Արարատ Ղարիբյան

Արարատ Ղարիբյան
Ծնվել է	հունվարի 27, 1899; Դարղալու, Հայաստան
Մահացել է	մարտի 1, 1977 (78 տարեկան); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	լեզվաբան և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Երևանի պետական համալսարան, Հայկական պետական մանկավարժական համալսարան, ՀՀ ԳԱԱ Հրաչյա Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ և ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարան
Գործունեության ոլորտ	բանասիրություն
Անդամակցություն	ՀՀ ԳԱԱ
Ալմա մատեր	Երևանի պետական համալսարան (1927)
Կոչում	պրոֆեսոր և ակադեմիկոս
Գիտական աստիճան	բանասիրական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն
Պարգևներ	; և ՀԽՍՀ պետական մրցանակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արարատ Ղարիբյան (այլ կիրառումներ)

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Ղարիբյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Արարատ Սահակի Ղարիբյան (հունվարի 27, 1899(1899-01-27)^[1]^[2], Դարղալու, Հայաստան^[1]^[2] - մարտի 1, 1977(1977-03-01)^[1]^[2], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]^[2]), հայ լեզվաբան, ՀԽՍՀ պետական մրցանակի դափնեկիր (1972), ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1954), ՀԽՍՀ ԳԱ իսկական անդամ (1960)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Արտաշատի շրջանի Դարղալու (այժմ՝ Այգեզարդ) գյուղում, հողագործի ընտանիքում։ 1923 թվականին ընդունվել է ԵՊՀ-ի բանասիրական ֆակուլտետը և 1927 թվականին ավարտել։ 1928-1930 թվականներին սովորել է համալսարանի ասպիրանտուրայում՝ մեծ հայագետ Հրաչյա Աճառյանի ղեկավարությամբ մասնագիտանալով հայոց լեզվի պատմության ուղղությամբ։ Այնուհետև Լենինգրադում որոշ ժամանակ հետևել է ակադեմիկոս Ն. Մառի դասախոսություններին։

Դասախոսել է ԵՊՀ-ում (1929-1948), Երևանի հեռակա (1934-1954) և ռուսական (1934-1956), Թբիլիսիի (1934-1937), Բաքվի (1935-1947) և Լենինականի (1936-1948) մանկավարժական ինստիտուտներում։ Երևանի Խ.Աբովյանի անվան հայկական մանկավարժական ինստիտուտի դասախոս (1934-1937), դոցենտ (1937-1940), պրոֆեսոր (1940-77), հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչ (1934-1960)։ ՀՀ ԳԱԱ լեզվի ինստիտուտի (1943-1950, 1956-1962), հիմնարար գրադարանի (1962-1977) տնօրեն^[3]։ Վախճանվել է Երևանում։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զբաղվել է հիմնականում հայոց լեզվի պատմության, հայ բարբառագիտության, հայոց լեզվի մեթոդիկայի, բառարանագրության և այլ հարակից խնդիրներով. դպրոցական դասագրքերի և ձեռնարկների հեղինակ է։ Հայ դպրոցում երկար ժամանակ օգտագործվել է նրա 5-6-րդ դասարանների համար գրված հայոց լեզվի դասագիրքը։ Ունի բազմաթիվ հոդվածներ՝ նվիրված հայերենագիտության այլևայլ հարցերի։

Ներդրումը բարբառագիտության բնագավառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայերենի բարբառների ձևաբանական դասագրքերի մեջ ավելացրել է 4-րդ՝ ս ճյուղը։ Փորձել է յուրովի զարգացնել այս դասակարգման սկզբունքները։ Կատարել է նաև բարբառների խմբավորում՝ հնչյունաբանական սկզբունքի կիրառումով։ Նրա գրած գրքերի ու հոդվածների թիվն անցնում է 200-ից։

Իր բարբառագիտական աշխատանքը Արարատ Ղարիբյանը ծավալել է երկու ուղղությամբ՝ բարբառային նյութի վերհանումով գիտության համար հայտնի դարձող բարբառների գիտական նկարագրությամբ և կուտակված նյութի տեսական ընդհանրացմամբ ու դասդասմամբ։ Հայտնաբերել ու նկարագրել է 15 բարբառ, 6 ենթաբարբառ էլ առաջարկել է ընդունել իբրև բարբառ՝ հենվելով դրանց կառուցվածքային բնորոշ հատկանիշների վրա։ Նա զարգացրել է հայ բարբառների դասակարգման աճառյանական տեսությունը։ Նա գրել է «Հայ բարբառագիտությունը» ծավալուն աշխատությունը (1953 թ.)։

Ներդրումը բառարանագրության ասպարեզում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծ է Արարատ Ղարիբյանի ներդրումը բառարանագրության ասպարեզում։ Հեղինակակցությամբ կազմել, նաև խմբագրել է ռուսերենի հետ առնչվող մի քանի բառարաններ։ Սակայն նրա բառարանագրական գլուխգործոցը «Ռուս-հայերեն բառարանն» է (1968 թ.), որն արժանացել է պետական մրցանակի։

Կոչումներ և պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1937 թ. Արարատ Ղարիբյանը ստացել է բանասիրական գիտությունների թեկնածուի, իսկ 1940-ին՝ դոկտորի գիտական աստիճան, 1947 թ. ընտրվել է ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ, 1960 թվականին՝ իսկական անդամ։ 1954 թ. նրան շնորհվել է գիտության վաստակավոր գործչի կոչում։ 1969 թ. պարգևատրվել է Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշանով։ Նա պարգևատրվել է նաև պատվոգրերով ու մեդալներով։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներածություն հայոց լեզվի պատմության։ Առաջադրություն 1-7, Երևան, 1924։
Հայոց լեզվի քերականություն, Երևան, 1934։
Հայոց լեզվի քերականության դասագիրք։ 5-րդ և 6-րդ դասարանների համար, Երևան, 1935։
Հայոց լեզվի պատմության ներածություն, Երևան, 1935։
Հայոց լեզվի քերականության սխեման, Երևան, 1936։
Հայոց լեզվի պատմության ուսումնասիրության ներածություն, Երևան, 1937։
Հայոց լեզվի քերականության դասագիրք։ 5-րդ և 6-րդ դասարանների համար, Երևան, 1937։
Հայոց լեզվի մեթոդիկա։ Ձեռնարկ բուհերի ուսուցչության և ուսանողության համար, Երևան, 1938։
Հայոց լեզվի քերականության դասագիրք։ 5-րդ և 6-րդ դասարանների համար, Երևան, 1938։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք 3-րդ դասարանի համար, Երևան, 1939։
Մայրենի լեզվի մեթոդիկա։ Ձեռնարկ ուսուցչների և բուհերի ուսանողների համար, Երևան, 1940։
Ուղղագրական համառոտ բառարան։ Տարրական, ոչ լրիվ միջնակարգ և միջնակարգ դպրոցների համար, Երևա, 1940։
Քերականության ուսուցումը III և IV դասարաններում, Երևան, 1940։
Համառոտություն հայ բարբառագիտության, Երևան, 1941։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք երրորդ դասարանի համար, Երևան, 1941։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք 3-րդ դասարանի համար, Երևան, 1944։
Հայերենի ուղղագրական նոր բառարան, Երևան, 1944։
Մեթոդական ուղեցույց հայոց լեզվի և գրական ընթերցանության մասին (դպրոցական գործի ղեկավարների համար), Երևան, 1944։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք 2-րդ դասարանի համար, Երևան, 1945։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք 3-րդ դասարանի համար, Երևան, 1945։
Նյութեր հայ բարբառագիտությունից, Երևան, 1945։
Մանուկ Աբեղյանի քերականագիտական ժառանգությունը, Գրական բանասիրական հետախուզումներ, հատոր 1, Երևան, 1946, էջ 149-160։
Հայ բարբառագիտություն, Երևան, 1947։
Հայերեն ուղղագրական նոր բառարան, Երևան, 1947։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք 2-րդ դասարանի համար, Երևան, 1947։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք 3-րդ դասարանի համար (համահեղինակ), Երևան, 1947։
Հայոց լեզվի մեթոդիկա։ Մասն 1, 2, Երևան, 1947։
Հայ-ռուսերեն բառարան։ Պարունակում է բանավոր խոսքի և գրականության մեջ ամենից հաճախ գործածվող 28000 բառ (համահեղինակ), Երևան, 1947։
Սովետական հայագիտության հիմունքները, Երևան, 1948։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք 2-րդ դասարանի համար, Երևան, 1949
Հայոց լեզու։ Դասագիրք 2-րդ դասարանի համար, Երևան, 1950։
Հայոց լեզվի դասագիրք։ ՀՍՍՌ ոչ հայկական դպրոցների 5-7-րդ դասարանների համար, Երևան, 1950։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք միջնակարգ դպրոցի V-VI դասարանների համար, Երևան, 1951։
Նյութեր հայոց լեզվի պատմությունից, Երևան, 1951։
Հայ բարբառագիտություն, Երևան, 1953։
Հայոց լեզվի դասավանդման մեթոդիկա, Երևան, 1954։
Հայոց լեզվի մեթոդիկա։ Ձեռնարկ 1-4-րդ դասարանների ուսուցիչների և մանկավարժական ուսումնարանների ուսանողների համար, Երևան, 1955։
Դպրոցական ուղղագրական բառարան, Երևան, 1956։
Հայոց լեզվի դասագիրք։ 5-6-րդ դասարանների համար, Երևան, 1956։
Հայոց լեզվի քերականության, ուղղագրության և կետադրության ուղեցույց (համահեղինակ), Երևան, 1957։
Հայերենի նորահայտ բարբառների մի նոր խումբ, Երևան, 1958։
Դպրոցական ուղղագրական բառարան, Երևան, 1959։
Հայ-ռուսերեն բառարան։ Պարունակում է բանավոր խոսքի և գրականության մեջ ամենից հաճախ գործածվող շուրջ 40 000 բառ (համահեղինակ), Երևան, 1960։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք V-VII դասարանների համար, Երևան, 1960։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք V-VII դասարանների համար, Երևան, 1964։
Դպրոցական ուղղագրական բառարան, Երևան, 1965։
Դպրոցական ուղղագրական բառարան, Երևան, 1968։
Ռուս-հայերեն բառարան մեկ հատորով։ 85000 բառահոդված և շուրջ 100000 բառ և դարձվածք, Երևան, 1968։
Ռուս-հայերեն բառարան, Երևան, 1968-82։
Լեզվաբանների միջազգային հինգերորդ կոնգրեսը Իտալիայում, Լրաբեր հասարակական գիտությունների, Երևան, 1969, N 12, էջ 98-101։
Հայ մանկավարժական լեզվաբանության հարցեր, Գիրք 1, Երևան, 1969։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք ոչ հայկական դպրոցների IV դասարանի համար, Երևան, 1971։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք ոչ հայկական դպրոցների IV դասարանի համար, Երևան, 1973։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք ոչ հայկական դպրոցների V-VII-րդ դասարանների համար, Երևան, 1974։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք ոչ հայկական դպրոցների IV դասարանի համար, Երևան, 1975։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք ոչ հայկական դպրոցների IV դասարանի համար, Երևան, 1977։
Ռուս-հայերեն բառարան մեկ հատորով։ 8500 բառահոդված և շուրջ 100000 բառ և դարձվածք, Երևան, 1977։
Հայոց լեզու։ Դասագիրք ոչ հայկական դպրոցների IV դասարանի համար, Երևան, 1979։
Դպրոցական ուղղագրական բառարան, Երևան, 1981։

Խմբագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գ. Ներսիսյան, Բայի սեռի և կերպի ուսուցումը, Երևա, 1943։
Վարագ Առաքելյան, Գրաբարի հատընտիր քաղված դասական մատենագիրների, Երևան, 1946։
Էդուարդ Աղայան, Լեզվի ծագումը և զարգացումը, Երևան, 1948։
Արմենակ Մուրվալյան, Հայոց լեզվի բառային կազմը, Երևան, 1955։
Լեզվի և ոճի հարցեր (Հոդվածների ժողովածու), Երևան, 1960։
Նիկողայոս Յակովլևիչ Մառ (ծննդյան 100-ամյակի առթիվ), Երևան, 1965։
Արմենակ Սալմասլյան, Հայկական մատենագիտություն, Երևան, 1969։
Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան։ Հատոր 1-4, Երևան, 1969-1980։
Ռուբեն Բաղրամյան, Հայերեն բարբառներ։ Սևանա լճի ավազանի խոսվածքները, Երևան, 1972։

Կազմող[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաց լեզվի ռազմական ինքնուսույց հայ կարմիր բանակայինների համար, Երևան, 1941։
Հայոց լեզվի ծրագիր, Երևան, 1947։
Հայոց լեզվի դասագիրք։ ՀՍՍՌ ռուսական դպրոցների VIII, IX և X դասարանների համար, Երևան, 1954։
Համաբարբառ, Երևան, 1969։
Հայկական համաբարբառ նոր գրականության (համահեղինակ), Երևան, 1975-1980։
Գիտությունը Սովետական Հայաստանում 50 տարում (1920-1970)։ Մատենագիտություն, Երևան, 1972։
Հայաստանի կոմկուսի 26-րդ համագումարը և ժողովրդի բարեկեցության բարձրացումը։ (Գրակ. հանձնարար. ցանկ), Երևան, 1976^[4]։

Թարգմանիչ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծրագիր ոտար լեզուների վոչ լրիվ միջնակարգ յեվ միջնակարգ դպրոցների համար, Երևան, 1937։

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՀ ԳԱԱ իսկական անդամներ՝ Արարատ Սահակի Ղարիբյան^[5]
ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսների կենսամատենագիտություններ՝ Ղարիբյան Արարատ Սահակի (1899-1977)^[6]
Էդուարդ Աղայան, Հայ լեզվաբանության պատմություն, հ. 2, Երևան, 1962
ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարանի տնօրեններ
Ա. Աբրահամյան, Ա. Ս. Ղարիբյան, Պատմաբանասիրական հանդես № 1, 1977, էջ 273-274

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արարատ Ղարիբյան. «Հայերեն ուղղագրական նոր բառարան», Երևան, 1948 թ., ՀՍՍՌ ԳԱ Տեղեկագիր հասարակական գիտությունների, Երևան, 1948, N 10, էջ 75-78։
Վարագ Առաքելյան, Արարատ Ղարիբյան (ծննդյան 60-ամյակի առթիվ), Էջմիածին, 1959, N 2, էջ 19-22։
Ալեքսանդր Մարգարյան, Անխոնջ գիտնականը (Արարատ Ղարիբյան ծննդյան 70-ամյակի առթիվ)։ «Գրական թերթ», 1969, № 5:
Արարատ Սահակի Ղարիբյան, կազմ.՝ Ռ. Ա. Բաբաջանյան, Մատենագիտական ցանկեր, Երևան, 1971, N 13, 85 էջ։
Վաղարշակ Քոսյան, Արարատ Սահակի Ղարիբյան, Լրաբեր հասարակական գիտությունների, 1977, N 4, էջ 105-106։
Հրանտ Պետրոսյան, Հայերենագիտական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1987, էջ 447
Ալեքսանդր Մարգարյան, Արարատ Ղարիբյան (ծննդյան 90-ամյակի առթիվ), Պատմա-բանասիրական հանդես, Երևան, 1989, N 1, էջ 12-24։
Գևորգ Թոսունյան, Արարատ Ղարիբյան (ծննդյան 90-ամյակի առթիվ), Լրաբեր հասարակական գիտությունների, Երևան, 1989, N 7, էջ 99-101։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 3.
↑ «ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարանի տնօրեններ». Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
↑ «ՀՀ ԳԱԱ հիմնարար գիտական գրադարանի էլ․ քարտարան- Արարատ Ղարիբյան». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 8-ին.
↑ «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 30-ին. {{cite web}}: |first= missing |last= (օգնություն)
↑ «ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսների կենսամատենագիտություններ». greenstone.flib.sci.am. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 30-ին.

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արարատ Ղարիբյան» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 30)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_1578c531847d93ae-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 3.

[3] «ՀՀ ԳԱԱ Հիմնարար գիտական գրադարանի տնօրեններ». Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 30-ին.

[4] «ՀՀ ԳԱԱ հիմնարար գիտական գրադարանի էլ․ քարտարան- Արարատ Ղարիբյան». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 8-ին.

[5] «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 30-ին. {{cite web}}: |first= missing |last= (օգնություն)

[6] «ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոսների կենսամատենագիտություններ». greenstone.flib.sci.am. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 30-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]