Կաթնաղբյուր (Արագածոտնի մարզ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կաթնաղբյուր (այլ կիրառումներ)
| Գյուղ | |||
|---|---|---|---|
| Կաթնաղբյուր | |||
 | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Մարզ | Արագածոտնի մարզ | ||
| Գյուղապետ | Աշոտ Հովհաննիսյան | ||
| Այլ անվանումներ | Ագարակ, Ակերակ, Ակերան | ||
| ԲԾՄ | 1720 մետր | ||
| Պաշտոնական լեզու | հայերեն | ||
| Բնակչություն | ▼1274 մարդ (2011)[1] | ||
| Տեղաբնականուն | ագարեկցի | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| |||
Կաթնաղբյուր, գյուղ Հայաստանի Արագածոտնի մարզում։ Տարածքը կազմում է 1288 կմ2։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնում գյուղը կոչվել է Արենի կամ Քաղենի, ապա այստեղ հաստատվելով թուրքական ցեղերը, գյուղն անվանեցին Մեյրիբան ( Մեհրեբան, Մեհրիբան, Մեհրիբանլու, Մեհրիբանլի, Մեհրիպան, Մեհրիվան, Միհրևան ), որը նշանակում է գեղեցկուհի։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո, այստեղ կրկին վերահաստատվեցին հայերը։ Մինչև XX դարի վերջերն այս տարածաշրջանում կողք կողքի բնակվում էին դարավոր թշնամի երկու ժողովուրդներ։ Այնուհետև թուրքերն ստիպված եղան հեռանալ հայկական այս գյուղից։ Գյուղն, որպես հայկական գյուղ նշվում է միայն 1915 թվականի մեծ գաղթից հետո՝ շնորհիվ տեղահանվածների, որոնք էլ հաստատվելով գյուղում այն կրկին շենացրին և հայացրին։ Այս գաղթական ժողովուրդն էլ գյուղն անվանեցին Կաթնաղբյուր (19.04.1950 թ.)՝ շնորհիվ սառնորակ ու քաղցրահամ ջրի։ Սակայն գյուղի մասին հավաստի տվյալներ չեն պահպանվել։ Առաջին փաստաթուղթն 1933 թվականի կենտկոմի որոշումն է, որով գյուղն վերածվեց կոլեկտիվ տնտեսության և անվանվեց «Մյուտի անվան կոլտնտեսություն»։ Խորհրդային կառավարության նոր բարեփոխումների հետևանքով կենտկոմի 1977 թվականի հունվարի 1-ի որոշմամբ գյուղն վերածվեց խորհրդային տնտեսության, իսկ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո (1991 թ.) գյուղում տիրեց անհատական տնտեսական համակարգը
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կաթնաղբյուր գյուղը ունի դարերի խորքից եկած պատմություն, որի ապացույցն է գյուղում գտնվող 5-7-րդ դարերի հայ մշակույթին պատկանող եկեղեցու ավերակները և շատ հին շրջանին պատկանող բերդ-ամրոցների ավերակները։ Արագածի հայացքի դիմաց, Արարատյան գոգավորության նախալեռնային և լեռնային քարքարոտ բարձրություններին սփռված այս տարածքում հնագույն բնակավայրերի ավերակներ կան, կիկլոպյան համր ու խուլ ամրոցների, դամբարանների, վաղ միջնադարյան կոթող-մահարձանների, հուշարձանախմբերի, քարվանատան, բերդ-եկեղեցիների փլատակներ, արաբական և սելջուկյան նվաճողների ձիերի սմբակների հետքեր … Կաթնաղբյուր գյուղը գտնվում է Թալինի շրջանի տարածքում, որը հին ու միջին դարերում մտել է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Արագածոտն գավառի մեջ և պատկանել է Կամսարական տոհմին։ IX-ից X-րդ դարերում ընդգրկվել է հայ Բագրատունիների թագավորության մեջ, ապա անցել Զաքարյաններին։ Արևելյան Հայաստանի Ռուսաստանին միանալուց հետո ներառվել է Երևանյան նահանգի մեջ։ Հետագայում խորհրդային կարգեր հաստատվելուց հետո, տարածքի մեծ մասը մտել է Էջմիածնի, մյուսը Լենինականի գավառների մեջ։ Որպես ինքնուրույն վարչական միավոր՝ շրջան, ձևավորվել է 1930 թվականի սեպտեմբերի 9-ին։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կաթնաղբյուր գյուղը գտնվում է մարզկենտրոնից՝ 42 կմ հյուսիս-արևմուտք, բարձրությունը ծովի մակերևույթից՝ 1720 մ։ Կլիման ցամաքային է, ձմեռը՝ ցուրտ, ամառը՝ շոգ և չոր, նվազագույն ջերմաստիճանը 31 °C է, առավելագույնը՝ 40 °C։ Թալինի շրջանն արևմուտքում սահմանակից է Թուրքիային։ Կաթնաղբյուրն իր մեծությամբ Թալինի շրջանի գյուղերից երկրորդն է՝ զիջելով Մաստարային։ Կաթնաղբյուրը տեղակայված է Թալինից 4-5 կմ արևելք, Արագածի ստորոտում, հարթավայրում, խճուղու վրա, թաղված մրգատու ծառերի, գլխավորապես ծիրանենիների մեջ։ Գյուղի շրջակայքում են գտնվում Եղնիկ, Աշնակ, Իրինդ, Շղարշիկ և Դավիթաշեն գյուղերը։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կաթնաղբյուրի բնակչության նախնիները գաղթել են Սասունից, Խնուսից և Մուշից։ Կաթնաղբյուրի ազգաբնակչության փոփոխությունը.[2]
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, ծխախոտի, հացահատիկի և կերային կուլտուրաների մշակությամբ։
Ճարտարապետական հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կաթնաղբյուրը հարուստ չէ պատմական հուշարձաններով, կարելի է նշել դրանցից վեցը։ Պատմաճարտարտարապետական հուշարձաններից խոշորագույններց է գյուղի հարավ արևելյան մասում ընկած մի հին բերդ, որը պատկանում է մոտավորապես մ.թ.ա. 1-ից մ.թ.1-ին դարերին։ Բերդը իր տիրոջ՝ Զաքարի անունով կոչվել է «Զաքարի բերդ»։ Այն ունեցել է մեծաքանակ խոշոր ամբարներ, որտեղ բերդի բնակիչները պահել են մի քանի ամսվա պաշարներ։ Պատմում են, որ բերդից կարող էին մի քանի ամիս դուրս չգալ՝ չզգալով պարենի պակաս։ Ունեցել է քարետաշ մսուրներ, երկար քարե աստիճաններ, հաստ պարիսպներ։ 1990-ական թվականների սկզբին այստեղ պեղումներ են կատարել հնագետ Եսայի Ասատրյանի խումբը, այստեղից գտնելով հնագիտական մեծարժեք ներկայացնող իրեր։
Բացի Զաքարի բերդից գյուղում կա ևս մեկ բերդ, որը գտնվում է ավազնոցին կոչվող վայրի հարակից տարածքում՝ բլրի գագաթին։ Այս բերդի մասին տեղեկությունները քիչ են։ Հայտնի է, որ այստեղ պեղումներ են կատարել ռուս ուսանողները։ Բերդը պատկանում է մ.թ.ա.I դարին, եղել է խոշոր բերդաքաղաք։ Այս երկու բերդերից զատ, որոնք պատկանում են աշխարհիկ կյանքին, գյուղում կան նաև հոգևոր կյանքի «ներկայացուցիչներ»։ Դրանցից է V դարին պատկանող Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու հիմնաքարերը, զանգակատունն և խաչքարերը։ Եկեղեցին ավերվել է երկրաշարժից, իսկ փլատակների մի մասն էլ խորհրդային կառավարության հրամանով քանդվել է, քանզի ընկած էր գյուղի միջով անցնող ճանապարհի վրա, որը պետք է ասֆալտապատեին։ Եկեղեցին վերածվել է Թուխ մանուկի՝ Սուրբ Գրիգոր անվամբ, այստեղ են գտնվում եկեղեցու երեք մեծ խաչքարերը։ Թուխ մանուկը կառուցված է ճանապարհից քիչ հեռու՝ զանգակատան հիմնաքարերի վրա։ Գյուղում կան նաև այլ Թուխ մանուկներ, որոնցից հատկանշական է գյուղացիների համար մեծ ուխտատեղ դարձաց, Ջաղացի ձորի բլրակներից մեկի վրա գտնվող մատուռը, որը գյուղացիները անվանում են Խաչքար։ Այդ վայրում գյուղացիներից մեկը գտել է մի մեծ և շատ գեղեցիկ խաչքար՝ մոտ 7-րդ դարի պատկանող, ապա մի որոշ ժամանակ անց գյուղացիներից կառուցում է փոքրիկ մատուռ և այնտեղ տեղադրում խաչքարը։ Գյուղում ունենք նաև նորագույն դարերին պատկանող հուշահամալիրներ։ Դրանցից են «Աղբյուրի հուշարձանը» և «Հայրենական Մեծ պատերազմում զոհվածների հուշարձանը», որոնք գտնվում են Երևան-Գյումրի ճանապարհի եզրին։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Հայաստանի 2011 թ. մարդահամարի արդյունքները (հայ.)
- ↑ «Հայաստանի հանրապետության բնակավայրերի բառարան, էջ 104» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 Օգոստոսի 22-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Հայաստանի Հանրապետության բնակավայրերի բառարան (հայ.) — Երևան: 2008. — 184 p.
