Իվո Անդրիչ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իվո Անդրիչ
խորվ.՝ Ivo Andrić
սերբական կիրիլիցա՝ Иво Андрић
գաևիցա Ivo Andrić
Ծնվել էհոկտեմբերի 10, 1892(1892-10-10)
ԾննդավայրԴոլաց, Austro-Hungarian rule in Bosnia and Herzegovina, Ավստրո-Հունգարիա[1]
Վախճանվել էմարտի 13, 1975(1975-03-13)[2][1][3][…] (82 տարեկան)
Վախճանի վայրԲելգրադ, Սերբիայի Սոցիալիստական Հանրապետություն, ՀՍՖՀ[1]
ԳերեզմանԲելգրադի նոր գերեզմանատուն
Մասնագիտությունգրող, վիպասան, դիվանագետ, բանաստեղծ և ակնարկագիր
Լեզուսերբախորվաթերեն[4]
Քաղաքացիություն ՀՍՖՀ
ԿրթությունԳրացի համալսարան, Զագրեբի համալսարանի հումանիտար և սոցիալական գիտությունների ֆակուլտետ, Վիեննայի համալսարան և Faculty of Philosophy of the Jagiellonian University?
Գիտական աստիճանփիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր
Ժանրերպոեզիա, վեպ և պատմվածք
Ուշագրավ աշխատանքներԿամուրջ Դրինայի վրա, Omerpaša Latas?, Ex Ponto?, Bosnian Chronicle?, Devil's Yard?, O priči i pričanju?, Jelena, the Woman Who Is Not? և Most na Žepi?
ԱնդամակցությունԲոսնիա և Հերցեգովինայի գիտությունների և արվեստի ակադեմիա[5], Սերբական գիտությունների և արվեստների ակադեմիա[6], Մլադա Բոսնա, Սլովենական գիտությունների և արվեստների ակադեմիա, Սերբիայի գրողների միություն և Սերբական գիտությունների և արվեստների ակադեմիա[6]
ԿուսակցությունՀարավսլավիայի կոմունիստների միություն
Պարգևներ
Սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի շքանշան
Գրականության Նոբելյան մրցանակ[7][8]
և Գերմանական արծվի շքանշան
ԱմուսինՄիլիցա Բաբիչ-Յովանովիչ
Изображение автографа
Իվո Անդրիչ Վիքիդարանում
 Ivo Andrić Վիքիպահեստում

Իվո Անդրիչ (սերբ.՝ Иво Андрић/Ivo Andrić, հոկտեմբերի 10, 1892(1892-10-10), Դոլաց, Austro-Hungarian rule in Bosnia and Herzegovina, Ավստրո-Հունգարիա[1] - մարտի 13, 1975(1975-03-13)[2][1][3][…], Բելգրադ, Սերբիայի Սոցիալիստական Հանրապետություն, ՀՍՖՀ[1]), հարավսլավացի գրող, դրամատուրգ։ Հարավսլավացի միակ գրողն է, որ արժանացել է Գրականության Նոբելյան մրցանակի։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվո Անդրիչը ծնվել է 1892 թվականի հոկտեմբերի 9-ին ներկայիս Բոսնիա և Հերցեգովինայի տարածքում, դպրոցական ծառայող Անտուն Անդրիչի ու Կատերինա Անդրիչի ընտանիքում (օրիորդական ազգանունը՝ Պեյիչ)։ Մկրտվել է հռոմեակաթոլիկական կարգով։ Երբ մահացել է ընտանիքի հայրը, ապագա գրողը դեռ երեք տարեկան էլ չկար։ Մայրը որդու հետ տեղափոխվում է Վիշեգրադ՝ ամուսնու ազգականների մոտ։ Այդտեղ Անդրիչն անցկացրել է իր մանկությունն ու ավարտել հիմնական դպրոցը։ 1903 թվականին նա ընդունվում է Սարաևոյի գիմնազիա։ Գիմնազիայում սովորելու տարիներին Իվո Անդրիչը ելույթներ է ունեցել ավստրո-հունգարական նվաճողներից հարավսլավոնական ազգերի ազատագրման օգտին և անգամ անդամակցել է «Մլադա Բոսնա» երիտասարդական ազգայնական շարժմանը, որի գործունեությունն ի վերջո հանգեցրեց Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուն։ 1912 թվականին Անդրիչն ընդունվում է Զագրեբի թագավորական համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետ, իսկ ավելի ուշ սովորել է Վիեննայում, Կրակովում և Գրացում։ «Բոսնիայի հոգևոր կյանքի զարգացումը թուրքական գերիշխանության ազդեցության տակ» թեմայով իր դոկտորոկան ատենախոսությունն Իվո Անդրիչը պաշտպանել է Գրացի համալսարանում 1924 թվականին։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ 1914 թվականի հուլիսին, Իվո Անդրիչը ձերբակալվել է որպես «հարավսլավացի ազգայնական» և մինչև 1915 թվականի մարտն անցկացրել է սկզբում Շիբենիկի, ապա Մարիբորի բանտերում։ Սակայն կալանքից ազատվելուց հետո էլ գրողը ազատություն ձեռք չբերեց. մինչ 1917 թվականի ամառը նա գտնվում էր տնային կալանքի տակ Զենիցեում։

Աշխատանքային գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվո Անդրիչը Վիշեգրադի կամրջի ֆոնին

Անդրիչն ունեցել է դիվանագետի հաջող կարիերա։ 1920 թվականին նա աշխատել է Վատիկանի դեսպանատանը, ապա հյուպատոսություններում Բուխարեստում, Տրիեստում ու Գրացում։ 1927 թվականին աշխատել է Մարսելի ու Փարիզի հյուպատոսություններում, իսկ ավելի ուշ՝ Մադրիդում։ 1930-1933 թվականներին եղել է Հարավսլավիայի Թագավորության՝ Ժնևում Ազգերի լիգային կից մշտական հանձնաժողովի քարտուղարը, այնուհետև որպես Հարավսլավիայի կառավարության արտակարգ ներկայացուցիչ գտնվել է Բեռլինում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմն սկսվելուց հետո կառավարության հետ ունեցած տարաձայնությունների պատճառով Անդրիչը թողնում է պաշտոնն ու վերադառնում Բելգրադ։ Հենց այդ ժամանակ էլ նա գրում է այն ստեղծագործությունները, որոնք արժանացան համաշխարհային ճանաչման։

1954 թվականին Իվո Անդրիչը դառնում է Հարավսլավիայի Կոմունիստական կուսակցության անդամ և Հարավսլավիայի գրողների միության նախագահ։ Նա առաջինն էր, ով 1954 թվականին ստորագրեց Նովոսադի պայմանագիրը սերբախորվաթական գրական լեզվի միասնականացման մասին։ 1961 թվականին Իվո Անդրիչը արժանացել է Գրականության Նոբելյան մրցանակի։ Մահացել է 1975 թվականին Բելգրադում։

Ազգային պատկանելության հարցը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իվո Անդրիչի՝ սերբ կամ խորվաթ լինելու, ինչպես նաև սերբական թե խորվաթական գրական ավանդույթներին հետևելու հարցը մնում է վիճահարույց։ Շատ սերբեր նրան համարում են սերբ այնպես, ինչպես շատ խորվաթներ նրան համարում են խորվաթ ու խորվաթական գրական ավանդույթների ներկայացուցիչ։

Իվո Անդրիչի ուսանողական փաստաթղթերը վկայում են, որ գրողն իր մասին խոսել է որպես խորվաթի։ Զագրեբի համալսարան ընդունվելու հարցաթերթիկում, որ Անդրիչը լրացրել է Զագրեբում 1912 թվականի հոկտեմբերի 14-ին, գրված է, որ նրա մայրենի լեզուն խորվաթերենն է։ Կրակովի համալսարանում գրանցվելիս ազգությանը վերաբերող տողում գրել է, որ ինքը խորվաթ կաթոլիկ է Բոսնիայից։

Սակայն լինելով հարավսլավոնական ազգերի միասնության կողմնակից՝ Անդրիչն իր մասին խոսում է որպես սերբի։ Իրեն սերբ է համարել մինչև կյանքի վերջ և իր կյանքը կապել է Սերբիայի ու Բելգրադի հետ։ Իր ստեղծագործությունների մեծ մասը (բացառությամբ վաղ շրջանի պատմվածքների) Անդրիչը գրել է գրական սերբերենով, այսինքն՝ Անդրիչի ստեղծագործությունների լեզուն չի համապատասխանում ժամանակակից խորվաթական գրական ավանդույթին։ Իվո Անդրիչը կիրիլիցայով է վարել նաև իր անձնական նամակագրությունը։

Ստեղծագործություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առավել հայտնի են Իվո Անդրիչի «Կամուրջ Դրինայի վրա» (На Дрини ћуприја), «Տրավնիցկի ժամանակագրություն» (Травничка хроника) և «Տիկինը» (Госпођица) ստեղծագործությունները, որոնցում պատկերված է այն ժամանակաշրջանը, երբ հարավսլավական հողերը նվաճված էին Օսմանյան կայսրության կողմից։ 1961 թվականին ստացել է Նոբելյան մրցանակ։

Հայերեն հրապարակումները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մամուլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Նշաններ ճամփեզրին։ «Գարուն», 1999, թիվ 1, էջ 83։

Քաղվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Պետք է լսել լեգենդներ, որոնք կոլեկտիվ դարավոր ստեղծագործության հետքեր են, և դրանց միջոցով, որքան հնարավոր է, բացահայտել մեր ճակատագրի իմաստը[9]։

Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Իվո Անդրիչի անվան մրցանակը (հաստատվել է Սերբիայի կառավարության ու Վիշեգրադի քաղաքապետարանի կողմից 2012 թվականին) տրվում է սլավոնական լեզուներով ստեղծագործող գրողների։ Հանձնվել է 2013-2014 թվականներին՝ այն օրը, երբ Իվո Անդրիչն ստացել է Նոբելյան մրցանակ։ Հանձնել է Սերբիայի նախագահն անձամբ։ Մրցանակի դրամական համարժեքն է 100 հազար եվրո[10]։
  • 2012 թվականին հիմնադրվել է Անդրիչգրադ քաղաքը[10]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Roux P. d. Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays (ֆր.) — 2 — Éditions Robert Laffont, 1994. — Vol. 1. — P. 98. — ISBN 978-2-221-06888-5
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Discogs — 2000.
  4. ↑ The Nobel Prize in Literature 1961
  5. ↑ Počasni članovi
  6. ↑ 6,0 6,1 Члан САНУ
  7. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1961/
  8. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  9. ↑ «Анатолий Павлович Кондратов. Новейшая книга фактов для самых умных и любознательных в вопросах и ответах. В 3 т. Т. 2. Мифология. Религия.. Новейшая книга фактов. Том 2. ...». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 28-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 Газета «Книжное обозрение», 2012, № 16

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Minde R. Ivo Andrić; Studien über seine Erzahlkunst. München, O. Sagner, 1962
  • Popović G., Lukic R.D. Ivo Andrić։ bibliografija dela, prevoda i literature. Beograd։ Srpska Akademija nauka i umetnosti, Biblioteka, 1974
  • Dimitrijevic K. Ivo Andric ́Gornji. Milanovac։ Dečje novine, 1981.
  • Hawkesworth C. Ivo Andric։ bridge between East and West. London; Dover։ Athlone Press, 1984
  • Juričić Z. The man and the artist։ essays on Ivo Andrić. Lanham։ University Press of America, 1986
  • Mukerji V.S. Ivo Andric։ a critical biography. Jefferson։ McFarland, 1990
  • Petković R. Ivo Andric 1892—1992. Belgrade։ Ivo Andrić Foundation, 1991
  • Palavestra P. Ivo Andrić i njegovo vreme. Beograd։ SANU, 1992
  • Vucinich W.S. Ivo Andric revisited։ the bridge still stands. Berkeley։ International and Area Studies, 1995
  • Savić Benghiat D., Skoric S., Đukić Perišić Z. Jewish portraits in the works of Ivo Andrić. Toronto։ Serbian Literary Co., 2005 ́
  • Müller M. Die Selbst- und Fremdwahrnehmung der bosnischen Völker in der historischen Prosa von Ivo Andric und Isak Samokovlija. Frankfurt/Main։ Lang, 2006
  • Лихачёва Л. П. Иво Андрич։ Биобиблиографический указатель. — М.։ Книга, 1974.
  • Лауреаты Нобелевской премии։ Энциклопедия. — М.։ Прогресс, 1992.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իվո Անդրիչ» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իվո Անդրիչ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
1901-1925

Սյուլի-Պրյուդոմ (1901) • Թեոդոր Մոմզեն (1902) • Բյոռնստեռնե Բյոռնսոն (1903) • Ֆրեդերիկ Միստրալ / Խոսե Էչեգարայ (1904) • Հենրիկ Սենկևիչ (1905) • Ջոզուե Կարդուչչի (1906) • Ռեդյարդ Կիպլինգ (1907) • Ռուդոլֆ Քրիստոֆ Էյքեն (1908) • Սելմա Լագերլյոֆ (1909) • Պաուլ Հեյզե (1910) • Մորիս Մետերլինկ (1911) • Գերհարդ Հաուպտման (1912) • Ռաբինդրանաթ Թագոր (1913) • Ռոմեն Ռոլան (1915) • Վերներ Ֆոն Հեյդենստամ (1916) • Կարլ Գյելլերուպ / Հենրիկ Պոնթոպիդան (1917) • Կարլ Շպիտելեր (1919) • Կնուտ Համսուն (1920) • Անատոլ Ֆրանս (1921) • Խասինտո Բենավենտե ի Մարտինես (1922) • Ուիլյամ Բաթլեր Եյթս (1923) • Վլադիսլավ Ստանիսլավ Ռայմոնտ (1924) • Ջորջ Բեռնարդ Շոու (1925)

1926-1950
1951-1975

Պեր Լագերքվիստ (1951) • Ֆրանսուա Մորիակ (1952) • Ուինսթոն Չերչիլ (1953) • Էռնեստ Հեմինգուեյ (1954) • Հալդոր Լաքսնես (1955) • Խուան Ռամոն Խիմենես (1956) • Ալբեր Կամյու (1957) • Բորիս Պաստեռնակ (1958) • Սալվատորե Քվազիմոդո (1959) • Սեն-Ժոն Պերս (1960) • Իվո Անդրիչ (1961) • Ջոն Ստայնբեք (1962) • Յորգոս Սեֆերիս (1963) • Ժան Պոլ Սարտր (1964) • Միխայիլ Շոլոխով (1965) • Շմուել Ագնոն / Նելլի Զաքս (1966) • Միգել Անխել Աստուրիաս (1967) • Յասունարի Կավաբատա (1968) • Սեմյուել Բեքեթ (1969) • Ալեքսանդր Սոլժենիցին (1970) • Պաբլո Ներուդա (1971) • Հայնրիխ Բյոլ (1972) • Պատրիկ Ուայթ (1973) • Հարրի Մարտինսոն / Էյվինդ Յոնսոն (1974) • Էուջենիո Մոնտալե (1975)

1976-2000

Սոլ Բելլոու (1976) • Վիսենտե Ալեյքսանդրե (1977) • Իսահակ Բաշևիս Զինգեր (1978) • Օդիսեաս Էլիտիս (1979) • Չեսլավ Միլոշ (1980) • Էլիաս Քանետտի (1981) • Գաբրիել Գարսիա Մարկես (1982) • Վիլյամ Գոլդինգ (1983) • Յարոսլավ Սեյֆերտ (1984) • Կլոդ Սիմոն (1985) • Վոլե Շոյինկա (1986) • Իոսիֆ Բրոդսկի (1987) • Նագիբ Մահֆուզ (1988) • Կամիլո Խոսե Սելա (1989) • Օկտավիո Պաս (1990) • Նադին Գորդիմեր (1991) • Դերեկ Ուոլկոտ (1992) • Թոնի Մորիսոն (1993) • Կենձաբուրո Օէ (1994) • Շեյմաս Հինի (1995) • Վիսլավա Շիմբորսկա (1996) • Դարիո Ֆո (1997) • Ժոզե Սարամագո (1998) • Գյունտեր Գրաս (1999) • Գաո Սինցզյան (2000)

2001-2025

Վիդիադհար Սուրաջպրասադ Նայփոլ (2001) • Իմրե Կերտես (2002) • Ջոն Մաքսվելլ Կուտզե (2003) • Էլֆրիդե Ելինեկ (2004) • Հարոլդ Փինթեր (2005) • Օրհան Փամուկ (2006) • Դորիս Լեսինգ (2007) • Ժան-Մարի Լեկլեզիո (2008) • Հերտա Մյուլլեր (2009) • Մարիո Վարգաս Լյոսա (2010) • Թոմաս Թրանսթրյոմեր (2011) • Մո Յան (2012) • Ալիս Մանրո (2013) • Պատրիկ Մոդիանո (2014) • Սվետլանա Ալեքսիևիչ (2015) • Բոբ Դիլան (2016) • Կաձուո Իսիգուրո (2017) • Օլգա Տոկարչուկ (2018) • Փեթեր Հանդքե (2019) • Լուիզա Գլյուկ (2020) • Աբդուլռազաք Գուրնա (2021) • Աննի Էռնո (2022) • Յուն Ֆոսե (2023)

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 395)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իվո_Անդրիչ&oldid=9889077» էջից