Խիժ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մարդու խիժը և կաթը։

Խիժ, դալ, մարդու և կաթնասուն կենդանիների կաթնագեղձերի արտազատուկ, որն արտադրվում է հղիության վերջին և ծննդաբերությունից հետո առաջին օրերին։ Խիժը դեղնավուն, թանձր, կպչուն, աղի և բնորոշ հոտով հեղուկ է։ Կաթից տարբերվում է բարձր թթվայնությամբ, չոր նյութերի, հատկապես սպիտակուցների (ալբումին, գլոբուլին), հանքային նյութերի և վիտամինների առավել քանակով, ճարպերի և շաքարի ցածր տոկոսով[1] ։ Խիժը անփոխարինելի սնունդ է նորածինների և գյուղատնտեսական կենդանիների մատղաշի համար։ Պարունակում է իմուն մարմիններ և հակաթույներ, որոնք նորածնի օրգանիզմը պաշտպանում են ախտածին մանրէներից, խթանում է մարսողական ուղիների բնականոն գործունեությունը։ Արդյունաբերական մշակման համար պիտանի չէ։

Հայտնի է, որ դալը պարունակում է իմունային բջիջներ՝ լիմֆոցիտներ[2], շատ հակամարմիններ՝ IgA, IgG և IgM։ Դալի մյուս իմունային բաղադրիչներն են բնածին իմունիտետի տարրերը, ինչպիսին օրինակ լակտոֆերինն է[3], լիզոցիմը[4], լակտոպերօքսիդազ[5], կոմպլեմենտի համակարգը[6] և պրոլինով հարուստ պեպտիդները[7]։ Խիժում հայտնաբերված են նաև մի շարք ցիտոկիններ[8], այդ թվում՝ ինտերլեյկիններ[8], ուռուցքի նեկրոզի գործոն[9], քեմոկիններ[10] և այլն։ Խեժում կան նաև մի շարք աճի գործոններ՝ ինսուլինանման աճի գործոն I (IGF-1)[11], և II[12], ձևափոխման ալֆա աճի գործոն[13] բետա 1 և բետա 2[14][15] ֆիբրոբլաստի աճի գործոններ[16] էպիդերմալ աճի գործոններ[17] գրանուլոցիտ մակրոֆագ խթանող աճի գործոն[18] թրոմբոցիտային աճի գործոն[18] անոթաէնդոթելային աճի գործոն[19] և գաղութ խթանող գործոն-1[20]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. L. Saint, Margret Smith, P. E. Hartmann; Smith; Hartmann (1984). «The yield and nutrient content of colostrum and milk of women from giving birth to 1 month post-partum». British Journal of Nutrition. 52: 91. doi:10.1079/bjn19840074.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  2. ncbi.nlm.nih.gov, ed. (1990 թ․ նոյեմբերի 1). «Lymphocytes bearing the T cell receptor gamma delta in human breast milk». PMC 1792611. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  3. Groves, ML (1960). «The isolation of a red protein from milk». Journal of the American Chemical Society. 82 (13): 3345–3360. doi:10.1021/ja01498a029.
  4. Paulík S, Slanina L, Polácek M; Slanina; Polácek (1985 թ․ հունվար). «[Lysozyme in the colostrum and blood of calves and dairy cows]». Vet Med (Praha). 30 (1): 21–8. PMID 3918380.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  5. Reiter B (1978). «The lactoperoxidase-thiocyanate-hydrogen peroxide antibacterium system». Ciba Found. Symp. (65): 285–94. PMID 225143.
  6. Brock, JH; և այլք: (1975). «Bactericidal and hemolytic activity of complement in bovine colostrum and serum: effect of proteolytic enzymes and ethylene glycol tetraacetic acid (EGTA)». Annales d'Immunologie. 126C (4): 439–451.
  7. Zabłocka A, Janusz M, Rybka K, Wirkus-Romanowska I, Kupryszewski G, Lisowski J; Janusz; Rybka; Wirkus-Romanowska; Kupryszewski; Lisowski (2001). «Cytokine-inducing activity of a proline-rich polypeptide complex (PRP) from ovine colostrum and its active nonapeptide fragment analogs». Eur. Cytokine Netw. 12 (3): 462–7. PMID 11566627.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  8. 8,0 8,1 Hagiwara K, Kataoka S, Yamanaka H, Kirisawa R, Iwai H; Kataoka; Yamanaka; Kirisawa; Iwai (2000 թ․ հոկտեմբեր). «Detection of cytokines in bovine colostrum». Vet. Immunol. Immunopathol. 76 (3–4): 183–90. doi:10.1016/S0165-2427(00)00213-0. PMID 11044552.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  9. Rudloff HE, Schmalstieg FC, Mushtaha AA, Palkowetz KH, Liu SK, Goldman AS; Schmalstieg Jr; Mushtaha; Palkowetz; Liu; Goldman (1992 թ․ հունվար). «Tumor necrosis factor-alpha in human milk». Pediatr. Res. 31 (1): 29–33. doi:10.1203/00006450-199201000-00005. PMID 1375729.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  10. Maheshwari A, Christensen RD, Calhoun DA; Christensen; Calhoun (2003 թ․ նոյեմբեր). «ELR+ CXC chemokines in human milk». Cytokine. 24 (3): 91–102. doi:10.1016/j.cyto.2003.07.002. PMID 14581003.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  11. Xu RJ (1996). «Development of the newborn GI tract and its relation to colostrum/milk intake: a review». Reprod. Fertil. Dev. 8 (1): 35–48. doi:10.1071/RD9960035. PMID 8713721.
  12. O'Dell SD, Day IN; Day (1998 թ․ հուլիս). «Insulin-like growth factor II (IGF-II)». Int. J. Biochem. Cell Biol. 30 (7): 767–71. doi:10.1016/S1357-2725(98)00048-X. PMID 9722981.
  13. Okada M; Ohmura E; Kamiya Y; և այլք: (1991). «Transforming growth factor (TGF)-alpha in human milk». Life Sci. 48 (12): 1151–6. doi:10.1016/0024-3205(91)90452-H. PMID 2002746. {{cite journal}}: Unknown parameter |author-separator= ignored (օգնություն)
  14. Saito S, Yoshida M, Ichijo M, Ishizaka S, Tsujii T; Yoshida; Ichijo; Ishizaka; Tsujii (1993 թ․ հոկտեմբեր). «Transforming growth factor-beta (TGF-beta) in human milk». Clin. Exp. Immunol. 94 (1): 220–4. doi:10.1111/j.1365-2249.1993.tb06004.x. PMC 1534356. PMID 8403511.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  15. Tokuyama Y, Tokuyama H; Tokuyama (1993 թ․ փետրվար). «Purification and identification of TGF-beta 2-related growth factor from bovine colostrum». J. Dairy Res. 60 (1): 99–109. doi:10.1017/S0022029900027382. PMID 8436667.
  16. Hironaka, T, et al. Identification and partial purification of a basic fibroblast growth factor-like growth factor derived from bovine colostrum. Journal of Dairy Science 80(3):488-495 (1997)
  17. Xiao X, Xiong A, Chen X, Mao X, Zhou X; Xiong; Chen; Mao; Zhou (2002 թ․ մարտ). «Epidermal growth factor concentrations in human milk, cow's milk and cow's milk-based infant formulas». Chin. Med. J. 115 (3): 451–4. PMID 11940387.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  18. 18,0 18,1 Playford RJ, Macdonald CE, Johnson WS; MacDonald; Johnson (2000 թ․ հուլիս). «Colostrum and milk-derived peptide growth factors for the treatment of gastrointestinal disorders». Am. J. Clin. Nutr. 72 (1): 5–14. PMID 10871554.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  19. Vuorela P, Andersson S, Carpén O, Ylikorkala O, Halmesmäki E; Andersson; Carpén; Ylikorkala; Halmesmäki (2000 թ․ նոյեմբեր). «Unbound vascular endothelial growth factor and its receptors in breast, human milk, and newborn intestine». Am. J. Clin. Nutr. 72 (5): 1196–201. PMID 11063449.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  20. Flidel-Rimon O, Roth P; Roth (1997 թ․ նոյեմբեր). «Effects of milk-borne colony stimulating factor-1 on circulating growth factor levels in the newborn infant». J. Pediatr. 131 (5): 748–50. doi:10.1016/S0022-3476(97)70105-7. PMID 9403658.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 51