Լևոն Կյուրեղյան

Լևոն Կյուրեղյան;
Ի ծնե	Լևոն Կյուրեղյան
Ծնվել է	ապրիլի 26, 1871 թ.
Ծննդավայր	Կոստանդնուպոլիս
Մահացել է	սեպտեմբերի 2, 1950 թ.
Վախճանի վայր	Ասոլո, Իտալիա
Ազգություն	հայ
Ճյուղ(եր)	ճարտարապետություն
Գործունեություն	ճարտարապետ, նկարիչ, բանաստեղծ
Կրթություն	Մուրադ-Ռափայելյան վարժարան
	Léon Gurekian Վիքիպահեստում

Լևոն Կյուրեղյան (ապրիլի 26, 1871(1871-04-26)^[1], Կոստանդնուպոլիս - սեպտեմբերի 2, 1950(1950-09-02)^[1], Ազոլո, Տրևիզո, Վենետո, Իտալիա), հայ ճարտարապետ, նկարիչ, բանաստեղծ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լևոն Կյուրեղյանը ծնվել է 1871 թվականին, Կոստանդնուպոլսում՝ բնիկ տրապիզոնցիներ Հովհաննես և Բրաբիոն Երեմյանների ընտանիքում։ Սկզբնական կրթությունը ստացել է Տրապիզոնի Մխիթարյան վարժարանում, ապա Վենետիկի Մուրադ Ռաֆայելյան վարժարանը։ 1888 թվականին ուսումն ավարտելուց հետո վերադառնում է Տրապիզոն։ Հաջորդ տարի մեկնում է Հռոմ և սովորում Գեղարվեստի թագավորական ինստիտուտում։ 1895 թվականի դեկտեմբերի 15-ին Ինժեներական կրթության թագավորական դպրոցում ստանում է ճարտարապետական գծագրության դասախոսի, դեկտեմբերի 20-ին՝ ճարտարապետի վկայական։ 1896 թվականին վերադառնում է Թուրքիա, բայց հարկադրված ապաստան է որոնում Բուլղարիայում, որտեղ նա բազմաթիվ շինություններ է կառուցում և 1898 թվականին մասնակցում է Վառնայի քաղաքային թատրոնի կառուցման համար միջազգային մրցույթին, ուր հաղթող ճանաչվում։ 1898 թվականին վերադառնում է Թուրքիա, որտեղ ծրագրում և կառուցում է հասարակական բազմաթիվ շենքեր ու առանձնատներ։

1901 թվականի դեկտեմբերի 15-ին Կոստանդնուպոլսում ամուսնանում է Մարիամիկ Ազարյանի հետ։ 1902 թվականի օգոստոսի 24-ին ծնվում է նրանց միակ որդին՝ Յովհաննեսը^[2]^[3]։

Գործունեությունը Իտալիայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1915 թվականի ապրիլի 24-ին սկիզբ առած ցեղասպանության ժամանակ, թուրքերը Տրապիզոնում բնակվող նրա բոլոր ազգականներին կոտորվում են։ 1911 թվականինԿյուրեղյանը Իտալիայի Տորինո քաղաքում կազմակերպված միջազգային ցուցահանդեսի ժամանակ ծրագրում և իրականացնում է օսմանյան տաղավարը։ Այդ նույն տարվա սեպտեմբերին նշանակվում է օսմանյան կառավարության ներկայացուցիչ Հռոմում տեղի ունեցած ճարտարապետների միջազգային համաժողովին, բայց քանի որ այդ ամիսներին բռնկվել էր իտալա-թուրքական պատերազմը, այդ համաժողովին մասնակցում է որպես մասնավոր անձ։ 1910-1913 թվականներին նա բազմաթիվ ուղևորություններ է կատարում դեպի Ռավեննա, Ակուիլեյա, Իստրիա, Դալմատիա, Բրիանցա, որոնց ընթացքում փաստագրում է բյուզանդական ու ռոմանական դարաշրջանի հուշարձանները, նպատակ ունենալով ուսումնասիրել հայկական ճարտարապետության ազդեցությունը ռոմանականի վրա։ 1912 թվականին իտալերեն լեզվով հրատարակում է մի խիստ քննադատություն ընդդեմ Վատիկանի անպատեհ միջամտությունների՝ Կոստանդնուպոլսի Հայ Կաթոլիկ Պատրիարքի ընտրության գործում։ Իգնատիոս Կյուրեղյան արքեպիսկոպոսը՝ Լևոնի հորեղբայրը, Վենետիկի Մխիթարյան միաբանության աբբահայրն էր։ Նրա օրոք էր միաբանությունը գնել Ազոլոյի «Վիլլա Կոնտարինիե» և Սան Ջենոնե Դելյի Էձձելինիի «Վիլլա Ալբրիցցիե» տիրույթները, որոնցից առաջինը Վենետիկի Մուրադ-Ռաֆայելյան Վարժարանի սաների, իսկ երկրորդը՝ միաբանության վանքի ու նորընծայարանի ամառային կեցության համար։ Հորեղբոր, հայ համայնքի ներկայությունը, հետագայում նաև որդու՝ Հովհաննեսի, ով սովորում էր վենետիկի հայ վարժարանում, դրդում են մեկընդմիշտ բնակություն հաստատելու Ազոլոյում։ Ազոլոյում ընկերանում է Ջիան Ֆրանչեսկո Մալիբիերոյի և Մարիո Դե Մարիայի հետ։ Կամավոր աքսորի այդ տարիներին Կյուրեղյանը շարունակում և ամրապնդում է իր քաղաքական գործունեությունը՝ նպատակ ունենալով հետևել հայկական հարցի լուծմանը, որը եվրոպական տերությունները շարունակում էին անտեսել, քանի որ հետաքրքրված էին միմիայն արևելյան հարցով՝ իրենց տնտեսական գերիշխանությունն այնտեղ հաստատելու և հարուստ նավթահորերի տիրանալու նպատակով։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Կյուրեղյանն Ազոլոյում էր։ 1916 թվականին Պադովայում կազմակերպում է հայ ուսանողների միությունը։ 1919 թվականին նա մեկնում է Փարիզ, մասնակցում է Հայաստանի Հանրապետությանը տրվելիք տարածքների որոշմանը ուղղված քննարկումներին՝ հանդիսանալով Պողոս Նուբարի առաջնորդած հայ պատվիրակության անդամ։ Փարիզում հրատարակում է իր «Le Responsable» պատերազմի տարիներին գերտերությունների ունեցած պատասխանատվությունների մասին աշխատությունը, որը գրել էր 1916-1918 թվականներին Ազոլոյում։ 1920 թվականին վերադառնում է Ազոլո։ 1921 թվականին դեպի Կոստանդնուպոլիս կարճատև ուղևորության ժամանակ հասկանում է, որ Հայաստանի Հանրապետության լիակատար անկախության իրագործման համար պայքարը ձախողված է և որոշում է վերջնականորեն հաստատվել Ազոլոյում։

1924 թվականին իր գյուղատնտեսական ընկերության տարածքը կազմող երկու բլուրներից մեկի գագաթին կառուցում է տունը, որը խորհրդանշական կերպով անվանում է «Վիլլա Արարատե»։ Ամբողջովին թողնում է ճարտարապետությունը, զբաղվում է իր գյուղատնտեսական ընկերությամբ և խաղողի իր այգիներով, մինչև 1949 թվականը գրում և մասամբ հրատարակում է քաղաքական ու լեզվաբանական գրությունների մի շարք։ Մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի բռնկումը շարունակում է այցելել իր հռոմեացի ընկերներին։ Երկար տարիներ շարունակ ամառային հանգիստը անցկացնում է Ֆրասսենեում, Բելլունոյի նահանգում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին իր «Վիլլա Արարատե»-ն հիմնակետը ապաստանն է դառնում պատերազմի պատճառով Ազոլոյի վարժարանում փակված հայ երիտասարդների համար, իսկ պատերազմի ավարտին՝ նաև խորհրդային բանակի հայազգի զինվորների համար, որոնք գերմանացիներին գերի ընկնելով՝ բանտարկվել էին Կրեսպինյագայում, Ազոլոյից ոչ հեռու։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին, ՀԽՍՀ-ից մի պատվիրակություն այցելելում նրան Ազոլոյում և հրավիրում Հայաստան։ Արդեն շատ հիվանդ լինելով, մերժում է։ Լևոն Կյուրեղյանը վախճանվել է 1950 թվականի սեպտեմբերի 2-ին Ազոլոյում։