Էդվարդ Աթայան

Էդվարդ Ռաֆայելի Աթայան
	Էդվարդ Աթայանի «Հոգի և ազատություն» գրքի շապիկը, հեղինակ՝ Փրինթինֆո
Ծնվել է	1932 փետրվարի 10; Հայաստան Երևան
Մահացել է	հունվարի 1, 2002 (տարիքը 69); Երևան
Ազգություն	Հայ
Մասնագիտություն	Լեզվաբանություն
Հաստատություն(ներ)	Երևանի պետական համալսարան
Գործունեության ոլորտ	լեզու, լեզվաբանական տիպաբանություն, pragmatics?, լեզվաբանություն, նշանագիտություն և history of linguistics?
Ալմա մատեր	Երևանի օտար լեզուների ինստիտուտ
Գիտական աստիճան	փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	ռուսերեն
Պարգևներ	ՀՀ Մովսես Խորենացու մեդալ
Հայր	Ռաֆայել Աթայան
	Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում

Էդվարդ Ռաֆայելի Աթայան (փետրվարի 10, 1932(1932-02-10) կամ 1932^[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - հունվարի 1, 2002(2002-01-01) կամ 2002^[1], Երևան, Հայաստան), հայ փիլիսոփա, լեզվաբան։ Փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր (1984), պրոֆեսոր (1986), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս (1996, թղթակից անդամ՝ 1986 թվականից)^[2]։

Արձակագիր, գրականագետ Ռաֆայել Աթայանի որդին։

Կենսագրական տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1932 թ. փետրվարի 10-ին, Երևանում։ Ավարտել է Երևանի օտար լեզուների ինստիտուտը և ԵՊՀ ասպիրանտուրան՝ ընդհանուր լեզվաբանություն մասնագիտացմամբ։ 1957 թ. մինչև կյանքի վերջը (2001) դասավանդել է և ամբիոններ է ղեկավարել ԵՊՀ-ում և Վ. Բրյուսովի անվան ինստիտուտում։ 1957-1962 թթ. եղել է ԵՊՀ ռոմանագերմանական ամբիոնի դասախոս, 1962-1968 թթ՝ այդ ամբիոնի դոցենտ, 1972-1977 թթ.՝ ռոմանագերմանական բանասիրության ամբիոնի վարիչ, 1986-1987 թթ.՝ ընդհանուր լեզվաբանության ամբիոնի պրոֆեսոր, 1987 թվականից՝ լեզուների տիպաբանության, ռուսաց լեզվի տեսության և մեթոդիկայի ամբիոնի պրոֆեսոր, 1987-1993 թթ.՝ այդ ամբիոնի վարիչ։ 1968-1969 թթ. նա համալսարանում աշխատանքին զուգակցել է ընդհանուր լեզվաբանության ամբիոնի ղեկավարումը Երևանի Վ. Բրյուսովի անվան ռուսաց և օտար լեզուների պետական մանկավարժական ինստիտուտում։ Բանասիրական գիտությունների թեկնածու (1965), փիլիսոփայական գիտությունների դոկտոր (1984), ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ (1986), ՀՀ ԳԱԱ իսկական անդամ (1996)։ 1993 թվականից եղել է Հայկական փիլիսոփայական ակադեմիայի ակադեմիկոս և փոխնախագահ։

Գործունեությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աթայանը բազմաթիվ լեզվաբանական, փիլիսոփայական, նշանագիտական աշխատությունների հեղինակ է, աշխատությունները վերաբերում են լեզվի կառուցվածքային շարահյուսությանը։ Դրանցից են «Կառուցվածքային շարահյուսության առարկան և հիմնական հասկացությունները» (1968), «Լեզվական ոլորտի կազմակերպման և գործառման հայեցակերպերը» (1976), «Լեզվական աշխարհի ներքին կերպավորումը և արտաքին վերաբերությունը» (1981), «Ազատությունը որպես գաղափար և որպես իրականություն» (1992), «Առողջների հիվանդությունը. անազատության բնութաբանություն և տիպաբանություն» (1997) մենագրությունները։ Գրել է շուրջ 60 գիտական և մի շարք հրապարակախոսական հոդվածներ, կատարել է թարգմանություններ տարբեր լեզուներից։

Աթայանի փիլիսոփայության առանցքն անհատի ազատ ստեղծագործելու իրավունքն է։ Ըստ Աթայանի՝ ազատությունն ապահովում է անհրաժեշտության և պատահականության դիալեկտիկ, միասնությունը։ Ազատության և անազատության փիլիսոփայության և նշանագիտական վերլուծությունը լրացվում է նաև հոգեբանական քննությամբ։ Աթայանի դիտարկման կիզակետում անհատի (նաև ազգային հանրույթի) հոգեբանությունն է («Ազատությունը որպես գաղափար և որպես իրականություն», 1992, ռուսերեն, «Առողջների հիվանդությունը. անազատության բնութաբանություն և տիպաբանություն, 1997, ռուսերեն, «Հոգի և ազատություն», 2005)։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արժանացել է ՀՀ Մովսես Խորենացու մեդալի^[3]։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Аспекты организации и функционирования языковой сферы.- Ереван, ЕГУ, 1976, 191 с.
Болезнь здоровых.- Ереван, С. Хаченц, 1997, 206 с.
Коммуникация и раскрытие потенций языкового сознания.- Ереван, Изд-во Ерев. ун-та, 1981, 60 с^[4].

Մամուլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոդվածների մատենագիտություն^[5]։

Թարգմանություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աթայան Էդուարդ։ Անկախության իմաստը։ Հոդվածներ և թարգմանություններ.- Երևան։ Սարգիս Խաչենց-Փրինթինֆո, 2010.- 300 էջ.- (Ժամանակ և խոսք).- Ռուդոլֆ Շտայներ. Լեզուն և սոցիալական կյանքի եռանդամությունը (հատվածներ «Լեզվի երեք գոյակերպերը հասարակության մեջ» դասախոսությունից, 1919 թ.); Անհատականություն առանց անհատապաշտության (Ծաղկաքաղ «Անթրոպոս» ծաղկաքաղից); Մարդկային համակեցության հիմնահարցեր; Մարգարիտա Վոլոշինայի հուշերից (էջ 121-172)։
Աթայան Էդուարդ։ Հոգի և ազատություն։ Հոդվածներ և թարգմանություններ.- Երևան։ Սարգիս Խաչենց, 2005.- 619 էջ.- Բովանդ-ից՝ Վիլհելմ ֆոն Հումբոլդտ. Պետություն, անհատ, հաղորդայցում (հատվածներ «Պետության ազդեցության սահմանները որոշելու փորձ» գրքից, 1792); Ֆրիդրիխ Շիլլեր. Նամակներ մարդու գեղեցկաբանական դաստիարակության մասին; Ռուդոլֆ Շտայներ. Հայր մեր (աղոթքի ներփակ քննություն); Զավեշտականը և նրա կապը արվեստի ու կյանքի հետ; Նիկոլայ Բերդյաև. Սեռի և սիրո բնազանցությունը; Մոլեռանդության, ուղղափառության և ճշմարտության մասին; Պավել Ֆլորենսկի. Իդեալիզմի համամարդկային արմատները (հատվածներ 1908 թ. կարդացած դասախոսությունից); Բելա Համվաշ. Ջրհոսը; Գեորգի Գաչև. Հնդկաստանի պատկերացումները (հելլենական և գերմանական) (էջ 413-615)։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 23-ին.
↑ anunner.com Էդուարդ Աթայան Ռաֆայելի
↑ «ՀՀ ԳԱԱ հիմնարար գիտական գրադարանի էլ․ քարտարան- Էդվարդ Աթայան». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 23-ին.
↑ «ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսների կենսամատենագիտություններ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 8-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդվարդ Աթայանը գրապահարանում Արխիվացված 2020-07-07 Wayback Machine

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էդվարդ Աթայան» հոդվածին։

[_598905e22b11d27b-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[2] «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 23-ին.

[3] unner.com Էդուարդ Աթայան Ռաֆայելի

[4] «ՀՀ ԳԱԱ հիմնարար գիտական գրադարանի էլ․ քարտարան- Էդվարդ Աթայան». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 23-ին.

[5] «ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսների կենսամատենագիտություններ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 8-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]