագույն մեղրատու բույս է։ արժեքավոր կերաբույսեր են. օգտագործվում են չոր խոտը, կանաչ զանգվածը, ծղոտը։ Երաշտա- և ձմեռադիմացկուն է, հողը հարստացնում է ազոտ, միացություններով։ Թեքություններում կորնգանի և դաշտավլուկազգի խոտաբույսերի որոշ տեսակներ մշակվում են որպես հողատարման դեմ պայքարի միջոց, իսկ էրոզիայի ենթարկված և լքված վարելահողային տարածություններում՝ հողի բերրիության վերականգնման նպատակով։
Ցանքը կատարվում է ծածկոցի (աշնանացան և գարնանացան ցորեն, գարի) տակ։ խոտի բերքը հավաքում են ծաղկման փուլում, սերմինը՝ ունդերի 60-70% հասունացման ժամանակ։ Հայաստանում մշակում են նախալեռնային և լեռնային գոտիներում։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Шмальгаузен И. Ф. Флора Средней и Южной России, Крыма и Северного Кавказа. Руководство для определения семянных и высших споровых растений. Киев, тип. т-ва печ. дела и торг. И. Н. Кушнерев и Ко в Москве, Киевск. отд-ние. Т. 1. Двудольные свободнолепестные. 1895. С. 259.
- Ростовцев С. И., Эспарцет // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կորնգան» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կորնգան» հոդվածին։ |
|
|
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 660)։ |