Խոլեցիստոկինին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Խոլեցիստոկինինի արտադրման գծապատկեր

Խոլեցիստոկինին (խոլեցիստոկինին-պանկրեոզիմին, հունարեն՝ {{{1}}} chole՝ լեղի, cysto՝ պարկ, kinin՝ շարժում), մարսողական համակարգի հորմոն։ Հիմնականում մասնակցում է մարսողության կարգավորմանը, ինչպես նաև սննդի վարքագծի ձևավորմանը[1][2]։ Պանկրեոզիմին հին անվանումը կապված է այն բանի հետ, որ այդ հորմոնը խթանում է նաև ենթաստամոքսային գեղձի (pancreas) աշխատանքը։

Հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հորմոնը կազմված է ամինաթթուներից։ Ամինաթթուների քանակից կախված տարբերում են խոլեցիստոկինին-8, խոլեցիստոկինին-12 և խոլեցիստոկինին-33, խոլեցիստոկինին-58[3][4]։

Հիմնականում արտադրվում է տասներկումատնյա և աղիճ աղիների լորձաթաղանթի I-բջիջների կողմից։ Դրա որոշակի քանակ արտադրվում է նաև ենթաստամոքսային գեղձի կղզյակներում, աղիների տարբեր նեյրոններում և ուղեղում։

Հրոմոնը սկզբում առաջանում է պրեպրոհրոմոնի տեսքով, CCK գենի միջնորդությամբ։ Նրա առկայության մաիսն առաջին անգամ կարծիք է հայտնվել 1905 թվականին բրիտանացի ֆիզիոլոգ Ջոյ Սիմկա Կոհենի (Joy Simcha Cohen) կողմից։ Կառուցվածքով շատ է նման գաստրինին։

Խոլեցիստոկինինի հյութազատությունը խթանվում է սննդի հետ բարակ աղիներ անցած սպիտակուցների, ճարպերի, ճարպաթթուների և ալկալոիդների կողմից։ Այս հորմոնի արգելակիչը սոմատոստատինն է, պանկրեատիկ պոլիպեպտիդը։

Ֆունկցիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոլեցիստոկինինը, որպես նեյրոմիջնորդանյութ, մարսողությունից բացի մասնակցում է նաև օրգանիզմի մի շարք վարքագծային գործողությունների կարգավորմանը։ Խոլեցիստոկինինը.

  • առաջացնում է լեղապարկի հարթ մկանների կծկում և լեղու արտազատում,
  • թուլացնում է Օդդի սեղմանը,
  • խթանում է ենթաստամոքսային գեղձի հյութի արտազատումը,
  • կծկում է ստամոքսաելքի սեղմանը՝ արգելակելով սննդի մուտքը 12մատնյա աղիք,
  • արգելակում է ստամքսի շրջադիր բջիջների կողմից աղաթթվի արտազատումը,
  • արտադրվում է վախի ժամանակ,
  • կարգավորում է ախորժակը և առաջացնում հագեցվածության զգացում[5]։

Այս հորմոնն իր ֆունկցիաներով հիմանկանում նպաստում է լեղիի արտադրությանը և դրանով մեծ մասնակցություն է ունենում մարսողական համակարգում ճարպերի մարսմանը։ Այն հիմնականում խթանում է լեղիի առաջացումն ու հյութազատությունը, ինչպես նաև ենթաստամոքսային գեղձի հյութազատությունը։ Ընդ որում, եթե սեկրետինի ազդեցությամբ արտադրվում է երկկարբոնատներով հարուստ, ֆերմենտներով աղքատ ենթաստամոքսային գեղձի հյութ, ապա խոլեցիստոկինի ազդեցությամբ հակառակն է[6][7]։

Վերջին հետազոտությունները վկայում են, որ այդ հորմոնը մեծ դեր է խաղում օփիոիդային թմրամիջոցերի (մորֆին, հերոին) նկատմամբ հարմավողականության առաջացման և ցավազգայնության բարձրացման հարցում[8][9]։

Այս հորմոնն ընկճում է ստամոքսի շարժողական և հյութազատական գործունեությունը[10]։

Ազդելով կենտրոնական նյարդային համակարգում սեփական ընկալիչների վրա, առաջացնում է հագեցվածության զգացում։ Խոլեցիստոկինի-4-ը որոշ դեպքուրում օգտագործվում է մարդկանց մոտ ախորժակի նվազեցման համար[11]։

Խոլեցիստոկինինը խթանում է թափառող նյարդի տոնուսը[12]։

Այս հորմոնի ազդեցությունը տատանվում է տարբեր ազդեցություններից։ Օրինակ, հասուն արու առնետների մոտ այն թուլացնում է քաղցի զգացողությունը, բայց այն ավելի թույլ է ազդում, քան երիտասարդների, և ավելի շատ թույլ, քան էգերի մոտ[13]։

Խոլեցիստոկինինը չի կարող թափանցել արյունաուղեղային պատնեշով, սակայն հիպոթալամուսի և ուղեղաբնի որոշ հատվածներ թափանցել են։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Bradwejn J (July 1993). "Neurobiological investigations into the role of cholecystokinin in panic disorder". J Psychiatry Neurosci 18 (4): 178–88. PMC 1188527. PMID 8104032
  2. Kapas, Levente (2010). Metabolic signals in sleep regulation: the role of cholecystokinin. The Journal of Neuroscience (PhD thesis) (University of Szeged).
  3. Reeve JR, Eysselein VE, Rosenquist G, Zeeh J, Regner U, Ho FJ et al. (1996). "Evidence that CCK-58 has structure that influences its biological activity". Am. J. Physiol. 270 (5 Pt 1): G860–8. PMID 8967499
  4. Agersnap M, Rehfeld JF (2014). "Measurement of nonsulfated cholecystokinins". Scand. J. Clin. Lab. Invest. 74 (5): 424–31. doi:10.3109/00365513.2014.900695. PMID 24734780
  5. Greenough A, Cole G, Lewis J, Lockton A, Blundell J (1998). "Untangling the effects of hunger, anxiety, and nausea on energy intake during intravenous cholecystokinin octapeptide (CCK-8) infusion". Physiol. Behav. 65 (2): 303–10. doi:10.1016/S0031-9384(98)00169-3. PMID 9855480
  6. Harikumar KG, Clain J, Pinon DI, Dong M, Miller LJ (January 2005). "Distinct molecular mechanisms for agonist peptide binding to types A and B cholecystokinin receptors demonstrated using fluorescence spectroscopy". J. Biol. Chem. 280 (2): 1044–50. doi:10.1074/jbc.M409480200. PMID 15520004
  7. Gurda GT, Guo L, Lee SH, Molkentin JD, Williams JA (January 2008). "Cholecystokinin activates pancreatic calcineurin-NFAT signaling in vitro and in vivo". Mol. Biol. Cell 19 (1): 198–206. doi:10.1091/mbc.E07-05-0430. PMC 2174201. PMID 17978097
  8. Kissin I, Bright CA, Bradley EL (2000). "Acute tolerance to continuously infused alfentanil: the role of cholecystokinin and N-methyl-D-aspartate-nitric oxide systems". Anesth. Analg. 91 (1): 110–6. doi:10.1097/00000539-200007000-00021. PMID 10866896
  9. Fukazawa Y, Maeda T, Kiguchi N, Tohya K, Kimura M, Kishioka S (2007). "Activation of spinal cholecystokinin and neurokinin-1 receptors is associated with the attenuation of intrathecal morphine analgesia following electroacupuncture stimulation in rats". J. Pharmacol. Sci. 104 (2): 159–66. doi:10.1254/jphs.FP0070475. PMID 17558184
  10. Shillabeer G, Davison JS (1987). "Proglumide, a cholecystokinin antagonist, increases gastric emptying in rats". Am. J. Physiol. 252 (2 Pt 2): R353–60. PMID 3812772.
  11. Tsujino N, Yamanaka A, Ichiki K, Muraki Y, Kilduff TS, Yagami K et al. (August 2005). "Cholecystokinin activates orexin/hypocretin neurons through the cholecystokinin A receptor". J. Neurosci. 25 (32): 7459–69. doi:10.1523/JNEUROSCI.1193-05.2005. PMID 16093397.
  12. Holzer P (July 1998). "Neural injury, repair, and adaptation in the GI tract. II. The elusive action of capsaicin on the vagus nerve". Am. J. Physiol. 275 (1 Pt 1): G8–13. PMID 9655678
  13. Kobelt P, Tebbe JJ, Tjandra I, Stengel A, Bae HG, Andresen V et al. (March 2005). "CCK inhibits the orexigenic effect of peripheral ghrelin". Am. J. Physiol. Regul. Integr. Comp. Physiol. 288 (3): R751–8. doi:10.1152/ajpregu.00094.2004. PMID 15550621