Էվանջելիստա Տորիչելլի

Էվանջելիստա Տորիչելլի; Evangelista Torricelli
Ծնվել է	հոկտեմբերի 15, 1608[…]; Հռոմ, Պապական մարզ
Մահացել է	հոկտեմբերի 25, 1647[…] (39 տարեկան); Ֆլորենցիա, Իտալիա; բնական մահով
Գերեզման	Սան Լորենցո տաճար
Քաղաքացիություն	Տոսկանայի Մեծ դքսություն
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս և գյուտարար
Հաստատություն(ներ)	Գալիլեո Գալիլեյ, Ֆերդինանդո II Մեդիչի և Պիզայի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	ֆիզիկա
Անդամակցություն	Ակադեմիա դելա Կրուսկա
Ալմա մատեր	Հռոմի Սապիենզա համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	լատիներեն և իտալերեն
Գիտական ղեկավար	Colégio? և Բենեդետտո Կաստելի
Եղել է գիտական ղեկավար	Վինչենցո Վիվիանի
Հայտնի աշակերտներ	Վինչենցո Վիվիանի
Ազդվել է	Գալիլեո Գալիլեյ
	Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
	Evangelista Torricelli Վիքիպահեստում

էվանջելիստա Տորիչելլի (իտալ.՝ Evangelista Torricelli, հոկտեմբերի 15, 1608(1608-10-15)^[1]^[2]^[3]^[…], Հռոմ, Պապական մարզ^[4] - հոկտեմբերի 25, 1647(1647-10-25)^[1]^[2]^[3]^[…], Ֆլորենցիա, Իտալիա^[5]^[1]^[4]), իտալացի ֆիզիկոս և մաթեմատիկոս։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1627 թվականին տեղափոխվել է Հռոմ։ Մաթեմատիկական կրթությունը ստացել է Հռոմում, Գ․ Գալիլեյի աշակերտ Բ․ Կաստելլիի ղեկավարությամբ։ 1641 թվականին տեղափոխվել է Արչետրի, ուր օգնել է Գալիլեյին մշակելու իր աշխատությունները։ 1642 թվականից, Գալիլեյի մահից հետո, եղել է Տոսկանիայի մեծ դքսի պալատական մաթեմատիկոսը և միաժամանակ Ֆլորենցիայի համալսարանի մաթեմատիկայի և ֆիզիկայի պրոֆեսոր։ Առավել հայտնի են պնևմատիկայի և մեխանիկայի բնագավառում կատարած աշխատանքները։

Հիշատակի հավերժացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի պատիվ գիտնականի՝

Ճնշման միավորը (միլիմետր Հերց)
Լուսնային խառնարան
Սուզանավերի շարք
Փողոց Փարիզում (17-րդ թաղամաս)

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մշակել է մթնոլորտային ճնշման տեսությունը, ապացուցել, այսպես կոչված, տորիչելյան դատարկության ստացման հնարավորությունը, ստեղծել սնդիկային բարոմետր (1644)։ «Ազատ ընկնող և նետված ծանր մարմինների շարժման մասին» (1641) աշխատության մեջ զարգացրել է Գալիլեյի գաղափարները շարժման վերաբերյալ, ձևակերպել ծանրության կենտրոնների շարժման սկզբունքը, շարադրել հիդրավլիկայի հիմունքները, արտածել անոթից իդեալական հեղուկի արտահոսման արագության բանաձևը (Տորիչելլիի բանաձև)։ Ունի նաև մաթեմատիկային (մասնավորապես, զարգացրել է «անբաժանելիների» մեթոդը), բալիստիկային, օպտիկական սարքերի կատարելագործմանը, ոսպնյակների հղկմանը վերաբերող աշխատանքներ։

Գիտական նվաճումները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեխանիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեխանիկայից նրա հիմնական աշխատությունում (ազատ անկում ապրող և գծած ծանր մարմինների մասին), 1641 թվականին Տորիչելին զարգացրեց Գալիլեյի շարժման գաղափարը, ձևակերպեց ծանրության կենտրոնի շարժման սկզբունքը, լուծեց մի շարք խնդիրներ ձգաբանությունից։ Օգտագործեց շարժագիտական պատկերացումները, մասնավորապես շարժումների գումարման սկզբունքը, շարժման հասկացողության մեջ իներցիայով ավելի առաջ անցավ Գալիլեյից։

Մթնոլորտային ճնշում և առաջին բարոմետր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տորիչելիի անունը մտել է Ֆիզիկոսների պատմության մեջ, ինչպես մարդու անուն, առաջին անգամ ցույց տվեց մթնոլորտային ճնշման գոյությունը և կառուցեց առաջին բարոմետրը։ Մինչև 17-րդ դարի կեսերը հույն գիտնական Արիստոտելի պնդումն համարվում էր անվիճելի, որ ջուրը բարձրանում է պոմպի մխոցը, քանի որ «բնությունը չի հանդուրժում դատարկություն»։ Սանակայն շատրվանների շինարարությունը Ֆլորենցիայում հայտնաբերել է, որ ջրի պոմպը 34 ֆունտից չի բարձրանում։ Շփոթված շինարարները դիմել են տարեց Գալիլեյին, ով հեգնանքով ասաց, որ թերևս բնությունը չի վախենում 34 ֆունտ բարձրություն դատարկությունից, բայց առաջարկեց հարցնել իր աշակերտներին՝ Տորիչելիին և Վիվիանիին։ Դժվար է ասել, թե ով առաջինը հասկացավ, որ պոմպի մխոցի բարձրանալու բարձրությունը պետք է լինի այնքան փոքր, որքան մեծ է նրա խտությունը։ Քանի որ սնդիկը 13 անգամ ավելի խիտ է, քան ջուրը, ապա նրա բարձրությունը մխոցը բարձրացնելիս կլինի այդքան անգամ ավեի քիչ։ Այսպիսով ցույսը հնարավորություն է տալիս «անցնել» շինհրապարակից լաբորատորիա, որը կայացել է Տորիչելիի և Վիվաինի նախաձեռնությամբ։ Փորձի արդյունքը հասկանալու համար 1643 թվականին Տորիչելին պատրաստեց 2 զրակացություն։ Սնդիկի խողովակի վերևի տարածքը դատարկ է (հետագայում կոչվում է «Տորիչելյան դատարկություն») և սնդիկը դուրս չի տալիս խողովակից, քանի որ օդի ճնշումը սնդիկի մակերևույթին թույլ չի տալիս։ Դրան նախորդել է, որ օդն ունի քաշ։ Այս հայտարարությունը թվացել է անհավանական, այդ պատճառով էլ չի ընդունվել ժամանակի գիտնականների կողմից։

Հիդրավլիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1641 թվականին Տորիչելին ձևակերպեց հեղուկի խտությանը բաց անոթում և ստացվեց բանաձևը որոշելու տոկոսադրույքի օրենքը (Տորիչելիի բանաձևը)։ Ի դեպ, այս ուսումնասիրությունը հիմք է տեսական հիդրավլիկացիայի, որի կառուցումը 100 տարի անց ավարտեց Դանիել Բերնուլլը։

Մաթեմատիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մաթմատիկայում Տորիչելին գտավ բաժանարարների մեթոդը։ Նա օգտագործոց այն (չնայած Ռոբերվալի մի փոքր ուշ) քառակուսի երրորդականների համար և իհարկե խնդիրների մեջ։ Դեկորտոից հետո նա գտել է լոգարիթմիկ պարույրի աղեղի երկարությունը։ Նա ամփոփել է քառակուսի պարաբոլի կամայակն չափերը։ Պարաբոլների մի ընտանիք՝ ուսումնասիրությամբ սկսեց ծրարի հասկացողությունը։

Տորիչելիի կետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տորիչելիի կետ - մի կետ եռանկյան հարթության վրա, գագաթների միջև հեռավորությունը եռանկյան նվազագույն արժեքն է։ Խնդիրը՝ այդպիսի կետ գտնելու համար ունի երկար պատմություն։ Նրանց առավել հետաքրքրում են Վերածննդի առավել հայտնի գիտնականները՝ Վիվիանին, Կավալերին և այլն։ Տորիչելիի խնդիրը՝ գտնել կետը, հեռավորությունների գումարը, որից երեք կետի տվյալները նվազագույնն են, ունեն մեշ օգտագործում տարբեր տեխնիկական և տնտեսական խնդիրներ լուծելու համար։ Օրինակ՝ P₁, P₂, P₃, արդյունահանվող որոշ նյութեր են։ Պատասխան՝ P-ն Տորիչելլի կետ է P₁, P₂, P₃ եռանյան վրա։

Օրինակ ըստ այս սկզբունքի տեղադրված է Չերեպովական պողպատե կոմբինատը՝ նահանգի, որը մշակվել է գիտնականների կողմից, գլխավորությամբ ակադեմիկոս Բադինի։

Հիմնական աշխատանքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Trattato del moto (1640)
Opera geometrica (1644)
Lezioni accademiche (1715)
Esperienza dell’argento vivo (Բեռլին, 1897)

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Боголюбов А. Н. Математики. Механики. Биографический справочник, Կիև, Նաուկովա դումկա, 1983:
Кудрявцев, П. С. Курс истории физики, 2-րդ հրատ., Մոսկվա, 1982, 448 էջ։
Торричелли Евангелиста // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, 86 հատորով (82 հատ. և 4 լրաց.), 1890-1907:
Храмов Ю. А. Торричелли Эванджелиста (Torricelli Evangelista) // Физики: Биографический справочник, 2-րդ հրատ., Մոսկվա, 1983:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 Favino F. Dizionario Biografico degli Italiani (իտալ.) — 2019. — Vol. 96.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Гельфер Я. М. Торричелли Эванджелиста // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1977. — Т. 26 : Тихоходки — Ульяново. — С. 116.
↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էվանջելիստա Տորիչելլի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էվանջելիստա Տորիչելլի» հոդվածին։

[_97362dd3eb92a53a-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_7b6c4b3cee8b90e4-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.

[_fc450659ed8c58c3-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_08620594fa2716ff-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 Favino F. Dizionario Biografico degli Italiani (իտալ.) — 2019. — Vol. 96.

[_490543c8bead9dbb-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Гельфер Я. М. Торричелли Эванджелиста // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1977. — Т. 26 : Тихоходки — Ульяново. — С. 116.

[_f93a9eb6d56a9e2e-6] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_3b8aaca132000a36-7] Mathematics Genealogy Project — 1997.

[_49ad35e275376a4e-8] Mathematics Genealogy Project — 1997.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]