Դալտոնի օրենք

Դալթոնի օրենք

Դալթոնի օրենքներ, ֆիզիկական օրինաչափություններ, որոնք ենթարկվում են քիմիապես իրար հետ չփոխազդող գազերի խառնուրդի հատկությունները։ Օրենքների ձևակերպումը Դալտոնը սկսել է 19-րդ դար սկզբին։

1. Գազերի խառնուրդի լրիվ ճնշումը հավասար է բաղադրիչների պարցիալ ճնշումների գումարին (սահմանել է Զ. Դալթոնը, 1801 թվականին)։
2. Հաստատուն ջերմաստիճանում գազային խառնուրդի յուրաքանչյուր բաղադրիչի լուծելիությունը հեղուկում համեմատական է հեղուկի վրա այդ բաղադրիչի պարցիալ ճնշմանը (սահմանել է Զ․ Դալթոնը, 1803 թվականին)։ Վերջինս Հենրիի օրենքի մասնավոր դեպքն է։ Դալթոնի օրենները մեկնաբանվում են իդեալական գազերի կինետիկ տեսությամբ։ Կրիտիկականից հեռու ջերմաստիճանների և ճնշումների դեպքում Դալթոնի օրենքները որոշ մոտավորությամբ կիրառելի են նաև իրական գազերի համար։

Օրենքների ձևակերպում

Իզոթերմ պայմաններում բոլոր գազերի ծավալները իրար հավասար են, հետևաբար, ըստ Բոյլ-Մարիոտի օրենքի յուրաքանչյուր գազի ճնշումը պետք է փոխվի այնպես, որ տեղի ունենա հետևյալը.

$P=\sum _{i=1}^{n}{p_{i}}=p_{1}+p_{2}+\cdots +p_{n}$

N=N₁+N₂+$

որտեղ N_i-ն i–րդ տեսակի գազի մոլեկուլների թիվն է։ Համաձայն իդեալական գազի վիճակի հավասարման՝

pV=Nk_BT= N₁k_BT+N₂k_BT+$

Եթե V ծավալը զբաղեցրած լիներ միայն i-րդ տեսակի գազը, ապա նրա գործադրած ճնշումը կորոշվեր

p₁V=N₁k_BT

բանաձևով, որի համաձայն՝

p_i=N_i/Vk_B T

p_i–ն անվանում են i-րդ տեսակի գազի մասնական ճնշում։ Բանաձևերից հետևում է, որ

p=p₁+p₂+$

այսինքն՝ իդեալական գազերի խառնուրդում ճնշումը հավասար է խառնուրդի գազերի մասնական ճնշումների համար։

Չոր, այսինքն՝ ջրի գոլորշիներ չպարունակող օդի բաղադրության 78%–ը (ըստ ծավալի)ազոտն է, 21%–ը՝ թթվածինը, մնացածը՝ արգոնը և այլ գազեր։ Եթե օդի ճնշումը 1 մթն է, ապա ազոտի մասնական ճնշումը 0,78 մթն է, իսկ թթվածինը՝ 0,21 մթն։

Գրականություն

• Ֆիզիկա 11–րդ դասարանի դասագիրք

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 263)։