Խաղողի խխունջ
| Խաղողի խխունջ | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||
|
||||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||
| Helix pomatia | ||||||||||||||
| Հատուկ պահպանություն | ||||||||||||||
| Արեալ | ||||||||||||||
 | ||||||||||||||
|
|
Խաղողի խխունջ (լատին․՝ Helix pomatia), խոշորամարմին փափկամարմին փորոտանիների դասից։ Հանդիպում է անտառներում, խոնավ վայրերում[2]։ Սնվում է տերևներով՝ հատկապես խաղողի տերևով, որտեղից էլ առաջացել է նրա անունը։ Որոշ աղբյուրների համաձայն, խաղողի խխունջները սկսել են տարածվել Կենտրոնական և Հարավ-Արևմտյան Եվրոպայի երկրներից[3]։
Դեռևս հին ժամանակներից մարդիկ խխունջն օգտագործել են սննդի մեջ և այն հասանելի է եղել բոլոր խավերի ներկայացուցիչներին։ Այդ երկրներում այն համարում են առողջարար սննդի տեսակ[4]։
Խաղողի խխունջն ակտիվ կենսակերպ է վարում գարնան սկզբից մինչև աշնան վերջը։ Ջերմաստիճանի նվազելուց հետո նրանք թաքնվում են 30 սմ հաստությամբ հողային շերտի տակ և ձմեռային քուն մտնում, նրանց մոտ սկսվում է անաբիոզի շրջան։ Որպես կանոն, նրանք միշտ ձմեռում են նույն տարածքում։ Անաբիոզի շրջանում խեցու բերանը փակվում է կրային շերտով՝ էպիֆրագմայով, որի հաստությունը ձմեռային խստաշունչ ամիսներին պաշտպանում է կենդանուն։
Բնության մեջ այս կենդանին միջին հաշվով ապրում է 7-8 տարի, բայց որոշ դեպքերում կարող է ապրել նույնիսկ 20 տարի, եթե իհարկե այլ կենդանիների կեր չդառնա։ Գրանցված ռեկորդը համարվում է 30 տարին․ այս դեպքում առանձնյակը պահվել է տնային պայմաններում[5]։
Նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արտաքին տեսք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարմինը, ինչպես դասի բոլոր ներկայացուցիչների մոտ, կազմված է խեցուց և իրանից։ Վերջինս բաղկացած է գլխից և ոտքերից։
Խեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խեցու չափերը հասուն առանձնյակի մոտ հասնում են մինչև 3-4,5 սմ-ի։ Խեցու չափերն այնպիսին են, որ իրանն ամբողջությամբ տեղավորում են դրանում։ Խեցին պարուրաձև է, հիմնականում 4,5 պտույտից կազմված։ Խեցու գույնը կարող է լինել դեղնադարչնագույնից մինչև սպիտակադարչնագույն։ Բայց տարբեր խխունջների մոտ խեցու գույնը էականորեն կարող է տարբեր լինել․ մի առանձնյակի մոտ այն մուգ գույն ունի, մյուսի մոտ՝ բաց[6]։ Գունավորման կտրուկ տարբերությունները կապված են բնակավայրից և հատկապես կախված է տվյալ տարածքի լուսավորումից[7]։ Գունային փոփոխությունները պայմանավորված են նաև պաշտպանական ռեակցիայով, որի շնորհիվ կարողանում են թաքնվել՝ ձուլվելով բնությանը։ Խեցու գույնի վրա ազդում է նաև այն սննունդը, որը կենդանին ուտում է։
Ոտքերը և իրանը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հասուն խխունջի ոտքերը սովորաբար 3,5-5 սմ են, երբեմն չափերը կարող են հասնել 8-9 սմ-ի։
Խաղողի խխունջի մարմինը բավականին էլաստիկ է։ Տարբեր պատճառներով պայմանավորված մարմնի գունավորումն ի տարբերություն խեցու, էականորեն տարբեր է։ Սովորաբար այն բեժ գույն է՝ շագանակագույն երանգով, ավելի հազվադեպ կարող է լինել մուգ մոխրագույն։ Այն ունի յուրահատուկ նախշեր։ Որոշ դեպքերում խխունջները զրկված են այդպիսի նախշերից կամ դա գրեթե աննկատ է։ Այդ դեպքերում խխունջի ոտքերը միագույն են[6]։ Մարմնի գույնը կարող է փոխվել միևնույն տեսակի սննդի օգտագործումից։
Մարմինը պատված է խորշոմներով, որոնք նման են քառանկյունների։ Խորշոմներում պահվում է կենդանուն անհրաժեշտ խոնավության քանակը։
Շոշափուկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խխունջի բերանային խոռոչի վերևի հատվածում գտնվում են 2 զույգ շոշափուկներ։ Առաջին զույգ շոշափուկները (խխունջի բերանին ավելի մոտ) 2,5-4,5 մմ են։ Դրանք պատասխանատու են խխունջի հոտառության համար։ Աչքերի հատվածում գտնվող մյուս զույգ շոշափուկների երկարությունը 1-2 սմ է։ Վերջին 2 շոշափուկների վրա գտնվում են աչքերը, որոնց բոլոր ռեցեպտորները պարունակում են միևնույն ֆոտոպիգմենտը[8] Երբեմն աչքերը կարող են ոչ միայն տարբերել լուսավորությունը, այլ նաև տեսնել մինչև 1 սմ հեռավորությամբ գտնվող առարկաները։
.jpg)
Շոշափուկները բավականին շարժունակ են։ Առջևի շոշափուկները ավելի քիչ շարժունակ են։ Երկու զույգն էլ շատ զգայուն են։ Որևէ առարկայի հպումից խխունջը թաքնվում է խեցու մեջ։ Շոշափուկները, որի վրա գտնվում են աչքերը, բացասաբար են ընկալում վառ լույսը։
Ներքին կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դասի բոլոր ներկայացուցիչների նման, խաղողի խխունջի մարսողական համակարգը բաղկացած է էկտոդերմային առջևի աղուց և էնտոդերմային միջին աղուց։ Շնչառությունը թոքային է։ Սիրտը կազմված է ձախ նախասրտից և փորոքից, որը շրջապատված է պերիկարդիայով։ Արյունը անգույն է։ Նյարդային համակարգը կազմված է մի քանի նյարդային հանգույցներից և դրանցից դուրս եկող նյարդերից, որոնք հասնում են դեպի տարբեր օրգաններ։
Ֆիզիկական առանձնահատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սնուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուտում են ոչ միայն կենդանի բուսականություն, այլև դրանց մնացորդները[9][10]։ Ուտում են խաղողի և վայրի ելակի տերևներ, կաղամբ, բողկ, ծովաբողկ, խատուտիկ, եզան լեզու[11]։ կմախքի լավ կառուցվածքի համար նրանց անհրաժեշտ է կալցիում[12][13]։
Շնչառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խաղողի խխունջը շնչում է թոքերով[14]։
Բնական պայմաններում շնչառական անցքը բացվում և փակվում է րոպեում 1 անգամ, իսկ խոնավ պայմաններում՝ ավելի քիչ ընդմիջումներով։ Շնչառական խոռոչի բացվելն ու փակվելը ուղիղ համեմատական են օդում ածխածնի երկօքսիդի կոնցենտրացիային[10]։
Շարժողական համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեղաշարժմանը նպաստում են ոչ միայն ոտքերի մկանների ալիքաձև կծկումները, այլև ներբանի վրա գտնվող գեղձերի արտադրած լորձը, որի շնորհիվ հեշտանում է կենդանու սահքը։ Կենդանու շարժման առավելագույն արագությունը րոպեում 17 սմ[15]։ Կենդանին կարող է շարժվել ինչպես հորիզոնական (օր՝ հողային շերտ), այնպես էլ ուղղահայաց (շենքի պատեր) մակերեսների վրա։
Անաբիոզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անաբիոզը խաղողի խխունջի մոտ տևում է մինչև 3 ամիս, իսկ Բելառուսի բնության մեջ՝ 5 ամսից ոչ պակաս։ Անաբիոզի շրջանում փափկամարմիններին ուսումնասիրելիս պարզվել է, որ այդ ընթացքում նրանց մոտ պտղաբերությունը էականորեն նվազել է կամ ընդհանրապես ձվազատում տեղի չի ունեցել։
Բազմացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խխունջը հերմաֆրոդիտ է[16]։ Բազմանում են գարնանը և աշնան սկզբին։
Բնական թշնամիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս կենդանիների համար բնական թշնամի կարող են հանդիսանալ ոզնին, օձը, բզեզները։ Վերջիններս կարող են մուտք գործել խխունջի խեցու մեջ։ Խաղողի խխունջները կեր են դառնում նաև գիշատիչ փափկամարմինների և խխունջների[11]։
Խաղողի խխունջն ու մարդը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խաղողի խխունջ սկսել են աճեցնել դեռ վաղ ժամանակներից։ Ըստ Պլինիոս Ավագի, խաղողի խխունջ առաջին անգամ աճեցրել է Ֆուլվիյ Լիպինը։
Այժմ որոշ երկրներում կան բազմաթիվ, այսպես կոչված, «խխունջների ֆերմաներ», որոնք մեծ քանակությամբ խխունջներ են աճեցնում[17][18][19]։
Շատ մարդիկ այս տեսակի ներկայացուցիչներին պահում են որպես ընտանի կենդանիներ[20]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Carl Linnaeus (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. pp. [1–4], 1–824. Holmiae. (Salvius).
- ↑ Вибрафон — Волово / М. : Большая советская энциклопедия, 1951. — 648 с. — (Большая советская энциклопедия : В 51 т. ; Т. 8) — http://bse.sci-lib.com.
- ↑ Виноградная улитка. Общие сведения Արխիվացված 2009-08-30 Wayback Machine — информация на сайте о жизни и разведении домашних улиток www.ulitki.info Արխիվացված 2010-01-10 Wayback Machine
- ↑ Улитки: история Արխիվացված 2010-04-21 Wayback Machine — информация на сайте о рецептах приготовления блюд из улиток ylitki.ru Արխիվացված 2009-08-21 Wayback Machine.
- ↑ The Roman Snail, Helix pomatia Արխիվացված 2010-03-01 Wayback Machine (անգլ.) — статья на английском малакологическом сайте www.weichtiere.at.
- ↑ 6,0 6,1 Helix pomatia — Wildlife Photo Gallery (անգլ.) — фотогалерея данного вида на сайте www.naturephoto-cz.eu
- ↑ Свет в жизни животных — статья на сайте prostonauka.com
- ↑ Греченко Т. Н., Шехтер Е. Д. Два типа фоторецепторов в ахроматической зрительной системе виноградной улитки // Экспериментальная психология. — 2009. — № 2. — С. 5—15. — http://psyjournals.ru/exp/2009/n2/22316.shtml (фрагмент на сайте psyjournals.ru).
- ↑ Догель В. А. Зоология беспозвоночных: Учебник для ун-тов — 7-е изд., перераб. и доп. — М. : Высшая школа, 1981—606 с. — ISBN 978-5-903034-46-8.
- ↑ 10,0 10,1 Зенкевич Л. А. Беспозвоночные / Л. А. Зенкевич. М. : Просвещение, 1968. — 603 с. — (Жизнь животных : В 6 т. / Л. А. Зенкевич ; Т. 2).
- ↑ 11,0 11,1 Виноградная улитка, Roman snail, Apple snail (Helix pomatia) — информация на зоологическом сайте www.zooclub.ru.
- ↑ Виноградная улитка. Кормление Արխիվացված 2011-03-01 Wayback Machine — информация на сайте о жизни и разведении домашних улиток www.ulitki.info Արխիվացված 2010-01-10 Wayback Machine.
- ↑ Виноградная улитка: содержание в неволе (Helix pomatia) — информация на зоологическом сайте www.zooclub.ru.
- ↑ Виноградная улитка Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine — статья на сайте о растительном и животном мире www.cytoplazma.ru Արխիվացված 2014-12-17 Wayback Machine.
- ↑ Все о виноградных улитках (Helix pomatia / Хеликс поматия) — заметка на сайте о виноградных улитках http://expertoza.com.
- ↑ [Սիսակյան, Թանգամյան, Գասպարյան, 1999, Երևան, «Առերեսում»-Անի հրատարակչություն «Կենսաբանություն» (դասագիրք)]
- ↑ Разведение улиток — новое направление «животноводства» в Греции — статья на сайте, посвящённом Греции, www.greecetoday.ru.
- ↑ В Москве улитки что надо! В России будет создана ферма моллюсков? — статья на www.pravda.ru.
- ↑ Улитка на ферме: хороший бизнес — статья на сайте, посвящённом Литве, runet.lt.
- ↑ snailclub.ru Արխիվացված 2018-06-01 Wayback Machine — сайт клуба любителей улиток, посвящённый домашнему содержанию последних.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Догель В. А. Зоология беспозвоночных։ Учебник для ун-тов — 7-е изд., перераб. и доп. ։ Высшая школа, 1981—606 с. — ISBN 978-5-903034-46-8.
- Зенкевич Л. А. Беспозвоночные / Л. А. Зенкевич. ։ Просвещение, 1968. — 603 с. — (Жизнь животных ։ В 6 т. / Л. А. Зенкевич ; Т. 2).
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Խխունջների ֆերմա Կոլումբիայում Արխիվացված 2015-03-26 Wayback Machine
- Խխունջների քաղաք — Խխունջների կյանքի մասին կայք Արխիվացված 2013-10-27 Wayback Machine
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խաղողի խխունջ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խաղողի խխունջ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||
